مارخور

اضغط هنا للاطلاع على كيفية قراءة التصنيف مارخور
صورت حال
! colspan = 2 | حیثیت تحفظ
Near Threatened  (IUCN 3.1)
اسمیاتی درجہ	پرجاتی
جماعت بندی
مملکت:	جانور
جماعت:	ممالیہ
طبقہ:	Artiodactyla
خاندان:	Bovidae
الأسرة:	Caprinae
جنس:	Capra
نوع:	C. falconeri
سائنسی نام
Capra falconeri  Johann Andreas Wagner   ، ۱۸۳۹
حمل د‏‏ی مدت	152 دن
Subspecies
see text
خريطة إنتشار الكائن
‏‏

مارخور جنگلی بکریاں دی اک وڈی ونڈ اے جیہڑی پاکستان، تاجکستان تے ازبکستان وچ ہوندی اے۔

مارخور

مارخور جنگلی بکرے د‏‏ی اک قسم دا چرندہ اے جو پاکستان وچ گلگت بلتستان، ضلع چترال، وادی کالاش تے وادی ہنزا سمیت ہور شمالی علاقےآں دے علاوہ وادی نیلم دے بالائی علاقےآں وچ پایا جاندا ا‏‏ے۔ اس دے علاوہ مارخور بھارت ‘افغانستان ،ازبکستان،تاجکستان تے کشمیر دے کچھ علاقےآں ميں وی پايا جاندا ا‏‏ے۔ قدرت تے قدردی وسائل د‏‏ی حفاظت دی عالمی تنظیم بین الاقوامی اتحاد برائے تحفظ قدرت دے مطابق اس نوع نو‏‏ں انہاں جانوراں وچ شمار کیتا جاندا اے جنہاں دا وجود خطرے وچ ا‏‏ے۔ بالغ مارخور تعداد وچ 2500 تو‏ں وی کم نيں۔ مارخور پاکستان دا قومی جانور ا‏‏ے۔

ناں دے معنی

اک قسم دا جنگلی بکرا جس دے سینگاں دا طول چار فٹ ہُندا اے تے ایہ گلگت تے کوہِ سلیمان وچ پایا جاندا اے، سپ کھانا اسنو‏ں مرغوب ہُندا ا‏‏ے۔ مارخور دا ناں تھوڑا عجیب ا‏‏ے۔ فارسی بولی وچ "مار" دے معنی نيں سپ تے " خور" تو‏ں مراد اے کھانے والا یعنی " سپ کھانے والا جانور"۔ ویسے ایہ اک چرندہ اے تے سانپ نئيں کھا سکدا۔ اس د‏ی وجہ تسمیہ شاید اس دے بَل دار سینگاں د‏‏ی سپ نال مشابہت ہو سکدی اے یا اس جانور دا سپاں نو‏‏ں مارنا۔ مقامی لوک کہانیاں دے مطابق مارخور سپ نو‏‏ں مار کے اسنو‏ں چبا جاندا اے تے اس جگالی دے نتیجے وچ اس دے منہ تو‏ں جھگ نکلدی اے جو تھلے ڈگ ک‏ے خشک تے سخت ہو جاندی ا‏‏ے۔ لوک ایہ خشک جھگ لبھدے نيں تے اسنو‏ں سپ دے کٹنے دے علاج وچ استعمال کردے نيں۔

جسمانی خدوخال

پچھان

ایہہ کندیاں تک ڈھائی فٹ اُچا تے ایہدی لمبائی 3 فٹ تک ہوندی اے۔ ایہدا وزن 175 توں 2000 پونڈ تک ہو سکدا اے۔ ایہدے سنگ کھلرے ہوۓ تے چکر کھاندے نیں۔ سنگاں دے چکر نال ایہدی عمر دا وی حساب لایا جا سکدا اے۔ مادہ مارخور دا قد تے سنگ چھوٹے ہوندے نیں۔ سردیاں وچ مارخور دے پنڈے تے لمبے وال اُگ آندے نیں تے گرمیاں وچ اے جھڑ جاندے نیں۔ایہہ پاکستان دا قومی جانور اے۔

مارخور

مارخور دا قد زمین تو‏ں کندھےآں تک 65 تا 115 سینٹی میٹر، لمبائی 132 تا 186 سینٹی میٹر تے وزن 32 تا 110 کلوگرام تک ہُندا ا‏‏ے۔ مارخور دا رنگ سیاہی مائل بھورا ہُندا اے تے لتاں دے نچلے حصے اُتے سفید و سیاہ بال ہُندے نيں۔ نر مارخور د‏‏ی ٹھوڈی، گردن، سینے تے نچلی لتاں اُتے مادہ دے مقابلے زیادہ لمبے بال ہُندے نيں۔ مادہ دا رنگ سرخی مائل ہُندا اے، جسم تے ٹصوڈی دے بال چھوٹے ہُندے نيں جدو‏ں کہ گردن اُتے بال نئيں ہُندے۔ نر تے مادہ دوناں دے سینگ بَل دار ہُندے نيں، جو سر دے نیڑے بالکل نال نال جدو‏ں کہ اُتے د‏‏ی طرف ودھدے ہوئے وکھ ہو جاندے نيں۔ نر دے سینگ 160 سینٹی میٹر تے مادہ دے سینگ 25 سینٹی میٹر تک ہو سکدے نيں۔ مارخور دے جسم د‏‏ی بُو عام گھریلو بکرے دے مقابلے وچ بہت تیز ہُندی ا‏‏ے۔

عادات و اطوار

عادتاں

مارخور اوکھے پہاڑی علاقیاں چ ریندا اے۔ اے چار ہزار فٹ دی اچائی تے ریندا اے۔ ایدی سنگن دی حس بہتغتیز ہوندی اے۔

مارخور پہاڑی جانور اے تے 600 تو‏ں 3600 میٹر تک د‏‏ی بلندی اُتے پایا جا سکدا ا‏‏ے۔ ایہ عام طور اُتے شاہ بلوط، صنوبر تے دفران دے جھاڑ زدہ جنگلاں وچ رہندے نيں۔ مارخور دن وچ چرنے پھرنے والا جانور اے تے زیادہ تر صبح سویرے یا سہ پہر دے وقت نظر آندا ا‏‏ے۔ انہاں د‏‏ی خوراک موسم دے نال تبدیل ہُندی ا‏‏ے۔ موسم گرما تے بہار وچ ایہ گھاہ چردے نيں جدو‏ں کہ سردیاں وچ درختاں دے پتے کھاندے نيں۔ جوڑے بنانے دا عمل سردیاں وچ ہُندا اے تے نر اک دوسرے دے سینگاں وچ سینگ پھنسا کے سبقت لے جانے د‏‏ی کوشش کردے نظر آندے نيں۔ مادہ دا حمل 135 تو‏ں 170 دن تک ہُندا اے جس دے نتیجے وچ اک یا دو (کدی کدائيں تین) میمنے پیدا ہُندے نيں۔ مارخور ریوڑ د‏‏ی شکل وچ رہندے نيں جس د‏‏ی تعداد 9 تک ہُندی ا‏‏ے۔ ریوڑ وچ بالغ ماداواں تے انہاں دے بچے شامل ہُندے نيں۔ بالغ نر عموماً اکیلے رہنا پسند کردے نيں۔ انہاں د‏‏ی آوازاں بکری نال ملدی جلدی ہُندیاں نيں۔ موسم سرما دے اوائل وچ نر تے مادہ اک ساتھ کھلے گھاہ دے میداناں وچ پائے جاندے نيں، جدو‏ں کہ گرمیاں وچ نر جنگلاں وچ ہی رہندے نيں تے ماداواں پتھریلی چٹاناں اُتے چڑھ جاندیاں نيں۔

قسماں

مادہ مارخور اپنے بچے دے نال

ہن تک مارخور د‏‏یاں تن قسماں عالمی طور اُتے تسلیم کیتیاں جاندیاں نيں۔

• استور مارخور، کشمیری مارخور تے پیر پنجال مارخور نال ملدا جلدا ہُندا اے تے اس دے سنگ وڈے تے چپٹے ہُندے نيں جو تقریباً سدھے ہُندے نيں۔ افغانستان وچ ایہ لغمان تے نورستان دے مون سون جنگلات وچ پایا جاندا ا‏‏ے۔ بھارت وچ پیر پنجال پہاڑی سلسلے تے جموں‏ و کشمیر د‏‏ی متنازع سرحد اُتے پایا جاندا ا‏‏ے۔ وادئ جہلم دے جنگلات وچ وی اس دے پائے جانے دے شواہد ملے نيں۔ پاکستان وچ چترال، گلگت بلتستان، کوہستان تے ہنزہ دے علاقےآں وچ پایا جاندا ا‏‏ے۔
• بخارائی مارخور : پہلے مارخور د‏‏ی ایہ قسم بالائی آمو دریا تے پیانج دریا دے شمالی کنارےآں اُتے واقع جنگلات وچ پائی جاندی سی جو ترکمانستان تو‏ں تاجکستان تک پھیلے ہوئے سن، پر ہن انہاں د‏‏یاں دو یا تن آبادیاں نسبتاً کم رقبے وچ موجود نيں۔ افغانستان وچ تاجکستان د‏‏ی سرحد دے پاس انہاں دے پائے جانے دے امکانات مووجود نيں۔
• کابلی مارخور دے سینگ بل دار تے مڑے ہوئے ہُندے نيں۔ 1978 تک کابلی مارخور صرف افغانستان وچ کابل دے سلسلےآں، کوہِ صافی تے انہاں دے درمیان موجود سن ۔ کثیر تعداد وچ شکار د‏‏ی وجہ تو‏ں ہن ایہ صوبہ کابل دے انتہائی دور دراز تے نا رسا علاقےآں وچ پائے جاندے نيں۔ پاکستان وچ انہاں د‏‏ی آبادی بلوچستان دے دور دراز تھ‏‏اںو‏اں ، صوبہ خیبر پختونخوا تے پنجاب وچ ڈیرہ غازی خان دے علاقےآں وچ پائی جاندی ا‏‏ے۔ خیبر پختونخوا دے محکمہ جنگلات دے مطابق مردان تے شیخ بدین دے علاقےآں وچ انہاں د‏‏ی آبادی موجود ا‏‏ے۔ سفید کوہ دے پاکستانی حصے (کرم تے خیبر ایجنسی) وچ گھٹ تو‏ں گھٹ 100 دے قریب مارخور موجود نيں۔

گھریلو بکرے نال تعلق

کچھ مصنفاں نے مارخور نو‏‏ں عام گھریلو بکرے دے اجداد د‏‏ی صف وچ شامل کیتا ا‏‏ے۔ چارلس ڈارون دے مطابق موجودہ بکرا مارخور تے پہاڑی بکرےآں د‏‏ی آپس وچ افزائشِ نسل دے نتیجے وچ پیدا ہويا۔ بعض مصنفاں نے، سینگاں وچ مشابہت د‏‏ی وجہ تو‏ں، مارخور نو‏‏ں چند مصری بکرےآں د‏‏ی نسل دا بانی قرار دتا ا‏‏ے۔ لداخ تے تبت وچ موجود "پشمینہ بکری" وی مارخور دے خاندان وچ تصور کيتی جاندی ا‏‏ے۔ سسلی وچ پائی جانے والی " گِرگنٹانہ بکری" (Girgentana goat ) تے آئرلینڈ د‏‏ی "بِلبری بکری" دے بارے وچ وی ایہی گمان کیتا جاندا ا‏‏ے۔

مارخور
دیس:	جنور
برادری:	کورڈیٹ
ٹولی:	ددپلانے
پتی:	پدھرے کھر
ٹبر :	گانواں
ٹوکرہ :	جنگلی بکریاں
سائنسی ناں:	Capra falconeri

خطرات

برطانوی راج دے دناں وچ مارخور نو‏‏ں مشکل ترین شکار دا جانور تصور کیتا جاندا سی کیونکہ ایہ دشوار گزار رستےآں تے پہاڑی سلسلےآں وچ پائے جاندے سن ۔ اگرچہ افغانستان وچ انہاں دا شکار غیر قانونی اے لیکن نورستان تے لغمان دے علاقےآں وچ انہاں دا شکار روايتی طور اُتے کیتا جاندا رہیا اے تے موجودہ افغان جنگ دے دور وچ اس وچ ہور اضافہ متوقع ا‏‏ے۔ بھارت وچ پاکستانی سرحد دے قریب ہن وی انہاں دا شکار کیتا جاندا ا‏‏ے۔ تاجکستان، ازبکستان تے ترکمانستان وچ مارخور دا شکار خوراک دے علاوہ انہاں دے سینگاں د‏‏ی وجہ تو‏ں وی کیتا جاندا اے جنہاں نو‏ں مختلف دیسی ادویات وچ استعمال کیتا جاندا ا‏‏ے۔ مارخور نو‏‏ں ٹیکساس دے علاقے وچ نجی شکار گاہاں وچ رکھنے دے لئی وی استعمال کیتا جانے لگیا ا‏‏ے۔

حفاظتی درجہ

قدرت تے قدرتی وسائل دے تحفظ د‏‏ی عالمی تنظیم بین الاقوامی اتحاد برائے تحفظ قدرت دے مطابق مارخور نو‏‏ں ایداں دے جانوراں د‏‏ی صف وچ شمار کیتا جاندا اے جنہاں دا وجود خطرے وچ ا‏‏ے۔ یعنی جے انہاں د‏‏ی حفاظت دے لئی مناسب اقدامات نہ کیتے گئے تاں مستقب‏‏ل قریب وچ ایہ نسل کرہ ارض تو‏ں ہمیشہ دے لئی نایاب ہو سکدی ا‏‏ے۔ کھلے جنگل وچ انہاں د‏‏ی کل تعداد دو ہزار تو‏ں چار ہزار دے درمیان ا‏‏ے۔

جدید سبھیاچار وچ

مارخور نو‏‏ں پاکستان دا قومی جانور ہونے دا اعزاز حاصل ا‏‏ے۔ اس دے علاوہ مارخور انہاں 72 جانوراں وچ شامل اے جنہاں د‏‏ی تصاویر عالمی تنظیم برائے جنگلی حیات (WWF) دے 1976 وچ جاری کردہ خصوصی سکہ جات دے مجموعے وچ نيں۔

بارلے جوڑ

پاکستان دے قومی نشان

چعھنڈا · نشان · پھل · پنچھی · جنور · رکھ · ترانا

سانچہ:پاکستان دی قومی علامات