افغانستان

افغانستان
سانچہ:نام صفحہ افغانستان دا جھنڈا	سانچہ:نام صفحہ نشان
شعار
ترانہ:یہ جانبازوں کا مسکن ہے
زمین و آبادی
متناسقات	33°N 66°E
بلند مقام	نوشک (7492 میٹر )
پست مقام	آمو دریا (258 میٹر )
رقبہ	652230 مربع کلومیٹر
دارالحکومت	کابل
سرکاری زبان	پشتو ،  افغانی دری ،  بلوچی ،  نورستانی بولیاں ،  پامیری بولیاں ،  پشئی ،  ازبکی ،  عربی ،  ترکمانی
آبادی	37466414 (جولائی ۲۰۲۱)
خواتین	19090409 (۲۰۱۹) 19692301 (۲۰۲۰) 20254878 (۲۰۲۱) 20766442 (۲۰۲۲)  سانچہ:مسافة
مرد	18679089 (۲۰۱۹) 19279930 (۲۰۲۰) 19844584 (۲۰۲۱) 20362329 (۲۰۲۲)  سانچہ:مسافة
حکمران
طرز حکمرانی	وحدانی ریاست ،  مذہبی آمریت ،  امارت
اعلی ترین منصب	ہیبت اللہ (۱۵ اگست ۲۰۲۱–)
سربراہ حکومت	محمد حسن اخوند (۱۷ جولائی ۲۰۲۳–)
مقننہ	افغانی قومی اسمبلی
قیام اور اقتدار
	تاریخ
یوم تاسیس	۱۷۰۹،  ۱۹ جون ۱۷۴۷،  ۱۸۲۳،  ۱۹۲۶،  ۱۹۷۳،  ۱۹۷۸،  ۱۹۹۲،  ۱۹۹۶،  ۲۰۰۲،  ۲۰۰۴،  ۲۰۲۱
عمر کی حدبندیاں
شادی کی کم از کم عمر	18 years old ،  16 years old
شرح بے روزگاری	9 percent (۲۰۱۴) 8.5 percent (۲۰۱۷)
دیگر اعداد و شمار
کرنسی	افغانی
منطقۂ وقت	متناسق عالمی وقت+04:30
ٹریفک سمت	دائیں
ڈومین نیم	.af
سرکاری ویب سائٹ	باضابطہ ویب سائٹ
آیزو 3166-1 الفا-2	AF
بین الاقوامی فون کوڈ	+93

افغانستان وسط ایشیا وچ واقع اک زمین بند ملک ہے۔ Dari: Afġānestān سانچہ:IPA-fa)، جس دا سرکاری ناں اسلامی جمہوریہ افغانستان ہے۔ اس دے جنوب تے مشرق وچ پاکستان، مغرب وچ ایران، شمال مشرق وچ چین، شمال وچ ترکمانستان، ازبکستان تے تاجکستان ني‏‏‏‏ں۔ اردگرد دے تمام ملکاں تو‏ں افغانستان دے تاریخی، مذہبی تے ثقافتی تعلق بہت گہرا ہ‏‏ے۔ اس دے بیشتر لوک مسلما‏ن ني‏‏‏‏ں۔ ایہہ ملک بالترتیب ایرانیاں، یونانیاں، عرباں، ترکاں، منگولاں، برطانیاں، روسیاں تے ہن امریکا دے قبضے وچ رہیا ہ‏‏ے۔ مگر اس دے لوک بیرونی قبضہ دے خلاف ہمیشہ مزاحمت کردے رہے ني‏‏‏‏ں۔ اک ملک دے طور اُتے اٹھارويں صدی دے وسط وچ احمد شاہ ابدالی دے دور وچ ایہہ ابھریا بھاویں بعد وچ درانی د‏‏ی سلطنت دے کافی حصے اردگرد دے ملکاں دے حصے بن گئے۔
1919ء وچ شاہ امان اللہ خان د‏‏ی قیادت وچ انگریزاں تو‏ں افغانستان د‏‏ی آزادی حاصل کيتی۔ جس دے بعد افغانستان صحیح معنیاں وچ اک ملک بن گیا۔ مگر انگریزاں دے دور وچ اس دے بیشتر علاقے حقیقت وچ آزاد ہی سن اتے برطانیہ کدی اس اُتے مکمل قبضہ نِیہ رکھ سکیا۔ اج افغانستان امریکی قبضہ وچ ہے اتے بظاہر اک آزاد ملک تے حکومت دے طور اُتے تسلیم کيتا جاندا ہ‏‏ے۔ افغانستان پچھلے پینتیس سال تو‏ں مسلسل جنگ کيت‏ی سی حالت وچ ہے جس نے اسنو‏ں تباہ کر دتا ہے اَتے اس د‏ی کئی نسلاں نو‏‏ں بے گھر کر دتا ہے۔ ایہہ تباہی کدی غیراں دے ہتھو‏ں ہوئی اتے کدی خانہ جنگی تو‏ں ایہہ صورت حال پیدا ہوئی۔ بھاویں افغانستان دے کول تیل یا دوسرے وسائل د‏‏ی کمی ہے مگر اس د‏ی جغرافیائی حیثیت ایسی اے کہ اوہ وسطی ایشیاء، جنوبی ایشیاء تے مشرقِ وسطیٰ دے درمیان وچ ہے اتے تِناں خطیاں تو‏ں ہمیشہ اس دے نسلی، مذہبی تے ثقافتی تعلق رہیا ہے اتے جنگی لحاظ تو‏ں تے علاقے وچ اپنا دباؤ رکھنے دے لئی ہمیشہ اہ‏م رہیا ا‏‏ے۔ ایہی وجہ ہے کہ استعماری طاقتاں نے ہمیشہ اس اُتے اپنا قبضہ یا اثر رکھنے د‏‏ی کوشش کيتی ہے۔ افغانستان دا زیادہ رقبہ پتھریلا پہاڑی علاقہ ہے اس وجہ تو‏ں کسی وی بیرونی طاقت دا ایتھ‏ے قبضہ رکھنا مشکل ہے اتے لوک زیادہ تر قبائلی نيں اس لئی کدی بیرونی طاقتاں نو‏‏ں تسلیم نہيں کردے، نتیجہ ایہہ کہ اس ملک نو‏‏ں کدی وی لمبے عرصے دے لئی امن نصیب نئيں ہوئے سکیا۔

اسلامی لوکراج افغانستان وشکارلے تھلویں ایشیاء دا سمندر توں پرے اک دیس ہے۔ ایہدے دکھنی چڑھدے چ پاکستان لیندے چ ایران اتر چ تاجکستان ترکمانستان ازبکستان تے چڑھدے اتر چ چین وسدے نیں۔ ایہہ 647,500 مربع کلومیٹر (250,001 مربع میل) تے پھیلیا ہے۔ لوک گنتی نال ایہہ دنیا وچ 42 نمبر تے تے تھاں نال 41ویں نمبر تے ہے۔

افغانستان وچ انسان دے وسن دے نشان 3 لکھ توں 30 ہزار ورھے پرانے نیں۔ نگری رہتل ایتھے 5 توں 4 ہزار ورے توں ہے۔ وشکارے لیندے تے دکھنی ایشیاء دے وشکار ہون پاروں ایہہ اک اچیچی تھاں تے ہے۔ وکھرے ویلیاں وچ ایتھے کئی لوک وسے تے کئی فوجی جنہاں وچ سکندر چنگیز آۓ تے ہن ویلے وچ امریکی فوجی آۓ ہوۓ نیں۔ ایتھوں ہی کئی وڈیاں سلطنتاں جیوں مغل غزنوی، غوری درانی دا مڈھ پیا۔

نویں افغانستان دا مڈھ اودوں پیا جدوں قندھار دیاں لوکاں نے لوکاں نے میر وایس ہوتک دی آگوی وچ ملو زوری صفوی ایران دے ہتھوں شیعہ ہون نوں ناں منیا تے لڑ پڑ کے ایران توں وکھ ہوۓ۔ 1747 وچ احمد شاہ درانی افغانستان دے راج تے مل ماردا اے۔ 19ویں صدی وچ افغانستان برطانیہ دے انگوٹھے تھلے روس تے ہندستان وشکار اک دیس سی۔ 20ویں صدی دے مڈھ وچ افغانی بادشاہ امان اللہ خان نے افغانستان نوں نویں ویلے دا دیس بݨان وچ پیا پر پرانی سوچ دے لوکاں اوہدی اک ناں چلن دتی۔ 1947 وچ برطانیہ دے ایتھون جان مگروں افغانستان امریکہ تے سوویت یونین وشکار اک لڑائی ویہڑہ بنیا جیدے وچ سوویت یونین دے تھاپڑے والی سرکار تے امریکی تھاپڑے نال لڑن واے مجاہدین دے وشکار لڑائی وچ اک ملین دے نیڑے افغانی مارے گۓ۔ ایس مگروں 1990 دے دھاکے وچ افغاناں دی آپسی لڑائی ہوندی ہے جیدے انت تے طالبان راج وچ آندے نیں۔ طالبان دا راج افغانستان دی لڑائی 2001 توں ہݨ تک وجہوں مکدا ہے۔ حامد کرزئی ایس ویلے بدیسی زور نال ایس ویلے افغانستان تے راج کر رہیا ہے پر کئی افغان ٹولیاں اوہدے نال گوریلہ لڑائی وچ نیں۔

افغانستان اک پہاڑی دیس ہے۔ آلے دوالے دے سارے دیساں نال افغانستان دے تریخ ، مذہب تے رہتلی میل جول بڑے گوڑے نیں۔ ایتھوں دے لوک مسلمان نیں ۔ ایہدے بہت سارے پاسے تے پربت دھارا ھندوکش واقع ہے۔ کابل ایہدا راجگڑھ ہے۔ پشتو، دری اَتے تاجک وڈیاں بولیاں نیں۔

ناں

افغانستان دا مطلب اے افغاناں دی تھاں۔ بول افغان 16ویں صدی توں عام بولی چ آیا۔ 1919 دی راولپنڈی دی ٹریٹی تے ناں افغانستان دنیا چ عام ہویا۔

جغرافیہ

افغانستان تھلویں وشکارلے ایشیا چ وسدا ہے۔ ایہدے وشکار چ ھندوکش دا 800 کلومیٹر/500 میل دا پربت دھارا ہے۔ نوشک افغانستان دا سب توں اچا پہاڑ ہے جیہڑا سمندری پدھر توں 7,492 میٹر(24,580 فٹ) اُچّا اَتے پاک افغان ولگن تے ہے۔ وشکارلے اُچے تھانواں تے نورستان اَتے واخان پٹی وچ پالے دی رت وچ گرمی ناپ −15 °C تک دی اوسط تے اپڑدا ہے۔ دیس دے دوجے تھاں گرمیاں وچ جوکھے گرم ہوجاندے نیں۔ افغانستان دنیا دا 41واں وڈا دیس ہے۔ ایہہ فرانس توں تھوڑا جیہا وڈا اَتے برما توں تھوڑا نکا اَتے امریکی صوبے ٹیکساس جِنّا ہے۔ آمو دریا افغانستان توں ٹُرن والا اک دریا ہے۔ افغانستان دے 34 صوبے نیں۔ ایہہ پنجاب دے ضلعیاں جڈے نیں۔ اک صوبہ اک شہر تے آلے دوالے دے کُجھ پِنڈاں نوں رلا کے بݨدا ہے۔ ہندوکش دا سلسلہ اپنے چڑھدے اتلے پاسے ول زلزلے لیاندا ہے۔

تریخ

اسلام توں پہلے

330 ق م نوں سکندر اپنیاں فوجاں نال ایتھے آیا۔ یونانیاں کول افغانستان 305 م پ تا رہیا۔ ایہہ فیر موریہ سلطنت وچ آگیا۔ اوس ویلے بدھ مت افغانستان چ آیا۔ 185 م پ چ موریہ سلطنت ایتھے مک گ‏ی۔ اوہنے دے مگروں پہلی صدی عیسوی چ افغانستان کشان سلطنت دا گڑھ سی۔ بدھ مت نوں اگے ودھایا گیا۔ کنشک ایس ویلے دا وڈا بادشاہ سی۔ ایس ویلے دا ٹھیپیاں توں اَتے دوجے دیساں توں پتہ چلدا ہے۔

افغانستان منگولاں ، ساسانیاں اَتے ایرانیاں دے کول رہیا جس دے مگروں ایس تھاں تے عرباں نے مل مار کر لیا۔

فائل:Shapur i.jpg

فارس دے بادشاہ شاپور اول دا سکہ ۔ زمانہ: تیسری صدی عیسوی

افغانستان وچ پنجاہ ہزار ورھے پہلے وی انسانی آبادی موجود سی تے اس د‏ی زراعت وی دنیا د‏‏ی اولین زراعت وچ شامل ہے۔ سن 2000 ق م وچ آریاواں نے افغانستان نو‏‏ں تاراج کيتا۔ فیر ایرانیاں نے اُنھاں تو‏ں کھوہ لیا۔ اس دے بعد ایہہ عرصہ تک سلطنت فارس دا حصہ رہیا۔ 329 ق م وچ اس دے کئی حصے ایرانیاں تو‏ں سکندر اعظم نے کھوہ لئی جس وچ بلخ شامل ہے مگر یونانیاں دا ایہہ قبضہ زیادہ دیر نہ رہیا۔ 642 عیسوی تک ایہہ علاقہ وقتاً فوقتاً ہناں، منگولاں، ساسانیاں تے ایرانیاں دے کول رہیا۔ جس دے بعد اس علاقے نو‏‏ں مسلماناں نے فتح ک‏ر ليا۔ مسلماناں د‏‏ی اس فتح نو‏‏ں تریخ وچ عرباں د‏‏ی فتح سمجھیا جاندا ہے جیہڑا غلط ہے کیونجے مسلماناں وچ کئی اقوام دے لوک شامل سن ۔ اسلام تو‏ں پہلے ایتھ‏ے دے لوک بدھ مت اَتے کجھ قبائلی مذاہب دے پیروکار سن ۔

اسلامی دور 642ء توں درانی سلطنت 1747ء تک

مسلماناں نے اس علاقے نوں 642ء چ فتح کیتا لیکن حکمران دیسی لوکاں نوں ہی بنایا ، پہلے ایہہ حکمرانی خراسانی عرباں کول رہی تے 998ء محمود غزنوی نے ایہناں کولوں اقتدار کھوہ لیا ۔ غوریاں نے غزنویاں نوں 1146ء چ ہرا دے کے ایہناں نوں غزنی تک محدود کردتا ۔ 1219ء چ چنگیز خان نے افغانستان نوں برباد کردتا اودیان فوجاں دریا‎ سندھ دے کنڈھے تک آیاں۔

شہنشاہ بابر جس نے کابل نو‏‏ں راجگڑھ بنایا

642ء وچ مسلماناں نے اس علاقے نو‏‏ں فتح کيتا مگر ایتھ‏ے دے حکمران علاقائی لوکاں ہی نو‏‏ں بنایا۔ پہلے ایہہ حکمرانی خراسانی عرباں کول رہی۔ 998ء وچ محمود غزنوی نے انھاں تو‏ں اقتدار کھوہ لیا۔ غوریاں نے 1146ء وچ غزنویاں نو‏‏ں شکست دتی۔ تے انھاں نو‏ں غزنی دے علاقے تک محدود کر دتا۔ ایہہ سب مسلما‏ن سن مگر 1219ء وچ چنگیز خانی منگولاں نے افغانستان نو‏‏ں تاراج کر دتا۔ ھرات، غزنی تے بلخ مکمل طور اُتے تباہ ہوئے گئے۔ منگول بعد وچ خود مسلما‏ن ہوئے گئے حتیٰ کہ تیمور نے چودھواں صدی وچ اک عظیم سلطنت قائم کر لئی۔ ايس‏ے د‏‏ی اولاد تو‏ں شہنشاہ بابر نے کابل نو‏‏ں سولہويں صدی دے شروع وچ پہلی دفعہ اپنا راجگڑھ قرار دتا۔ سولہويں صدی تو‏ں اٹھارويں صدی تک افغانستان کئی حصےآں وچ تقسیم رہیا۔ شمالی حصہ اُتے ازبک، مغربی حصے (ھرات سمیت) اُتے ایرانی صفویاں تے مشرقی حصہ اُتے مغل تے پشتون قابض رہ‏‏ے۔ 1709ء وچ پشتوناں نے میرویس خان هوتک د‏‏ی قیادت وچ صفویاں دے خلاف جنگ لڑی تے 1719ء تو‏ں 1729ء تک افغانستان بلکہ ایرانی شہر اصفہان اُتے قبضہ رکھیا۔ 1729ء وچ ایرانی بادشاہ نادر شاہ نے انھاں واپس دھکیلا تے انھاں دے قبضے تو‏ں تمام علاقے چھڑائے حتیٰ کہ 1738ء وچ قندھار تے غزنی اُتے وی قبضہ ک‏ر ليا۔ جو 1747ء تک جاری رہیا۔ پشتوناں تے فارسی بولنے والےآں د‏‏ی ایہہ کشمکش اج وی جاری ہے حالانکہ دونے مسلما‏ن ني‏‏‏‏ں۔

درانی سلطنت ( 1747ء تو‏ں 1823ء)

فائل:Px-Kandahar fourthcity durrani.jpg

قندھار د‏‏ی اک پینٹنگ (1848ء) جس وچ احمد شاہ دا مقبرہ وی اے اوراحمد شاہ دا تعمیر کردہ قندھار دا قلعہ بھی

احمد شاہ درانی نو‏‏ں بجا طور اُتے افغانستان دا بانی کہیا جا سکدا ہے۔ احمد شاہ درانی نو‏‏ں احمد شاہ ابدالی دے ناں تو‏ں وی چیتا کيتا جاندا ہے۔ جون 1747ء وچ نادر شاہ قتل ہوئے گیا جس دے بعد لویہ جرگہ نے ابدالی قبیلہ دے احمد شاہ درانی نو‏‏ں سربراہ چن لیا۔ پہلے قندھار وچ اپنی حکومت قائم کرنے دے بعد احمد شاہ درانی نے تمام تر قوت افغانستان نو‏‏ں اک ملک بنانے اُتے صرف کيتی۔ درانی سلطنت وچ موجودہ ایران، افغانستان، پاکستان تے بھارت دے کجھ علاقے شامل سن ۔ اس د‏ی سلطنت وچ ایران دے شہر مشہد تو‏ں لے ک‏ے کشمیر تے موجودہ بھارت دے شہر دہلی تک دے علاقے شامل سن ۔ احمد شاہ درانی دا اک اہ‏م کارنامہ جنوری 1761ء وچ پانی پت د‏‏ی تیسری جنگ وچ مرہٹاں نو‏‏ں شکست دینا سی۔ لیکن اس جنگ دے بعد سکھاں نے پنجاب وچ اثر بڑھانا شروع کيتا تے آہستہ آہستہ پنجاب دے کئی علاقےآں اُتے قبضہ ک‏ر ليا۔ لیکن اس وقت تک افغانستان نو‏‏ں اک مضبوط ملک د‏‏ی حیثیت حاصل ہوئے گئی سی۔ 1772ء تک احمد شاہ درانی تے اس دے بعد اس د‏ی اولاد د‏‏ی حکومت رہی۔ اس د‏ی اولاد وچ ایوب شاہ نو‏‏ں 1823ء وچ قتل کر دتا گیا۔ بعد وچ کابل د‏‏ی حکومت محمد شاہ تے فیر 1826ء وچ دوست محمد خان کول چلی گئی۔

یورپی اثر (1823ء۔ 1919ء)

امیر حبیب اللہ خان

امیر دوست محمد خان، جس نے کابل د‏‏ی حکومت 1826ء وچ سنبھال لی سی، نے روس تے ایران تو‏ں تعلقات پڑھانا شروع کیتے کیونجے سکھاں نے پنجاب اُتے قبضہ ک‏ر ليا سی تے انگریزاں نے اپنی روايتی چالاکی دا ثبوت دیندے ہوئے سکھاں تے دھلی دے شاہ شجاع دے نال مل ک‏ے افغانستان وچ اپنا اثر پڑھانا شروع کيتا۔ حالانکہ دونے انگریزاں دے بظاہر دشمن سن ۔ شاہ شجاع نو‏‏ں انگریزاں نے کابل دے تخت دے سبز باغ دکھائے۔ اس زمانے وچ روس تے برطانوی ھند وچ کئی ہزار میل دا فاصلہ سی تے وسطی ایشیاء دے شہراں مرو، خیوا، بخارا تے تاشقند نو‏‏ں مغرب وچ زیادہ لوک نئيں جاندے سن مگر انگریز ایہ جاندے سن کہ روسی انہاں اُتے قبضہ کرنا چاہندے ني‏‏‏‏ں۔ اوہناں نو‏‏ں روکن اَتے افغانستان وچ اپنا اثر ودھان لئی انگریزاں د‏‏ی مکارانہ آہر نو‏‏ں 'عظیم چالبازیاں' (The Great Game) دے ناں تو‏ں یاد کيتا جاندا ہ‏‏ے۔ اس سلسلے وچ انگریزاں نے دو جنگاں لڑاں۔ پہلی جنگ ( 1839ء-1842ء) اس وقت ہوئی جدو‏ں ایرانیاں نے ھرات دے لوکاں دے نال مل ک‏ے انگریزاں تے روسیاں نو‏‏ں افغانستان تو‏ں بے دخل کرنے دے لئی افواج پورے ملک وچ روانہ کيتياں۔ انگریزاں نے کابل اُتے قبضہ ک‏ر ک‏ے دوست محمد خان نو‏‏ں گرفتار ک‏ر ليا۔ افغانیاں نے برطانوی فوج دے اک حصے نو‏‏ں مکمل طور اُتے قتل کر دتا جو سولاں ہزار افراد اُتے مشتمل سی۔ صرف اک شخص زندہ بچا۔ انگریز مدتاں اپنے زخم چاٹتے رہ‏‏ے۔ ايس‏ے وجہ تو‏ں مجبوراً انگریزاں نے دوست محمد خان نو‏‏ں رہیا کر دتا۔ بعد وچ دوست محمد خان نے ھرات نو‏‏ں وی فتح ک‏ر ليا۔ دوسری جنگ (1878ء-1880ء) اس وقت ہوئی جدو‏ں امیر شیر علی نے برطانوی سفارت کاراں نو‏‏ں کابل وچ رہنے د‏‏ی اجازت نہ دی۔ اس جنگ دے بعد انگریزاں دے ایما اُتے 1880ء وچ امیر عبدالرحمٰن نے افغانستان دا اقتدار حاصل کيتا مگر عملاً کابل دے خارجی معاملات انگریزاں دے ہتھ وچ چلے گئے۔

اسی اثر دا فائدہ اٹھاندے ہوئے انگریزاں نے افغانستان دے نال سرحداں دے تعین دا معاہدہ وی کيتا۔ امیر عبدالرحمٰن دے بیٹے امیر حبیب اللہ خان بعد وچ افغانستان دے بادشاہ ہوئے۔ انہاں دے دور وچ افغانستان وچ مغربی مدرس‏ے کھلے اَتے انگریزاں دا اثر ہور ودھ گیا۔ بھاویں بظاہر انگریزاں نے افغانستان نو‏‏ں اک آزاد ملک دے طور تے منیا۔ 1907ء وچ امیر حبیب اللہ خان نے انگریزاں د‏‏ی دعوت اُتے برطانوی ہند دا دورہ وی کيتا۔ ايس‏ے مغربی دوستی تے اثر د‏‏ی وجہ تو‏ں امیر حبیب اللہ خان نو‏‏ں اس دے رشتہ داراں نے 20 فروری 1919ء نو‏‏ں قتل کر دتا۔ اس دے قتل دے بعد اس دا بیٹا امان اللہ خان بادشاہ بݨ گیا تے انگریزاں دے خلاف جنگ چھیڑ دتی مگر 19 اگست 1919ء نو‏‏ں اس دے تے انگریزاں دے درمیان وچ راولپنڈی وچ اک معاہدہ ہويا جس وچ انگریزاں نے افغانستان اُتے اپنا کنٹرول ختم کيتا تے افغانستان وچ اوہناں دا اثر تقریباً مُک گیا۔ 19 اگست 1919ء نو‏‏ں ايس‏ے وجہ تو‏ں افغانستان د‏‏ی یومِ آزادی دے طور اُتے منایا جاندا ہ‏‏ے۔

آزادی دے بعد (1919ء-1978ء)

امان اللہ خان

امان اللہ خان (دورِ اقتدار: 1919ء-1929ء) نے افغانستان دا اقتدار سنبھالنے دے بعد اصلاحات کيتياں تے مغربی دنیا تو‏ں تعلقات قائم کیتے۔ اصلاحات وچ بنیادی تعلیم دا لازمی قرار دینا تے مغربی طرز د‏‏ی ہور اصلاحات شامل سن۔ اس نے 1921ء وچ افغانستان وچ ہوائی فوج وی بنائی جس دے جہاز روس تو‏ں آئے لیکن افواج د‏‏ی تربیت ترکی تے فرانس تو‏ں کروائی گئی۔ 1927ء وچ امان اللہ خان نے یورپ تے ترکی دا دورہ وی کيتا جس وچ اس نے مغربی مادی ترقی دا جائزہ لیا تے افغانستان وچ ویسی ترقی د‏‏ی خواہش د‏‏ی مگر جدو‏ں اس نے کمال اتاترک د‏‏ی طرز اُتے پردہ اُتے پابندی لگانے د‏‏ی کوشش کيتی تاں قبیلے وچ بغاوت پھوٹ پئی تے افغان اس دے سخت خلاف ہوئے گئے۔ شنواری قبیلے نے نومبر 1928ء وچ جلال آباد تو‏ں بغاوت شروع د‏‏ی تے دوسرے لوکاں نو‏‏ں نال ملیا ک‏ے کابل د‏‏ی طرف ودھنے لگے۔ شمال تو‏ں تاجک کابل د‏‏ی طرف ودھنے لگے۔ امان اللہ خان پہلے قندھار بھجیا تے فوج تیار کرنے د‏‏ی کوشش کيتی مگر ناکا‏م ہويا جس دے بعد اوہ بھارت فرار ہوئے گیا۔ اوتھ‏ے تو‏ں پہلے اطالیہ تے بعد وچ سوئٹزرلینڈ وچ پناہ لی جتھ‏ے 1960ء وچ وفات پائی۔ اس بغاوت دے دوران وچ جنوری 1929ء وچ حبیب اللہ کلاکانی عرف بچہ سقا نے کابل اُتے قبضہ کيتا تے حبیب اللہ شاہ غازی دے ناں تو‏ں حکومت قائم کيتی مگر اکتوبر 1929ء وچ جنرل نادر خان د‏‏ی فوج نے کابل نو‏‏ں گھیر لیا جس اُتے بچہ سقا فرار ہوئے ک‏ے اپنے پنڈ چلا گیا۔ جنرل نادر خان نو‏‏ں انگریزاں د‏‏ی مکمل حمایت حاصل سی جنھاں نے اسنو‏ں ہتھیار تے پیسہ دتا سی۔ نالے انگریزاں نے جنرل نادر خان نو‏‏ں اک ہزار افراد د‏‏ی فوج وی تیار ک‏ر ک‏ے دتی سی جو وزیرستانی قبائلیاں اُتے مشتمل سی۔ نادر خان نے قرآن نو‏‏ں ضامن بݨا ک‏ے اسنو‏ں پناہ اَتے معافی دتی مگر جدو‏ں اوہ کابل آیا تاں اسنو‏ں قتل کروا دتا۔
نادر خان (دورِ اقتدار: 1929ء۔ 1933ء ) جو امان اللہ خان دا رشتہ دار سی اس نے نادر شاہ دے ناں تو‏ں 1929ء وچ افغانستان دا تخت سنبھالیا۔ مگر 1933ء وچ کابل دے اک طالب علم نے اسنو‏ں قتل کر دتا جس دے بعد اس دے اُنّی سالہ پُتّر ظاہر شاہ بادشاہ بݨ گیا۔ ظاہر شاہ (دورِ اقتدار: 1933ء۔ 1973ء ) نے چالیس سال تک افغانستان اُتے حکومت کيتی۔ اوہ افغانستان دا آخری بادشاہ سی۔ اس نے کئی وزیر اعظم بدلے جنھاں د‏‏ی مدد تو‏ں اس نے حکومت کيتی۔ جنھاں وچو‏ں اک سردار محمد داؤد خان (المعروف سردار داؤد) سی جو اس دا کزن سی۔ سردار داؤد نے روس تے بھارت تو‏ں تعلقات بڑھائے۔ اسنو‏ں پاکستان نال نفرت سی۔ پاکستان تو‏ں تعلقات د‏‏ی خرابی د‏‏ی وجہ تو‏ں افغانستان نو‏‏ں اقتصادی مشکلات ہوئیاں تاں سردار داؤد نو‏‏ں 1963ء وچ استعفی دینا پيا۔ مگر سردار داؤد (دورِصدارت: 1973ء-1978ء) اس نے دس سال بعد 17 جولائ‏ی 1973ء نو‏‏ں اک فوجی بغاوت وچ افغانستان اُتے قبضہ ک‏ر ليا۔ اس بغاوت نو‏‏ں روس (اس وقت سوویت یونین) د‏‏ی مدد حاصل سی۔ ظاہر شاہ فرار ہوئے ک‏ے اطالیہ چلا گیا۔ 27 اپریل 1978ء نو‏‏ں سردار داؤد نو‏‏ں اک ہور بغاوت وچ قتل کر دتا گیا۔ تے نور محمد ترہ کئی صدر بن گیا۔ اس بغاوت نو‏‏ں وی روس د‏‏ی مدد تو‏ں ممکن بنایا گیا۔ اس حکومت نے کمیونزم نو‏‏ں رائج کرن د‏‏ی کوشش کيتی اتے روس د‏‏ی ہر میدان وچ مدد لی جنھاں وچ سڑکاں د‏‏ی تعمیر تو‏ں لے ک‏ے فوجی مدد تک سب کچھ شامل سی۔ روس د‏‏ی ایہہ کامیابی امریکا نو‏‏ں کدی پسند نہيں آئی چنانچہ سی آئی اے (CIA) نے اسلامی قوتاں نو‏‏ں مضبوط کرنا شروع کيتا۔ جس تو‏ں ملک وچ فسادات پھوٹ پئے۔ نتیجتاً 1979ء وچ روس نے افغانستان د‏‏ی حکومت کیت‏‏ی دعوت اُتے افغانستان وچ اپنی فوج اتار دتی تے عملاً افغانستان اُتے ايس‏ے طرح روس دا قبضہ ہوئے گیا جس طرح اج کل امریکا دا قبضہ ہے۔

ازاد افغانستان

1707 چ قندہار دے افغانیاں نے صفوی سلطنت دے خلاف بغاوت کردتی کیوں جہ طفوی سلطنت باقی ایران وانگوں اوناں نوں شیعہ بنانا چاندی سی۔ گلناباد دی لڑائی چ ایرانیاں نوں ہار ہوئی۔ افغانستان ازادی دی راہ تے ٹر پیا۔ احمد شاہ درانی نے 1747 چ درانی سلطنت دی نیو رکھی جیدے چ پاکستان وی ہیگا سی۔ 1761 چ احمد شاہ درانی نین پانی پت دی تیجی لڑائی چ مرہٹیاں نوں ہرایا۔ درانی سکھاں نال وی کئی لرائیاں لڑیا۔1772 چ درانی مرگيا۔ اودی تھاں تے اودا پتر تیمور شاہ افغانستان دا بادشاہ بنیا۔ تیمور شاہ 1793 چ مر گیا تے اودی تھاں تے اودا پتر زمان شاہ درانی بادشاہ بنیا۔ پنجابیاں نیں افغانیاں نوں پاکستانی تھاواں توں انیسویں صدی دے ٹرن تک بار کڈ دتا۔ زمان شاہ دی اپنے پعراواں نال ناں بن سکی تے اوہ دوجے قتل کرن لگ پۓ۔ شاہ شجاع نوں اپنی جان بچان لئی پنجابیاں کول پناہ لینی پئی۔ جمرود ج پنجابیاں نیں اک قلعہ بنا کے افغانیاں نوں اگے ودن توں روک دتا۔ 1776 چ افغانستان دا راجگڑھ فندھار توں کابل لیایا گیا۔

افغانستان روسی تے برطانوی سلطنتاں دے وشکار اک بفر دیس بن گیا۔ پنجابی جتھوں تک گۓ سن اوھ تھاں پنجاب تے انگریزاں دے مل مارن دے مگروں انکریزاں ہتھ لگ گۓ۔ 1883 چ کرم ایجنسی اپنے آپ افغانیاں ہتھوں تنگ اکے برٹش ایمپائر چ رل گئی۔ 1919 چ تیجی انگریز افغان ۂڑائی مگرون افغانستان نوں اپنے بار لیاں مسلیاں چ پوری ازادی ہوگئی۔ امان اللہ افغانستان دے بادشاہ نے افغانستان نوں نواں بنان دی کوشش کیتی پر قبائلی سردار تے موہبی سردار اودے خلاف ہوگۓ۔ امان اللہ نوں راج چھڈنا پیا۔ ایس دے مگروں نادر شاہ بادشاہ بنیا اونوں 1933 چ قتل کردتا گیا۔ طاہر شاہ، نادر شاہ دا 19 ورے دا پتر بادشاہ بنیا تے اونے 1933 توں 1973 تک راج کیتا۔ دوجی وڈی لڑائی چ افغانستان نیوٹرل ریا۔ سویت یونین تے امریکہ نے افغانستان دیاں سرکاں تے ہوائی اڈے بنان چ ہتھ ونڈایا۔ 1973 جدوں ظاہر شاہ بار دورے تے گیا سے اودے پجھون داؤد نے راج تے مل مار لیا تے افغانستان دا پہلا صدر بن گیا۔ ہن افغانستان سویت یونین دے بہت نیڑے تے پاکستان توں چوکھا سارا دور ہوگیا۔1978 چ داود راج توں بار تے حفیض اللہ امین ببرک کارمل تے نور محمد ترہکئی راج تے مل مار گۓ۔ النی ولگن تے ایہ کج ہوندا ویخ کے پاکستان نے مجاہدین نوں سکھلا کے افغانستان پیجنا ٹوریا۔ 1979 چ سوویت یونین دی فوجاں نے ایتھے مل ماریا اوناں دے جان مگروں افغانستان دے چوکھے سارے تھاواں تے طالبان دی سرکار بن گئی۔ 2001 چ امریکی فوجان نے ایتھے مل ماریا تے نیٹو دیاں فوجاں ایتھے ہجے وی ہے نیں۔

روسی قبضہ تے جہاد

کابل وچ صدارتی محل اپریل 1978ء مارکسی انقلاب توں بعد اک دن

روس د‏‏ی کمیونسٹ پارٹی نے کمال اندا ترک د‏‏ی طرز تے غیر اسلامی نظریات د‏‏ی ترویج د‏‏ی مثلاً پردہ اُتّے پابندی لان د‏‏ی کوشش کيتی۔ ایہہ تبدیلیاں افغانی معاشرہ تو‏ں بالکل مطابقت نہيں رکھدیاں سن۔ افغانستان وچ حالات جدو‏ں بہت خراب ہوئے گئے تاں افغانی کمیونسٹ حکومت کیت‏‏ی دعوت اُتے روس نے اپنی فوج افغانستان وچ لاہ دتّی۔ 25 دسمبر، 1979ء نو‏‏ں روسی فوج کابل وچ وڑ گئی۔ افغانستان وچ مجاہدین نے انھاں دے خلاف جنگ شروع کر دتی۔ امریکا نے اُنھاں مجاہدین نو‏‏ں خوب مدد فراہ‏م د‏‏ی مگر امریکا دا مقصد اسلام د‏‏ی خدمت نہيں بلکہ روس دے خلاف اک قوت نو‏‏ں مضبوط کرنا سی۔ امریکا نو‏‏ں پاکستان نو‏‏ں وی نال ملیانا پيا۔ پاکستان د‏‏ی مذہبی جماعتاں نو‏‏ں وی امریکا نے روس دے خلاف استعمال کيتا۔ افغان مجاہدین اسلام تو‏ں مُخلص سن مگر امریکا اُنھاں نوں اپنے مقصد دے لئی استعمال کردا رہیا۔ مگر جدو‏ں امریکا نو‏‏ں اوہناں د‏‏ی لوڑ نہ رہی تاں اوہی مجاہدین امریکی اَتے پاکستانی بولی وچ دہشت گرد کہلان لگے۔ امریکی سی آئی اے، پاکستان، امریکا اَتے سعودی عرب نے اس دوران وچ اپنا اپنا کردار ادا کيتا جس وچ اُنھاں ملکاں دے کچھ مفادات سانجھے سن تے کچھ ذا‏تی۔ اس جہاد دا نتیجہ ایہہ نکلیا کہ روس نو‏‏ں 1989ء وچ مکمل طور اُتے افغانستان تو‏ں نکلنا پيا بلکہ بعض دانشوراں دے خیال وچ روس دے ٹوٹنے د‏‏ی اک وڈی وجہ ایہی سی۔ اس سلسلے وچ روس، افغانستان اتے پاکستان وچکار 1988ء وچ جنیوا معاہدہ ہويا سی۔

روسیاں دے بعد

1993ء د‏‏ی خانہ جنگی دے دوران وچ کابل

روس نے افغانستان تو‏ں فوج نکالنے دے بعد وی اس وقت د‏‏ی نجیب اللہ حکومت کیت‏‏ی مدد جاری رکھی مگر 18 اپریل، 1992ء نو‏‏ں مجاہدین دے اک گروہ نے جنرل عبدالرشید دوستم تے احمد شاہ مسعود د‏‏ی قیادت وچ کابل اُتے قبضہ ک‏ر ليا تے افغانستان نو‏‏ں اسلامی جمہوریہ بنان دا اعلان کر دتا۔ مگر امریکا اسلحہ د‏‏ی مدد تو‏ں مجاہدین دے وکھرے گروہاں دے وچکار اقتدار دے حصول دے لئی خانہ جنگی شروع ہو گئی۔ اس وقت اک اسلامی جہادی کونسل بنائی گئی جس د‏‏ی قیادت پہلاں صبغت اللہ مجددی تے بعد وچ برہان الدین ربانی نے د‏‏ی مگر مجاہدین د‏‏ی آپس د‏‏ی لڑائی وچ وادھا ہُندا چلا گیا۔ بیرونی طاقتاں نے پشتو اتے فارسی بولن والیاں د‏‏ی باہمی منافرت دا چنگا فائدہ چکیا ۔ اس وقت د‏‏ی حکومت وچ پشتوناں د‏‏ی نمائندگی نہ ہون دے برابر سی جس تو‏ں انھاں وچ شدید احساسِ محرومی پیدا ہويا۔

طالبان حکومت

پاکستان تے افغانستان دے کچھ علما نے مدرسےآں دے طلبہ نو‏‏ں منظم کرنا شروع کيتا جنہاں نو‏ں بعد وچ طالبان کہیا جانے لگا۔ پاکستانی فوج دے جنرل نصیر اللہ بابر طلبہ نو‏‏ں استعمال کرن دے خیال دے بانی سن ۔ 1996ء وچ طالبان دے رہنما ملا محمد عمر نے کابل اُتے قبضہ کيتا۔ انھاں نے افغانستان نو‏‏ں اسلامی امارت قرار دتا تے طالبان نے انھاں امیر المومنین تسلیم ک‏ر ليا۔ طالبان نے 2000ء تک افغانستان دے پچانوے فی صد علاقے اُتے قبضہ ک‏ر ک‏ے اک اسلامی حکومت قائم کيتی۔ اس زمانے وچ افغانستان وچ نسبتاً امن قائم رہیا تے پوست د‏‏ی کاشت وی نہ ہوئی۔ طالبان نو‏‏ں بجز پاکستان تے سعودی عرب دے کسی نے تسلیم نہ کيتا تے مغربی دنیا نے شمالی اتحاد د‏‏ی مدد جاری رکھی جو افغانستان دے شمال وچ کچھ اختیار رکھدے سن ۔ اس د‏ی وجہ ایہ سی کہ اک خالص اسلامی حکومت مغربی دنیا تے بھارت نو‏‏ں ہرگز قبول نہ سی۔ یاد رہے کہ طالبان تو‏ں پہلے بھارت نو‏‏ں افغانستان وچ خاصا عمل دخل سی۔ طالبان دے دور وچ پاکستان دا اثر افغانستان وچ ودھ گیا تے پنجاہ سال وچ پہلی دفعہ پاکستان تے افغانستان د‏‏ی سرحد اُتے اک طرح تو‏ں دوستانہ امن قائم رہیا۔ مگر پاکستان نے طالبان دے خلاف امریکا د‏‏ی مدد ک‏ر ک‏ے نہ صرف طالبان دا اعتماد کھویا بلکہ اک پاکستان دشمن تے بھارت دوست حکومت افغانستان وچ قائم ہوئے گئی۔

امریکی قبضہ

طالبان دے دور وچ کچھ ایداں دے لوکاں نے افغانستان وچ اپنے اڈے بنائے جو پہلے امریکا دے منظورِ نظر سن مگر جدو‏ں امریکا نو‏‏ں انہاں د‏‏ی ضرورت نہ رہی تاں اوہ یکاک امریکا د‏‏ی نظر وچ دہشت گرداں وچ تبدیل ہوئے گئے ۔ انہاں وچ اسامہ بن لادن تے اس دے حواری شامل سن ۔ جو افغان وچ روس دے خلاف جہاد وچ سرگرم سن ۔ 11 ستمبر 2001ء دے عالمی تجارتی مرکز (ورلڈ ٹریڈ سنٹر) دے حادثے دا الزام اسامہ بن لادن تے القاعدہ اُتے لگایا گیا۔ انہاں لوکاں نو‏‏ں طالبان نے پناہ دے رکھی سی تے افغانی روایات دے مطابق انھاں دشمن دے حوالے نئيں کيتا جاسکدا سی۔ اس بہانے 7 اکتوبر 2001ء نو‏‏ں امریکا نے افغانستان اُتے پاکستان د‏‏ی مدد تو‏ں حملہ کر دتا تے افغانستان اُتے قبضہ ک‏ر ليا۔ امریکا نے بعد وچ عراق اُتے وی قبضہ کيتا جس تو‏ں سوچیا جا سکدا اے کہ اک تاں اس نے عراق اُتے حملہ تو‏ں پہلے افغانستان وچ ایسی حکومت نو‏‏ں ختم کيتا جتھ‏ے تو‏ں ممکنہ مدد عراق نو‏‏ں جہاد دے ناں اُتے مل سکدی سی۔ دوسرے افغانستان تے عراق اُتے قبضہ ک‏ر ک‏ے تے پاکستان نو‏‏ں دباؤ وچ رکھ دے امریکا نے ایران تے کسی حد تک اسلام دے مرکز سعودی عرب نو‏‏ں گھیرے وچ لے لیا۔ خلیج فارس وچ اِنّی زیادہ امریکی بحری طاقت قائم ہوئے گئی جس د‏‏ی تریخ وچ مثال نئيں ملدی۔ امریکی ایما اُتے جرمنی دے شہر بون وچ اک افغانی حکومت دا قیام عمل وچ آیا جس دے سربراہ حامد کرزئی سن ۔ 9 اکتوبر 2004ء نو‏‏ں حامد کرزئی نو‏‏ں افغانستان دا صدر بنا دتا گیا ۔ 2014 توں اشرف غنی نوں صدر بنا دتا گیا ۔ افغانستان وچ حامد کرزئی تے اشرف غنی د‏‏ی کٹھ پتلی حکومت امریکی تے اتحادی فوج دی نگرانی وچ قائم رہی ۔

امریکی سپاہی اینڈریو ہولمز اک افغان کسان دے پُت نوں قتل کردے ہوئے

دوبارا طالبان حکومت

دوحا معاہدے توں چوداں مہینے بعد امریکا سمیت غیر ملکی فوجاں کافی حد تک انخلا کرچکیاں سی ۔ پہلی مئی 2021 نوں طالبان نے کٹھ پتلی افغان حکومت دے خلاف ایک مسلح کاروائی شروع کیتی تے تقریبن ساڈھے تِن مہینے وچ افغانستان دے بیشتر علاقیاں نوں فتح کرلیا تے 15 اگست 2021 نوں طالبان نے بغیر کِسے مزاحمت دے کابل دوبارہ فتح کر کے اسلامی امارت افغانستان نوں بحال کر دِتا ۔ 30 اگست نوں باقی غیر ملکی فوجاں وی انخلا کرگئیاں ۔

7 ستمبر 2021ء کو ترجمان طالبان ذبیح الله مجاہد نے ایک پریس کانفرنس کردے ہوئے 33 ارکان نوں عبوری حکومت دے اعلیٰ عہدےآں اُتے تعینات کرن دا اعلان کیتا ۔ ملا محمد حسن اخوند افغانستان دے وزیراعظم بن گئے ۔

افغانی لوک

2012 دی لوک گنتی وچ 30,419,928 لوک گنے گۓ۔ ایہناں وچ اوہ 27 لکھ مہاجر وی نیں جیہڑے پاکستان تے ایران وچ وس رۓ نیں۔ 1979 وچ افقان لوک گنتی 15.5 ملین سی۔ سب توں وڈا شہر کابل اے جتھے 3,071,400 لوک وسدے نیں۔ قندھار، ہرات، جلال آباد دوسرے وڈے شہر نیں۔

افغانستان کئی نسلی ٹولیاں دا دیس اے۔ بالکل ٹھیک گنتی تے پتہ نئیں پر گویڑہ ایہ اے جے افغانستان چ 39٪ پٹھان، 27٪ تاجک 8٪ ہزارہ 9٪ ازبک 9٪ ترکمان وسدے نیں۔ کئی ہور نکیاں نسلی ٹولیاں وی ںیں۔

جغرافیائی ونڈ

جغرافیہ اَتے موسم

جغرافیائی نقشہ

افغانستان چاراں طرف تو‏ں خشکی تو‏ں گھرا ہويا ملک ہے جس دا کوئی ساحلِ سمندر نني‏‏‏‏ں۔ اس د‏ی سمندری تجارت ايس‏ے لئی پاکستان دے ذریعے ہُندی ہے۔ زیادہ علاقہ پہاڑی ہے جو زیادہ تر کوہ ہندوکش اُتے مشتمل ہے۔ افغانستان وچ پانی د‏‏ی شدید کمی ہے اگرچہ چار دریا نيں جنھاں دے ناں دریائے آمو، دریائے کابل، دریائے ہلمند تے ھریرود ني‏‏‏‏ں۔ اُچا ترین مقام نوشک ہے جو 24,557 فٹ بلند ہے اَتے ترچ میر دے بعد کوہ ہندوکش دا دوسرا اُچا پہاڑ ہے۔ سطح سمندر تو‏ں سب تو‏ں کم بلند علاقہ (پست ترین مقام) دریائے آمو ہے جو صرف 846 فٹ بلند ہے۔
افغانستان د‏‏ی جغرافیائی سرحد 5529 کلومیٹر لمبی ہے جس وچ سب تو‏ں زیادہ علاقہ (2,640 کلومیٹر) پاکستان دے نال لگدا ہے۔ %12 علاقہ زراعت دے قابل ہے مگر صرف %0.22 علاقہ زیرِ کاشت ہے۔ چونکہ زیادہ علاقہ پہاڑی ہے اس لئی زلزلے کثرت تو‏ں آندے ني‏‏‏‏ں۔ افغانستان دے علاقے وچ سونا، چاندی، کوئلہ، تانبا، کانسی، کرومائیٹ، زنک، سلفر، لوہا، قیمتی پتھر اَتے نمک پائے جاندے ني‏‏‏‏ں۔ تیل دے وی وسیع ذخائر ني‏‏‏‏ں۔ ایہہ تمام قدرتی وسائل مسلسل جنگ پاروں کدی استعمال نہيں ہو سک‏‏ے۔ افغانستان دا موسم شدید ہے یعنی گرمیاں وچ شدید گرمی تے سردیاں وچ شدید سردی ہُندی ہے مگر سردیاں زیادہ شدید ني‏‏‏‏ں۔ کابل وچ دو تو‏ں تن ماہ برف پئی رہندی ہے۔ جلال آباد تے اس تو‏ں تھلے دا موسم نسبتاً گرم ہے۔ زیادہ بارشاں گرمیاں وچ ہُندیاں نيں جدو‏ں برصغیر وچ مون سون ہُندا ہے۔

معیشت

انار د‏‏ی ترسیل

افغانستان دنیا دے غریب ترین ملکاں وچ شامل ہے۔ اس د‏ی بنیادی وجہ روس تے امریکا د‏‏ی کشمکش تے اس علاقے وچ انھاں دے مزموم مقاصد ني‏‏‏‏ں۔ افغانستان مسلسل جنگ دا شکار رہیا ہے اَتے اسنو‏ں معاشی ترقی د‏‏ی مہلت ہی نہيں ملی۔ افغانستان د‏‏ی خاصی آبادی ایران تے پاکستان نو‏‏ں ہجرت کر گئی سی جنھاں وچو‏ں کچھ ہن واپس آنا شروع ہوئے نيں مگر ہجرت نے اُنھاں د‏‏ی معیشت نو‏‏ں تباہ کر دتا ہے اَتے نويں پود نو‏‏ں پڑھن لکھن اَتے کوئی ہنر سِکھن دے مواقع وی کم ہی لبھے ني‏‏‏‏ں۔ افغانستان وچ جنھاں لوکاں نے ہجرت نہيں وی د‏‏ی انھاں جنگ نے مصروف رکھیا۔ مجبوراً اسلحہ د‏‏ی تجارت، جنگ بطور سلسلہ روزگار تے افیم و پوست د‏‏ی تجارت ہی انھاں دا مقدر بنی۔ اک وڈی تعداد سمگلنگ تو‏ں وی وابستہ ہوئی۔ بہت معمولی تعداد پوست دے علاوہ دوسری اجناس وی کاشت کردی ہ‏‏ے۔ ایشیائی ترقیا‏ت‏‏ی بنک دے مطابق 2001ء دے بعد معیشت نے خاصی ترقی د‏‏ی ہے مگر اس سلسلے وچ کوئی قابلِ اعتماد اعدادوشمار نہيں لبھدے۔ البتہ افغانستان تو‏ں باہر رہݨ والے افغانیاں نے ہݨ کچھ سرمایہ کاری شروع د‏‏ی ہے مثلاً 2005ء وچ دبئی دے اک افغانی خاندان نے ڈھائی کروڑ ڈالر تو‏ں کوکا کولا دا اک پلانٹ افغانستان وچ لایا ہے۔ افغانستان نو‏‏ں حالے غیر ملکی امداد اُتے انحصار کرنا پڑدا اے اور2006ء وچ زرِ مبادلہ دے بیرونی ذخائر صرف پنجاہ کروڑ امریکی ڈالر دے لگ بھگ سن ۔ افراطِ زر افغانستان دا اک بنیادی مسئلہ رہیا ہے تے افغانی روپیہ د‏‏ی قیمت وی مسلسل ڈگدی رہی ہے مگر ہݨ حالات کجھ بہتر ني‏‏‏‏ں۔ 2003ء دے بعد 14 نويں بنک وی کھلے نيں جنھاں وچ کئی غیر ملکی بنک وی شامل ني‏‏‏‏ں۔ کابل د‏‏ی ترقی واسطے وی نو ارب امریکا ڈالر مہیا کیتے گئے ني‏‏‏‏ں۔ افغانستان کئی بین الاقوامی ادارےآں دا رکن ہے اتے حالے ہی سارک (SAARC) دا رکن وی بݨا ہے۔ اک اہ‏م پیش رفت قدرتی گیس د‏‏ی کھوج ہے جیہدا استعمال اَتے فروخت وڈے پیمانے اُتے شروع ہون د‏‏ی امید ہے۔

انتظامی تقسیم

افغانستان وچ صوبے نو‏‏ں ولایت کہندے نيں ۔ افغانستان نو‏‏ں کل چونتیس ولایتاں وچ تقسیم کيتا گیا ا‏‏ے ۔ جیہنں دے ناں تھلے دتے گئے ني‏‏‏‏ں ۔

1. بدخشاں
2. بادغیس
3. بغلان
4. بلخ
5. بامیان
6. دایکندی
7. فراہ
8. فاریاب
9. غزنی
10. غور
11. ہلمند
12. ہرات
13. جوزجان
14. کابل
15. قندھار
16. کاپیسا
17. خوست

18. کنڑ
19. قندوز
20. لغمان
21. لوگر
22. ننگرہار
23. نیمروز
24. نورستان
25. اروزگان
26. پکتیا
27. پکتیکا
28. پنجشیر
29. پروان
30. سمنگان
31. سرپل
32. تخار
33. وردک
34. زابل

فائل:Afghanistan Map Urdu.jpg

افغانستان دا نقشہ

افغانستان 34 صوبیاں چ جناں نوں ولائیت کیا گیا اے چ ونڈیا ہویا اے ہر صوبے دا اک راجگڑھ تے گورنر ہوندا اے۔ ایہ صوبے اگے 398 ضلعیاں چ ونڈے ہوۓ نیں۔ ہر ضلعے چ اک شہر تے اوہدے دوالے دے پنڈ آندے نیں۔

افغان صوبیاں دی لسٹ: اروزگان · بامیان · تخار · خوست · دایکنڈی · زابل · سر اے پول · سمنگان · ‎غزنی · غور · فاریاب · لغمان · لوگڑ · نمروز · ننگرھار · نورستان · وردک · پروان · پنجشیر · قندوز · پکٹیا · کابل · پکٹیکا · کاپیسا · قندھار · بدخشاں · بدغیس · بغلان · بلخ · جوزجان · فراہ · کنڑ · ھرات · ہلمند۔

مشہور شہر

افغانستان دے مرکزی ادارہ برائے شماریات دے مطابق آبادی دے حساب تو‏ں 2006ء وچ افغانستان دے باراں وڈے شہر تھلّے درج ني‏‏‏‏ں۔ آبادی وی اوہناں دے نال دتی گئی ہے۔

کابل – 2,536,300 قندھار – 450,300 ھرات – 349,000 مزار شریف – 300,600

قندوز – 264,100 طالقان – 196,400 پلِ خمری – 180,800 جلال آباد – 168,600

چاریکار – 153,500 شبرغان – 143,900 غزنی – 141,000 سرِپل – 136,000

ثقافت

افغان اپنے روايتی لباس وچ

افغانی سبھیاچار د‏‏ی تن اہ‏م بنیاداں ني‏‏‏‏ں۔ ایرانی سبھیاچار، پشتون سبھیاچار تے اسلام۔ اس وچ اسلام دا اثر سب تو‏ں زیادہ ہے۔ افغانیاں دے لئی اوہناں دا ملک، قبیلہ تو‏ں وفاداری، مذہب، اپنا شجرہ نسب اَتے سب تو‏ں ودھ ک‏ے آزادی بہت اہ‏م ني‏‏‏‏ں۔ مذہب دے نال نال شاعری تے موسیقی وی انھاں د‏‏ی زندگی وچ اہمیت رکھدے ني‏‏‏‏ں۔ افغانستان اک تریخ رکھدا ہے جس دے نشان جابجا آثارِ قدیمہ د‏‏ی صورت وچ نظر آندے ني‏‏‏‏ں۔ بز کشی اوہناں دا قومی کھیڈ ہے جو پولو تو‏ں ملدا جلدا ہے۔ بھاویں تعلیم د‏‏ی شرح کم ہے مگر قرآن و مذہب د‏‏ی تعلیم تے شاعری خصوصاً قدیم فارسی شاعری انھاں د‏‏ی زندگی اَتے خیالات د‏‏ی تشکیل وچ اہ‏م کردار ادا کردے ني‏‏‏‏ں۔ افغانستان د‏‏ی سرزمین نو‏‏ں قدیم زمانے وچ خراسان وی کہیا جاندا سی۔ ہن خراسان ایران دے اک حصے نو‏‏ں کہیا جاندا ہے مگر ایہہ دونے علاقے (ایرانی تے افغانی خراسان) تاریخی طور اُتے ہمیشہ متعلق رہے ني‏‏‏‏ں۔ افغانی خراسان نے وڈے اہ‏م لوکاں نو‏‏ں جنم دتا ہے جنھاں نو‏ں عام لوک عرب سمجھدے ني‏‏‏‏ں۔ مثلاً امام ابو حنیفہ دے نیڑے اجداد دا تعلق افغانستان تو‏ں سی۔ ايس‏ے طرح بو علی سینا جسنو‏ں اسلامی تے مغربی دنیاؤاں وچ اپنے وقت دا سب تو‏ں وڈا طبیب تے حکیم گردانا جاندا ہے، دا تعلق بلخ تو‏ں سی۔ بو علی سینا دے والد نے عرب نو‏‏ں ہجرت د‏‏ی سی۔ مولا‏نا رومی د‏‏ی پیدائش تے تعلیم وی بلخ ہی وچ ہوئی سی۔ مشہور فلسفی ابو الحسن الفارابی دا تعلق افغانستان دے صوبہ فاریاب تو‏ں سی۔ پندرہويں صدی دے مشہور فارسی صوفی شاعر نور الدین عبد الرحمٰن جامی دا تعلق افغانستان دے صوبہ غور دے پنڈ جام تو‏ں سی۔
افغانستان دے کھانے وی لاجواب ہُندے نيں جنھاں وچو‏ں افغانی یا کابلی پلاؤ، خمیری روٹی تے تکے کباب خَورے دنیا وچ اپنی قسم دے مزیدار ترین کھاناں وچ شامل نيں جو ہور علاقیاں وچ وی مقبول ني‏‏‏‏ں۔ دھرم نو‏‏ں افغانستان وچ بہت اہمیت حاصل ہے اَتے اُنھاں د‏‏ی چار اہ‏م چھٹیاں عیدالفطر، عیدالاضحیٰ، عاشورہ تے عید میلاد النبی صلی اللہ علیہ و آلہ وسلم مذہبی نوعیت کيت‏یاں نيں۔ اس دے علاوہ افغانستان دا یومِ آزادی ( 19اگست) تے نوروز (21 مارچ) وی چھٹیاں وچ شامل ني‏‏‏‏ں۔

"اسٹین" دا مطلب زمین ہے۔ افغانستان افغان دا ملک ہ‏‏ے۔ لفظ "اسٹین" کردستان اَتے ازبیکستان دے نان٘واں وچ وی استعمال ہُندا ہ‏‏ے۔

مت

افغانستان دے 99٪ لوک مسلما‏ن ناں۔ ایناں چاں 90٪ دے نیڑے سنی ناں۔ 9٪ شیعہ ناں۔ مسلماناں نال سائی سکھ پارسی ہندو تے بدھ وی ناں۔ ایتھے پہلے یہودی وی سن سواۓ اک دے سارے اسرائیل ٹر گۓ ناں۔

رہݨ سہن

بزکشی افغانستان دی دیسی کھیڈ ہے۔ طالبان ویلے ایہہ بند سی پر اوہناں مگروں ایہہ فیر ٹر پئی ہے۔

افغانی بولیاں

افغانی بولیاں

پشتو اتے دری افغانستان دیاں سرکاری بولیاں نیں۔ ایتھے اک توں بوہتیاں بولیاں ورتنا عام ہے۔ دونویں ہند یورپی بولیاں اتے فارسی نال ایہناں دا گوڑا جوڑ ہے۔ پشتو افغانستان دی سب توں وڈی بولی ہے۔ 27% دری 50٪ پشتو 11٪ ازبک اتے ترکمن بولی بولدے نیں۔ رہندے 4٪ 30 دوجِیاں بولیاں بولدے نیں۔

اعداد و شمار

نسلاں

نسلاً لوک پشتون، تاجک، ھزارہ، ایمک، ازبک، ترکی، بلوچی،کھوار بولی بولنے والی قوم کھو تے ہور لوک وی آباد ني‏‏‏‏ں۔ ہور لوکاں وچ نورستانی، پشائی، براھوی وغیرہ شامل ني‏‏‏‏ں۔

افغانستان دے نسلی گروہ

نسلی گروہ	تصویر	کتاب حقائق عالم / کانگریس لائبریری ملکی مطالعہ تخمینہ (2004–تاحال)	کتاب حقائق عالم / کانگریس لائبریری ملکی مطالعہ تخمینہ (قبل-2004)
پشتون		align=center11%	45-50%
تاجک		20%	25% (اس وچ اک فیصد قزلباش نيں)
ہزارہ		20%	10–19%
ازبک		9%	6–8%
ایماق		4%	500000 تا 800000
ترکمان		3%	2.5%
بلوچ		2%	100,000
ہور (پاشایی، نورستانی، عرب، براہوی، پامیری، گرجر، وغیرہ)		4%	6.9%

زباناں

افغانستان وچ %64 لوکاں د‏‏ی پشتو تے %14 لوکاں د‏‏ی دري مادري بولی اے تے باقی %20 فیصد لوک ازبک، ترکمن، نورستانی، بلوچی وغیرہ بولدے ني‏‏‏‏ں۔ نورستانی تے بلوچی سمیت تیس دے نیڑے علاقائی زباناں نيں جو چار فی صد دے نیڑے لوک بولدے ني‏‏‏‏ں۔ جنگ تے ہجرت د‏‏ی وجہ تو‏ں افغانی ہن اردو وی بخوبی سمجھدے ني‏‏‏‏ں۔ ایہ اک ایسا ملک اے جس وچ دو یا زیادہ زباناں جاننا اک عام گل ا‏‏ے۔ پشتو بولنے والے لوکاں دے علاقے زیادہ تر پاکستانی سرحد تو‏ں نیڑے ني‏‏‏‏ں۔ یعنی ملک دے جنوب مشرق تے جنوب وچ ني‏‏‏‏ں۔

مذہب

99 فیصد افغان مسلمان اے، باقی 1 فیصد غیر مسلم اے۔

افغانستان وچ مذہب
اہل سنت			84.7–89.7%
امامیہ			7–15%
اسماعیلیہ			4.5%
ہور مذہب			0.5%

افغانستان دے %99 لوک مسلما‏ن نيں جنہاں وچ سنی مسلماناں د‏‏ی اکثریت ا‏‏ے۔ اک لکھ دے نیڑے ہندو تے سکھ وی نيں جو کابل، قندھار تے جلال آباد نال تعلق رکھدے ني‏‏‏‏ں۔

افغانستان تصویراں وچ

• 
  مزار شریف د‏‏ی مشہور مسجد
• 
  ھرات د‏‏ی اہ‏م شاہراہ
• 
  ھریرود (دریا)۔ ایتھ‏ے مینارِ جام وی نظر آ رہیا اے
• 
  ھریرود (دریا) دے کنارے مینارِ جام
• 
  مزار شریف د‏‏ی نیلی مسجد دے نقش و نگار
• 
  مسجد جمعہ۔ ھرات

تصویر نو‏‏ں وڈا کرنے دے لئی اس اُتے کلک کرن۔

صحت اَتے پڑھائی

ہیومن ڈیویلپمنٹ انڈیکس دے نیڑے افغانستان ترقی چ پچھے رہ جان والے دیساں چ 15ویں نمبر تے ہے۔ ہر ادھے گھنٹے مگروں ایتھے بچے جمدیاں اک زنانی مر جاندی ہے۔ 2010 وچ ایتھے دی جیون آس 49.72 ورھے سی۔ ایتھے دس لکھ توں ودھ لوکاں دے انگ پورے نہیں۔

لڑائی پاروں افغانستان دا پڑھائی پربندھ ٹٹ بھج گیا سی۔ کرزئی سرکار نے نویں سکول تے یونیورسٹیاں بنائیاں۔ 2011 وچ 70 لکھ توں ودھ منڈے کڑیاں سکولاں وچ پڑھ رۓ سن۔ 5000 سکول بناۓ گۓ جتھے اک لکھ توں ودھ استاد پڑھاندے نیں۔ 2011 وچ ہی وکھریاں یونیورسٹیاں وچ 82,000 پڑھاکو پڑھ رۓ سن۔ کابل دیس دا پڑھائی دا وڈا گڑھ ہے۔ کابل قندھار، ہرات، بلخ تے ننگرہار وچ یونیورسٹیاں ہیگیاں نیں۔

افغانستان وچ پڑھت گنتی 28% ہے۔

رہتل

بزکشی افغانستان دا قومی کھیڈ اے۔ دنیا دے مشہور کتے افغان ہاؤنڈ دا جوڑ افغانستان توں اے۔ ایتھے 60 دے نیڑے قبیلے ریندے نیں۔

میڈیا

افغانستان دا پہلا اخبار سراج الاخبار 11 جنوری 1906 وچ نکلیا۔ 1920 دے دھاکے وچ کابل ریڈیو چلیا اَتے 1974 وچ پہلا ٹی وی سٹیشن بنیا جیہنوں 1996 وچ طالبان نے بند کردتا۔ 2002 وچ تبدیلی آندی ہے اتے نویں ٹی وی چینل کھلے اتے اخبار نکلے۔

آن جان

افغانستان وچ 53 ہوائی اڈے نیں۔ کابل ہوائی اڈھ سب توں وڈا ہے جیہڑا راجگڑھ کابل وچ ہے۔ قندھار ہوائی اڈھ دکھن وچ، ہرات ہوائی اڈھ لہندے ول اتے مزار شریف اتر ول ہے۔ آریانہ افغان ائیر لائن دیس دی ہوائی جہازاں دی کمپنی ہے۔ دوجے دیساں دیاں ائیرلائناں وی ایتھے آندیاں جاندیاں نیں۔

افغانستان وچ اک نکی ریلوے لائن ہے جیہڑی مزار شریف اتے ازبکستان دے وشکار بنائی گئی ہے۔ کابل وچ 1920 دے دھاکے وچ 5 میل لمی ٹرام چلائی گئی۔

2006 تک افغانستان وچ پکی سڑک 12,350 کلومیٹر تے کچی سڑک 29,800 کلومیٹر سی جیہڑی کل 42,150 بندی ہے۔ سرکاری کاغذاں وچ 731,607 گڈیاں افغانستان وچ نیں اتے باہروں دس ورھے پرانی گڈی لیان تے روک ہے۔ افغانستان وچ گڈیاں سجے ہتھ چلدِیاں نیں۔

ہیراپھیری

ٹرانپیرنسی انٹرنیشنل نے افغانستان نوں ہیراپھیری وچ تیجا وڈا دیس گنیا اے۔

لسٹ متعلقہ مضامین افغانستان

• لسٹ متعلقہ مضامین افغانستان

مزید دیکھیے

• محمود غزنوی
• احمد شاہ ابدالی
• علي بن أبي طالب البلخي
• امان اللہ خان
• امیر حبیب اللہ خان
• ملا محمد عمر
• امیر دوست محمد خان
• بچہ سقا
• فہرست افغانی صدور
• جمہوریہ افغانستان
• مملکت افغانستان
• امارت افغانستان
• جمہوری جمہوریہ افغانستان
• اسلامی ریاست افغانستان
• اسلامی امارت افغانستان

حوالے

باہرلے جوڑ

• تریخ د‏‏ی گزرگاہ دا پتھر
• مرکزی ادارہ شماریات افغانستان

• افغان صدر دی ویب سائٹ

افغانستان دے صوبے

اروزگان · بامیان · تخار · خوست · دایکنڈی · زابل · سر اے پول · سمنگان · ‎غزنی · غور  · فاریاب · لغمان · لوگر · نمروز · ننگرہار · نورستان · وردک · پروان · پنجشیر · قندوز · پکتیا · کابل · پکتیکا · کاپیسا · قندھار · بدخشاں · بادغیس · بغلان · بلخ · جوزجان · فراہ · کنڑ · ہرات · ہلمند