پاکستان

اسلامی جمہوریہ پاكستان
نشان
Motto: ایمان اتحاد نظم
ترانہ: قومی ترانہ
گہرے ہرے رنگ والے علاقے پاکستان دے کنٹرول وچ نيں جدو‏ں کہ ہلکے رنگ والا علاقہ پاکستان دے کنٹرول وچ نني‏‏‏‏ں۔
دار الحکومت	اسلام آباد 33°40′N 73°10′E
عظیم ترین شہر	کراچی 24°51′36″N 67°00′36″E
دفتری زباناں	اردو انگریزی
تسلیم شدہ علاقائی زباناں	زباناں پنجابی · سندھی · پشتو · بلوچی · کشمیری · براہوی · ہندکو · شینا · بلتی · کھووار · بروشسکی · یدغہ · دامیلی · کالاش · گواربتی · ڈوماکی
قومی	اردو
نسلی گروہ (2016ء)	44.7% پنجابی 15.4% پشتون 14.1% سندھی 8.4% سرائیکی 7.6% مہاجر قوم 3.6% بلوچ 6.3% ہور
مذہب	96.0% اسلام (دفتری) 4% ہور
نام آبادی	پاکستانی قوم
حکومت	وفاقی جمہوریہ پارلیمانی نظام جمہوریہ
مقننہ	مجلس شوریٰ/پارلیمان
• ایوان بالا	ایوان بالا/سینیٹ
• ایوان زیريں	قومی اسمبلی
آزادی  برطانیا توں
رقبہ
• کل	۸۸۱٬۹۱۳ کلومیٹر2 (۳۴۰٬۵۰۹ مربع میل) (33واں)
• پانی (%)	2.86
آبادی
• 2017 تخمینہ	212,742,631 (5واں)
•  کثافت	۲۴۴٫۴/کلو میٹر2 (۶۳۳٫۰/مربع میل) (56واں)
جی ڈی پی (پی پی پی)	2017 تخمینہ
• کل	$1.060 ٹریلین (25واں)
• فی کس	$5,374 (137واں)
جی ڈی پی (برائے نام)	2017 تخمینہ
• کل	$304.4 بلین (42واں)
• فی کس	$1,468 (145واں)
جینی (2013)	30.7 متوسط
ایچ ڈی آئی (2015)	0.550 متوسط · 147واں
کرنسی	پاکستانی روپیہ (₨) (PKR)
منطقۂ وقت	یو ٹی سی+5b (معیاری وقت)
ڈرائیونگ سائیڈ	کھبے
کالنگ کوڈ	92+
آیزو 3166 رمز	[[آیزو 3166-2:|]]
انٹرنیٹ ٹی ایل ڈی	Pk. .پاکستان
ویب سائٹ www.pakistan.gov.pk

اسلامی لوکراج پاکستان (انگریزی: Islamic Republic of Pakistan) (اردو:اسلامی جمہوریہ پاکستان) جنوبی ایشیا دے شمال مغرب وچ واقع اک خود مختار مُلک ا‏‏ے۔ ایہدے چڑھدے وچ بھارت، ابھے چڑھدے وچ چین، لہندے وچ ایران تے افغانستان تے لمے وچ عرب سمندر واقع نیں۔ پاکستان 1947ء وچ اوہناں تھانواں تے بݨیا جتھے مسلماݨاں دی لوک گݨتی بوہتی سی۔ 24 کروڑ د‏‏ی لوک گݨتی دے نال ایہ دنیا دا پنجواں سبھ توں وڈا مُلک ا‏‏ے۔ 881,913 مربع کلومیٹر (340,509 مربع میل) دے نال ایہ دنیا دا تیتیواں سبھ تو‎‎ں وڈے رقبے والا مُلک ا‏‏ے۔ ایہدے جنوب وچ 1046 کلومیٹر (650 میل) د‏‏ی ساحلی پٹی اے جیہڑی عرب سمندر نال ملدی اے۔ پاکستان نو‏‏ں شمال وچ اک تنگ وخاݨ لانگھا تاجکستان تو‏ں وکھ کردی اے جد کہ اس مُلک د‏‏یاں سمندری حداں عمان دیاں سمندری حداں نال وی ملدیاں ني‏‏‏‏ں۔

موجودہ پاکستان دے علاقے سبھ توں پراݨے جگ وچ اوہ علاقے سن جیہناں وچ ہڑپا، موہنجودڑو، مہر گڑھ، ٹیکسلا پراچین سنسکرت دور تے ہور تحقیق تھلے آرکیالوجیکل سائِٹاں جداں گندھارا رہتل سی۔ اس علاقے اُتے پراچین راجپوت ایرانی، یونانیعرب،بدھ مت، سکھ، مغل، ہن سفید تے ترک حملہ آوراں د‏‏ا راج وی رہیا ا‏‏ے۔ ایہ علاقہ وکھ وکھ سلطنتاں جداں چندر گپت موریا، ہخامنشی سلطنت عرباں د‏‏ی خلافت امویہ، مغول سلطنت، مغلیہ سلطنت، درانی سلطنت، سکھ سلطنت تے برطانوی راج دا اہ‏م حصہ رہیا ا‏‏ے۔ اس دے بعد محمد علی جناح د‏‏ی قیادت وچ تحریک پاکستان کامیاب ہوئی تے 14 اگست 1947ء نو‏‏ں ہندستان دے چڑھدے تے لہندے وچ دو حصےآں وچ اک آزاد تے خودمختار اسلامی ریاست قیم ہوئی۔ پاکستان نے 1956ء وچ آپݨا پہلاں قنون اپݨایا۔ 1971ء وچ اک رہتل اَتے سیاست دی بنیاد اُتے جنگ ویلے اس دا چڑھدا حصہ وکھ ہو ک‏ے اک نواں دیس بنگلہ دیش بݨ گیا۔

پاکستان دی تریخ نیولتھک ویلے توں ٹردی اے مہرگڑھ ایس رہتل دا اک گڑھ سی۔ ایس دے مگروں ایتھے کانسی ویلا دی ہڑپہ رہتل دا مڈھ رکھیا جاندا اے۔ ہڑپہ تے موہنجوداڑو ورگے نگر وسائے جاندے نیں۔ ایتھے وید تے گندھارا رہتلاں بھونگریاں۔ ایتھے ای ایرانی، یونانی، مغل تے پنجابی رہتلاں چلیاں تے ایتھے انگریز وی آئے جناں دی برطانوی سلطنت چوں پاکستان 1947 چ بݨیا۔ بݨݨ ویلے 1947 چ پاکستان اک لوکراج سی جتھے 1956 چ اک آئین وی چلایا گیا پر 1958 دے مگھروں ایوب خان نے آئین نوں توڑ دتیاں ہویاں راج تے مل مارلیا تے لوکراج مک گیا۔ 1971 چ چڑھدا پاکستان پاکستان توں وکھرا ہوکے بنگلہ دیش بݨ گیا۔

پاکستان وفاقی پارلیمانی جمہوری ریاست دے تحت چلدا ا‏‏ے۔ اس دے چار صوبے تے کجھ وفاقی راج دے انتظام تھلے علاقے ني‏‏‏‏ں۔ ایہ دیس بولی دے تے قومی طور اُتے وکھ-وکھ قوماں دا علاقہ اے تے اس دا جغرافیہ وی ہر طرحاں دے خطے شامل ا‏‏ے۔ پاکستان جگ دا اک مڈھلا طاقتور دیس اے، جداں کہ اس د‏ی فوج دنیا د‏‏ی چھیویں سبھ توں وڈی فوج اے تے ایہ اسلامی دنیا د‏‏ی اکلوتی تے لمے ایشیے د‏‏ی دوجی ایٹمی طاقت ا‏‏ے۔ اس د‏ی اکانمی دنیا وچ 27 ويں نمبر اُتے ا‏‏ے۔

پاکستان د‏‏ی تریخ وچ فوجی ڈکٹیٹرشپ، سیاسی غیریقینی تے گوانڈھی دیس نال جھگڑے شامل نیں۔ ایہ دیس مؤتمر عالم اسلامی، اقوام متحدہ، دولت مشترکہ ملکاں، سارک، ترقی پذیر 8، اقتصادی تعاون تنظیم ورگی تنظیماں دا ممبر ا‏‏ے۔

پاکستان چار صوبیاں تے چار ہور تھانواں اچ ونڈیا ہویا اے۔ ایتھے 21 کروڑ توں ودھ لوک وسدے نیں۔ تے دنیا دی دوجی سبھ توں وڈی مسلمان آبادی ایتھے وَسدی اے۔ ایتھے کئی زبانں بولیاں جاندیاں نیں پر سبھ توں وڈی زبان پنجابی زبان اے۔ پاکستان دے جغرافیائی خدوخال وچ میدان، پہاڑ، دریا، صحرا تے پٹھار شامل نیں۔

پاکستان کول دنیا دی ستویں سبھ توں وڈی فوج اے۔ ایتھے دنیا دی چھیویں سبھ توں وڈی لوک گنݨتی اے۔ پاکستان نوں غریبی، انپڑھی، ہیرا پھیری تے دہشتگردی دے مسلے بڑے چر دے نیں۔

ناں

فارسی زبان وچ پاکستان دا مطلب 'پاک تھاں' اے۔ ایہ ناں سبھ توں پہلاں 1933ء نوں تحریک پاکستان دے رہنماء چورھری رحمت علی نے ورتیا سی۔

پاکستان دا لفظی مطلب پاک لوکاں دی سر زمین اے، فارسی زبان وچ پاک دا مطلب خالص تے صاف اے تے ستان دا مطلب زمین یا وطن اے۔ 1933ء وچ چودھری رحمت علی نے دوجی گول میز کانفرنس دے موقعے اُتے اپݨا مشہور کتابچہ ہُݨ یا کدی نئیں چھاپیا، جس وچ پہلی وار لفظ پاکستان ورتیا گیا۔

تریخ

ہڑپہ رہتل دیاں مہراں

پاکستان والے تھاں چ انسان ہزاراں ورھیاں توں رہندا آیا اے۔ ابھے پنجاب دی سوانی رہتل 4 لکھ ورھے پراݨی اے۔ ایس رہتل دے دریائے سواں دے کنڈھیاں توں پتھر دے بݨے اوزار لبھے نیں۔ مہرگڑھ، بلوچستان نویں پتھر ویلے دا اک گڑھ سی 9000 توں 5200 ورھے پہلے تک لوک وسدے رہے۔ ہڑپا رہتل، کانسی ویلا دی اک رہتل سی۔ ہڑپا موہنجوداڑو تے کئی ہور نگر ایہدے گڑھ سن۔ ایہ اج توں 4500 ورے پہلے وس رئی سی 3600 ورے پہلے باہروں آن والیاں دی ہلے باجوں مک گئی۔ ایتھوں دے لوکی مٹی دے برتن بنانا جاݨدے سن، وائی بیجی کرنا جاݨدے سن تے اوہناں نے چنگے شہر وی وسائے۔ شکر، کھنڈ، گڑ، کاٹن دا کپڑا تے شطرنج ایتھے بݨے۔ اناں دے نگر اک پدھر نال بنے سن۔

گندھارا دا بدھا

آریائی لوک کئی گروہاں وچ 3600 ورھے دے لگبھگ ایدر وسطی ایشیا ولوں آئے۔ ایتھے دی رہتل نوں توڑیا تے پرانی تے اپنی رہتل نال اک نویں ویلے دی اک نویں رہتل دی بنیاد رکھی۔ ایہنوں وید رہتل کہ سکنے آں۔ ایس ویلے وچ پنجاب وچ ہندوواں دی پوتر کتاب رگ وید لکھی گئی۔ ایسے ویلے وچ ای ہندومت دی پینڈی نیو رکھی گئی۔ رگ وید سنسکرت وچ اے۔ پنجاب دے کافی وڈے انگ دا ناں گندھارا سی تی ایتھے دی بولی گندھاری سی۔ رگ وید تے سنسکرت وچ لکھی گئی پر عام لوکاں دی بولی گندھاری سی۔ گندھارا دا ای اک پڑھاکو پانینی سی جیہنے پشکلاوتی، گندھارہ وچ گریمر تے پہلی پوتھی استا دہائی 26 صدیاں پہلے لکھی۔ ایہ گندھاری، پنجابی دی پرانی ونڈ اے یا اینوں پرانی پنجابی کیا جاسکدا اے۔ ٹاکساشلا (ٹیکسلا)، کٹاس راج، پشاور، ملتان وید رہتل دے نگر سن۔ بدھ مت آن نال گندھارا بدھ مت دا گڑھ بن گیا۔ اتلے پرانے پاکستان تے کئی تھانواں تے بدھ مت دے پڑھائی دے تھاں بنے۔ گندھارا توں بدھ مت افغانستان، چین، کوریا تے جپان ول گیا۔ ہیون سانگ تے فاہیان دو چینی مذہبی یاتری پرانے پاکستان آۓ۔ لیندے گندھارا اتے ھخامشی سلطنت مل ماردی اے۔ 326 م پ وچ سکندر یونانی ھخامشی سلطنت نوں مکان دے چکر وچ پاکستان وچوں لنگ جاندا اے۔ موریہ سلطنت دکھنی ایشیاء دی پہلی وڈی سلطنت سی جیہڑی بنگلہ دیش توں نیپال تک پھیلی ہوئی سی تے پاکستان وی اوہدا اک انگ سی۔ ایہدی نیو چندرگپت موریہ نے رکھی جیدا وزیر کوٹلیا چانکیا ٹیکسلا دا پڑھیار سی۔ اشوک ایس سلطنت دا اک وڈا راجہ سی تے اوس دے مگروں ایہ سلطنت ماڑی پَے گئی تے پاکستان تے افغانستان اُتے یونانی بادشاہواں دا راج ٹریا جیہدے راجگڑھ پنجاب دے شہر سیالکوٹ، ٹیکسلا تے پشکلاوتی سن۔ بدھ یونانی رہتل چھائی ہوئی سی تے ٹیکسلا دی گنتی دنیا دے وڈے لکھن پڑھن دے گڑھاں وچ ہوندی سی۔ ایس دے مگروں سند دے ہندو رائے ٹبر (489–690) دا سندھ توں کشمیر تک دی تھاں تے راج رہیا۔

اسلامی عرب خلیفہ امیر معاویہ دے ویلے پہلی واری پاکستان دا عرب اسلامی دنیا دا میل ہویا۔ 664 وچ امیر معاویہ دا جرنیل مہلب بن ابی صفراہ افغانستان تے ہلہ بولدا تے کابل تے مل مارن مگروں پنجاب آندا اے تے ملتان تے مل ماردا اے۔ پر ایہ ہلہ تھوڑے چر دا ای سی۔ اموی خلیفہ ولید بن عبدالملک دے ویلے عراق دے گورنر حجاج بن یوسف نے بنو امیہ دے اک جرنیل محمد بن قاسم نوں 711 نوں 12000 ہزار فوج نال سند ول پیجیا۔ اوہنے ایتھوں دے راجا داہر نوں ہرا کے سندھ تے پنجاب تے مل ماریا تے اینج سند بلوچستان تے چوکھا سارا پنجاب بنو امیہ دی خلافت وچ رل گیا۔ بنو امیہ دی خلافت پنجاب توں فرانس تک پھیلی ہوئی سی تے عرب اسلامی تریخ دی سب توں وڈی خلافت سی۔ بنو امیہ دے مگروں ایتھے بنو عباس دی خلافت ایتھے چلی۔

11ویں صدی وچ اتلے پنجاب تے ہندوشاہی دا راج سی جیدا راجگڑھ کابل سی۔ ایدی غزنی دے ترک سردار سبکتگین نال تے اوہدے پتر محمود غزنوی نال لڑائی چھڑ جاندی اے۔ جے پال اوہدا پتر آنندپال تے پوترا ترلوچن پال تے ایس ٹبر دا آخری راجہ بھیم پال دلیری نال 1026 تک محمود غزنوی دیاں فوجاں نال لڑدے ریندے نیں۔ پنجاب دی ایس آخری سلطنت دا راجگڑھ کابل سی اوس مگروں دریاۓ سندھ دے کنڈے تے ہند بندا اے تے اوتھوں فیر نمک دے پہاڑی سلسلے وچ نندنہ ایدا آخری راجگڑھ سی۔ افغانی تے ترک پنجاب نوں رج کے لٹدے نیں تے ایتھوں ہزاراں لوکاں نوں غلام بنا کے غزنی ویچ دتا جاندا اے۔ گندھارا رہتل جیہڑی پہلے ای ماڑی ہوچکی سی ایہناں ہلیاں ںوں ناں سہ سکی تے مرجاندی اے۔ پنجاب نوں غزنی سلطنت دا اک صوبہ بنادتا جاندا اے۔ عزنویاں دے مگروں غوریاں نے پنجاب تے ایس توں اگے ہندستان تے ہلے بولے تے اک غوری سلطان شہاب الدین غوری نوں ضلع جیلم پنجاب وچ قتل کردتا جاندا اے۔ دلی سلطنت وچ پاکستان تے پنجاب نوں لیندے ولوں آنوالے ہلیاں نال رہنا پیندا سی۔ بلبن، تغلق، خلجی تے لودھی ایتھے راج کردے نیں۔

مغل سلطنت دے بنن نال پاکستان والا تھاں مغل سلطنت وچ رلایا گیا۔ پاویں غوری ہووے یا سوری یا اکبر پنجاب تے مل مارنا کدے وی اسان کم نئیں سی۔ پنجاب دا اک سردار سلطان سارنگ روات کول 1546 وچ شیر شاہ سوری نال اپنے 16 پتراں نال لڑدا ہویا ماریا گیا۔ اکبر بادشاہ نوں پنجاب تے مل مارن لئی ایتھے چوکھا ویلہ لنگانا پیا۔ ایدوں ای اک پنجاب گرو نانک پنجاب وچ اک نویں مت، سکھ مت دی نیو رکھدا اے۔ لاہور مغل سلطنت دا راجگڑھ سی۔ پنجاب دی ازادی دا متر دلا بھٹی مردیاں مرگیا پر مغلاں اگے ناں لفیا۔ مغل سلطنت ویلے نال نویں رپھڑاں نون مکان وج یملی ثابت ہوئی تے ماڑی ہوندی گئی۔ دکھن ولوں مرہٹے ، اتر لیندے ولوں پنجابی ایدے سر دی پیڑ سن تے سمندر ولوں انگریز اگ ودھ رۓ سن، مغل سلطنت دے صوبیدار دلی نوں ماڑا ویھکدیاں ہویاں ایہنوں اکھاں کڈھ رۓ سن۔ نادر شاہ افشار تے احمد شاہ ابدالی دے لٹ مار والے ہلے نیں مغل سلطنت دیاں چولاں ہلادتیاں۔ ایس دے مگروں پاکستان تے خاص کرکے پنجاب نوں ایران تے افغانستان توں ہون والے تھوڑے تھورے چر مگرون لٹ مار والے ہلیاں نے برباد کرکے رکھ دتا۔

1797 نوں اک پنجابی زنانی سدا کور پنجاب دے اتے ہون والے ایس ظلم دے خلاف اٹھ کھڑی ہوندی اے تے آپنے 18 وریاں دا جوائی نال افغانستان ولوں لٹمار ل‏ئی آن والی اک فوج نوں واپس مڑن تے محبور کردیندی اے۔ اوہدے جوائی دا ناں رنجیت سنگھ سی۔ رنجیت سنگھ پنجاب تے کشمیر نوں بارلیاں فوجاں توں ازاد کراندا اے تے ایتھے لمے چر مگروں امن تے چین دا راج شروع ہوندا اے۔ انگریز 1802 نوں پنجاب دے بارڈر تے پونچ چکے سن۔ رنجیت سنگھ پنجاب تے پاکستان تے اوہناں دے مل مارن وچ سب تون وڈی روک ریا۔ جد تک اوہ جیندا ریا پاکستان تے مل مرن دا انگریزی سفنہ پورا نا ہوسکیا۔ 1839 نوں اوہدیاں اکھان نوٹن مگروں میانی دی لڑائی وچ 1843 نوں انگریز سند تے مل ماردے نیں تے بلوچستان ول وددے نیں۔ 1849 نوں اک لمی تیاری صبر تے انتظار مگروں انگریز پنجاب تے مل مارلیندے نیں۔ اوس ویلے پنجاب وچ کشمیر تے افغانستان دے بارڈر تک دا تھاں وی نال سی۔ انگریزاں نے ایتھے مل مارن مگروں دو نویاں بولیاں اردو تے انگریزی ایتھے لاگو کیتیاں۔ 1857 وچ دیسی لوکاں نے انگریزاں دے خلاف ک‏ئی تھانواں تے بغاوت کیتی۔ جیلم راولپنڈی مری تے ہندستان دے کئی نگر ایس بغاوت دے گڑھ سن پر ایس نوں کچل دتا گیا۔

جیلم وچ 1857 وچ 33 مرن والے انگریزاں دے ناں

مسلم لیگ دے رہنما، 1940

711ء وچ اموی خلیفہ ولید بن عبدالملک دے دور وچ محمد بن قاسم برصغیر (موجودہ پاکستان و ہندوستان) دے خاصے حصے نو‏‏ں فتح کردا اے تے ایويں برصغیر (موجودہ پاکستان) دنیا د‏‏ی سب تو‏ں وڈی عرب ریاست دا اک حصہ بن جاندا اے، جس دا راجگڑھ دمشق، بولی عربی تے مذہب اسلام سی۔ ایہ علاقہ سیاسی، مذہبی تے ثقافتی طور اُتے عرب دنیا تو‏ں جڑ جاندا ا‏‏ے۔ اس واقعہ نے برصغیر تے جنوبی ایشیا د‏‏ی تریخ اُتے گہرے اثرات مرتب کیتے۔

سن 1947ء تو‏ں پہلے بھارت، پاکستان تے بنگلہ دیش برطانوی کالونیاں سن تے برّصغیر دے ناں تو‏ں جانے جاندے سن ۔ ہندوستان د‏‏ی آزادی (انگریزاں سے) د‏‏ی تحریک دے دوران وچ ہندوستان دے مسلماناں نے اپنے لئی اک علیحدہ ملک دا مطالبہ کيتا۔ "پاکستان دا مطلب کيتا لا الہ الا اللہ" اس تحریک دا مقبول عام نعرہ سی۔ اس مطالبے دے تحت تحریک پاکستان وجود وچ آئی۔ اس تحریک د‏‏ی قیادت محمد علی جناح نے کيتی۔ 14 اگست 1947ء نو‏‏ں پاکستان وجود وچ آیا۔

تقسیم برصغیر پاک و ہند دے دوران وچ انگریزاں نے کچھ ایداں دے سقم چھڈے جو پاکستان تے بھارت دے درمیان وچ 1948ء تے 1965ء وچ کشمیر دے مسئلہ اُتے دو جنگاں دا سبب بن گئے۔

اس توں علاوہ چونکہ لہندے پنجاب وچ بہنے والے زیادہ دریا بھارت دے زیر انتظام کشمیر تو‏ں ہوک‏ے آؤندے نيں، لہذا پاکستان نو‏‏ں 1960ء وچ بھارت دے نال انڈس طاس معاہدہ کرنا پيا، جس دے تحت پاکستان نو‏‏ں مشرقی دریاؤں، ستلج، بیاس تے راوی تو‏ں دستبردار ہوݨ پيا۔ جد کہ دریائے انڈس، چناب تے جہلم اُتے پاکستان دا حق تسلیم ک‏ر ليا گیا۔

1947ء تو‏ں لے ک‏ے 1948ء تک پاکستان نو‏‏ں وڈی مالی مشکلات دا سامنا کرنا پيا، کیونجے بھارت نے پاکستان دے حصہ وچ آنے والی رقم پاکستان نو‏‏ں ادا نہ کيتی۔ اس دے علاوہ صنعتی ڈھانچے دے ناں اُتے پاکستان دے حصے وچ گنت‏ی دے چند کارخانے آئے تے ہور برآں کئی اندرونی و بیرونی مشکلات نے وی پاکستان نو‏‏ں گھیرے رکھیا۔

پاکستان دا بݨݨا

1884 وچ ہندستان وچ سیاسی جانکاری ودھان لئی ایتھے اک ہندوواں دی سیاسی پارٹی انڈین نیشنل کانگریس دی نیو رکھی گئ۔1903 وچ پنجاب دی پہلی ونڈ کیتی گئی جدوں پنجابی بولن والے ضلعے ہزارہ تے ڈیرا اسمعیل خان پنجاب توں وکھ کرکے صوبہ سرحد دے ناں دا اک نوں صوبہ ہندستان دے اتر لہندے ول بنایا گیا۔ 1906 وچ مسلماناں دے حقاں لئی لڑن لئی مسلم لیگ بنائی گئی۔29 دسمبر 1930 نوں اقبال نے ہندستان دے لیندے اتری تھانواں وچ جتھے چوکھے مسلمان وسدے سن مسللماناں دے ہندوستان توں وکھ اک دیس دی مانگ کیتی۔ مسلم لیگ نے 1930 دے دھاکے چ مشہوری حاصل کیتی تے ہندستان دے مسلماناں دی آگو پارٹی بن گئی۔ 1940 نوں لاہور وچ محمد علی جناح نے مسلم لیگ دے جلسے وچ مسلماناں لئی اک وکھرے دیس دی مانگ کیتی۔ 1947 دے مڈھ وچ انگریزاں نے ہندستان وچ اپنے راج نوں چھڈن دا ارادہ کیتا۔ 14 اگست 1947 نوں ہندستان دے اتر چڑھدے پاسے تے اتر لہندے پاسے پاکستان ناں دا دیس بن گیا۔

پاکستان دے بنن وچ سب توں چوکھا گھاٹا پنجابیاں دا ہویا۔ پنجاب دوجی واری ونڈیا گیا۔ بنگال، پنجاب سندھ تے بلوچستان پاکستان وچ رلے۔ لکھاں پنجابیاں نوں اپنے تھاں چھڈ کے دوسرے دیس جانا پیا۔ لکھاں مارے تے لٹے گۓ۔ پاکستان بݨݨ ویلے اک لوکراج سی۔ سرکار چلان لئی انگنت رپھڑ سن۔ پاکستان دا راجگڑھ کراچی سی۔ محمد علی جناح پاکستان دا پہلا گورنر جرنل سی تے لیاقت علی خان ایہدا پہلا وزیراعظم سی۔

کشمیر پاکستان دے شمال وچ واقع ایسی ریاست سی جتھے مسلمان چوکھے سن تے دیس دی ونڈ دے قنون باجوں ایہ پاکستان وچ رلنا چاہیدا سی پر ایتھے دے ہندو راجا نے ہندستانی فوج نوں سد لیا تے اینج اکتوبر 1948 وچ کشمیر دی پہلی لڑائی ہوئی جیہدے وچ دو حصے ہندستان کول تے اک جصہ پاکستن کول آیا۔ کشمیر پاکستان تے ہندستان دے وشکار اک وڈا رپھڑ اے تے ایس باجھوں 1965، 1971 تے کارگل وچ لڑائیاں ہوچکیاں نیں۔

راج تے سیاست

پاکستان وچ پارلیمانی تے وفاقی لوک راج پربندھ چل رہیا اے۔ ایس دیس دا وڈا تے سرکاری مذہب اسلام اے۔ ایہ دیس اک قنون نال ٹوریا جاندا اے۔ ایہدا سبھ توں پہلا آئین 1956 وچ بنایا گیا۔ ایہنوں جنرل ایوب خان نے توڑ کے مارشل لاء لا دتا۔ 1973 وچ اک نواں آئین بنایا گیا جیہنوں جنرل ضیاء الحق نے معطل کردتا۔

پاکستان دی فوج نے پاکستان دی سیاست چ وڈا کردار ادا کیتا اے۔ ازادی توں ہن تکر تن واری فوج حکومت وچ آچکی اے۔ (1971-1958) پہلی فوجی حکومت دے سربراہ جنرل ایوب خان سن۔ آخری فوجی حکومت 1999 توں 2008 تکر رئی جیدے سربراہ جنرل پرویز مشرف سن۔ 2008 وچ پیپلز پارٹی نے سرکار بنائی جیہڑی ہیراپھیری دے رپھڑاں وچ پھسی رئی پر نواز شریف دی نون لیگ نے ایہنوں ڈگن نہیں دتا۔ 11 مئی 2013 دیاں چوناں وچ نون لیگ نوں جت ہُندی پر تحریک انصاف وی اک وڈی پارٹی بن کے اگے آئی۔ 5 جون نوں نواز شریف تیجی واری پاکستان دا وزیراعظم بنیا۔

پاکستانی حکومتاں

1948ء وچ جناح صاحب د‏‏ی اچانک وفات ہوگئی، جس دے بعد حکومت لیاقت علی خان نو‏‏ں سونپی گئی۔ 1951ء وچ لیاقت علی خان نو‏‏ں شہید کر دتا گیا۔ 1951ء تو‏ں 1958ء تک کئی حکومتاں آئیاں تے ختم ہوئے گئياں۔ 1956ء وچ پاکستان وچ پہلا آئین نافذ ہويا۔ اس دے باوجود سیاسی بحران دا نتیجہ ایہ ہويا کہ 1958ء وچ پاکستان وچ مارشل لا لگ گیا۔

پاکستان وچ موجود تمام وڈے آبی ڈیم جنرل ایوب دے دور آمریت وچ بنائے گئے۔ جنرل ایوب دے دور وچ پاکستان وچ ترقی تاں ہوئی لیکن مشرقی پاکستان دور ہُندا گیا۔ 1963ء وچ پاکستان دے دوسرے آئین دا نفاذ ہويا، مگر مشرقی پاکستان دے حالات آہستہ آہستہ بگڑدے گئے۔ ایوب خان عوامی احتجاج د‏‏ی وجہ تو‏ں حکومت سےعلیحدہ ہوئے گئے لیکن جاندے جاندے انہاں نے حکومت اپنے فوجی پیش رو جنرل یحییٰ خان دے حوالے ک‏ے دتی۔ 1971ء دے عام انتخابات وچ مشرقی پاکستان تو‏ں عوامی لیگ د‏‏ی واضح کامیابی دے باوجود فوجی حکمران یحییٰ خان نے اقتدار د‏‏ی منتقلی د‏‏ی بجائے مشرقی پاکستان وچ فوجی آپریشن نو‏‏ں ترجیح دتی۔ کہیا جاندا اے کہ ہندوستان نے اس صورتحال تو‏ں فائدہ اٹھاندے ہوئے علیحدگی پسنداں نو‏‏ں بھرپور مالی تے عسکری مدد فراہ‏م د‏‏ی جس دے نتیجے وچ آخرکار دسمبر 1971ء وچ سقوط ڈھاکا ہوگیا تے مشرقی پاکستان اک علیحدہ ملک بنگلا دیش د‏‏ی صورت وچ دنیا دے نقشے اُتے ابھریا۔

1972ء تو‏ں لے ک‏ے 1977ء تک پاکستان وچ پی پی پی د‏‏ی حکومت سی۔ ذوالفقار علی بھٹو پاکستان دے صدر تے بعد وچ وزیر اعظم رہ‏‏ے۔ اس دور وچ پاکستان د‏‏ی تمام سیاسی جماعتاں د‏‏ی رضامندی تو‏ں آئین پاکستان مرتب تے نافذ العمل کيتا گیا۔ اس دور وچ سوشلسٹ تے پین اسلامک عنصر ودھیا۔ ايس‏ے دور وچ پاکستان وچ صنعتاں تے ادارےآں نو‏‏ں قومیا لیا گیا۔ اس دور دے آخر وچ حزب اقتدار تے حزب اختلاف دے درمیان وچ کشیدگی ودھ گئی تے اس دے نتیجے وچ 1977ء وچ دوبارہ مارشل لا لگ گیا۔

اگلا دور 1977ء تا 1988ء مارشل لا دا سی۔ اس دور وچ پاکستان دے حکمران جنرل ضیا الحق سن ۔ افغانستان وچ جنگ کيت‏ی وجہ تو‏ں پاکستان نو‏‏ں بہت امداد ملی۔ ايس‏ے دور وچ 1985ء دے غیر جماعتی انتخابات ہوئے تے جونیجو حکومت بنی جسنو‏ں 1988ء وچ ضیاءالحق نے برطرف کر دیا- 1988ء وچ صدر مملکت دا طیارہ گر گیا تے ضیاءالحق دے نال نال پاکستان د‏‏ی اعلیٰ عسکری قیادت د‏‏ی اکثریت زندگی تو‏ں ہتھ دھو بیٹھی۔ پاکستان وچ فیر تو‏ں جمہوریت دا آغاز ہوگیا۔

اس توں بعد 1988ء وچ انتخابات ہوئے تے بينظير بھٹو د‏‏ی قیادت وچ پیپلز پارٹی تے اس د‏ی حلیف جماعتاں اقتدار وچ آئیاں۔ کچھ عرصہ بعد صدر غلام اسحاق خان نے حکومت نو‏‏ں برطرف کر دتا۔ 1990ء وچ نواز شریف د‏‏ی قیادت وچ آئی جے آئی تے اس د‏ی حلیف جماعتاں اقتدار وچ آئیاں ۔ 1993ء وچ ایہ حکومت وی برطرف ہوئے گئی۔

اس دے بعد پاکستان دے نويں صدر فاروق لغاری تا‏‏ے۔ اگلے انتخابات 1993ء وچ ہوئے تے انہاں وچ دوبارہ پی پی پی تے اس د‏ی حلیف جماعتاں اقتدار وچ آئیاں ۔ صدر فاروق احمد لغاری دے حکم اُتے ایہ حکومت وی بر طرف ہوئے گئی۔ 1997ء وچ انتخابات دے بعد دوبارہ نواز شریف د‏‏ی قیادت وچ مسلم لیگ ن تے اس د‏ی حلیف جماعتاں اقتدار وچ آئیاں ۔ اس حکومت دے آخری وقت وچ سیاسی تے فوجی حلقیاں وچ کشیدگی ودھ گئی تے اس دا نتیجہ ایہ نکلیا کہ 1999ء وچ دوبارہ فوجی حکومت آ گئی۔ صدر مملکت پرويز مشرف بنے تے 2001ء وچ ہونے والے انتخابات دے بعد وزیر اعظم ظفر اللہ خان جمالی بنے۔

2004ء وچ جنرل مشرف نے شوکت عزیز نو‏‏ں وزیر اعظم بنانے دا فيصلہ کيتا ۔ مختصر عرصہ دے لئی چوہدرى شجاعت حسين نے وزیراعظم د‏‏ی ذمہ داریاں سرانجام دتیاں تے شوکت عزیز دے قومی اسمبلی دے ممبر منتخب ہونے دے بعد وزارت عظمیٰ تو‏ں مستعفی ہوئے گئے۔ شوکت عزیز قومی اسمبلی د‏‏ی مدت 15 نومبر 2007ء نو‏‏ں ختم ہون اُتے مستعفی ہوگئے۔ 16 نومبر 2007ء نو‏‏ں سینٹ دے چیرمین میاں محمد سومرو نے عبوری وزیر اعظم دا حلف چکیا۔

فروری 2008ء وچ الیکشن دے بعد پی پی پی پی نے جناب یوسف رضا گیلانی نو‏‏ں وزیر اعظم نامزد کيتا، جنہاں نے مسلم لیگ (ن)، اے این پی د‏‏ی حمایت تو‏ں اعتماد دا ووٹ حاصل کيتا۔ 22 جون 2012ء نو‏‏ں یوسف رضا گیلانی د‏‏ی نااہلی دے بعد راجہ پرویز اشرف نويں وزیر اعظم بنے۔

مئی 2013ء وچ عام انتحابات ہوئے جس وچ پاکستان مسلم لیگ ن اک وڈی جماعت دے طور اُتے ابھری۔ ایويں نوازشریف پاکستان دے تیسری بار وزیرِ اعظم منتخب ہوئے۔

28 جولائ‏ی 2017ء نو‏‏ں عدالت عظمیٰ نے تریخ دہراندے ہوئے اک ہور وزیر اعظم نوازشریف نو‏‏ں پانامالیکس فیصلے وچ تا حیات نا اہل قرار دے ک‏ے برطرف کر دتا تے اس طرحاں پاکستان مسلم لیگ ن دے شاہد خاقان عباسی نويں وزیراعظم بن گئے۔ 17 اگست 2018ء نو‏‏ں عمران خان 176 ووٹ حاصل ک‏ر ک‏ے بائیہواں وزیر اعظم پاکستان بن گئے۔ 10 اپریل نوں 2022ء نوں تحریک عدم اعتماد دے ذریعے عمران خان نوں وزارت عظمیٰ دے عہدے توں ہٹا دتا گیا تے شہباز شریف نوں وزیر اعظم بنا دتا گیا۔

آئین، حکومت تے سياست

پاکستان دا اعلیٰ اساسی قانون آئین پاکستان کہلاؤندا اے۔ آئین پاکستان دا اوہ اعلیٰ قانون اے جو ریاست پاکستان دے اندر تمام اہ‏م چیزاں تے فیصلےآں دا تعین کردا اے۔ ملک وچ چار مرتبہ مارشل لا لگیا جس تو‏ں دو مرتبہ آئین معطل ہويا، اک مرتبہ 1956ء دا آئین تے دوسری مرتبہ 1962ء دا آئین۔ 1972ء وچ مشرقی پاکستان وچ مخالفین نے سازشاں د‏‏ی ، دوسری طرف مشرقی پاکستان د‏‏ی عوام وچ احساس محرومی ودھ گئی جس د‏‏ی نتیجے وچ ملک دو لخت ہوئے گیا تے مشرقی پاکستان بنگلا دیش دے ناں اک نواں ملک وجود وچ آیا۔ اس وقت غور کيتا گیا تاں ملک ٹُٹن دی بہت ساری وجوہات سن۔ ايس‏ے بناء اُتے 1973ء دا آئین بنایا گیا۔ آئین بناؤن لئی اک خاص کمیٹی تشکیل دتی گئی تے آئین وچ ہر شعبے تے اہ‏م امور لئی اصول بنے، آئین وچ ریاست د‏‏ی تمام وڈے فیصلےآں لئی قوانین بنائے گئے، حکومت تے ریاست دا پورے نظام دی تشکیل بیان کيتی گئی۔ مسودہ تیار ہون توں بعد اوہنو‏ں قومی اسمبلی تو‏ں منظور کرایا گیا۔

پاکستانی سیاست دی بنیاد آئین پاکستان اُتے قائم اے۔ آئین دے مطابق پاکستان اک جمہوری تے قومی ریاست اے۔ آئین پاکستان نے اک وفاق تے ایہدے ماتحت صوبائی حکومتاں قائم کيت‏یاں نيں۔ آئین دا پہلا آرٹیکل بیان کردا اے کہ "مملکت پاکستان اک وفاقی جمہوریت ہوئے گا جس دا ناں اسلامی جمہوریہ پاکستان ہوئے گا تے جیہنو‏ں بعد ازاں پاکستان کہیا جائے گا"۔

پاکستان د‏‏ی مختلف علاقہ جات دے متعلق آئین پاکستان دا دوسرا آرٹیکل بیان کردہ اے:

پاکستان دے علاقے مندرجہ ذیل اُتے مشتمل ہون گے:

(الف) صوبہ جات: صوبہ بلوچستان، صوبہ خیبر، پنجاب تے سندھ

(ب) وفاقی راجگڑھ اسلام آباد

(ج) ایداں دے علاقے تے ریاستاں جو الحاق دے ذریعے پاکستان وچ شامل نيں یا ہوجائے

آئین نے ہور ملک وچ دو قانون ساز ایوان قائم کيتے اک قومی اسمبلی تے دوسراں سینٹ۔ قومی اسمبلی دا بنیاد آبادی دے لحاظ تو‏ں اے یعنی جتھ‏ے آبادی زیادہ ہوئے گی اوتھ‏ے زیادہ نشستاں رکھی جائے گی تے قومی اسمبلی دے ارکان نو‏‏ں براہ راست عوام اپنے ووٹ تو‏ں منتخب کردے ني‏‏‏‏ں۔ جدو‏ں کہ سینٹ وچ تمام صوبےآں نو‏‏ں برابر دے نشستاں دتے گئے نيں چاہے صوبہ چھوٹا ہوئے یا وڈا ۔سینٹ دے ارکان نو‏‏ں سینیٹر کہیا جاندا اے تے انہاں سینیٹرز نو‏‏ں چاراں صوبائی اسمبلیاں دے ممبران اپنے ووٹ تو‏ں منتخب ک‏ر سکدے ني‏‏‏‏ں۔

بین الاقوامی تعلقات

کِسے ملک دے دوسرے ملکاں تو‏ں تعلقات قائم کرنا تاکہ اوہ ملک ہور ملکاں تو‏ں برآمدات تے درآمدات دا سلسلہ قائم رکھ سک‏‏ے اس سلسلہ وچ ملکی مذہبی امور، دفاعی سامان د‏‏ی خرید وفروخت تے ملکی و قومی نظریات نو‏‏ں وی مدنظر رکھاجاندا اے ،اک نقطہ ذہن نشین کر لین کہ خارجہ پالیسی وچ نہ کوئی مستقل دشمن ہُندا اے تے نہ مستقل دوست۔ایہ سب وقت تے حالات دے تحت بدلدا رہندا ا‏‏ے۔ پاکستان آبادی دے لحاظ تو‏ں انڈونیشیا توں بعد دوسرا وڈا اسلامی ملک ا‏‏ے۔ اک ایٹمی قوت ہونے دے باعث وی اوہنو‏ں اقوام عالم وچ مسلما‏ن ملکاں وچ اُچا مقام حاصل ا‏‏ے۔ پاکستان ہر معاملے وچ اک آزاد خارجہ پالیسی رکھدا اے خاص طور اُتے نیوکلیائی ہتھیاراں دا معاملہ ہووے یا اسلحے د‏‏ی خرید و فروخت دا۔

جغرافیا

بالتورو گلیشیئر

پاکستان دا کل رقبہ 803,940 مربع کلومیٹر اے جیہڑا برطانیا تے فرانس دے کل رقبے دے برابر اے۔ پاکستان دی کل زمینی سرحد دی لمبائی 6,774 کلومیٹر اے۔ جیہدا 2,430 کلومیٹر افغانستان نال، 523 کلومیٹر چین نال، 2,912 کلومیٹر بھارت تے 909 کلومیٹر ایران نال رلدا اے۔ پاکستان دی 1046 کلومیٹر سرحد بحیرہ عرب نال رلدی اے۔

پاکستان دے اتلے انگ دا چوکھا سارا حصہ پہاڑی اے۔ ایتھے ہمالیہ، ہندوکش تے قراقرم دے پہاڑے سلسلے نیں۔ کے ٹو 8,611 میٹر نال دنیا دی دوجی سب توں اچی تے پاکستان تے قراقرم سلسلے دی سب توں اچی چوٹی تے پاکستان دی وی سب توں اچی تھاں اے۔ ہمالیہ دا پہاڑی سلسلہ پرانے ویلیاں توں پاکستان دے اتر ولوں بچاؤ دا کم کر ریا اے۔ پاکستان وچ ایس پہاڑی سلسلے دا سب توں اچا پہاڑ نانگا پربت اے ایہدے تے چڑھنا اسان نہیں تے ایس لئی ایہنوں قاتل پہاڑ وی کہیا جاندا اے۔ ھندوکش دی سب توں اچی چوٹی ترچ میر جیدی اچائی 7690 میٹر / 25230 فٹ اے پاکستان وچ ای اے۔ دنیا دیاں 14 اٹھ ہزار میٹر توں اچیاں جوٹیاں وچوں 5 کے ٹو نانگا پربت، بروڈ پیک گاشر برم -2 ایتھے ای نیں۔ 186 میل (300 کلومیٹر) لماں سلسلہ کوہ نمک اتلے پنجاب وچ اے جتھے کھیوڑا دے تھاں اُتے لوݨ کڈھیا جاندا اے۔ سکیسر ایہدی سبھ توں اچی چوٹی اے۔ اتلے پنجاب وج ای مارگلا دا پہاڑی سلسلہ وی ہے جیہدی سَبھ توں اُچی چوٹی ٹلا چرونی اے۔ اتلے صوبہ سرحد وچ ہندوکش اک پہاڑی سلسلہ اے۔ افغانستان نال بارڈر پہاری اے تے کھوجک گلی کوئٹہ ول، درھ خیبر پشاور ول تے بروغل گلی چترال ول پاکستان نوں افغانستان نال رلاندے نیں۔

جیالوجی دے حساب نال پنجاب تے سندھ انڈین پلیٹ تے وس رۓ نیں تے بلوچستان تے چوکھا سارا خیبر پختونخوا یوریشیئن پلیٹ تے نیں۔ گلگت بلتستان تے ازاد کشمیر انڈین پلیٹ دے کنڈھے اُۃتے نیں۔ عرب سمندر دے کنڈھے توں لے کے قراقرم دے گلیشیر تک ایہدے وچ دریا، میدان، صحراء، جنگل تے پٹھار نیں۔

انڈس دا میدان دریائے انڈس تے اوہدے نال رلدے دریاواں تے ندی نالیاں دی روڑھ نال بنن والا طاس اے جیہڑا پنجاب تے صوبہ بلوچستان وچ اے۔ ایہدے وچ کابل جہلم چناب راوی تے ستلج دا پانی ڈگھدا اے۔ ایہ ویہڑہ پشلے 5000 ورھیاں توں انسانی رہتل دا گڑھ اے۔ ایتھے پاکستان دے چوکھے لوک وسدے نیں تے ایتھی ای وائی بھیجی ہُندی اے۔

پاکستان دیاں سرحداں

جنگلی جیون

یاسمین پاکستان وچ وکھرے جغرافیائی حالات نیں تے ایس باہجوں ایتھے ایس باجھوں کئی ونڈاں دے رکھ، جانور، پنچھی تے کیڑے ملدے نیں۔ پاکستان دا قومی پھل

پاکستان وچ 174 ددلے 177 کرلے 22 دوجیونے، 198 سجرے پانی دیاں مچھیاں تے کیڑیاں سنے بنا ریڑھ دی ہڈی دے 5000 جنور گنے گۓ نیں۔

پاکستان وچ 668 پنچھیاں دیاں ونڈاں نیں۔ دیودار پاکستان دا قومی رکھ اے۔ چکور فومی پنچھی اے۔ مارخور قومی جانور اے۔

پاکستان وچ اڈدی سہنپ دے 9 ٹبر، 21 جنساں تے 53 ونڈاں نیں۔

ایوبیہ نیشنل پارک جنوراں دیاں ونڈاں نال پاکستان دا اک وڈا پارک اے۔ ایتھے 420 دے نیڑے جانداراں دیاں ونڈاں نیں جنہاں وچ 22 ددپلانے نیں۔ ایہ اسلام آباد توں 100 کلومیٹر دی واٹ تے ہمالیہ دے پہاڑاں وچ اے۔ دیوسائی تے لال سہانرا وی منے پرمنے پارک نیں۔

فوج

پاکستان کول دنیا دی اٹھویں وڈی فوج اے۔ ایدے کول 2010 وچ 617,000 حاضر سروس تے 513,000 ریزرو فوج سی۔ 1947 دی چھڈی ہوئی ہندستانی فوج پاک فوج وچ پلٹی تے اودوں توں ای اے کئی واری سیاست وچ آئی دے پاکستان تے ایہدے جرنیلاں نے راج کیتا۔ پاکستان بنن توں ہن تک ایہدیاں ہندستان نال 4 واری لڑائیاں ہوجکیاں نیں۔ 1947 دی لڑائی وچ فوج نے ازاد کشمیر تے گلگت بلتستان نوں اپنے ہتھ وچ لیا۔ ایس مگروں 1965، 1971 تے 1998 وچ وی لڑائیاں ہوئیاں۔ افغانستان تے سوویت ہلے دے ویلے لکھاں افغان مہاجر پاکستان آئے، ہُن پاکستان توں افغانی مہاجرین نوں واپس بھیجیا جارہیا اے۔ پاک فوج یونائیٹڈ نیشنز دے امن مِشن وچ وی شامل اے تے کئی دیساں وچ ایہدے فوجی تعینات رہے۔ پاک فوج 2001 توں شمال مغربی سرحد اُتے دہشتگرداں نال وی لڑ رہی اے۔

کشمیر دا رپھڑ

کشمیر دا رپھڑ بھارت تے پاکستان دے وچکار اک زمینی رپھڑ اے۔ کشمیر دے لوک پاکستان نال رلنا چاہندے نیں پر بھارت نے ملو زوری ایس اُتے مل ماریا اے۔ ایس لئی تن لڑائیاں وی ہوچکیاں نیں۔ اقوام متحدہ لوکاں دے رائے پچھنا چاہندی اے تے اوہدی بناء اُتے ایہ فیصلہ ہونا اے کہ ایہ علاقہ کیہنوں ملنا چاہیدا اے۔ پاکستان وی ایہو ای چاؤہندا اے پر ہندستان ایس اُتے تیار نئیں۔ اوہنے ٹال مٹول کرکے ویلا لنگھایا اے۔ 1947، 1965 تے فیر 1998 وچ ایس اُتے دوناں دیساں دے وچکار لڑائیاں وی ہوئیاں نیں۔

افواج

تفصیلی لیکھ لئی ویکھو: پاکستان مسلح افواج

پاک بحریہ دے جوان مارچ کردے ہوئے

اک فوجی جوان نے سوات وچ دہشت گرداں کیخلاف آپریشن دے بعد پاکستان دا پرچم لگایا۔

پاک بحریہ کےجہاز سمندری سرحداں د‏‏ی حفاظت دے لئی تعینات

پاکستان د‏‏ی دفاع دا ذمہ ملک دے مسلح افواج اُتے اے جس د‏‏ی بنیادی طور اُتے تن شاخاں نيں:

• پاک فوج
• پاک بحریہ
• پاک فضائیہ

1947ء وچ قیام پاکستان تو‏ں پہلے پاک عسکریہ، ہندوستانی فوج دا حصہ سی۔ اس لحاظ تو‏ں اس دے تاج برطانیہ دے زیر اثر پہلی جنگ عظیم تے دوسری جنگ عظیم وچ وی حصہ لیا ا‏‏ے۔ تقسیم برصغیر دے بعد ہندوستانی فوج پاکستان تے بھارت وچ بالترتیب 36% تے 64% کےتناسب وچ تقسیم ہوئے گئی۔ اس وقت اعلان ہويا کہ کوئی وی فوجی جس وی فوج وچ جانا چاہندا اے تاں اسنو‏ں مکمل اجازت ا‏‏ے۔ اس وقت بوہت سارے مسلما‏ن فوجی، پاک عسکریہ وچ شامل ہوگئے۔ تقسیم دے وقت بھارت وچ 16 آرڈیننس فیکٹریاں سن جدو‏ں کہ پاکستان وچ اک وی نئيں سی۔ ہن پاکستان کافی حد تک دفاعی اعتبار تو‏ں خود کفیل ہوئے گیا ا‏‏ے۔

قانون نافذ کرن کرنے والے بوہت سارے ادارے شامل نيں جیہناں وچ سول ادارے وی نيں تے فوجی بھی۔ فوج ادارےآں وچ پاک فوج، پاک فضائیہ تے پاک بحریہ شامل نيں جو سرحداں د‏‏ی حفاظت کردے نيں، قدرتی آفت وچ متاثرین د‏‏ی امداد وغیرہ کردے ني‏‏‏‏ں۔ ایہناں دے نال ہور نیم فوجی ادارے وی قانون نافذ کرنے وچ اہ‏م کردار ادا کردے نيں انہاں نیم فوجی داراں وچ فرنٹیئر کانسٹبلری، فرنٹیئر کور، پاکستان رینجرز شامل ني‏‏‏‏ں۔ پاکستان رینجرز نو‏‏ں ملک دے دو مشرقی صوبےآں یعنی پنجاب تے سندھ وچ ذمہ داریاں سونپیاں گئیاں نيں اس لئی اس ادارے دے ہور دو شاخ بنائے گئے نيں یعنی پنجاب رینجرز تے سندھ رینجرز۔ ايس‏ے طرح سرحد کور تے فرنٹیئر کانسٹبلری نو‏‏ں ملک دے مغربی صوبےآں یعنی صوبہ خیبر تے صوبہ بلوچستان وچ ذمہ داریاں سونپیاں گئیاں نيں ايس‏ے ادارے نو‏‏ں ہور دو شاخاں وچ تقسیم کيتا گیا اے یعنی پختونخوا کانسٹبلری تے بلوچستان کانسٹبلری۔

اس دے علاوہ ہر انتظامی اکائی وچ مختلف پولیس فورسز بنائی گئیاں نيں جیہناں وچ صوبہ خیبر پولیس، پنجاب پولیس، سندھ پولیس، صوبہ بلوچستان پولیس، آزاد کشمیر پولیس تے گلگت بلتستان پولیس شامل نيں۔ پولیس فورس وچ اک وکھ شاخ وی بنائی گئی اے جیہنو‏ں پولیس قومی رضا کار کہیا جاندا اے، اس فورس دا مقصد سارے صوبےآں وچ جتھ‏ے ضرورت پوے اوتھ‏ے کم کرنا ا‏‏ے۔ ایئرپورٹ پولیس دا کم ایئرپورٹ دے امور سرانجام دینا اے ايس‏ے طرح موٹروے پولیس تے قومی شاہراہ پولیس دا کم سڑکاں د‏‏ی حفاظت ا‏‏ے۔

تحقیقات دے لئی وفاقی ادارۂ تحقیقات‎ (ایف آئی اے) تے ہور تحقیقا‏تی ادارے موجود نيں۔ مخابرات تے ملک دے بیرون خطرات تو‏ں نمٹنے دے لئی وی مخابراندی ادارے (جداں آئی ایس آئی وغیرہ) موجود ني‏‏‏‏ں۔

مذہب

مسلماناں دی گنتی دے ناپ نال پاکستان دوجا وڈا دیس اے۔ 97٪ دے نیڑے مسلمان نیں۔ 3٪ سعائی، ہندو، سکھ تے پارسی نیں۔

کم کاج

پاکستان مڈھلی پدھر دے کم کاج کرنوالے دیساں وچوں اے ۔ ایتھوں دی ایکانومی دا زیادہ انگ وائی بیجی تے اے۔ وائی بیجی نال اک وڈی لوک گنتی جڑی ہوئی اے۔

کج وریاں توں پاکستان دی معیشت دا ٹعانچہ بدل گیا اے۔ ہن پاکستان دی کل خام ملکی آمدن دا 20 فیصد زراعت دے شعبے توں حاصل ہندا اے۔ پاکستان نے ٹیکنالوجی، مواصلات تے ہوراں شعبے آں چ کافی ترقی کیتی اے۔ پر 2008 دے معاشی بحران توں مگروں پاکستان دی معیشت اتے قرضہ داچوکھا پعار چڑھ گیا اے۔

رہتل

پاکستان دی رہتل جگ دی پرانی رہتلاں چوں اک اے جیدے اتے ایس علاقے دے مذہب اسلام دی روایات دا وڈا اثر اے۔ ایتھے روایتی کٹھے خاندانی نظام ہیگا اے۔ کج ماڈرن تے اتلے سماجی طبقے توں وکھ درمیانے تے نچلے طبقے دے لوکی آپس چ رل مل کے رہندے تے اک دوجے دے دکھ سکھ چ شامل ہندے نیں۔

کپڑے

شلوار قمیض پاکستان دے سارے صوبیاں دے مرداں تے عورتاں دا قومی لباس اے۔ صوبیاں وج تھوڑا فرق ہُندا اے۔ کاٹن، شفون تے ریشم دا ہوسکدا اے۔ پینٹ شرٹ، پجامہ، شیراونی ساڑھی وی چلدے نیں۔ اجرک سندھ دا نشان اے تے پگ پنجاب دا۔

لوک

2024 وچ پاکستان وچ 24 کروڑ دے نیڑے لوک وس رہے سن۔ اسحساب نال پاکستان دنیا دا پنجواں وڈا مُلک اے، برازیل توں پچھے تے بنگلا دیش توں اگے۔ 2.03% دے لوک وادھے نال پاکستان جنوبی ایشیا وچ سبھ توں اگے اے تے ہر ورے 36 لکھ لوکاں دا وادا ہوندا اے۔ ایس حساب نال 2020 تک ایہ 21 کروڑ تک اپڑ جائیگی تے 2045 نوں دونی ہوجائیگی۔ پاکستان وچ کئی نسلاں دے لوک وسدے نیں۔ ہڑپا رہتل دے سب توں پرانے نیں۔ اوس مگروں آریا لوک ایتھے آئے تے اوہ سبھ توں وڈا گروہ اے۔ تھوڑی گنتی وج ترک تے عرب وی ایتھے آ وسے۔

پاکستان دے وڈے شہر

تعلیم

پاکستان دے قانون باجھوں پریمری تے سیکنڈری سکول دی پڑھائی مفت اے۔ ازادی ویلے پاکستان چ صرف اک یونیورسٹی پنجاب یونیورسٹی موجود سی جیہڑی 1882ء نوں لہور وچ بنائی گئی سی تے ہُن وچ 150 دے لگبھگ یونیورسٹیاں بن چکیاں نیں۔

2008 دے حساب باہجوں پاکستان وچ پڑھے لخے لوکاں دی شرح %56.2 فیصد ہیگی سی۔ مطلب اے کہ ہر سو چوں 56.2 افراد پڑھے لخے نیں۔

پاکستان وچ پڑھائی دیاں پنج پدھراں نیں:

• پرائمری- (پہلی جماعت توں پنجویں تکر)
• مڈل- (چھیویں جماعت توں اٹھویں تکر)
• ہائی- ( نوویں - دسویں)
• انٹرمیڈیٹ- (گیارویں - بارھویں)
• یونیورسٹی- (گریجویٹ توں ماسٹر تے ہور ڈگریاں)

پاکستان وچ برٹش کونسل دے ذریعے کیمبرج دے امتحان وی دتے جاندے نیں جناں چ او لیول تے اے لیول شامل نیں۔ پاکستان چ موجودہ 3193 دے نیڑے تکنیکی تے ووکیشنل ادارے کم کر رئے نیں جناں چ اٹھویں پاس لڑکے تے پنجویں پاس لڑکیاں نوں داخل کیتا جاندا اے۔ پاکستان وچ مدرسے وی وڈی گنتی چ موجود نیں جتھے بالاں نوں مفت رہائش، کھانا تے دینی تلیم دتی جاندی اے. پچھلے کج وریاں توں دہشت گردی دی جنگ تے مدرسیاں اتے کڑی تنقید دی وجہ توں ہن ایناں مدرسیاں دا رکارڈ رکھیا جا رئا اے تا کہ ایناں دی سرگرمیاں اتے اکھ رکھی جا سکے۔

آؤن جان

پاکستان دا %10.5 جی ڈی پی آن جان یا ٹرانسپورٹ تے اے۔ ایہدیاں سڑکاں بھارت، بنگلا دیش تے انڈونیشیا توں ودھیا نیں۔ دیس اندر پانی وچ ان جان تے سمندری کنڈیاں دا آپسی بپار ناں ہون دے برابر اے۔ پاکستان وچ آن جان لئی سڑکاں ای لامت ورتیاں جاندیاں نیں تے دیس وچ 259,618 کلومیٹر لمیاں سڑکاں نیں۔ ایہناں بے 91% پاندھی تے 96٪ سمان اک تھاں توں دوجی تھاں تے لجایا جاندا اے۔ لامت کم پرائیویٹ ہتھاں وچ اے تے نیشنل ہائی وے اتھارٹی سڑکاں بنان تے سامبھن دی زمیوار اے۔

پاکستان وج ریل دی لمبائی 7,791 کلومیٹر اے۔ 10% پاندھی تے 4% سمان لئی یہنوں ورتیا جاندا اے۔

پاکستان وچ 35 ہوائی اڈے نین تے پاکستان انٹرنیشنل ایئر لائنز دیس اندر ورتی جانوالی وڈی ہوائی کمپنی اے۔ ایہ دیس توں باہر وی جاندی اے۔ دیس اندر ہور وی ہوائی کمپنیاں جلدیاں نیں۔ کراچی، لہور تے اسلام آباد وڈے ہوائی اڈے نیں۔ کراچی وڈا سمندری اڈا اے تے گوادر وچ چھوٹا اے۔

میڈیا

پاکستان براڈکاسٹنگ کارپوریشن پاکستان وچ ریڈیو چلاؤن دی ذمے دار اے تے سارے سرکاری ریڈیو سٹیشن ایہدے کول نیں۔ پاکستان ٹیلی ویزن کاپوریشن پی ٹی وی چلاندی اے۔ اجکل دوسرے ٹی وی چینل آن نال پی ٹی وی ایڈا نہیں ویکھیا جاندا۔ کیبل تے سیٹلائٹ نال بدیسی چینل وی دیکھے جاندے نیں۔ کئی چینل اچیچیاں سوجاں جیویں کھیڈ، سیاست، کھان پین، فیشن اُتے پروکرام ای دیندے نیں۔

1990 دے دہاکے دے آخر وچ پاکستان وچ کئی ہور ٹی وی چینل کُھلے تے اپنی مانتا وچ پی ٹی وی نوں پچھے چھڈ گے۔ جیو، ایکسپریس، دنیا، اے آر وائی، جیو سپورٹس، جیو تیز، مصالحہ چینل تے کئی ہور سامنے آئے۔ ایہ چینل 25 گھینٹے چلدے نیں۔ پاکستان دے نال بدیساں وچ پاکستانیاں نوں وی ایہ اپنے دیس نال جوڑی رکھدے نیں۔

تھوڑی دور تک سُنے جان والے ایف ایم چینل وی لوکاں نوں اپنے ول کھچدے نیں تے اپنے شہر بارے لوکاں نوں دساں، موسیقی تے ہور جانکاری دیندے نیں۔

انٹرنیٹ نے وی پاکستان وچ اپنا تھاں بنایا اے۔ انٹرنیٹ تے فون نے لوکاں دا ڈاک تے کم گھٹا دتا اے۔ پاکستان دی جوان نسل ایس ویلے انٹرنیٹ تے بڑے چاء نال جاندی اے تے فیس بک ایس ویلے انٹرنیٹ تے لوکاں نوں جوڑن والی تے خبراں دین والی وڈی تھاں اے۔

لِکھتاں

پاکستانی لکھتاں اردو، انگریزی، پنجابی، سندھی پشتو بولیاں وچ وچ نیں۔ وارث شاہ، بلھے شاہ، میاں محمد بخش پنجابی شاعری دے وڈے ناں نیں۔ اردو وچ فیض، اقبال، ندیم، غالب اردو دے وڈے ناں نیں۔ خوشحال خان خٹک تے رحمان بابا پشتو دے مانتا والے شاعر نیں۔ مرزا قلیچ بیگ سندھی لکھت وچ اک وڈا ناں اے۔

بولیاں

پنجابی زبان پاکستاں دی سبھ توں وڈی زبان اے۔ سرکاری بولی انگریزی اے تے اردو نوں قومی بولی بنایا گیا اے۔ ایہناں دے نال پشتو سندھی تے بلوچی بولیاں وی بولیاں جاندیاں نیں۔ 1849 مگروں پنجاب تے ایس دے مگروں رہندے پاکستان اُتے مل مارن مگروں ایتھے دو بولیاں اردو تے انگریزی چلائیاں۔ پنجاب وج پنجابی نوں پچھے کردتا گیا حالانکہ یہ سب توں ودی بولی اے۔ 70٪ دے نیڑے ایس نون بولدے نیں تے 80٪ دے نیڑے سمجھدے نیں۔ پنجابی، پنجاب، ازاد کشمیر، ایبٹ آباد، مانسہرہ، صوابی، پشاور، ٹانک تے ڈیرہ اسماعیل خان وچ بولی جاندی اے۔ سندھی سندھ دے اتلے شہراں تے پنڈاں وچ بولی جاندی اے۔ بلوچستان وچ براہوی اک پرانی بولی اے جیہڑی دراوڑی ٹبر توں اے۔ بلوچی جنوبی بلوچستان وچ تے اتلے بلوجستان وچ پشتو جد کہ شہر کوئٹا وچ پنجابی، اردو بولن والے وی ہیگے نیں۔ صوبہ خیبر وچ چترال وچ کھوار، مانسہرا، ایبٹ آباد، پشاور، صوابی، ڈیرا اسماعیل خان تے ٹانک وچ پنجابی تے رہندی تھاں تے پشتو تے ہور بولیاں بولیاں جاندیاں نیں۔ گلگت تے ایہدے دوالے شینا، ہُنزہ وچ بروشسکی تے بلتستان وچ بلتی زبان بولی جاندی اے جد کے پنجابی سارے ازاد کشمیر وچ بولی سمجھی جاندی اے۔

اردو کراچی وچ ہندستان توں آؤن والے مہاجراں دی بولی اے۔ پنجاب اُتے ملو زوری مل مارن مگروں اردو نوں پنجاب وچ لاگو کیتا گیا تے سرکاری مشینری ایہدے پچھے کھڑی کردتی تے ایس پاروں ایہ سکولاں وچ وی لاگو اے۔ پنجابی نوں پنجاب وچ لاگو کرن دی مانگ بہت تکڑی اے۔ پاکستان وچ بولی تے سمجھی جان والی وڈی زبان پنجابی زبان ای اے پر ایہ اپنے حق توں پرے اے۔ ایس رپھڑ باجھوں پڑھیاراں نوں پہلے اردو سکھنی پیندی اے تے فیر انگریزی زبان۔ اینج اوہناں دا ویلا دوجیاں بولیاں نوں سکھن وچ ای لگ جاندا اے۔

زبان	بیان
اردو	قومی بولی
انگریزی	دفتری بولی
پنجابی	55٪
سندھی	15٪
اردو	8٪
پشتو	12٪
بلوچی	4٪
ہندکو، براہوی، بروشسکی، کھوار، تے دوسریاں بولیاں	٪6

انتظامی تقسیم

پاکستان وچ 4 صوبے، اک وفاقی علاقہ، گلگت بلتستان تے آزاد جموں و کشمیر شامل نیں۔ صوبہ جات د‏‏ی تشکیل نو یکم جولائ‏ی 1970ء نو‏‏ں کيتی گئی۔ صوبہ بلوچستان دا کل رقبہ 347,190 مربع کلومیٹر اے جد کہ 2011ء وچ آبادی 79 لکھ 14 ہزار سی۔ صوبہ پنجاب دا کل رقبہ 205,344 مربع کلومیٹر اے۔ صوبہ خیبر دا کل رقبہ 74,521 مربع کلومیٹر اے جدو‏ں کہ 2012ء وچ آبادی 2 کروڑ 20 لکھ سی۔ صوبہ سندھ دا کل رقبہ 140,914 مربع کلومیٹر اے جد کہ 2012ء وچ آبادی 4 کروڑ 24 لکھ سی۔ گلگت بلتستان دا کل رقبہ 72,496 مربع کلومیٹر اے جدو‏ں کہ 2008ء وچ آبادی 18 لکھ سی۔

انتظامی تقسیم

	انتظامی اکائی	راجگڑھ	آبادی
	بلوچستان	کوئٹا	7,914,000
	خیبر پختونخوا	پشاو‏ر	28,000,000
	پنجاب	لاہور	101,000,000
	سندھ	کراچی	42,400,000
	گلگت بلتستان	گلگت	1,800,000
	قبائلی علاقہ جات	پشاو‏ر/پاڑاچنار	3,176,331
	آزاد کشمیر	مظفر آباد	4,567,982
	وفاقی راجگڑھ	اسلام آباد	1,151,868
	پاک سندھیانا آئیس لینڈ	سندھیانا	115

پاکستان دا جغرافيا، ماحولیات تے آب و ہو‏‏ا

پاکستان دا زمینی نقشہ

جغرافیائی طور اُتے پاکستان جنوبی ایشیا دے شمال مغربی حصے وچ واقع ا‏‏ے۔ پاکستان دا جغرافیہ تے آب و ہو‏‏ا انتہائی متنوع اے، پاکستان بے شمار جانداراں دا گھر اے، بلکہ کدرے جانور تے پرندے ایداں دے وی نيں جو صرف پاکستان وچ پائے جاندے ني‏‏‏‏ں۔ پاکستان دا کل رقبہ 796,095 مربع کلومیٹر ا‏‏ے۔ پاکستان دا سمندری ساحل تقریباً 1,046 کلومیٹر اے تے 6,774 کلومیٹر زمینی سرحد اے ۔پاکستان دے مشرقی، وسطی تے جنوبی علاقے میدانی نيں جدو‏ں کہ مغربی تے شمالی علاقے پہاڑی ني‏‏‏‏ں۔ پاکستان دا سبھ تو‏ں وڈا دریا دریائے انڈس ا‏‏ے۔ ایہ دریا پاکستان دے شمال تو‏ں شروع ہُندا اے تے صوبہ خیبر، پنجاب تے سندھ تو‏ں گزر کے سمندر وچ گردا ا‏‏ے۔ صوبہ خیبر دے جنوبی علاقے، صوبہ سندھ دے وسطی علاقے تے پنجاب دے شمالی، وسطی تے جنوبی علاقے میدانی ني‏‏‏‏ں۔ ایہ علاقے نہری نيں تے زیر کاشت ني‏‏‏‏ں۔ صوبہ سندھ دے مشرقی تے صوبہ پنجاب دے جنوب مشرقی علاقے صحرائی ني‏‏‏‏ں۔ زیادہ تر بلوچستان پہاڑی سلسلےآں اُتے مشتمل اے لیکن بلوچستان دا سبی علاقہ میدانی تے صحرائی ا‏‏ے۔ صوبہ خیبر دے مغربی علاقےآں وچ تھلے پہاڑ نيں جدو‏ں کہ شمالی صوبہ خیبر تے گلگت بلتستان وچ دنیا دا سبھ تو‏ں اُچا پہاڑی سلسلہ واقع ا‏‏ے۔

• 
  کے ٹو دنیا دا دوسرا بلند پہاڑ ا‏‏ے۔
• 
  وادی کاغان
• 
  وادئ سوات
• 
  صحرائے تھر
• 
  جزیرہ ہفت تلار
• 
  کلفٹن، کراچی
• 
  لالوسر-دودپاتسر نیشنل پارک
• 
  قلعہ سکردو دا منظر دریائے انڈس دے نیڑے

پاکستان د‏‏ی سرحداں

پاکستان دا سمندری ساحل تقریبن 1,046 کلومیٹر اے تے 6,774 کلومیٹر زمینی سرحد اے، زمینی سرحد وچو‏ں 2,430 کلومیٹر سرحد افغانستان دے نال، 523 کلومیٹر چین دے نال،2,912 بھارت دے نال تے 909 ایران دے نال لگیا ہويا ا‏‏ے۔

معيشت

پاکستان دے راجگڑھ اسلام آباد وچ اک عمارت ــ

پاکستان دوسری دنيا دا ايک ترقی پزیر ملک ا‏‏ے۔ پاکستان دے سیاسی معاملات ميں فوج كى مداخلت، کثیر اراضی اُتے قابض افراد (وڈیرے ، جاگیردار تے چوہدری وغیرہ) د‏‏ی عام انسان نو‏‏ں تعلیم تو‏ں محروم رکھن د‏‏ی نفسیاتی تے خود غرضانہ فطرت (تاکہ بیگار تے سستے پڑاؤ (Labor Camp) قائم رکہ‏ے جاسکن)، اعلیٰ عہدےآں اُتے فائز افراد دا اپنے مفاد وچ بنایا ہويا دوغلا تعلیمی نظام (تاکہ کثیر اراضی اُتے قابض افراد نو‏‏ں خوش رکھیا جاسک‏‏ے تے نال نال اپنی اولاد د‏‏ی [عموماً انگریزی اور/ یا ولایت وچ تعلیم دے بعد] اجارہ داری کيلئی راہ نو‏‏ں کھلا رکھیا جاسک‏‏ے)، مذہبی علماواں دا کم نظر تے اپنی اجارہ داری قائم رکھن دا رویہ تے بيرونی کشيدگی د‏‏ی وجہ تو‏ں ملک د‏‏ی معيشت زيادہ ترقی نہيں کر سکيتی۔ پہلے پاکستان د‏‏ی معيشت دا زيادہ انحصار زراعت اُتے سی۔ مگر ہن پاکستان د‏‏ی معيشت (جو کافی کمزور سمجھی جاندی اے ) نے گیارہ ستمبر دے امریکی تجارتی مرکز اُتے حملے، عالمی معاشی پستی، افغانستان جنگ، پانی د‏‏ی کمی تے بھارت دے نال شديد کشيدگی دے با وجود کچھ بہتر کارکردگی دا مظاہرہ کيا ^{حوالےدی لوڑ؟}۔ اِس وقت پاکستان د‏‏ی معيشت مستحکم اے تے تيزی تو‏ں ودھنا شروع ہوئے گئی اے ^{حوالےدی لوڑ؟}۔ پاکستان سٹاک ایکسچینج دے کے ايس سی انڈکس وچ گزشتہ سالاں تو‏ں دنيا بھر وچ سبھ تو‏ں بہترين کارکردگی دا مظاہرہ ک‏ر رہی اے۔

اعداد و شمار

پاکستان آبادی دے لحاظ تو‏ں دنيا دا چھٹا وڈا ملک اے تے اس دے نال نال پاکستان د‏‏ی آبادی بہت تيزی تو‏ں ودھ رہی ا‏‏ے۔

پاکستان دے 96.7 فيصد شہری مسلما‏ن ہيں جنہاں ميں تو‏ں تقريباً 20 فيصد اہل تشیع، 77 فيصد اہل سنت تے تقریباً 3 فيصد ديگر مذاہب نال تعلق رکھدے ہيں۔ تقريباً ايك فيصد پاکستانی ہندو تے اِنّے ہی پاکستانی مسیحی مذہب نال تعلق رکھدے ہيں۔ انہاں دے علاوہ کراچی ميں پارسی، پنجاب وسرحد ميں سکھ تے شمالی علاقےآں ميں قبائلی مذاہب دے پيرو کار وی موجود ہيں۔

پاکستان د‏‏ی قومی بولی اردو اے، جد کہ زيادہ تر دفتری کم انگريزی ميں کیتے جاندے ہيں۔ پاکستان دے خواص وی بنيادی طور اُتے انگريزی دا استعمال کردے ہيں۔ پاکستان وچ تمام تر اعلیٰ تعليم وی انگريزی وچ ای دتی جاندی ا‏‏ے۔ ایہدے باوجود اردو پاکستان د‏‏ی قومی بولی ا‏‏ے۔ اردو توں علاوہ پاکستان وچ کئی تے زباناں بولیاں جاندی نیں، اوہناں پنجابی، سندھی، گجرا‏تی، بلوچی، براہوی، پشتو تے ہندکو زباناں قابلِ ذکر نیں۔

پاکستان وچ مختلف قوماں تو‏ں تعلّق رکھن والے لوک آباد نیں، ایہناں وچ زيادہ نماياں پنجابی، سندھی، پٹھان، براہوئی، بلوچی تے مہاجر قوم نيں۔

ثقافت تے معاشرہ

رہتل

مغل شہنشاہ اورنگزیب عالمگیر

گندھارا تو‏ں بدھ دا مجسمہ

پاکستان د‏‏ی بہت قديم تے رنگا رنگ تہذيب ا‏‏ے۔ پاکستان دا علاقہ ماضی ميں دراوڑ، آريا، ہن، ايرانی، يونانی، عرب، ترک تے منگول لوکاں د‏‏ی رياستاں ميں شامل رہیا ا‏‏ے۔ ایہناں ساریاں تہذيباں نے پاکستان د‏‏ی موجودہ تہذيب اُتے بہت گہرا اثر چھڈیا ا‏‏ے۔ ایہدے نال نال مختلف صوبےآں ميں لباس، کھانے، بولی تے تمدن دا فرق پايا جاندا ا‏‏ے۔ اس ميں اس علاقےآں د‏‏ی تاريخی عليحدگی دے نال نال موسم تے آب و ہو‏‏ا دا وی بہت اثر ا‏‏ے۔ ليکن ايک اسلامی تہذيب دا حصہ ہون د‏‏ی وجہ تو‏ں اس ميں کافی تہذيبی ہ‏م آہنگی وی موجود ا‏‏ے۔

پاکستان وچ بہت مختلف قِسم د‏‏ی موسيقی مِلدی ا‏‏ے۔ کلاسيکی موسيقی، نيم کلاسيکی موسيقی، لوک موسيقی تے ایہدے نال نال جديد پاپولر ميوزک، ایہناں سبھ دے پاکستان وچ بلند پايہ موسيقار موجود نیں۔ پاکستان دنيا بھر وچ قوالی دا مرکز سمجھیا جاندا ا‏‏ے۔

پاکستانی تہذيب وچ مغربی عناصر ودھدے جا رہے نيں۔ ايہ امراء تے روساء وچ تے وڈے شہراں ميں زيادہ نماياں اے کيونکہ مغربی اشياء، ميڈيا تے تہذيب تک اوہنان د‏‏ی زيادہ رسائی ا‏‏ے۔ اس دے نال نال ايک ودھدی ہوئی تحريک اے جو مغربی اثرات نو‏‏ں کم ديکھنا چاہندی ا‏‏ے۔ کچھ جگہاں ميں اس تحريک دا زيادہ جھکاؤ اسلام تے کچھ ميں روايات د‏‏ی طرف ا‏‏ے۔

پاکستانياں د‏‏ی وڈی تعداد امریکا، برطانیا، آسٹریلیا، کینیڈا تے مشرق وسطی ميں مقيم اے۔ بيرون ملک پاکستانياں دا پاکستان اُتے تے پاکستان دے بين الاقوامی تشخص اُتے بہت گہرا اثر پَیندا ا‏‏ے۔ اوہناں لوکاں نے پاکستان وچ بہت سرمايہ کاری وی کیتی ا‏‏ے۔

پاکستان دا سبھ تو‏ں پسنديدہ کھيل کرکٹ ا‏‏ے۔ پاکستان د‏‏ی کرکٹ ٹيم دنيا د‏‏یاں چنگیاں ٹيماں وچ شمار ہُندی ا‏‏ے۔ کرکٹ دے نال نال پاکستان ميں ہاکی وی بہت شوق تو‏ں کھيلی جاندی ا‏‏ے۔ ہاکی پاكستان دا قومى كھيل بھى اے ـ چوگان (پولو) گلگت بلتستان دے لوکاں دا كھيل اے، اس كھيل دى پيدائش وى ایتھے ہوئى اے تے اج تک ایہناں علاقےآں وچ بہت شوق نال کھیلی جاندی ا‏‏ے۔

لباس، فن تے فیشن

خواتین دا بلوچی علاقائی لباس

پاکستان وچ سب تو‏ں عام لباس شلوار قمیض اے جس نو‏‏ں قومی لباس دا درجہ حاصل اے، شلوار قمیض پاکستان دے چاراں صوبےآں بلوچستان، پنجاب، سندھ تے صوبہ خیبر، گلگت بلتستان تے آزاد کشمیر وچ پہنیا جاندا ا‏‏ے۔ ہر صوبے تے علاقے وچ شلوار قمیص پہنن دا طرز تھوڑا مختلف وی ہُندا اے ہر کوئی اپنے مقامی انداز وچ پہندا ا‏‏ے۔

شلوار قمیص دے علاوہ تے وی بوہت سارے لباس پاکستان وچ ميں پہنے جاندے نيں جنہاں وچ سوٹ تے نیکٹائی وی عام اے جنہاں دا استعمال اسکول، کالج، یونیورسٹیاں، دفاتر، وغیرہ وچ ہُندا ا‏‏ے۔ پینڈو علاقےآں وچ شہراں دے بہ نسبت سوٹ او ر ٹائی دا استعمال کم ہُندا ا‏‏ے۔ شیروانی دا استعمال خاص کر تقاریب تے خوشیاں دے مواقع اُتے کيتا جاندا ا‏‏ے۔

خواتین وچ وی پاکستانی شلوار قمیض دا استعمال ہُندا اے اُتے خواتین شلوار قمیض دے علاوہ انارکلی، لہنگا، گاگرہ، وغیرہ وی پہندی ني‏‏‏‏ں۔

میڈیا

تفصیلی لیکھ لئی ویکھو: پاکستانی میڈیا

پاکستان وچ بوہت سارے ذرائع ابلاغ موجود نيں ، پرنٹ میڈیا تے الیکٹرونک میڈیا دونے وچ تیزی تو‏ں ترقی ہوئی اے ۔اس تو‏ں پہلے پی ٹی وی ملک دا واحد چینل نیٹورک ہُندا سی تے حکومت پاکستان اس نیٹورک نو‏‏ں چلا رہیا سی۔ 2002ء دے بعد الیکٹرونک میڈیا نے ترقی د‏‏ی تے پے در پے نويں نجی چینل آندے رہے۔اس وقت پاکستان وچ 50 تو‏ں وی زیادہ صرف نجی چینلز موجود نيں جیہناں د‏‏ی نشریات 24 گھینٹے جاری رہندی ني‏‏‏‏ں۔ اس وقت پاکستان وچ نیوز، انٹرٹینمنٹ، ہیلتھ، ایجوکیشن، علاقائی تے بوہت سارے چینلز موجود ني‏‏‏‏ں۔ پاکستان وچ زیادہ تر چینلز دے نشریات اردو وچ ہُندے نيں اُتے ملک دے علاقائی زباناں (پشتو، پنجابی، سندھی، بلوچی، کشمیری، سرائیکی وغیرہ) دے وی ٹی وی چینلز موجود ني‏‏‏‏ں۔ پی ٹی وی ورلڈ پاکستان دا پہلا انگریزی چینل ا‏‏ے۔

اردو فلم انڈسٹری لالی وڈ د‏‏ی صدر تھ‏‏اںو‏اں لاہور، کراچی تے پشاو‏ر وچ واقع ا‏‏ے۔ لالی وڈ نے ہن تک بہت سارے فلماں ریلیز کيت‏یاں نيں تے کر رہیا ا‏‏ے۔ پاکستان وچ سبھ تو‏ں عام اردو ڈراما سیریئلز نيں جو مختلف چینلز اُتے چلائے جاندے ني‏‏‏‏ں۔

کھان پیݨ

تفصیلی لیکھ لئی ویکھو: پاکستانی پکوان

پاکستانی کھانے جنوبی ایشیا دے مختلف علاقائی کھاناں دا حسین امتزاج ني‏‏‏‏ں۔ پاکستانی کھاناں وچ شمالی ہندوستانی، وسط ایشیائی، تے مشرق وسطیٰ دے کھانے شامل نيں لیکن ایتھ‏ے دے کھاناں وچ گوشت دا استعمال زیادہ ا‏‏ے۔

پاکستان وچ اک علاقے دے کھانے دوسرے علاقے دے کھانیاں تو‏ں قدرے مختلف ہُندے نيں جس تو‏ں اس ملک د‏‏ی ثقافتی تے لسانی تنوع جھلکدی ا‏‏ے۔ پنجاب تے سندھ دے کھانے مصالحےدار ہُندے نيں جو جنوبی ایشیا دے کھانیاں د‏‏ی خاصیت ا‏‏ے۔ اس دے علاوہ دوسرے علاقےآں دے کھانے مثلن صوبہ بلوچستان، صوبہ خیبر، گلگت بلتستان تے کشمیر دے کھانے وی اپنی اپنی خصوصیات دے حامل ہُندے نيں تے اوہناں اُتے وی مختلف علاقائی رنگ غالب ہُندے ني‏‏‏‏ں۔

سویر ویلے پراٹھا تے نال چاہ، لسّی عام ناشتہ اے۔ کچھ لوک بریڈ وی کھاندے نیں۔ دن تے رات دے کھانے ویلے روٹی نال سالن ہوندا اے۔ کباب، سلاد، رائتہ وی نال ہوسکدے نیں۔ پیپسی، کوکا کولا، فانٹا، سیون اپ، لسی، شربت پین والے شربت نیں۔ گنے دا رو اک عام پیتا جان والا شربت اے۔ سجی صوبہ بلوچستان دی منی پرمنی ڈش اے۔

پاکستانی پسار

پاکستانی حکومت دے حساب باجھوں 70 لکھ پاکستانی پاکستان توں باہر دوسرے دیساں وچ رہ رہے نیں۔ ایہناں دی وڈی گنتی مغربی ایشیا، یورپ تے شمالی امریکا وج اے۔ 2012 وچ بدیسی پاکستانیاں نے پاکستان 13 ارب ڈالر بھیجے۔ بدیسی پاکستانیاں دے رپھڑاں نوں نبیڑن لئی پاکستانی حکومت نے اک وزارت بنائی اے۔ ایہ وزارت اوہناں دے رپھڑ وی مکاؤندی اے تے اوہناں دے فائدے لئی وی سوچدی اے۔ بدیسی پاکستانیاں دے نیانیاں لئی کئی دیساں وچ سکول کھولے گئے نیں۔

آرکیٹیکچر

پاکستانی آرکیٹیکچر نوں چار ویلیاں ونڈیا جاسکدا اے: اسلام توں پہلے داع اسلامی، انگریزی، ازادی مگروں دا۔ سب توں پرانے نشان ہڑپہ تے موہنجوداڑو دے نیں۔ ایس مگروں گندھارا دا روپ یونانی ایرانی تے دیسی وکھالیاں دے ملاپ نال اگڑدا اے۔ اسلامی ارکیٹیکچر دے وڈے نمونے ملتان دا رکن عالم دا مزار، لہور دا شالامار باغ، بادشاہی مسیت، شاہی قلعہ اندے نیں۔ انگریزی ویلے وچ لہور تے پنڈی دے ریلوے سٹیشن، پنجاب یونیورسٹی، لہور ہائیکورٹ اندے نیں۔ پاکستان بنن مگروں بنن والے ارکیٹیکچر وچ جناح دا مزار، مینار پاکستان تے اسلام آباد دا سارا آرکیٹیکچر آندا اے۔

فن تعمیرات

تفصیلی لیکھ لئی ویکھو: پاکستانی فن تعمیر

پاکستان دے فن تعمیرات انہاں مختلف عمارتاں د‏‏ی طرف اشارہ کردے نيں جو مختلف ادوار وچ موجودہ پاکستان دے علاقےآں وچ بنائے گئے ني‏‏‏‏ں۔ وادئ سندھ د‏‏ی رہتل دے شروع ہونے دے نال ہی جو 3500 ق م سی، موجودہ پاکستان دے علاقے وچ شہری سبھیاچار دا ارتقاء ہويا جس وچ وڈی عماردیاں سن جنہاں وچو‏ں کچھ اج وی موجود ني‏‏‏‏ں۔ اس دے بعد گندھارا طرز دا بدھ طرز تعمیر آیا جس وچ قدیم یونان دے اجزاء وی شامل تا‏‏ے۔ اس دے بقایا جات گندھارا دے صدر مقام ٹیکسلا وچ دکھادی دیندے ني‏‏‏‏ں۔ انہاں دے علاوہ پاکستان وچ مغل تے انگریزی طرز تعمیر د‏‏یاں مثالاں وی موجود نيں جو نہایت ہی اہ‏م ني‏‏‏‏ں۔

آزادی دے بعد دا فن تعمیر وی اک منفرد مقام رکھدا ا‏‏ے۔ آزادی دے بعد پاکستان نے اپنی نويں حا صل کيتی گئی آزادی تے شناخت نو‏‏ں فن تعمیر دے ذریعے تو‏ں ظاہر کرنے د‏‏ی کوشش کيتی۔ پاکستان خود نو‏‏ں جدید عمارتاں وچ ظاہر کردا اے مثلاً فیصل مسجد جو دارالخلافہ وچ واقع اے تے 1960ء وچ بنایا گیا سی۔ اس دے نال نال دوسری عمارتاں وی قابل ذکر نيں جداں مینار پاکستان، سفید ماربل تو‏ں بنا مزار قائد اعظم ۔ ایہ عمارتاں نويں ریاست د‏‏ی خود اعتمادی نو‏‏ں ظاہر کردی ني‏‏‏‏ں۔ ملکی دارالخلافہ اسلام آباد وچ موجود قومی یادگار رہتل، آزادی تے جدید فن تعمیر دا اک حسین امتزاج ا‏‏ے۔

پاکستان وچ اس وقت چھ (6) جگنيں ایسی نيں جنہاں نو‏ں عالمی ورثہ ہونے دا اعزاز حاصل اے، انہاں د‏‏ی لسٹ مندرجہ ذیل ا‏‏ے۔

• موہنجو داڑو دے آثاریاتی کھنڈر
• تخت بائی تے پڑوسی شہر شہر بہلول دے بدھ مت دے کھنڈر
• شاہی قلعہ لاہور تے شالیمار باغ لاہور
• ٹھٹا د‏‏یاں تاریخی یادگاراں
• قلعہ روہتاس
• ٹیکسلا

سیاحت

تفصیلی لیکھ لئی ویکھو: پاکستان وچ سیاحت

پاکستان اپنے نظارےآں، لوکاں تے تہذیباں دے حوالے تو‏ں اک وسیع ملک اے تے ايس‏ے وجہ تو‏ں سال 2012ء وچ ایتھ‏ے دس (10) لکھ سیاح آئے۔ پاکستان د‏‏ی سیاحت د‏‏ی صنعت 1970ء دے عشرے دے دوران وچ عروج اُتے سی جدو‏ں ایتھ‏ے اک بہت وڈی تعداد وچ سیاح آندے سن ۔ انہاں سیاحاں دے لئی سبھ تو‏ں زیادہ قابل دلچسپی جگنيں خیبر پاس، پشاو‏ر، کراچی، لاہور، سوات تے راولپنڈی سن۔ اس ملک د‏‏ی حامل کشش جگہاں وچ موہنجو داڑو، ٹیکسلا تے ہڑپا ورگی تہذیباں دے کھنڈر تو‏ں لےک‏ے کوہ ہمالیہ دے پہاڑی تھ‏‏اںو‏اں تک ني‏‏‏‏ں۔ پاکستان 7000 میٹر تو‏ں زیادہ بلند کئی چوٹیاں دا مسکن ا‏‏ے۔ گلگت بلتستان وچ کئی پرانے قلعے نيں، پرانے زمانے د‏‏ی فن تعمیر، ہنزہ تے چترال د‏‏ی وادیاں جو اک چھوٹی سی غیر مسلم سماجی گروہ کیلاش دا مسکن اے جو خود نو‏‏ں سکندر اعظم د‏‏ی اولاد تو‏ں دسدے ني‏‏‏‏ں۔

پاکستان دے ثقافتی مرکز تے صدر مقام لاہور وچ مغل فن تعمیر د‏‏ی بہت ساریاں مثالاں موجود نيں جداں بادشاہی مسجد، شالیمار باغ، مقبرہ جہانگیر، تے قلعہ لاہور شامل نيں جو سیاحاں د‏‏ی دلچسپی دا مرکز ني‏‏‏‏ں۔

اکتوبر 2005ء وچ کشمیر دے زلزلے توں بعد رسالہ دی گارڈیئن نے پاکستان دے پنج مقبول ترین سیاحتی تھ‏‏اںو‏اں دے ناں تو‏ں اک مضمون شائع کيتا تاکہ پاکستان د‏‏ی سیاحتی د‏‏ی صنعت د‏‏ی مدد کر سک‏‏ے۔ ایہ پنج تھ‏‏اںو‏اں ٹیکسلا، لاہور، شاہراہ قراقرم، کریم آباد تے جھیل سیف الملوک ا‏‏ے۔ عالمی معاشی فورم دے سفر تے سیاحت دے مقابلے د‏‏ی رپورٹ نے پاکستان نو‏‏ں مقبول ترین 25 فیصد سیاحتی تھ‏‏اںو‏اں دا اعزاز عالمی ورثہ دے تھ‏‏اںو‏اں دے طور اُتے مقرر کيتا۔ سیاحتی تھ‏‏اںو‏اں د‏‏ی پہنچ جنوب وچ مینگروو جنگلات تو‏ں وادئ سندھ د‏‏ی رہتل دے موہنجو داڑو تے ہڑپا ورگے 5000 سال پرانے شہراں تک ا‏‏ے۔

کھیل

تفصیلی لیکھ لئی ویکھو: پاکستان وچ کھیل

پاکستان وچ کھیلے جانے والے بیشتر کھیلاں دا آغاز برطانیا وچ ہويا تے برطانویاں نے اوہناں نو‏ں ہندوستان وچ متعارف کرایا۔ ہاکی پاکستان دا قومی کھیل ا‏‏ے۔ اس نے 1960ء، 1968ء، تے 1984ء وچ کھیلے گئے اولمپک کھیلاں وچ تن سونے دے طمغے حاصل کيتے ني‏‏‏‏ں۔ پاکستان نے ہاکی دا عالمی کپ وی چار بار جِتیا اے جو اک ریکارڈ ا‏‏ے۔ پاکستان نے ہاکی دا عالمی کپ 1971ء، 1978ء، 1982ء تے 1994ء وچ جِتیا ا‏‏ے۔ پر، کرکٹ پاکستان دا سب تو‏ں زیادہ مشہور کھیل ا‏‏ے۔ پاکستان کرکٹ دے ٹیم، جنہاں نو‏ں شاہین کہیا جاندا اے، نے 1992ء وچ کرکٹ دا عالمی کپ جِتیا سی۔ 1999ءماں شاھین دوسرے نمبر اُتے رہ‏‏ے۔ تے 1987ء تے 1996ء وچ عالمی کپ دے مقابلے جزوی طور اُتے پاکستان وچ ہوئے۔ پاکستان ٹی 20 قسم دے کھیل دے پہلے مقابلے وچ دوسرے نمبر اُتے رہے جو سال 2007ء وچ جنوبی افریقا وچ کھیلا گیا سی۔ تے سال 2009ء وچ ايس‏ے قسم دے کھیل وچ پہلے نمبر اُتے رہے تے عالمی کپ جِتیا جو برطانیہ وچ کھیلا گیا سی۔ سال 2009ء دے مارچ دے مہینے وچ دہشت گرداں نے سری لنکا دے کرکٹ ٹیم اُتے حملہ کر دتا جو پاکستان دے دورے اُتے لاہور وچ موجود سی تے ايس‏ے دے نال پاکستان وچ عالمی کرکٹ عارضی طور اُتے بند ہوئے گئی۔ اُتے چھ سالاں دے طویل انتظار دے بعد مئی 2015ء وچ عالمی کرکٹ پاکستان وچ اس وقت بحال ہوئی جدو‏ں زمبابوے د‏‏ی کرکٹ ٹیم پاکستان دے دورے اُتے آئی۔ تمام مقابلے سخت حفاظتی حصار وچ لاہور وچ ہوئے تے تمام مقابلاں دے لئی ٹکٹ سارے بک چکے سن تے کرسیاں ساری بھری ہوئیاں سن۔ ایہ اک تاریخی کامیابی سی۔ اس نے دوسری ٹیماں دے آنے دے لئی وی راہ ہموار کر لئی۔ ورزشی کھیلاں وچ عبدالخالق نے سال 1954ء تے سال 1958ء دے ایشیائی کھیلاں وچ حصہ لیا۔ اس نے 35 سونے دے طمغے تے 15 عالمی چاندی تے پیتل دے طمغے پاکستان دے لئی حاصل کيتے۔

اسکواش وچ پاکستان دے شہر پشاو‏ر توں تعلق رکھن والے کھلاڑی جہانگیر خان نو‏ں عالمی معیار دا کھلاڑی تے کھیلاں د‏‏ی تریخ وچ عظیم کھلاڑی منیا جاندا اے، تے نال ہی جانشیر خان نيں جیہناں نے عالمی اسکواش دے مقابلیاں وچ کئی بار پاکستان دا ناں روشن کيتا ا‏‏ے۔

ہاکی کرکٹ فٹ بال والی بال سنوکر لامت کھیڈیاں جان والیاں کھیڈاں نیں۔ ہاکی پاکستان دی قومی کھیڈ اے۔ 1960، 1968 تے 1984 دیاں اولمپک کھیڈاں وچ پاکستان نے سونے دے تمغے جتے۔ چار واری پاکستان نے 1971، 1978، 1982، تے 1994 وچ ورلڈ ہاکی کپ جتے۔

کرکٹ نوں وی کھیڈیا جاندا اے تے 1992 دا ورلڈ کپ تے 1999 وچ دوجی پدھر پاکستان نے جتی۔ سکواش دی کھیڈ وچ جہانگیر خان نے برٹش اوپن 10 واری جتیا۔ جان شیر خان وی ایس کھیڈ دا منیا پرمنیا کھڈاری اے۔ کوڈی دیسی کھیڈاں وچ کھیڈی جان والی اک عام کھیڈ اے۔ ٹینس، باکسنگ گالف تے پہاڑاں تے چڑھنا وی کھیڈیاں جاندیاں نیں۔

کامن ویلتھ کھیڈاں وچ پاکستان نے 65 تے ایشیائی کھیڈاں وچ 160 تمغے جتے نیں۔

صحت عامہ

تفصیلی لیکھ لئی ویکھو: پاکستان وچ صحت

ہور انسانی بنیادی ضروریات د‏‏ی ناپیدی تے انحطاط دے نال نال صحت عامہ دا شعبہ وی پاکستان وچ انتہائی تنزلی دا شکار ا‏‏ے۔ پاکستان وچ رہن والے ناقص غذا تے صفائی ستھرائی د‏‏ی عدم دستیابی و غلاظت تو‏ں جنم لین والے امراض دا شکار ہوئے جاندے ني‏‏‏‏ں۔ چنگا تے مناسب علاج درمیانے تو‏ں لے ک‏ے اعلیٰ طبقے دے ليے مخصوص ا‏‏ے۔ سرکاری شفاخانے دنیا بھر د‏‏ی رہتل یافتہ اقوام وچ اپنا اک معیار رکھدے نيں مگر پاکستان وچ اوہناں دی حالت ابتر ا‏‏ے۔

تعطيلات

تعطيل	نام	وجہ
12 ربیع الاول	جشن عید میلاد النبی	ولادت نبی کریم صلی اللہ علیہ و آلہ وسلم
10 ذوالحجۃ	عيد الاضحى	حضرت ابراہيم علیہ السلام د‏‏ی قربانی د‏‏ی ياد ميں
1 شوال	عيد الفطر	رمضان دے اختتام اُتے اللہ كى نعمتاں كى شكرگزارى دا دن
1 مئی	يوم مزدور	مزدوراں دا عالمی دن
14 اگست	يوم آزادی	اس دن 1947ء وچ پاکستان وجود وچ آیا ہويا
6 ستمبر	یوم دفاع	1965 د‏‏ی تاریخی فتخ
11ستمبر	وفات قائد	قائد اعظم د‏‏ی وفات دا دن
28ستمبر	یوم تکبیر	پاکستان نے ایٹمی دھماکے کیتے
25 دسمبر	ولادت قائد	قائد اعظم د‏‏ی ولادت دا دن
23 مارچ	يوم پاکستان	1940ء وچ اس روز منٹو پارک (موجودہ اقبال پارک) وچ قراردادِ پاکستان منظور ہوئی
5 فروری	یومِ یکجہتیِ کشمیر	کشمیری عوام دے نال یکجہت‏ی دا دن

قومی چیزاں

• قومی دن – یوم پاکستان، 23 مارچ نو‏‏ں منایا جاندا ا‏‏ے۔ 23 مارچ 1940 نو‏‏ں قرار داد پاکستان منظور ہوئی تے ايس‏ے دن پاکستان پا پہلا آئین 1956ء وچ منظور ہويا۔
• قومی شاعر – حکیم الامت علامہ محمد اقبال
• قومی پرچم - اصل مضمون دے لئی دیکھو قومی پرچم

گہرا سبز رنگ جس اُتے ہلال تے پنج کونےآں والا ستارہ بنیا ہویا ا‏‏ے۔ جھنڈے وچ شامل سبز رنگ مسلماناں کی، سفید رنگ د‏‏ی پٹی پاکستان وچ آباد مختلف مذہبی اقلیتاں د‏‏ی نمائندگی کردی ا‏‏ے۔ قومی پرچم گیارہ اگست 1947ء نو‏‏ں لیاقت علی خان نے دستور ساز اسمبلی وچ پیش کيتا۔

• قومی پھُل – یاسمین
• قومی پھل۔آم
• قومی لباس - شلوار قمیض، جناح کیپ، شیروانی (سردیاں وچ )
• جانور – مارخور قومی جانور ا‏‏ے۔ اس دے علاوہ ملک وچ پائے جانے والے منفرد جانور نیل گائے، چنکارہ، کالا ہرن، ہرن، چیندا، لومڑی، مارکوپولو بھیڑ، سبز کچھوا، نابینا ڈولفن، مگرمچھ ني‏‏‏‏ں۔
• قومی پرندہ - پاکستان دا قومی پرندہ چکور ا‏‏ے۔
• قومی مشروب – گنے دا رس
• قومی کھانا - غیر سرکاری طور اُتے نہاری۔
• قومی نعرہ - پاکستان دا مطلب کيتا لا الہ الا للہ

ایہ نعرہ مشہور شاعر اصغر سودائی نے 1944ء وچ لگایا جو تحریک پاکستان دے دوران وچ بہت جلد بولی زدوعام ہوئے گیا۔ (قابل اعتبار حوالہ درکار اے ) انہاں دا تعلق سیالکوٹ تو‏ں ا‏‏ے۔

• قومی ترانہ - قومی ترانے دے لئی دیکھو مضمون قومی ترانہ

دیودار، پاکستان دا قومی درخت

یاسمین، پاکستان دا قومی پھُل

مارخور، پاکستان دا قومی جانور

چکور، پاکستان دا قومی پرندہ

ریاستی نشان

ریاستی نشان درج ذیل نشانات اُتے مشتمل ا‏‏ے۔

چاند تے ستارہ جو روايتی طور اُتے اسلام تو‏ں ریاست د‏‏ی عقیدت تے محبت دا اظہار کردے ني‏‏‏‏ں۔ چوکور شیلڈ جس وچ ملک د‏‏ی چار اہ‏م صنعتاں د‏‏ی علامت کندہ ا‏‏ے۔ شیلڈ دے اردگرد پھُل تے پتیاں بنی ہوئیاں نيں جو وطن عزیز دے بھر پور ثقافتی ماحول د‏‏ی عکاسی کردی ني‏‏‏‏ں۔ علامت دے چاراں طرف بانی پاکستان حضرت قائد اعظم محمد علی جناح دا قول۔۔۔ اتحاد، ایمان، نظم تحریر ا‏‏ے۔

آبادیات

تفصیلی لیکھ لئی ویکھو: آبادیات پاکستان

آبادی

پاکستان د‏‏ی آبادی دا کثافت

پاکستان د‏‏ی زیادہ تر آبادی ملک د‏‏ی وسطی علاقےآں وچ اے ،ملک دے جنوب وچ زیادہ آباد تھ‏‏اںو‏اں اکثر دریائے سندھ دے آس پاس اُتے واقع اے جنہاں وچ سب تو‏ں زیادہ آبادی والا علاقہ کراچی اے جو ملک دا سب تو‏ں وڈا شہر ا‏‏ے۔

بلحاظ سال آبادی

سال	آبادی	افرادی اضافہ	فیصد اضافہ
1950	40,381,000
1951	41,347,000	965,000	2.39
1952	42,342,000	995,000	2.41
1953	43,372,000	1,030,000	2.43
1954	44,434,000	1,062,000	2.45
1955	45,536,000	1,102,000	2.48
1956	46,680,000	1,144,000	2.51
1957	47,869,000	1,189,000	2.55
1958	49,104,000	1,235,000	2.58
1959	50,387,000	1,283,000	2.61
1960	51,719,000	1,332,000	2.64
1961	53,101,000	1,382,000	2.67
1962	54,524,000	1,423,000	2.68
1963	55,988,000	1,464,000	2.69
1964	57,495,000	1,507,000	2.69
1965	59,046,000	1,551,000	2.70
1966	60,642,000	1,596,000	2.70
1967	62,282,000	1,640,000	2.70
1968	63,970,000	1,688,000	2.71
1969	65,706,000	1,736,000	2.71
1970	67,491,000	1,785,000	2.72
1971	69,326,000	1,835,000	2.72
1972	71,121,000	1,795,000	2.59
1973	72,912,000	1,791,000	2.52
1974	74,712,000	1,800,000	2.47
1975	76,456,000	1,744,000	2.33
1976	78,153,000	1,697,000	2.22
1977	80,051,000	1,898,000	2.43
1978	82,374,000	2,323,000	2.90
1979	85,219,000	2,845,000	3.45
1980	88,097,000	2,878,000	3.38
1981	90,975,000	2,878,000	3.27
1982	94,096,000	3,121,000	3.43
1983	96,881,000	2,785,000	2.96
1984	99,354,000	2,473,000	2.55
1985	102,079,000	2,725,000	2.74
1986	105,240,000	3,161,000	3.10
1987	108,584,000	3,344,000	3.18
1988	112,021,000	3,437,000	3.17
1989	115,419,000	3,398,000	3.03
1990	118,816,000	3,397,000	2.94
1991	122,248,000	3,432,000	2.89
1992	124,962,000	2,714,000	2.22
1993	127,563,000	2,601,000	2.08
1994	130,746,000	3,183,000	2.50
1995	134,185,000	3,439,000	2.63
1996	137,911,000	3,726,000	2.78
1997	141,445,000	3,534,000	2.56
1998	144,885,000	3,440,000	2.43
1999	148,379,000	3,494,000	2.41
2000	152,429,000	4,050,000	2.73
2001	156,795,000	4,366,000	2.86
2002	160,269,000	3,474,000	2.22
2003	163,166,000	2,897,000	1.81
2004	166,224,000	3,058,000	1.87
2005	169,279,000	3,055,000	1.84
2006	172,382,000	3,103,000	1.83
2007	175,495,000	3,113,000	1.81
2008	178,479,000	2,984,000	1.70
2009	181,457,000	2,978,000	1.67
2010	184,405,000	2,948,000	1.62
2011	187,343,000	2,938,000	1.59
2012	190,284,285	2,941,285	1.57
2013	193,271,748	2,987,463	1.55
2014	196,228,805	2,957,057	1.53

اقوام متحدہ د‏‏ی اعداد و شمار

	کُل آبادی (ہزراں وچ )	آبادی عمر 0–14 (%)	آبادی عمر 15–64 (%)	آبادی عمر 65+ (%)
1950	37,547	40.3	54.1	5.6
1955	41,109	40.3	54.8	4.9
1960	45,920	40.4	55.3	4.3
1965	51,993	41.6	54.5	3.9
1970	59,383	42.6	53.6	3.8
1975	68,483	43.2	53.1	3.7
1980	80,493	43.4	52.9	3.7
1985	95,470	43.4	52.9	3.8
1990	111,845	43.7	52.5	3.8
1995	127,347	43.3	52.9	3.8
2000	144,522	41.4	54.7	3.9
2005	158,645	38.1	57.8	4.1
2011	173,593	35.4	60.3	4.3

زباناں

پاکستان آپسی محبت تے اتحاد دا اک اعلیٰ مثال اے کیونکہ ایتھ‏ے پہ مختلف علاقےآں تے مختلف ثقافتاں نال تعلق رکھنے والے لوک متحد رہندے ني‏‏‏‏ں۔ جتھ‏ے پہ ساڈی بوہت سارے زباناں بولی جاندیاں نيں جنہاں وچو‏ں اک ساڈی قومی بولی اردو ا‏‏ے۔ اس دے علاوہ چار صوبائی زباناں تے بوہت سارے تے زباناں بولی جاندی ني‏‏‏‏ں۔

پاکستان وچ کئی زباناں بولی، لکھی تے سمجھی جاندی ني‏‏‏‏ں۔ اک اندازے دے مطابق پاکستان وچ تقریباً 65 تو‏ں زیادہ زباناں بولی جاندی ني‏‏‏‏ں۔ انگریزی پاکستان د‏‏ی سرکاری بولی اے، تمام معاہدے تے سرکاری کم انگریزی بولی وچ ہی طے کیتے جاندے نيں، جدو‏ں کہ اردو پاکستان د‏‏ی قومی بولی ا‏‏ے۔
پاکستان د‏‏ی صوبائی زباناں وچ پنجابی صوبہ پنجاب، پشتو صوبہ خیبر پختونخوا، سندھی صوبہ سندھ ، بلوچی صوبہ بلوچستان تے شینا صوبہ گلگت بلتستان وچ تسلیم شدہ زباناں ني‏‏‏‏ں۔
پاکستان وچ رائج دوسری زباناں تے لہجاں وچ ، آیر ، بدیشی ، باگڑی ، بلدی ، بٹیری ، بھایا ، براہوی ، بروشسکی ، چلیسو ، دامیڑی ، دیہواری ، دھاتکی ، ڈوماکی ، فارسی ، دری ، گواربتی ، گھیرا ، گوریا ، گوورو ، گجرا‏تی ، گوجری ، گرگلا ، ہزاراگی ، ہندکو ، جدگلی ، جنداوڑا ، کبوترا ، کچھی ، کالامی ، کالاشہ ، کلکوٹی ، کامویری ، کشمیری ، کاٹی ، کھیترانی ، کھوار ، انڈس کوہستانی ، کولی (تِن لہجے)، لہندا لاسی ، لوارکی ، مارواڑی ، میمنی ، اوڈ ، اورمڑی ، پھالولا ، سانسی ، ساوی ، شینا (دو لہجے)، توروالی، اوشوجو ، واگھری ، وخی ، وانیسی تے یدغہ شامل ني‏‏‏‏ں۔ ایہناں زباناں وچ بعض نو‏‏ں عالمی طور اُتے خطرے وچ شمار کيتا جاندا اے کیونکہ ایہناں زباناں نو‏‏ں بولن والےآں د‏‏ی تعداد نسبتن نہایت قلیل رہ گئی ا‏‏ے۔ وجود دے خطرات وچ گھری ایہ زباناں زیادہ تر ہند فارس شاخ تے ہند یورپی زباناں دے خاندان نال تعلق رکھدی ني‏‏‏‏ں۔ پاکستان دے ضلع چترال نو‏‏ں دنیا دا کثیرالسانی خطہ ہونے دا اعزاز حاصل اے اس ضلعے وچ کل چوداں زباناں بولیاں جاندیاں نیں۔

تعلیم یافتگی

تفصیلی لیکھ لئی ویکھو: پاکستان وچ تعلیم

جنس	شرح تعلیم (2008ء)
مرد	70%
خواتین	45%
کُل آبادی	60%

تعلیمی ادارے

گٹھ	تعداد
پرائمری اسکول	156,592
مڈل اسکول	320,611
ہائی اسکول	23,964
آرٹ تے سائنس کالج	3,213
ڈگری کالج	1,202
تکنیکی تے وکیشنل انسٹی ٹیوٹ	3,125
یونیورسٹی	188

اہ‏م شہر

• کراچی،
• لاہور،
• ساہیوال،
• فیصل آباد،
• ملتان،
• حیدرآباد،
• راولپنڈی،
• پشاو‏ر،
• کوئٹہ،
• ڈیرہ اسماعیل خان،
• بہاولپور،
• سرگودھا،
• جھنگ،
• سکھر،
• ڈیرا غازی خان،
• جہلم،
• سیالکوٹ،
• گجرات،
• گوادر،
• چترال،
• سوات،
• مری،
• شیخوپورا،
• گجرانوالا،
• چترال وغیرہ

لسٹ متعلقہ مضامین پاکستان

پاکستان دے صدر عسکریہ پاکستان پاکستان دے وزیراعظم پاکستان د‏‏ی سیاسی جماعتاں پاکستان دے ضلعے

پاکستان دے ٹی وی چینل پاکستان دے نیشنل پارک قومی ترانہ اہ‏م پاکستانی ایام محمد علی جناح محمد اقبال تحریک پاکستان

قیام پاکستان مینار پاکستان قرارداد پاکستان نظریہ پاکستان آل انڈیا مسلم لیگ پاکستان د‏‏ی بادشاہت لسٹ پاکستان دے جزیرے

مورت نگری

• 
  ضلع ساہیوال دا جنگل
• 
  پشاور میوزیم
• 
  شالیمار باغ لہور
• 
  گورمنٹ کالج لہور
• 
  اسلامیہ کالج پشاور
• 
  روہتاس قلعہ
• 
  مانکیالہ سٹوپا
• 
  مہابت خان مسیت وچ پھلکاری
• 
  کنول دا پھل
• 
  نتھیاگلی چ میرانجانی پہاڑ
• 
  اسلام آباد دا اک پارک

باہرلے جوڑ

باضابطہ ویب سائٹ آئین پاکستان (اردو وچ ) سانچہ:CIA World Factbook link سانچہ:Dmoz سانچہ:Wikiatlas سانچہ:ویکی سفر

حکومت پاکستان Archived 2005-03-23 at the وے بیک مشین صدر پاکستان Archived 2008-07-05 at the وے بیک مشین پاکستان انتخابات‏‏ی کمیشن Archived 2008-07-05 at the وے بیک مشین معلومات پاکستان محکمہ سياحت Archived 2019-09-28 at the وے بیک مشین پاکستان سياحت

• پاکستانی حکومت
• رہتل Archived 2016-03-11 at the وے بیک مشین
• صدر پاکستان Archived 2008-07-05 at the وے بیک مشین
• کھوج
• پاکستانی دس

حوالے

 · پاکستان دی انتظامی ونڈ

بلوچستان  · پنجاب  · خیبر  · سندھ  · گلگت بلتستان  · ازاد کشمیر

دکھنی ایشیا دے دیس

پاکستان · ھندستان · نیپال · بھوٹان · بنگلہ دیش · مالدیپ · سری لنکا ·

پاکستان دے وڈے شہر
راجگڑھ:اسلام آباد
پنجاب	اٹک • بہاولپور • چکوال • چنیوٹ • فیصل آباد • جڑاں والا • اوکاڑا • گجراں والا • گجرات • جھنگ • جہلم • قصور • کھاریاں • لہور ۱ • میاں والی • ملتان • مری • رحیم یار خاں • راولپنڈی • صادق آباد • ساہیوال • سرگودھا • شیخوپورا • سیال کوٹ • ٹیکسلا • حافظ آباد
خیبر	ایبٹ آباد • چترال • ہری پور • کوہاٹ • کوہستان • پشاور ۱ • مانسہرہ • مردان • نوشہرہ • بنوں • جمرود
سندھ	حیدر آباد • جیکب آباد • کراچی ۱  • خیرپور • لاڑکاݨا • نوابشاہ • سکھر • ٹھٹا • سانگھڑ • بدین
بلوچستان	چمن • گوادر • خضدار • کویٹا ۱ • زیارت
گلگت بلتستان	گلگت ۱ • سکردو • چلاس
ازاد کشمیر	میرپور • مظفر آباد ۲ • راولاکوٹ
1 صوبےآں دے راجگڑھ :۞:2 ازاد کشمیر دا راجگڑھ