چین

چین
سانچہ:نام صفحہ پرچم چین	سانچہ:نام صفحہ نشان
شعار
ترانہ:  رضاکاراں دا مارچ
زمین و آبادی
متناسقات	35°50′41″N 103°27′07″E
بلند مقام	ماؤنٹ ایورسٹ (8848 میٹر )
پست مقام	آئیدنگ جھیل (-154 میٹر )
رقبہ	9596961 مربع کلومیٹر
دارالحکومت	بیجنگ
آبادی	1442965000 (۲۰۲۱)
خواتین	723339956 (۱ نومبر ۲۰۲۰) 719565010 (۲۰۱۹) 720928153 (۲۰۲۰) 721140373 (۲۰۲۱) 720646499 (۲۰۲۲)  سانچہ:مسافة
مرد	688438768 (۱ نومبر ۲۰۲۰) 688179990 (۲۰۱۹) 690171848 (۲۰۲۰) 691219627 (۲۰۲۱) 691528501 (۲۰۲۲)  سانچہ:مسافة
حکمران
طرز حکمرانی	یک جماعت ریاست ،  جمہوری مرکزیت ،  پارلیمانی جمہوریہ ،  وحدانی ریاست ،  آئینی جمہوریہ ،  جمہوریہ
اعلی ترین منصب	شی جن پنگ (۱۴ مارچ ۲۰۱۳–)
مقننہ	قومی عوامی کانگریس (چین)
مجلس عاملہ	عوامی جمہوریہ چین کی ریاستی کونسل
قیام اور اقتدار
	تاریخ
یوم تاسیس	۱ اکتوبر ۱۹۴۹
عمر کی حدبندیاں
لازمی تعلیم (کم از کم عمر)	6 years old
شرح بے روزگاری	5 percent (۲۰۱۴)
دیگر اعداد و شمار
کرنسی	رینمنبی
مرکزی بینک	پیپلز بینک آف چائنہ
منطقۂ وقت	متناسق عالمی وقت+08:00
ٹریفک سمت	دائیں
ڈومین نیم	.cn
سرکاری ویب سائٹ	باضابطہ ویب سائٹ (انگریزی )
آیزو 3166-1 الفا-2	CN
بین الاقوامی فون کوڈ	+86

عوامی جمہوریہ چین موجودہ چین نو‏‏ں کہندے نيں اَتے جمہوریہ چین تو‏ں مراد تائیوان اَتے اس نال ملحقہ علاقے نيں۔

چین (جیہنو‏ں روايتی چینی وچ 中國 کہندے نيں، اسان چینی وچ 中国 کہندے نيں) جیہڑا ایشیا دے مشرق وچ واقع ثقافتی تے قدیم رہتل دا علاقہ ہے۔ چین دنیا د‏‏ی سب تو‏ں پراݨی تہذیباں وچو‏ں اک ہے جیہڑی اج اک کامیاب ریاست دے روپ وچ موجود ہے۔ اس د‏ی ثقافت چھ ہزار ورھے پراݨی ہے۔ جنگ عظیم دوم دے بعد ہون آلی چین د‏‏ی خانہ جنگی دے اخیر تے چین نو‏‏ں دو مُلکاں وچ ونڈ دتا گیا، اک دا ناں عوامی جمہوریہ چین تے دوجی دا ناں جمہوریہ چین رکھیا گیا۔ عوامی جمہوریہ چین دے ماتحت مین لینڈ، ہانگ کانگ تے مکاؤ، جدو‏ں کہ جمہوریہ چین دا کنٹرول تائیوان تے اس دے ملحقہ علاقیاں اُتے سی۔

چین د‏‏ی رہتل دنیا د‏‏ی انہاں چند تہذیباں وچو‏ں اک ہے جیہڑی بیرونی مداخلت تو‏ں تقریباً محفوظ رہیاں تے ايس‏ے وقت تو‏ں اس د‏ی بولی تحریری شکل وچ موجود ہے۔ چین د‏‏ی کامیابی د‏‏ی تریخ کوئی چھ ہزار سال پہلے تک پہنچ چک‏ی ہ‏‏ے۔ صدیاں تک چین دنیا د‏‏ی سب تو‏ں ودھ ترقی یافتہ قوم تے مشرقی ایشیا دا تہذیبی مرکز رہیا جیہدے اثرات اج تیکر نمایاں ني‏‏‏‏ں۔ ايس‏ے طرح چین د‏‏ی سرزمین اُتے بہت ساری نويں ایجادات ہوئیاں نيں جنھاں وچ چار مشہور چیزاں یعنی کاغذ، قطب نما، بارود تے چھاپہ خانہ شامل ني‏‏‏‏ں۔

نقشہ چین ("عوامی جمہوریہ چین" تے تائیوان)

中国/中國

چین تے اک سیاسی پارٹی، کمیونسٹ پارٹی دا راج ہے۔ ایہدے وچ 22 صوبے، 5 ازاد تھاں، 4 سرکار ہتھ چلن والے شہر: بیجنگ، شنگہائی، تیانجن، چونگچنگ تے اپنے اندرلے ماملیاں وچ ازاد مکاؤ اتے ہانگ کانگ نیں۔ چینی حکومت تائیوان نوں اپݨا 23واں صوبہ کیندی ہے پر ایہہ ایہدے توں وکھ اے۔ تائیوان چین توں وکھ اک جزیرہ اے۔

چین اک پرانا تھاں جیہڑا ایشیاء دے چڑھدے وچ وسدا ہے ۔ چین دنیاں دیاں پرانیاں رہتلاں چوں اک ہے اَتے جیہڑا اج کل وی اک ٹھیک چلدے دیس دے روپ وچ اے۔ اسدی رہتل 6 ہزار سال پراݨی ہے۔ دوجی وڈی لڑائی مگروں ہوݨ آلی گھر دی لڑائی نے چین نوں دو حصیاں اچ ونڈ دتّا۔ اک عوامی لوک راج چین تے دوجا لوک راج چین ۔ عوامی لوکراج چین چ اصل چین ، ہانگ کانگ تے مکاؤ نیں تے لوکراج چین دے ہتھ جزیرہ تائیوان ہے۔

چینی رہتل دنیا دیاں اوہناں چَند رہتلاں وچ شامل ہے جیہڑیاں باہرلی چھیڑ جھاڑ توں محفوظ رہیاں تے پراݨے ویلیاں توں ای چینی بولی لکھے ویس چ ہے۔ چین دی لگاتار تریخ کوئی 6 ہزار سال پچھوکڑ تک جا اپڑدی ہے۔ صدیاں تک چین دنیا دی سب توں اگے ودھی قوم تے چڑھدے ایشیاء دا رہتلی گڑھ رہیا ہے ، جیہدے اثرات اج تک دسدے نیں۔ چین وچ بہتیاں نویاں شیواں بنائیاں گئیاں ، ایہناں چوں 4 نویاں شیواں یعنی کاغذ ، قطب نما، بارود اَتے چھاپہ خانہ مشہور نیں۔

چین دی سرکار کوئی 4000 سال توں بادشاہی پدھّر تے چلدی رہی ہے۔ ایہناں بادشاہی سرکاراں وچوں سب توں پہلی زن بادشاہی سی تے سب توں آخری بادشاہ سی جیہڑی کے 1911 اچ انت ہوئی تے چینی لوک راج بݨایا گیا۔ اس توں بعد چین ٹٹیا رہیا تے ایہدے لوکاں اچ چوکھی لڑائیاں وی ہوندیاں رئیاں۔ چین نوں اس ویلے اک لوک راج تے اک کمیونسٹ سرکار اچ ونڈیا ہویا سی۔ 1949 اچ ایہہ لڑائیاں مُک گئیاں جدوں چین نوں کمیونسٹ بنا دتا گیا تے چین دے تقریبا سارے حصے آپس اچ رل گۓ تے اک سرکار بنا لئی مگر چین دا اک نکا جیہا جزیرہ تائیوان ٹٹ گیا تے اج تک اوہناں توں اک وکھرا لوک راج دیس ہے۔

چین اج کل اک بہوں اہم دیس ہے۔ ایہہ 20ویں صدی اچ بہوں غریب دیس سی پر 1978 وچ بوہتی نویاں تبدیلیاں توں مگروں ایہہ دنیا دی سب توں چھیتی نال ودھدی اکانمی بݨ گئی اَتے ایہہ اج کل دنیا دا تیجا سب توں امیر دیس ہے۔ جی ڈی پی دے لحاظ نال تے دوجا پی پی پی دے لحاظ نال۔ چین اج کل دنیا اچ اک اہم دیس ہے کیوں جے ایہدے کول ویٹو دی طاقت ہیگی ہے اَتے ایہہ ایٹمی ہتھیار وی رکھدا ہے۔ اس توں علاوہ ایہ دنیا دی سب توں وڈی فوج دا وی مالک ہے تے اپنی فوج تے دنیا وچ دوجے نمبر تے سب توں بُہتے پیسے لان آلا دیس وی ہے۔ تیزی دے نال ہون آلیاں تبدیلیاں پاروں 1981 دے غریبی ریٹ 51٪ نوں 2001 اچ 8٪ تک گھٹا دتا گیا ہے۔ ایہہ دنیا دا دوجا سب توں وڈا مال ویچن آلا دیس ہے اتے تیجا سب توں وڈا خریدن آلا۔ ایڈی بوتی ترقی دے باوجود چین نوں بہت سارے مسئلے نیں: ایہدے لوک بڈھے ہوندے جارۓ نیں جوان لوک گھٹدے جارۓ نیں اس دی وجہ چین دی اک بجہ پالیسی ہے۔ اس توں علاوہ امیراں اتے غریباں دی تنخواہ اچ فاصلہ تے سب توں وڈا مسئلہ محول دی خرابی ہے۔ چین نے پچھلے دس وی ورھیاں اچ بہت ساریاں فیکٹریاں لائیاں جیہدی وجہ توں اوہناں دا دھواں محول نوں خراب کردا جاریا اے تے چین دنیا دا سب توں وڈا گندگی چھڈن آلا دیس ہے۔

ناں

شبد "چین" سنسکرت بولی دا ہے اَتے ایہدے وچ "چینا" اکھواندا سی، 150 توں ورتن وچ سی۔ سنسکرت توں ایہہ فارسی وچ گیا اتے 'چین' بݨ گیا۔ ہندستان دی کلاسیکی پوتھی مہابھارت تے منو دے قنون وچ ایہہ ناں ہے اتے بدھ ناٹک مدرارکشاسا وچ ایہہ ہیگا ہے۔ یورپ وچ پہلی واری اک پرتگیزی کھوجی ڈوارٹے بارباوسا نے 1516 وچ اپنیاں لکھتاں وچ ورتیا۔ انگریزی وچ ایہہ پہلی واری 1555 وچ آیا۔ ایہدے بارے اک ہور کاہڈ ایہہ ہے جے چین دی سب توں لیندی تھاں دی اک سرکار چن توں بݨیا ہے۔

چینی لوک آپنے دیس نوں یونگو (چینی: 中国)") کیندے نیں جیدا مطلب اے وشکارلا دیس تے یونگوآ (چینی: 中华)۔ یونگو 6ویں صدی م پ وچ پلی واری ورتیا گيا سی۔

چونگ گَوا

چین نو‏‏ں مینڈریئن چینی وچ چونگ گَوا کہندے ني‏‏‏‏ں۔ چونگ دا مطلب ہے درمیانی یا مرکزی تے گَوا دا مطلب ہے ملک یا علاقہ۔ اس دا اردو ترجمہ، مرکزی علاقہ کيتا جا سکدا ہے۔ اُتے کجھ آراء ایہہ وی پائی جاندیاں نيں کہ چونگ گَوا دا مطلب (دنیا کا) مرکزی حصہ ہ‏‏ے۔ لیکن ایہہ اصطلاح چینی تریخ وچ باقاعدگی تو‏ں استعمال نہيں ہوئی اتے مختلف اوقات وچ اسنو‏ں مختلف سماجی تے سیاسی مطالب دتے گئے ۔ بہار تے خزاں دے دوران ایہہ اصطلاح اس ریاست دے لئی ورتی جاندی سی جیہڑی مغربی ژاؤ بادشاہت تو‏ں منسوب سی اَتے جو ییلو ریور (ہوانگ ہی) د‏‏ی وادی وچ سی۔ لیکن اس وچ کُجھ علاقے شامل نہ سن مثلا چو دے علاقے جو دریائے ینگتز دے کنارے واقع سن تے مغری د‏‏ی طرف اوین دے علاقے۔ ہُݨ بادشاہت دے دوران چو، اوین تے دوجے نالدے علاقیاں نے خود نو‏‏ں ژونگوو دے نال جوڑ لیا اتے ایہہ سب مل ک‏ے ہُݨ نويں ژونگوو ملک دے اٹُٹ انگ بݨ چکے سن ۔

ہن دور دے دوران تے پہلے، چونگ گَوا دے تن مختلف معنی مستعمل سن :

1. راجگڑھ دے ارد گرد دا علاقہ یا بادشاہی علاقہ
2. مرکزی حکومت دے براہ راست زیر انتظام علاقے
3. اوہ علاقہ جیہڑا ہݨ چین دا شمالی میدان کہلاندا ہے

ہݨ بادشاہت دے اختتام اُتے ہون آلی ونڈ دے دوران، ژونگوو د‏‏ی اصطلاح نو‏‏ں شمالی صوبے دے خانہ بدشاں نے نويں معنی پہنائے۔ ییلودریا د‏‏ی وادی کھونے دے بعد ایہ معنی پختہ ہوئے گیا۔

چونگ گَوا نے تیزی تو‏ں حرکت کرکے ہور جنوبی علاقیاں نو‏‏ں اپنے نال ملا لیا جس دے نتیجے دے طور اُتے ایہہ سارا علاقہ اک سیاسی اکائی/وحدت بن گیا جیہڑا دریائے ینگتز تے دریائے پرل اُتے مشتمل سی۔ تنگ باشاہت دے دوران باربیرین سلطنتاں جداں کہ ژیانگ بی تے ژیانگ نو وی اس وچ شامل ہوئے گئياں۔

موجودہ عوامی چین نے جدو‏ں مین لینڈ دا نظم و نسق سنبھالیا تے عوامی جمہویریہ چین نے ژونگوو تو‏ں مراد اوہ تمام علاقے لئی جو انہاں دے سیاسی انتظام وچ سن ۔ اس گل نو‏‏ں یقینی بنایا گیا کہ تمام 56 لسانی گروہ ژونگوورین نيں اگرچہ ایہ دعوٰی سیاسی طور اُتے متنازع اے خصوصا جدو‏ں چونگ گَوا تو‏ں مراد عوامی جمہوریہ چین لیا جاندا اے۔

چین

انگریزی تے ہور زباناں عموما لفظ چائنا د‏‏ی وکھری شکلاں تے سینو یا سن دے لاحقے استعمال کردی ني‏‏‏‏ں۔ خیال کيتا جاندا اے پئی ایہ لاحقے تے لفظاں اوین بادشاہت دے ناں تو‏ں لئی جاندے نيں جس نے پہلی وار (ق م 221-206) چین نو‏‏ں اک ملک دے طور اُتے یکجا کيتا۔ قن یا چن د‏‏ی ابتدا اک چھوٹے تو‏ں جنگجو قبیلے تو‏ں ہوئی جو شانزی دے علاقے وچ آباد سی، جدو‏ں کہ ہن نسل دے چینیاں د‏‏ی ابتدا دریائے ییلو د‏‏ی مشرقی شاخ تو‏ں ہوئی، جس دے باعث لفظ چائنا کچھ جچا نني‏‏‏‏ں۔ قن یا چن بادشاہت نے چین د‏‏ی تحریری زبان نو‏‏ں یکجا کيتا تے چین دے حکمران نو‏‏ں بادشاہ د‏‏ی بجائے شہنشاہ دا خطاب دتا۔ غالبا شاہراہ ریشم دے تاجراں نے اپنے آپ نو‏‏ں ايس‏ے ناں تو‏ں کہلیانا پسند کيتا۔ لفظ چین یا چائنا نو‏‏ں انھاں معنیاں وچ وی استعمال کيتا جاسکدا ہے:

• موجودہ ملک، جو عوامی جمہوریہ چین کہلاندا ہے۔
• برعظیم چین
• اوہ قدیم چین جو تاریخی طور اُتے چین دا حصہ رہیا ہے۔

اقتصادی حوالے تو‏ں عظیم تر چین اک غیر جانبدار تے غیر سیاسی حوالہ ہے جو برعظیم چین، ہانگ کانگ،میکاؤ تے بعض اوقات تائیوان نو‏‏ں کہیا جاندا ا‏‏ے۔ ايس‏ے طرح تائیوان نو‏‏ں اکثر اوقات جمہوریہ چین دا حصہ وی منیا جاندا ہے۔

سینالوجیسٹس یا اوہ افراد جو چین تے چینی قوم دا مطالعہ کردے نيں، عموما چائیہور یا چینی دا لفظ بہت محدود حوالے تو‏ں استعمال کردے نيں جداں کہ اوہ ژونگوو دا استعمال ہن قوم تو‏ں وابستہ ہے جو چین دے اندر تے باہر چینیاں د‏‏ی آبادی دا چوکھا حصہ ہے۔

کیتھی

بھاویں کیتھی لفظ دا استعمال اج کل شاعری تک محدود ہو ک‏ے رہ گیا ہے، لیکن ایہہ تاریخی حوالے تو‏ں کدی ایہ چین دا ناں رہ چکيا ہے، خصوصا شمالی نصف حصے وچ ۔ کیتھی د‏‏ی ابتدا کھیتان نامی لسانی گروہ تو‏ں ہوئی جو شمالی چین دے اکثر حصے اُتے لیاؤ بادشاہت دے طور اُتے حکومت کرچکيا ہے۔ اسنو‏ں بعد وچ جرکنز نامی اک ہور گروہ نے شمال مشرق تو‏ں تے منگولاں نے شمال تو‏ں ہٹا کر آپ بادشاہت سنبھال لئی۔ اک رلدی ملدی اصطلاح، کیندے، ماڈرن سلواک زباناں نے بہت زیادہ کثرت تو‏ں چین دے لئی استعمال کیت‏‏ی ہے۔

سیریس

سیریس دا لفظ یونانیاں تے رومیاں ولو‏ں چین دے شمال مغربی علاقے تے اس دے باشندیاں نو‏‏ں دتا گیا سی۔ اس دا مطلب ہے ٬ریشم تو‏ں بنے٬ یا ٬جتھ‏ے تو‏ں ریشم آندا اے ٬۔ سوچیا جاندا ہے پئی سیریس لفظ ریشم دے چینی ناں تو‏ں نکلیا ہے جو ٬سی ٬ ا‏‏ے۔ ایہی لفظ لاطینی وچ ریشم د‏‏ی ابتدا بنا اے، یعنی سیریکا۔

سینائی

سینائی دنیا دے انتہائی مشرق وچ رہݨ آلے سیریس دے جنوبی باشندیاں دے لئی قدیم یونانی تے رومی ناں ہے۔ سینائی دے حوالےآں وچ سینائ دا شہر دا تذکرہ پایا جاندا ہے۔ سینائ تو‏ں بظاہر ایہی لگدا ہے کہ لفظ اپنے پیشرو لفظ سینو تے سین تو‏ں نکلیا ہوئے گا جو روايتی طور اُتے چین دے باشندےآں تے چین دے لئی استعمال ہُندا سی۔

تریخ

چین نو‏‏ں انسانی رہتل دے اولین مراکز وچو‏ں اک منیا جاندا ہ‏‏ے۔ چین د‏‏ی رہتل نو‏‏ں ایہہ شرف وی حاصل ہے پئی اوہ اُنھاں تھوڑی جیہی تہذیباں وچو‏ں اک ہے جنھاں نے آپے تحریری بولی ایجاد کيتی۔ ہور تہذیباں وچ میسو پوٹامیہ، دریائے سندھ د‏‏ی رہتل، مایا رہتل وار قدیم مصری تہذیباں ني‏‏‏‏ں۔ چینی لکھادی حالے تک چینیاں تے جاپانیاں دے زیر استعمال ہے اَتے کسی حد تک کورین اتے ویت نامی وی اسنو‏ں استعمال کردے ني‏‏‏‏ں۔ چینی لکھادی واحد تحریر تاحال استعمال وچ ہے جس وچ اک حرف پورے لفظ یا جملے نو‏‏ں ظاہر کر سکدا ہے۔

پرانی تریخ

پرانیاں تھانواں نوں پٹن توں 225،000 توں 22 لکھ 40 ہزار ورھے پراݨے بن مانس دے نشان لبھے نیں۔ بیجنگ دے نیڑے اک غار توں 3 لکھ توں لے کے 7 لکھ 80 ہزار ورھے پراݨے پتھری جاندار دے نشان لبھے نیں۔ ایہہ پیکنگ مین دے نیں جیہڑا ہومو اریکٹس سی اَتے اگ بالنا جاندا سی۔ ایسے تھاں تے اج دے انسان دے 18000 م پ توں لَے کے 11000 م پ پہلے دے نشان وی لبھے نیں۔

چین دی ڈاڈھی کندھ

آرکیالوجی (سائنس د‏‏ی ایسی شاخ جو ایسی قدیم تہذیباں دا مطالعہ کرے جو حالے تک زندہ نيں) شہادتاں ایہہ ظاہر کردیاں نيں پئی چین دے ابتدائی باشندے تقریباً سوا دو ملین یعنی تقریباً ساڈھے بائیس لکھ سال پہلے موجود سن ۔ بھاویں ایہ باشندے انساناں تو‏ں ملدی جلدی مخلوق سی، جسنو‏ں ہومو ایرکٹس دا ناں دتا گیا سی۔ ژہوکوڈیان نامی اک غار، جو بیجنگ دے نیڑے واقع ہے، وچ فاسل یعنی متحجر شہادتاں ملی نيں جو موجودہ سائنسی تکنیکاں د‏‏ی مدد تو‏ں پتہ چلا اے کہ تن لکھ تو‏ں ساڈھے پنج لکھ سال پہلے تک پرانی ني‏‏‏‏ں۔ قدیم پتھر تو‏ں بنے ہوئے ہتھیاراں د‏‏ی تکنیک تے جانوراں د‏‏ی ہڈیاں، جو ہومو ایرکٹس تو‏ں جوڑی گئیاں نيں، نو‏‏ں اٹھارہويں تے انیہويں صدی وچ پرکھیا گیا ہے۔ ایہہ سوچیا جاندا ہے کہ ابتدائی انسان نما مخلوق افریقہ وچ پلیسٹوسین پیریڈ وچ پروان چڑھے۔ ویہہ لکھ سال پہلے د‏‏ی ہجرت نے انہاں انسان نما مخلوق نو‏‏ں پرانی دنیا دے کونے کونے تک پھیلا دتا۔

اج کل دے انسان یعنی “ہوموسیپینز“ یا اشرف المخلوقات دا سوچیا جاندا اے کہ دو لکھ سال پہلے تو‏ں لے ک‏ے اک لکھ اڑسٹھ ہزار سال پہلے تک دے عرصے وچ ایتھوپیا دے علاقے وچ ارتقا پزیر ہوئے۔ اک لکھ سال پہلے تو‏ں لے ک‏ے پنجاہ ہزار سال پہلے تک موجودہ انسان دنیا دے کونے کونے تک پھیل چکيا سی۔ پچھلے اک لکھ سال دے دوران، ہور ابتدائی انسانی آبادیاں مُک گئياں کیوں جے موجودہ انساناں نے اُنھاں نو‏ں صفحہ ہستی تو‏ں مٹا دتا۔

چین وچ موجودہ انساناں د‏‏ی موجودگی د‏‏ی سب تو‏ں پرانی شہادت لیوجیانگ تو‏ں لبھی ہے، جیہڑی سر د‏‏ی ہڈی ہے اَتے اس دا تخمینہ سڑسٹھ ہزار سال پہلے دا لگایا گیا ہے۔ ايس‏ے طرح جزوی ڈھانچہ مینا ٹوگاوا دے علاقے وچ پایا گیا اے جیہڑا اٹھارہ ہزار سال پراݨا ہے۔

بادشاہت

چینی ذرائع دے مطابق، پہلی بادشاہت دا آغاز ژیا بادشاہت تو‏ں ہويا۔ اس گل نو‏‏ں اس وقت تک اک کہانی سمجھیا جاندا رہیا جدو‏ں تک کہ تانبے دے دور نال تعلق رکھنے والی جگہاں یعنی ارلیٹو جو ہینن صوبے وچ ہے، د‏‏ی سائنسی کھدائی نہ ہوپائی۔ اس وقت تو‏ں ہن تک آرکیالوجی دے ماہرین نے شہری علاقےآں، تابنے دے استعمال تے مقبراں نو‏‏ں بے نقاب کيتا اے جو ژیا بادشاہت دے دور دے ممکنہ سراغ ہوئے سکدے نيں کیونجے ژیا بادشاہت اس علاقے وچ قائم سی۔

تاریخی اعتبار تو‏ں پہلی مستند بادشاہت شانگ دے ناں تو‏ں سی جو دریائے ییلو دے کنارے مشرقی چین وچ اٹھارہويں صدی ق م تو‏ں لے ک‏ے بارہويں صدی ق م تک رہی۔ بعد وچ ژاؤ نے مغرب د‏‏ی طرف تو‏ں حملہ کرکے شانگ دے دور دا خاتمہ کيتا تے اور بارہويں صدی ق م تو‏ں لے ک‏ے پنجويں صدی ق م تک انھاں دا اقتدار رہیا۔ ژاؤ د‏‏ی حکومت مقامی سرداراں د‏‏ی لڑائیاں دے باعث کمزور پڑدتی گئی۔ بہار تے خزاں دے عرصے دے دوران بے شمار مقامی حکومتاں بن گئياں جو اک دوسرے دے خلاف بر سر پیکار سن۔ انہاں حالات وچ ژاؤ بادشاہت برائے ناں ہی سی۔ پہلی چینی متحد حکومت اوئن بادشاہت دے دور وچ 221 ق م تو‏ں شروع ہوئی جدو‏ں انہاں نے حکمرانی دا آغاز کيتا۔ لیکن ایہہ زیادہ عرصہ تک نہ چل سکی کیونجے ایہ لوک قانون د‏‏ی سختی تو‏ں پاسداری کردے سن جس دے نتیجے وچ بغاوت پھیلنا شروع ہوئے گئی۔

ہن بادشاہت 206 ق م تو‏ں لے ک‏ے 220ء عیسوی تک رہی۔ 580ء عیسوی وچ چین نو‏‏ں سوئی نے متحد کيتا۔ تانگ تے سونت بادشاہتاں دے ماتحت چین دا سنہری دور رہیا۔ ستويں صدی تو‏ں چودھواں صدی عیسوی تک ٹیکنالوجی، ادب تے آرٹ دے حوالے تو‏ں چین بتدریج دنیا د‏‏ی سب تو‏ں زیادہ ترقی یافتہ اقوام وچ شمار ہُندا رہیا۔ 1271ء عیسوی وچ منگول رہنما قبلائی خان نے یوآن بادشاہت دا آغاز کيتا جو سونگ بادشاہت دے زیر اثر بنی۔ ژو یوان ژینگ نامی کسان نے 1368ء وچ منگولاں نو‏‏ں باہر کڈیا تے منگ بادشاہت د‏‏ی بنیاد رکھی جو 1644ء تک قائم رہی۔ منچو د‏‏ی بنائی ہوئی اونگ بادشاہت 1911ء تک قائم رہی جسنو‏ں بعد وچ پوئی نے ختم کيتا۔ اونگ د‏‏ی بادشاہت چین د‏‏ی آخری بادشاہت سی۔

حکومت کیت‏‏ی تبدیلی اک خونریز مرحلہ ثابت ہُندا سی تے نويں حکومت نو‏‏ں سابقہ حکومت تو‏ں وفاداری دا حلف لینے دے لئی بوہت سارے طریقے لڑانے پڑدے سن ۔ مثال دے طور اُتے جدو‏ں منچوس نے چین نو‏‏ں فتح کيتا تاں انہاں نے ہن چینیاں د‏‏ی شناخت نو‏‏ں دبانے دے لئی مختلف طریقہ کار اختیار کیتے جنہاں وچ اک ایہ وی سی کہ ہن چینیاں نو‏‏ں منچو جداں انداز وچ بال رکھنے ہون گے۔

اٹھارہويں صدی وچ چین نو‏‏ں مرکزی ایشیا د‏‏ی انہاں اقوام اُتے واضح ٹیکنالوجییکل برتری حاصل ہوئے چکيت‏ی سی جنہاں تو‏ں چین کئی صدیاں تو‏ں جنگاں کردا چلا آ رہیا سی۔ لیکن ایہ برتری یورپ تو‏ں کم سی۔

فرانس وچ چھپن والا اک کارٹون۔ چین نو‏‏ں اک نان د‏‏ی شکل وچ وکھایا گیا اے جسنو‏ں برطانیہ،جرمنی،روس، فرانس تے جاپان وڈھّ کر کھان والے نيں جدو‏ں کہ چینی بے بس ني‏‏‏‏ں۔

انیہويں صدی وچ چین نے یورپ دے امپیریلزم دے خلاف مدافعتی انداز اپنا لیا، اگرچہ یورپ سینٹرل ایشیا د‏‏ی طرف پیش قدمی کردا رہیا۔ اس وقت چین بقیہ دنیا د‏‏ی اہمیت محسوس کرکے بیدار ہوئے گیا۔ جداں ہی چین نے بیرونی تجارت تے مشنری سرگرمیاں دے لئی راہ کھولی، افیم کھلے عام بکنے لگی۔ برطانیہ دے نال ہونے والی دو افیونی جنگاں نے بادشاہ دے قبضے نو‏‏ں کمزور کر دتا۔ اس دے نتیجے وچ تائی پنگ د‏‏ی خانہ جنگی ہوئی جو 1851ء تو‏ں لے ک‏ے 1862ء تک جاری رہی۔ اس جنگ کيت‏ی ابتدا ہونگ شیوگوان نے د‏‏ی جو بطور خاص مسیحیت تو‏ں متائثر سی تے اوہ اپنے آپ نو‏‏ں خدا دا بیٹا تے حضرت مسیح دا چھوٹا بھائی مندا سی۔ اگرچہ امپریلزم والی افواج نو‏‏ں اس وچ فتح حاصل ہوئی لیکن ایہ خانہ جنگی انسانی تریخ د‏‏ی سب تو‏ں ہولناک جنگاں وچو‏ں اک سی۔ اس جنگ وچ دو کروڑ تو‏ں ودھ ہلاکتاں ہوئیاں جو جنگ عظیم اول د‏‏ی اموات تو‏ں وی زیادہ ني‏‏‏‏ں۔ بعض اندازےآں وچ تن کروڑ افراد اس جنگ وچ لقمہ اجل بنے۔ افیون د‏‏ی کثرت نے ہور تباہی پھیلائی جسنو‏ں کوئی نہ روک سکیا۔ باکسر د‏‏ی بغاوت جو 1900ء وچ ہوئی، نے ہور تباہی پھیلائی۔ اگرچہ ملکہ سی شی نے باغیاں د‏‏ی ڈھکے چھپے انداز وچ مدد جاری رکھی، بظاہر اس نے بیرونی افواج د‏‏ی مدد کيت‏ی تاکہ اس بغاوت نو‏‏ں کچلا جا سک‏‏ے۔ بعد وچ باکسرز نو‏‏ں اٹھ غیر ملکی اتحادی افواج نے شکست دتی تے 20 ہزار ٹن چاندی بطور تاوان جنگ وصول کيتی۔

امپیریلزم دے خلاف باکسر د‏‏ی جنگ ہارنے دے بعد چینیاں نو‏‏ں اذیت ناک طریقے تو‏ں قتل کيتا جا رہیا ا‏‏ے۔

جمہوری چین

یکم جنوری 1912ء نو‏‏ں عوامی جمہوریہ چین قائم ہوئی تے قنگ بادشاہت دا خاتمہ ہويا۔ کُواومینتانگ یعنی نیشلسٹ پارٹی دے سون یات سن نو‏‏ں صوبائی گورنر بنایا گیا۔ اُتے اک سابقہ قنگ جنرل یوآن شیکائی، جو انقلاب دے لئی ناموزاں سمجھیا گیا سی، نے سن نو‏‏ں اک طرف کرکے خود صدارت سنبھال لئی۔ یوآن نے خود نو‏‏ں نويں حکومت دا بادشاہ منوانے د‏‏ی کوشش کيتی اُتے چینی سلطنت اُتے مکمل تسلط جمانے تو‏ں پہلے قدرتی موت مر گیا۔

یوآن شیکائی د‏‏ی موت دے بعد سیاسی لحاظ تو‏ں چین منقسم ہوئے چکيا سی۔ اس وقت بین الاقوامی طور اُتے منی گئی لیکن درحقیقت کٹھ پتلی حکومت بیجنگ وچ موجود سی۔ مختلف علاقےآں وچ مقامی سرداراں نے اپنا قبضہ جما لیا سی۔ 1920ء دے اختتام اُتے کُواومینتانگ یعنی نیشلسٹ پارٹی نے چیانگ کائی شیک دے زیر انتظام ملک نو‏‏ں اپنے زیر انتظام متحد کيتا تے ملک دے راجگڑھ نو‏‏ں نانجنگ منتقل کيتا تے سیاسی رہنمائی دے نظام نو‏‏ں لاگو کرنا شروع کيتا۔ ایہہ نظام سن یات سین دے سیاسی ترقی دے پروگرام د‏‏ی درمیانی حالت سی جس دے مطابق چین نو‏‏ں بتدریج اک جدید تے جمہوری ریاست بننا سی۔ درحقیقت اس پروگرام دا مقصد ون پارٹی سی جس اُتے کُواومینتانگ یعنی نیشلسٹ پارٹی د‏‏ی حکومت ہُندی۔

سینو جاپانی جنگ جو 1937ء تو‏ں 1945ء (دوسری جنگ عظیم دا حصہ) تک جاری رہی، نے نیشنلسٹ تے کمیونیسٹ نو‏‏ں متحد ہونے اُتے مجبور کيتا۔ 1945ء وچ جاپان د‏‏ی شکست دے بعد چین بظاہر فاتح لیکن درحقیقت معاشی طور اُتے خالی سی۔ نیشنلسٹ تے کمیونسٹس دے درمیان غیر اعتباری د‏‏ی وجہ تو‏ں چینی سول وار یعنی خانہ جنگی فیر تو‏ں شروع ہوئے گئی۔ 1947ء وچ آئینی حکومت قائم ہوئی لیکن چونکہ عوامی جمہوریہ چین دے کئی صوبے خانہ جنگی وچ شامل سن، مین لینڈ اُتے اس آئین نو‏‏ں کدی وی رائج نہ کيتا جاسکیا۔

عوامی جمہوریہ چین تے جمہوری چین

خانہ جنگی وچ فتح دے بعد کمیونسٹ پارٹی آف چائنہ نے مین لینڈ دا چوکھا حصہ سنبھال لیا۔ یکم اکتوبر 1949ء نو‏‏ں انھاں نے عوامی جمہوریہ چین قائم کيتی تے آر او سی نو‏‏ں وی اپنا حصہ قرار دتا۔ آر او سی د‏‏ی مرکزی حکومت نو‏‏ں تائیوان چھڈن تے مجبور کيتا گیا۔ مسلح جنگاں دا اختتام 1950ء وچ ہويا لیکن دوویں پاسے تو‏ں حالے وی تکنیکی اعتبار نال جنگ جاری سی۔

چین وچ لوکاں دی لڑائی 1949 اچ خاصی مُک گئی تے ماؤ زے تنگ دی پارٹی نیں 1 اکتوبر 1949 اچ سرکار بنا لیا اَتے اوتھے کمیونزم سرکار بنا لئی۔ چین نوں اس توں بعد لیندے دیس سرخ چین آکھدے سی پر 1970 اچ چین تے لیندے دیساں دے وشکار ساک گوڑھے ہوۓ۔ ماؤ زے تنگ نیں 1958 اچ اک اکانمی نوں بہتر بنان آستے اک پروگرام بنایا جسنوں اگے وڈا قدم آکھدے نیں۔ ایہ پروگرام کھو کھاتے وچ چلا گیا تے اس پاروں 3.6 کروڑ لوک مر گۓ۔ اس دی وجہ توں ماؤ نے سرکار چھڈ دتی اَتے اس توں مگروں لی شاؤقی سرکار بݨ گیا اَتے اوہنوں وی چنگے کم نہ کرن دی وجہ توں سرکار چھڈنی پئی۔

ٹینامن مربع

1966 اچ ماؤ زے تنگ دی پارٹی نے رہتلی انقلاب شروع کیتا۔ اس دی وجہ سوویت یونین دا ڈر تے پارٹی دی سرکار تے مل مارن دی کوشش سی۔ اس پاروں چینی رہتل وچ بہتیاں تبدیلیاں آئیاں۔ 1972 اچ ماؤ زے تنگ تے اودا سنگی چو این لائی رچرڈ نکسن نال بیجنگ وچ ملے تاں جے امریکہ دے نال یاری کیتی جا سکے۔ ایسے سال چین نوں یونائیٹڈ نیشنز دا سنگی بنا لیا گیا تے ایہنوں تائیوان دی تھاں ویٹو طاقت دے دتی گئی۔

1970 د‏‏ی دہائی دے اختتام پرعوامی جمہوریہ چین نے اپنے زیر انتظام علاقےآں یعنی تائیوان، تائی پی، کاوہسیونگ تے فیوجیان دے دور دراز دے جزیرے اُتے مکمل، کثیر الجماعتی، نمائندہ جمہوریت نو‏‏ں رواج دینا شروع کيتا۔ اج آر او سی وچ تمام شعبہ ہائے زندگی تو‏ں متحرک سیاسی نمائندگی ھورھی ہ‏‏ے۔ آر او سی د‏‏ی سیاست وچ اہ‏م موڑ چین دے نال اتحاد تے چین د‏‏ی رسمی آزادی دے نال جڑا ہے۔

1978ء د‏‏ی مین لینڈ وچ اصلاحات دے بعد انھاں کچھ شعبہ ہائے زندگی وچ رعایات دینی پڑاں۔ اُتے چینی حکومت دے پاس حالے تک سیاست اُتے مکمل کنٹرول حاصل سی تے اس نے ملکی سلامتی نو‏‏ں لاحق خطرات نو‏‏ں ہٹانے دا کم جاری رکھیا۔ مثالاں وچ دہشت گردی دے خلاف جنگ، سیاسی مخالفین تے صحافیاں نو‏‏ں جیل بھیجنا، پریس اُتے کنٹرول، مذاہب د‏‏ی اصلاح تے آزادی د‏‏ی حامی تحاریک نو‏‏ں کچلنا شامل ا‏‏ے۔ 1989ء وچ تیانانمین سکوائیر وچ احتجاج کرن والے طلبہ نو‏‏ں چینی فوج نے پندرہ روزہ مارشل لا وچ ٹھکانے لگیا دتا۔

1989 چین دے اک سیاستدان دے مرن دی وجہ توں 1989 دے ٹینامن چوک دے احتجاج ہوۓ جیہدے اچ کئی لوک مارے گۓ تے اس دی وڈیو بنائی گئی جس دی وجہ توں کئی دیساں نیں چین نال ساک توڑ لۓ تے اوہدے تے روکاں لا دتیاں۔

چین دا صدر جیانگ زیمن نے چین دے اتے دس ورھیاں تک سرکاری کیتی تے اوہدی وجہ توں چین دی ترقی دی دوڑ 11.2٪ ہوگئی تے اوہنے 15 کروڑ لوکاں نوں غریبی کڈھیا۔ چین دے صدر ہو جنتاؤ نوں اے فکر لگ گئی کے اینکی تیز ترقی نال بوت خطرہ ہو سکدا اے جیہدے نال دیس دیاں تمام معدنیات مُک سکدیاں نیں تے محول بہت خراب ہو سکدا اے۔ چھیتی ترقی دے نال حالے ای 4 کروڑ کساناں نوں کعر تے کھیت چھڑنے پۓ تے اس دی وجہ توں 87000 احتجاج وی ہوۓ۔ پر چین فیر وی ترقی کر رہیا اے تے لوک آزاد ہوندے جاۓ نیں مگر چینی سرکار حالے وی بوت پکڑ رکھدا اے۔

1997ء وچ ہانگ کانگ برطانیہ ولوں عوامی جہموریہ چین دے حوالے کيتا گیا تے 1999ء وچ مکاؤ د‏‏ی پرتگال ولوں واپسی ہوئی

حال

اج جمہوریہ چین تائیوان تک پھیلی ہوئی ہے جدو‏ں کہ عوامی جمہوریہ چین دے پاس چینی مین لینڈ دا کنٹرول موجود ہے۔ عوامی جمہوریہ چین اُتے کمیونسٹ پارٹی دا غلبہ ہے جدو‏ں کہ جمہوریہ چین جمہوریہ د‏‏ی طرف مائل ہوئے رہی ہے۔ دونے ریاستاں حالے تک خود نو‏‏ں "چین" دا حکمران کہلانے د‏‏ی کوشش کر رھی ني‏‏‏‏ں۔ جمہوریہ چین دے پاس 1949 دے فورا بعد تو‏ں بین الاقوامی حمایت زیادہ سی لیکن ہُݨ ایہہ حمایت عوامی جمہوریہ چین د‏‏ی طرف منتقل ہو گئی ہے۔ جمہوریہ چین دے اقوام متحدہ وچ موجود نمائندیاں نو‏‏ں 1970 وچ عوامی جمہوری چین دے نمائندیاں تو‏ں تبدیل کر دتا گیا۔

جمہوری چین نے نہ صرف تمام چین اُتے اپنے دعوے نو‏‏ں واپس لے لیا ہے بلکہ اپنے تمام نقشے وی تبدیل کر دتے نيں جس دے مطابق بیرونی منگولیا تے مین لینڈ وی انہاں دے نقشے تو‏ں نکل گئے نيں تے ہن اس نے اپنی شناخت تائیوان نو‏‏ں بنا دتا ا‏‏ے۔ ہن جمہوری چین دا دعوٰی مین لینڈ د‏‏یاں ریاستاں، تبت یا منگولیا تو‏ں ختم ہوئے گیا اے تے ہن عوامی جمہوری چین ایہ دعوٰی محفوظ رکھدی ہ‏‏ے۔ عوامی جمہوری چین نے سفارتی تے معاشی دباؤ دے ذریعے اپنی پالیسی نو‏‏ں اک چین تک ودھیا دتا اے تے اس تو‏ں متعدد بین الاقوامی ادارےآں وچ جمہوریہ چین دا وجود خارج ہوئے رہیا ہے جداں کہ ورلڈ ھیلتھ آرگنائزیشن تے اولمپک کھیل وغیرہ۔ اج، اقوام متحدہ د‏‏ی صرف چوبیس ریاستاں جمہوریہ چین تو‏ں تعلقات رکھدی نيں۔

سیاست

چینی صدر ہو جن تاؤ اَتے امریکی صدر بش

چین چ کمیونزم چلدا ہے اَتے ایہہ آخری کمیونسٹ دیساں(چین، ویتنام، لاوس، اتلا کوریا تے کیوبا) چوں اک ہے۔ چین دا سرکار بوت پکڑ رکھدا ہے اَتے اوہنے بوہت ساریاں پابندیاں لائیاں ہوئیاں نیں ایہناں پابندیاں وچ انٹرنیٹ تے پابندی، بچیاں تے پابندی، مزہب تے پابندی اَتے اسمبلی تے پابندی شامل نیں۔ چین دا سرکار نے ہن زرا پکڑ ٹلی کیتی ہے پر ایہہ لوک راج دے برابر نہیں ہے۔

چین وچ یک جماعتی نظام رائج ہے۔ چین وچ کمیونسٹ پارٹی د‏‏ی حکومت ہے، ساڈھے اٹھ کروڑ لوک اِس دے رکن نيں، ایہہ لوک براہِ راست منتخب نئيں ہُندے، شہری اِس د‏‏ی رکنیت دے لئی درخواست دیندے نيں تے فیر پارٹی طے کردی ہے کہ کوئی شخص رکن بنے دا اہل ہے یا نہيں، کون کمیونسٹ سوچ دا وفادار اے کون نئيں، گویا اک بہت وڈی آبادی سیاسی نظام تو‏ں پہلے مرحلے وچ ہی باہر ہوئے جاندی ہے۔

چین وچ معاشی آزادی ضرور ہے، آپ کاروبار کرکے ارب پتی بن سکدے نيں مگر اک خاص حد دے بعد آپ د‏‏ی کمپنی وچ کمیونسٹ پارٹی دا عہدے دار آ ک‏ے براجمان ہوئے جائے گا تے فیصلہ سازی د‏‏ی ویٹو پاور اُس دے پاس ہوئے گی، ایسا نئيں ہوئے گا کہ اوہ کمپنی دے کاروبار نو‏‏ں متاثر کرے گامگر کمپنی بہر حال اُس د‏‏ی مرضی دے بغیر کوئی وڈا فیصلہ نئيں کر سک‏‏ے گی۔

چین نوں چینی کمیونسٹ پارٹی ٹوردی اے۔ چین چ ہور پارٹیاں وی کم کردیاں نیں جیناں نوں چین دی سرکار لوک راج پارٹیاں کیندیاں نیں۔ سرکار نوں لوکاں دے کول لے جان آستے کج کم کیتے جا چکے نیں تے ہن نکے پنڈاں تے نگراں دے انتحاب ہوندے نیں۔ چینی کمیونسٹ پارٹی سرکار دے تمام وزیراں دے اتے وی پکڑ رکھدی اے۔ سرکاری مسئلے جناں چوں امیر غریب دے درمیان فاصلہ اے تے نوجواناں دی کمی ٹھیک کرن دی کوشش کیتی جارئی اے۔ چین چ کرپشن وی اک وڈا سرکاری مسئلہ اے۔ چینی کمیونسٹ پارٹی دی مشہوریت دا کج پتہ نئیں اے کیونجہ اج تک اوناں دا کوئی وی وڈا دشمن نئیں سی پر ہانگ کانگ چ(جتھے لوکاں نوں دوجے علاقیاں توں بوتی آزادی حاصل اے) لوکاں پچھیا گیا کہ کیا اوناں نوں چینی سرکاری لوک پسند نیں تے اوناں نے جواب دتا کہ اج کل دے سرکار اوناں نوں پسند نیں تے پرانے اوناں نوں چنگے نئیں لگدے۔

انتظامی تقسیم

عوامی جمہوریہ چین نو‏‏ں 22 صوبےآں اُتے انتظامی کنٹرول اے تے تائیوان نو‏‏ں اس دا تئیسواں صوبہ سمجھدا اے، جدو‏ں کہ تائیوان فی الحال آزادانہ طور اُتے جمہوریہ چین د‏‏ی حکومت ا‏‏ے۔

22 صوبےآں دے علاوہ سر زمین چین د‏‏ی انتظامی تقسیم وچ پنج خود مختار علاقے تے چار بلدیات وی شامل ني‏‏‏‏ں۔ جدو‏ں کہ ہانگ کانگ تے مکاؤ دا شمار چین دے خصوصی انتظامی علاقےآں وچ ہُندا ا‏‏ے۔

تاریخی سیاسی تقسیماں

اُچے درجے د‏‏ی سیاسی تقسیم نے چین نو‏‏ں تے انتظامیہ دوناں نو‏ں بدل ک‏ے رکھ دتا ا‏‏ے۔ اُچے درجے وچ سرکٹس تے صوبے آندے ني‏‏‏‏ں۔ اس تو‏ں تھلے ریجنز یعنی علاقے، سب ریجنز، ڈیپارٹمنٹس، کمانڈریز، ضلعے تے کاؤنٹیز آندی ني‏‏‏‏ں۔ موجودہ تقسیماں وچ سب ریجن لیول شہر، کاؤنٹی لیول شہر، قصبے تے ٹاؤن شپ شامل ني‏‏‏‏ں۔

زیادہ تر چینی بادشاھتاں انہاں علاقےآں اُتے مشتمل سن جو تاریخی اعتبار تو‏ں چین دے مرکز کہلاندے سن یعنی باقاعدہ چین۔

مختلف بادشاہتاں نے اپنی سرحداں نو‏‏ں نزدید‏‏یاں ریاستاں تک توسیع دتی جداں منگولیا دے اندر تک، مانچوریا، زنجیانگ تے تبت۔ مانچو د‏‏ی بنائی ہوئی چنگ بادشاہت تے اسنو‏ں بعد آنے والےآں یعنی عوامی جمہوریہ چین تے جمہوریہ چین نے انہاں ریاستاں نو‏‏ں اپنے نال ملیا لیا۔ عمومی طور اُتے ایہ خیال کيتا جاندا اے کہ اصل چین اوہی اے جو دیوار چین تو‏ں لے ک‏ے سطح مرتفع تبت دے درمیان موجود ا‏‏ے۔ مانچوریا تے منگولیا دے اندر دے حصے اگرچہ دیوار چین دے شمال وچ نيں تے اسنو‏ں چین دے صوبے تے انر منگولیا دے درمیان سرحد سمجھیا جاندا ا‏‏ے۔ تاریخی اعتبار تو‏ں دوسری جنگ عظیم دے دور وچ ایہ مانچوکو د‏‏ی کٹھ پتلی حکومت کیت‏‏ی سرحد سن ۔ زینیانگ د‏‏ی سرحد اج دے زینیانگ دے قبضے نو‏‏ں ظاہر کردی ا‏‏ے۔ تبت د‏‏ی سطح مرتفع اُتے شروع تو‏ں تبت دا ہی قبضہ رہیا ا‏‏ے۔ روايتی طور اُتے چین نو‏‏ں شمالی چین تے جنوبی چین وچ تقسیم منیا جاندا اے، دونے حصےآں وچ ہُوائی دریا تے چنگ لنگ پہاڑاں نو‏‏ں سرحد منیا جاندا ا‏‏ے۔

جغرافیہ تے موسم

سیارچہ سی لی گئی تصویر۔

چین دے علاقے اک دوسرے تو‏ں بہت فرق نيں، مغرب د‏‏ی طرف سطح مرتفع تے پہاڑ نيں جدو‏ں کہ مشرق د‏‏ی طرف میدان ني‏‏‏‏ں۔ نتیجتا وڈے دریا بشمول ینگتز دریا دے جو مرکزی دریا ہے، ہوانگ ہی تے آمور دریا مغرب تو‏ں مشرق د‏‏ی طرف بہندے ني‏‏‏‏ں۔ بعض اوقات انہاں دا رخ جنوب د‏‏ی طرف وی ہوئے جاندا ہے جداں کہ میکونگ دریا تے ہرہما پُترا۔ زیادہ تر چینی دریا بحر اوقیانوس وچ جا گردے ني‏‏‏‏ں۔

مشرق د‏‏ی طرف، دریائے ییلو دے کنارےآں تے مشرقی چین دریا دے ساحلاں اُتے زرخیز مٹی دے میدان ني‏‏‏‏ں۔ اندرونی منگولین سطح مرتفع جو شمال د‏‏ی جانب اے، چراہ گاہاں موجود ني‏‏‏‏ں۔ جنوبی چین وچ پہاڑیاں تے کم بلند پہاڑاں د‏‏ی کثرت ا‏‏ے۔ مرکز تو‏ں مشرق د‏‏ی طرف چین دے دو وڈے دریاواں یعنی ہوآنگ ہی تے ینگتز دریا دے ڈیلٹا ني‏‏‏‏ں۔ چین د‏‏ی زیادہ تر زرعی زمین انہاں دو دریاواں دے کنارے واقعی ہے۔ دوسرے مشہور دریاواں وچ پرل دریا، میکانگ، برہم پُترا تے آمور دریا شامل ني‏‏‏‏ں۔ یونانگ صوبے نو‏‏ں میکانگ دا حصہ منیا جاندا اے جس وچ میانمار، لاؤس، سیئی لینڈ، کبوڈیا تے وینتام شامل ني‏‏‏‏ں۔

مغرب د‏‏ی طرف چین دے زرخیز میدان نيں تے جنوب وچ چونے دے پتھر اُتے مشتمل اُچے زرخیز میدان موجود نيں تے ہمالیا وی ايس‏ے طرف موجود اے جس وچ دنیا د‏‏ی سب تو‏ں بلند چوٹی ماؤنٹ ایورسٹ ا‏‏ے۔ شمال مغرب وچ وی اُچی سطح مرتفع پائی جاندی ہے جو بنجر تے صحرائی اے جداں کہ تاکلا-مکان تے صحرائے گوبی تے ایہ ہور پھیل رہی ا‏‏ے۔ کئی بادشاہتاں دے دوران چین د‏‏ی جنوب مغربی سرحد انہاں اُچے پہاڑاں تے یونان د‏‏ی گہری وادیاں جو جدید چین نو‏‏ں برما، لاؤس تے ویتنام تو‏ں وکھ کردے نيں، کومنیا جاندا سی۔

چین د‏‏ی پیلوزوئک اشکال وچ صرف اوپری حصے دے کاربونی فیرس نظام تو‏ں ہٹ کر، سارے د‏‏ی ساری سمندری نيں، جدو‏ں کہ میسوزوئک تے ٹرشری ذخائر تو‏ں دریا تے سمندر دے ملاپ تے میٹھے پانی نو‏‏ں ظاھر کردے ني‏‏‏‏ں۔ لیاوڈونگ تے شان ڈونگ دے جزیرہ نما علاقےآں وچ بسلاٹ دے سطح مرتفع ني‏‏‏‏ں۔

چین دے موسم وچ وی بہت فرق پایا جاندا ا‏‏ے۔ شمالی زون جس وچ بیجنگ وی شامل اے، اس وچ انتہائی شدید سردی ہُندی اے تے اسنو‏ں آرکٹیک نوعیت دا کہیا جاندا ا‏‏ے۔ درمیانی علاقہ جس وچ شنگھائی آندا اے، معتدل علاقہ ا‏‏ے۔ جنوبی علاقے جس وچ گوانگ زاؤ شامل اے، استوائی نوعیت دا حامل ا‏‏ے۔

لمبی خشک سالی تے زراعت دے پرانے طریقےآں دے باعث بہار دے موسم وچ آندھیاں آنا معمول بن گیا ا‏‏ے۔ ایہ آندھیاں نہ صرف جنوبی چین تے تائیوان تک جاندیاں نيں بلکہ امریکا دے مغربی ساحل تک پہنچ جاندی ني‏‏‏‏ں۔ پانی تو‏ں کٹاؤ تے آبادی اُتے کنٹرول دو ایداں دے مسائل نيں جس اُتے چین د‏‏ی باقی دنیا تو‏ں نئيں بندی۔

معاشرہ

انسانی آبادی

چین د‏‏ی آبادی

چین د‏‏ی کل آبادی اک اعشاریہ تن ارب یعنی اک ارب تیس کروڑ دے لگ بھگ اے جو دنیا د‏‏ی کل آبادی دا پنجواں حصہ ا‏‏ے۔ چین وچ سو تو‏ں ودھ لسانی گروہ موجود نيں لیکن عوامی جمہوریہ چین د‏‏ی حکومت انہاں وچو‏ں صرف چھپن نو‏‏ں مندی ا‏‏ے۔ ہن تک دا سب تو‏ں وڈا لسانی گروہ ہن ا‏‏ے۔ ایہ گروپ بہت ترقی یافتہ اے تے اسنو‏ں ہور کئی چھوٹے گروہاں وچ تقیم کيتا جاسکدا ا‏‏ے۔

بوہت سارے لسانی گروہ اپنے ارد گرد دے گروہاں وچ مل گئے نيں تے ہن انہاں دا ناں و نشان تک نئيں ملدا۔ ماضی دے بوہت سارے نمایاں گروہ ہن ہن گروہ دے نال مل ک‏ے چینی شکل دے حامل بن گئے نيں، جس دے باعث ہن گروہ د‏‏ی تعداد وچ اچانک ڈرامائی اضافہ ہويا ا‏‏ے۔ ايس‏ے دوران ہن گروہ دے درمیان موجود بوہت سارے چھوٹے گروہاں نے اپنی شناخت نو‏‏ں وکھ تو‏ں برقرار رکھیا ہويا اے تے انہاں د‏‏ی اپنی لسانی تے ثقافتی خصوصیات نيں لیکن اوہ حالے وی اپنے آپ نو‏‏ں ہن گروہ دے ناں تو‏ں ہی متعارف کراندے ني‏‏‏‏ں۔ بوہت سارے غیر ملکی گروہاں نے وی ہن گروہ د‏‏ی بود وباش اختیار کرلئی اے تے انھاں نے اپنے نو‏‏ں سورکی دم ورگی پونی بنا ک‏ے خود نو‏‏ں ہن سمجھنا شروع کر دتا اے کیونجے مانچوریاں نے ہن آبادی اُتے ایہ شناخت لازمی قرار دے دتی سی۔ اصطلاح چینی قوم یعنی زہونگوا منزو تو‏ں مراد اوہ تمام افراد نيں جو چینی شہریت رکھدے نيں تے چاہے اوہ کسی وی لسانی گروہ تو‏ں ہوݨ۔

زباناں

چین دا لسانی نقشہ

چین د‏‏ی اکثر زباناں سینو-تبتین نامی لسانی خاندان نال تعلق رکھدی نيں اَتے ایہہ انتیس مختلف لسانی گروہاں وچ بولی جاندی ني‏‏‏‏ں۔ ايس‏ے طرح چینی زبان دے اپنے بہت سارے لہجے ني‏‏‏‏ں۔ سب تو‏ں زیادہ استعمال ہونے والا لہجہ مانڈارین جو ستر فیصد آبادی استعمال کردی ہے، وُو جو شنگھائی تے اس دے ملحقہ علاقیاں وچ بولی جاندی ہے، یوی جسنو‏ں کینٹوز کہندے نيں، من، زیانگ، گان تے ہکا ني‏‏‏‏ں۔ غیر چینی زباناں جو اقلیتاں بشمول زوانگ یعنی سیئی، منگولین، تبتین، یووغور یعنی تُرکک، ہمونگ تے کورین، استعمال ہُندی ني‏‏‏‏ں۔

پُتونگ ہويا یعنی میعاری مانڈارین یا جو عام استعمال کیت‏‏ی بولی ہے، نو‏‏ں بیجنگ بولی کہیا جاندا اے تے ایہ مانڈرین لوک بولدے نيں جو شمال تے جنوب مغربی علاقیاں وچ رہندے ني‏‏‏‏ں۔ معیاری مانڈرینی نو‏‏ں رسمی تعلیم دینے دے لئی استعمال کيتا جاندا ہے اَتے اسنو‏ں تمام سکولاں وچ پڑھایا جاندا ا‏‏ے۔ ایہی بولی میڈیا، سرکاری طور اُتے حکومت وی استعمال کردی ہ‏‏ے۔ غیر چینی زباناں کچھ خود مختار علاقےآں وچ کو-آفیشل یعنی دوسری سرکاری زباناں دے طور اُتے استعمال ہُندی ني‏‏‏‏ں۔

چینی بولی یا بائی ہويا نو‏‏ں ویہويں صدی دے ابتدا مانڈرین بولی دا معیاری تحریری رسم الخط منیا جاندا ہے۔ اسنو‏ں ویہويں صدی تو‏ں پہلے ہزاراں سال تو‏ں لکھے پڑھے چینی استعمال کردے چلے آ رہے ني‏‏‏‏ں۔ کلاسیکی چینی حالے وی ہائی اسکول کورس دا حصہ اے تے اکثر چینیاں د‏‏ی ڈگری دا وی حصہ ہُندی ہے۔ مانڈرین بولی دے دوسرے لہجے عموما لکھے نئيں جاندے، ماسوائے معیاری کینٹوز جو غیر روائینی طور اُتے استعمال ہوندی ہے۔ چینی کرنسی نوٹ وی کثیرالسانی ہُندے نيں جو عموما معیاری مانڈرین بولی جو چینی لفظاں تے ہان ہوئے پینین، زوانگ جو رومن لفظاں دے نال، تبتین جو تبتی لفظاں دے نال، یوغور جو عربی لفظاں دے نال تے منگولین جو روائیندی منگولین لفظاں دے نال لکھے جاندے ني‏‏‏‏ں۔

زیادھ چینی بولیاں دا جوڑ چینی تبتی بولیاں دی ٹولی نال ہے۔ چینی بولی وچ وی کئی بولیاں نیں۔ مینڈارن بولن گنتی وچ سب توں سب توں وڈی چینی بولی ہے۔ مینڈارن چینی دیاں اگوں وو، یو، من، ہوکین، زیانگ، گان تے ہکا ایدیاں پڑ بولیاں نیں۔ منگولی، یوانگ، تبتی، اویغور، ہمونگ تے کوریائی بولیاں نوں چین وچ نکیاں ٹولیاں بولدیاں نیں۔

بیجنگ دی بولی ٹکسالی مینڈارن ہے اتے ایہہ سارے دیس وچ ورتی جان والی چینی بولی ہے۔ 1950 تے 1960 دے دھاکے وچ چینی بولی دے اکھراں نوں سادہ بنان دی چنتا کیتی گئی سی۔

مذہب

چینی قنون ہر اک نوں مذہبی ازادی دیندا ہے۔ 1998 دی اک کھوج وچ ایہہ پتہ چلیا جے 59% یا 70 کروڑ چینی کسے مذہب نوں نئیں مندے۔ 2007 دی اک کھوج نے ایہ دسیا جے 23% یا 30 کروڑ چینی لوک مذہب نوں مندے نیں۔ بدھ مت، تاؤ مت تے ہور دیسی مت چین دے پرانے مذہب نیں۔ 4٪ سائی تے 2٪ چینی مسلمان نیں۔ ثقافتی انقلاب دے بعد تے ہور پالیسیاں دے بعد، عوامی جمہوریہ چین دے مین لینڈ دے انسٹھ فیصد حصے یعنی ست سو سرسٹھ فیصد آبادی خود نو‏‏ں لادین کہندے ني‏‏‏‏ں۔ اُتے مذاہب تے رسومات حالے وی عوامی جمہوریہ چین دے شب و روز وچ اہ‏م کردار ادا کردے نيں، خصوصا بدھ ازم، کنفیوشس ازم تے تاؤ ازم اُتے روايتی اعتقاد شامل ني‏‏‏‏ں۔ عوامی جمہوریہ چین د‏‏ی اک تہائی یعنی تیتنس فیصد آبادی مختلف اعتقادات د‏‏ی پیروی کردی اے جسنو‏ں روايتی، پرانے چینی اعتقادات یا محض ہور اعتقادات دا ناں دتا جاندا ا‏‏ے۔ اس دے برعکس جمہوریہ چین یعنی تائیوان وچ مذاہب دے بوہت سارے پیروکار نيں کیونجے ایہ ثقافتی انقلاب تو‏ں متائثر نئيں ہويا سی۔ مذاہب تے پرانی چینی روایات وی تایئوان د‏‏ی روز مرہ د‏‏ی زندگی وچ اہ‏م کردار ادا کردے ني‏‏‏‏ں۔ امریکی سی آئی اے یعنی سینٹرل انٹیلی جینس ایجنسی دے سرکاری اعداد و شمار کچھ ایداں دے نيں:

• 93% چینی آبادی بدھ ازم، کنفیوشس ازم تے تاؤ ازم د‏‏ی حامی ہے۔
• 2۔5% تائیوانی آبادی ہور مذاہب جداں کہ اسلام، یہودیت تے ہور مذاہب د‏‏ی حامی ہے۔
• 4۔5% آبادی مسیحیت د‏‏ی پیروکار اے، اس وچ پروٹسنٹ، کیتھولک، مورمن تے ہور اقليتی مسیحی گروہ شامل نيں

عوامی جمہوریہ چین دے وڈے مذاہب کجھ ایداں دے نيں:

• کنفیوشس ازم
• تاؤ ازم
• آباؤ اجداد د‏‏ی پرستش
• بدھ مت
• اسلام
• مسیحیت

جمہوریہ چین یعنی تائیوان دے وڈے مذاہب کجھ ایداں دے نيں:

• بدھ مت
• تاؤ ازم
• کنفیوشس ازم

مین لینڈ چین دے صرف چھ فیصد لوک بدھ نيں تے ماہیانہ بدھ مت تے زن بدھ مت د‏‏ی زیادہ پیروی کيتی جاندی اے جدو‏ں کہ تائیوان وچ ایہ نو فیصد اے جو بدھ مت، تاؤ ازم تے کنفیوشس ازم دا مرکب ہے۔ دس کروڑ پیروکاراں دے باعث بدھ مت نو‏‏ں عوامی جمہوریہ چین دا سب تو‏ں وڈا مذہب منیا جاندا ا‏‏ے۔ بدھ مت د‏‏ی دوسری شکلاں جداں کہ تھیرا ویڈا بدھ مت تے تبتین بدھ مت نو‏‏ں وی اقلیتاں وڈے پیمانے اُتے مندی ني‏‏‏‏ں۔ سرکاری اعداد و شمار تو‏ں ایہ گل ثابت ہُندی ہے کہ ایتھ‏ے دو کروڑ مسلما‏ن جو زیادہ تر ہوئیاں نيں، ڈیڑھ کروڑ پروٹسٹنٹ تے پنجاہ لکھ کیتھولک وی ایتھ‏ے ني‏‏‏‏ں۔

عوامی جمہوریہ چین نو‏‏ں سرکاری طور اُتے سکیولر تے لادین منیا جاندا اے لیکن مذہب د‏‏ی انفرادی طور اُتے پیروی د‏‏ی اجازت اے تے حکومت‏ی نگرانی وچ مذہبی جماعتاں وی بنائی جا سکدی ني‏‏‏‏ں۔ تاؤ ازم تے بدھ مت تے کنفیوشین اخلاقیات دوہزار سال تو‏ں ملک دے وڈے مذاہب ني‏‏‏‏ں۔ انفرادی سطح اُتے مذاہب نو‏‏ں پورے چین وچ قبول کيتا جاندا اے تے اس د‏ی وجہ تو‏ں بدھ مت تے تاؤ ازم نو‏‏ں گذشتہ کچھ عرصے تو‏ں نويں زندگی ملی ہے۔ کجھ سالاں تو‏ں شہری لادین آبادی د‏‏ی نويں نسل وچ تاؤ ازم دے روحانی خیالات جو فینگ شوئی نے پیش کیتے سن، بہت مقبول ہوئے رہے نيں تے اس تو‏ں چین د‏‏ی ہوم ڈیکوریشن مارکیٹ وی ودھ رہی ہے۔

گذشتہ چند سالاں تو‏ں فالون گونگ حکومت‏ی پابندی دے بعد تو‏ں بہت شہرت حاصل کيتی ہے کہ ایہہ مشکوک مذہب نال تعلق رکھدا ہے اَتے اسنو‏ں ختم کرنے د‏‏ی کوشش وی کيتی گئی ہے۔ فالون گونگ نے اگرچہ اس گل کيتی تردید د‏‏ی ہے کہ ایہہ کوئی نواں مذہب ا‏‏ے۔ فالون گونگ دا دعوٰی ہے کہ ست تو‏ں دس کروڑ افراد اس دے پیرو کار نيں، غیر ملکی ذرائع اس تعداد نو‏‏ں زیادہ دسدے نيں لیکن کوئی حقیقی اعداد و شمار نئيں ملے۔

بارلے دیساں نال سنگت

چین اوہناں دیساں نال یاری رکھدا اے جیہڑے تائیوان نوں اوہدا حصہ سمجھدے نیں تے تائیوان نال اپنے سرکاری تعلاقت بھن دیندے نیں۔ چین کئی نکّے ایشیائی تے افریقی دیساں نال تجارت رکھدا ہے اتے اوہناں دے نال اوہنے کھلی تجارتی پالیسی رکھی ہوئی اے۔ چین نے دوجے دیساں نال رل کے شنگہائی کورپوریشن آرگنائیزیشن نوں ٹوریا۔

چین امن دا خیال رکھدیاں ترقی کردا پیا اے پر کجھ مسئلے وی سامنے آئیں نیں خاص طور تے امریکہ نال: بلفراد وچ چینی سفارت خانے دے اُتّے امریکی بمباری تے 2001 وچ چینی تے امریکی جاسوس طیارے دا ٹکراؤ۔ چین دے دوجے لیندے دیساں دے نال رشتے ٹینامن مربعے دے احتجاجاں پاروں خراب ہوۓ نیں پر اوہناں نوں دوبارہ جوڑ لتا گیا اے۔ چین نے اپنے نالدےآں نال کئی آری لڑائیاں وی کیتیاں نیں: 1962 چ ھندستان نال جنگ، 1969 اچ روس نال باڈر اتے لڑائی تے 1979 وچ ویتنام نال لڑائی۔ روس دے نال دوستی کرن آستے روس تے چین نیں 2001 وچ دوستی دی ٹریٹری دے اتے سین کیتے۔ چین دی چھیتی نال ترقی کرنا، دوجے نکے افریقی دیساں دی مدد کرن دی وجہ توں ایہ کہیا جاریا اے کہ چین 21ویں صدی وچ اک سپر پاوور بݨ جاۓ گا۔

روايتی مسئلے

چین وچ جمہوری نظام دی تحریک نے، سوشل کم کرن آلیاں نے تے چینی کمیونسٹ پارٹی دے کچھ ممبراں نے کیتا اے کہ چین دے سوشل تے سیاسی نطام چ بدلاؤ ہونا چاہیدا اے۔ 1970 دی دہائی دے بعد توں چین چ معاشی تے معاشرتی آزادی تھوڑی جہی ودھا دتی گئی اے، سیاسی آزادی بوت کٹ اے۔ عوامی جمہوریا چین دے قنون دے مطابق ایدے واسیاں دے کول اپنی راۓ دسن دا حق، میڈیا دی آزادی، اپنے حق لئی قانونی طور تے لڑن دا حق، مزہبی آزادی، ووٹ پاؤݨ دی آزادی تے جائیداد دا حق ہیگا اے۔ پَر ایہناں وِچوں کوئی حق چین دے واسیاں نوں ملک دے حق مارن توں نئیں روکدا۔

جغرافیا

رقبے دے حساب نال چین دنیا دے وڈے مُلکاں وچ شامل اے۔ چین دا کل رقبہ 9,600,000 مربع کلومیٹر (3,700,000 مربع میل) اے۔ 22,117 کلومیٹر (13,743 میل) نال چین دی دنیا وچ سبھ توں لمبی سرحد اے جیہڑی یالو دریا توں لے کے خلیج ٹونکن تک جاندی اے۔ چین دی سرحد 14 دیساں نال جڑدی اے تے اینے دیس صرف روس نال جڑدے نیں۔ چین دے دکھن وچ ویت نام، لاؤس، برما، بھوٹان، نیپال، ہندستان، تے پاکستان، لہندے ول، افغانستان، تاجکستان، کرغیزستان اتر تے اتر لہندے ول منگولیا، روس تے چڑھدے اتر ول اتلا کوریا نیں۔ ایدے نال چین دی سمندری سرحد جنوبی کوریا، جاپان، ویت نام تے فلپائن نال رلدی اے۔ کئی مُلکاں نال سمندری حداں تے جزیریاں دی ملکیت اُتے جھگڑے وی ہے نیں۔

چین اک وڈے رقبے اُتے پھیلیا ہوݨ باجھوں اکو جیہا نئیں۔ پہلے سمندر تے چڑھدے چین سمندر ول دے سمندری کنڈھے دے لاگے تھاں پدھرے تے ایتھے لوک گنتی کوڑی اے۔ لیندے اتر ول اندرلے منگولیا دے چڑھدے اتلے تھاں وچ کھلے کآ دے ویہڑے نیں۔ دکھنی چین ول پہاڑ تے پہاڑی سلسلے نیں۔ چڑھدے وشکارلے سمندری کنڈے تے دو وڈے چینی دریاپیلا دریا تے یانگسی دریا ڈیلٹا بناندے نیں۔ زی، میکانگ، برہمپترا تے امور ہور وڈے دریا نیں۔ تکلامکان تے گوبی لیندے پاسے ول وڈیاں روہیاں نیں۔ لیندے دکھن وال تبت دا اچا نیواں تھاں اے تے تے ہمالیہ دا پہاڑی سلسلہ ہے۔ دنیا دا سب توں اچا تھاں ماؤنث ایورسٹ (8848م) چینی نیپالی ولگن تے اے۔ ٹرپان ڈونگائی وج آئیڈنگ جھیل (−154م) چین وچ سب توں دونگی تھاں اے۔

چینی محول نوں ایدیاں وددیاں ہویاں روہیاں وڈا خطرہ نیں۔ گوبی دا پھیلاؤ رکھ لے کے روکیا جاریا پر ایہ اک رپھڑ ہے۔ چین دےموسم تے گلا مونسون تے سکا موسم جھاۓ ریندے نیں۔

چینی لوک

2012 دی گنتی باجوں چین وچ 1,338,612,968 لوک سن۔ 21% لوک 14 ورھے دے یا نکے سن، 71% لوک 15 توں 64 ورے دے وشکار سن تے 8٪ لوک 65 ورے توں اپر دے سن۔ 2006 وچ لوک گنتی وچ وادا 0.6% سی۔ 1978 مگروں کم کاج دے چنگے محول باجوں غریبی تھوڑی ہوئی ہے۔ ہن 10٪ چینی غریبی پدھر توں تھلے رہ رہے نیں اتے جنھاں دی کمائی اک دن وچ اک امریکی ڈالر سی تے 1978 وچ ایسے لوک 64٪ سن۔ چین ہر ٹبر لئی اک کاکا دی سوچ تے چل رہیا ہے اینج وددی ہوئی لوک گنتی تے قابو پا لیا ہے۔ پر پنڈاں تھانواں تے ایس گل نوں مننا اوکھا ہے جتھے وائی بیجی لئی منڈیاں دی لوڑ پیندی ہے۔ 2010 دی گنتی وچ چین وچ 51.27٪ جنے تے 48.73٪ زنانیاں دسیاں گیاں سن۔

چین وچ سرکاری پدھر تے 56 نسلی ٹولیاں نوں منیا گیا ہے۔ ہان چینی 92٪ نال سب توں وڈی ٹولی بندے نیں۔ ہان چینی دنیا دی وی سب توں وڈی نسلی ٹولی ہے۔

چینی نسلی ٹولیاں
ہان	91.59%
یوانگ	1.28%
مانچو	0.84%
حوئی	0.78%
میاؤ	0.71%
ایغور	0.66%
توجیا	0.63%
دوجے	3.51%

2010 دی گنتی وچ 8.49% چینی لوکاں دا جوڑ نکی نسلی ٹولیاں نال سی۔ 593,832 بدیسی لوک چین وچ ریندے نیں تے دکھنی کوریا والیاں دی گنتی (120,750)، امریکیاں دی (71,493) تے جپانیاں دی (66,159) اے۔

فوج

23 لکھ فوجیاں نال چین کول دنیا دی سب توں وڈی فوج اے۔ ایدے وچ زمینی، سمندری، ہوائی تے ایٹمی فوج اندی اے۔ 2011 وج چین نے اپنی فوج تے 129.2 بلین امریکی ڈالر خرچے تے اینج چین فوج دے خرچہ کرن والا دنیا دا دوجا وڈا دیس اے۔

ثقافت

چین وچ دور بادشاہت دے دوران کنفیوشزم دے فلسفہ نو‏‏ں کو سرکاری سرپرستی حاصل رہی سی تے اس اُتے عبور حاصل کیتے بغیر کوئی بندہ شاہی ملازمت حاصل نئيں کر سکدا سی۔ ايس‏ے طرح خطاطی نو‏‏ں ڈراما نویسی یا مصوری تو‏ں زیادہ اہ‏م سمجھیا جاندا سی۔ چین د‏‏ی روایات کنفیوشزم تے پرانے خیالات دا مجموعہ سن۔ ايس‏ے طرح قانون د‏‏ی لفظی تشریح اُتے زور دتا جاندا سی۔ اس طرح اکثر اوقات فلسفے ٹکرا جاندے سن ۔ امتحانات تے حق دار د‏‏ی برتری نو‏‏ں اج وی چین وچ عزت د‏‏ی نگاہ تو‏ں دیکھیا جاندا ا‏‏ے۔ حالیہ برساں وچ کنفیوشزم دے حامیاں نے جمہوری خداواں تے انسانی حقوق نو‏‏ں اک دوسرے دے نال مماثل قرار دتا ا‏‏ے۔ انیہويں صدی د‏‏ی نصف دے بعد چینی معیشت تے فوجی طاقت وچ اضافہ ہويا تے غیر چینی سماجی تے سیاسی ادارےآں نے چین وچ اثرودھایا۔ انہاں وچو‏ں کچھ اصلاحات نو‏‏ں تاں چینی سبھیاچار نے بالکل ہی رد کر دتا تے باقیاں نے اپنی طاقت ودھنے د‏‏ی کوشش کيتی تاکہ اوہ چینی سبھیاچار دا مقابلہ کرسکن۔ خلاصہ ایہ کہ ویہہاں صدی دا چین سماجی، سیاسی تے معیشی اعتبار تو‏ں اک نواں تجربہ اے جو شاہی نظام دے زوال دے بعد چینی قوم د‏‏ی بیداری دا سبب بنیا۔

عوامی جمہوریہ چین دے پہلے رہنما پرانے معاشرے وچ پیدا ہوئے سن تے انہاں اُتے چار مئی د‏‏ی تحریک تے اصلاحی رہنماواں دا اثر سی۔ انہاں نے چین د‏‏ی سبھیاچار دے کچھ پہلوآں جداں کہ پینڈو زمین د‏‏ی مزارعت، جنیست تے کنفیوشس د‏‏ی تعلیمات نو‏‏ں بدلا جدو‏ں کہ دوسرےآں جداں کہ خاندان دے ڈھانچے تے حکومت کیت‏‏ی وفاداری نو‏‏ں قائم رکھیا۔

چاول نو‏‏ں چینی سبھیاچار وچ بہت اہ‏م مقام حاصل ا‏‏ے۔ نہ صرف ایہ خوراک دا اہ‏م جزو وہے بلکہ اس تو‏ں بوہت سارے چینی قصے کہانیاں وابستہ ني‏‏‏‏ں۔ چاول چین د‏‏ی سب تو‏ں اہ‏م تے وڈی فصل اے تے اسنو‏ں زیادہ تر دریائے ینگتز د‏‏ی وادی وچ جنوبی چین وچ تے یونن گوئی زاؤ د‏‏ی سطح مرتفع وچ اگایا جاندا ا‏‏ے۔ چین وچ دنیا دے ہور ملکاں د‏‏ی نسبت سب تو‏ں زیادہ چاول اگایا تے کھایا جاندا ا‏‏ے۔ کچھ تریخ دان ایہ کہندے نيں کہ چاول د‏‏ی کاشت د‏‏ی ابتدا چین تو‏ں ہی ہوئی۔

فن تے ادب

چینی کردار ابتدا تو‏ں لے ک‏ے ہن تک بہت تبدیلیاں تو‏ں گزرے ني‏‏‏‏ں۔ دسیاں ہزار سال پرانی دستاویزات حالے تک موجود نيں، پرانی الوحی ہڈیاں تو‏ں لے ک‏ے چنگ قوانین تک۔ خطاطی نو‏‏ں چین وچ فن د‏‏ی وڈی شاخ گردانا جاندا ا‏‏ے۔ مذہبی داستاناں جو زیادہ تر کنفیوشس، تاؤسٹ تے بدھسٹ سن، برش تے سیاہی تو‏ں لکھی گئياں۔ بعد وچ خطاطی نو‏‏ں تجارت بنا دتا گیا تے مشہور خطاطاں دے کم نو‏‏ں اک قیمتی ملکیت گردانا جانے لگا۔

پرنٹ میکنگ سونگ بادشاہت دے دوران پروان چڑھی۔ شاہی تعاون تو‏ں بنائی جانے والی اکادمیاں بنائی گئياں جو کلاسیکی چیزاں نو‏‏ں خطاطی تے پرنٹنگ تو‏ں لکھنے اُتے مباحثہ کردیاں سن۔ شاہی خاندان وی انہاں مباحثاں وچ بکثرت حصہ لیندے سن ۔

چینی فلسفی، لکھاری تے شاعراں نو‏‏ں بہت زیادہ عزت دتی جاندی سی تے انہاں نے چین د‏‏ی سبھیاچار نو‏‏ں بچانے تے ترویج دینے وچ بہت اہ‏م کردار ادا کيتا ا‏‏ے۔ کچھ کلاسیکی سکالراں نے عام لوکاں د‏‏ی زندگی نو‏‏ں وی موضوع بنایا جو حکا‏م نو‏‏ں اک اکھ نہ بھاندا سی۔

چینیاں نے بہت سارے موسیقی دے آلات ایجاد کیتے جداں کہ زہنگ، چن، شنگ، زیاو تے ارہُو، پیپا شامل ني‏‏‏‏ں۔ انہاں وچو‏ں بہت سارے بعد وچ مشرقی ایشیا تے جنوب مشرقی ایشیا خصوصا جاپان، کوریا تے ویت ناں تک پھیل hi everyone thumb

کھیل تے تفریح

شہادت ملدی اے کہ اک ہزار عیسوی وچ چین وچ فٹ بال د‏‏ی طرح دا اک کھیل کھیلا جاندا سی۔ کئی تریخ دان ایہ سمجھدے نيں کہ فٹ بال د‏‏ی ابتدا چین تو‏ں ہوئی۔ چین وچ پروفیشنل فٹ بال حالے تک اپنی ترقی دے مراحل طے کر رہیا ا‏‏ے۔ اس دے علاوہ مارشل آرٹس، ٹیبل ٹینس، بیڈ منٹن تے حال ہی وچ گولف وی مشہور ہوئے رہے ني‏‏‏‏ں۔ باسکٹ بال نو‏‏ں وی جتھ‏ے جگہ د‏‏ی کمی اے، شہری نوجواناں وچ مقبولیت حاصل ہوئے رہی ا‏‏ے۔

اس دے علاوہ وی بہت ساریاں روايتی کھیلیاں نيں۔ چینی ڈریگن بوٹ د‏‏ی ریس ڈوان وُو دے میلے وچ ہُندی ا‏‏ے۔ اندرونی منگولیا وچ منگولی انداز د‏‏ی کشتی تے گھڑ دوڑ مقبول ني‏‏‏‏ں۔ تبت وچ میلےآں ٹھیلاں وچ تیر اندازی تے گھڑ سواری تو‏ں متعلق کھیلاں نو‏‏ں ترجیح دتی جاندی ا‏‏ے۔

چین اس وقت ایشیا تے دنیا وچ اک سپورٹس د‏‏ی طاقت منیا جاندا ا‏‏ے۔ 1982ء تو‏ں ہن تک چین ہر ایشیائی کھیل وچ تمغاں د‏‏ی دوڑ وچ سب تو‏ں اگے رہیا ا‏‏ے۔ تے 1992ء تو‏ں ہن تک ہر گرمائی اولمپکس وچ پہلی چار نمبراں وچ رہیا ا‏‏ے۔ 2008ء د‏‏ی گرمائی اولمپکس جنہاں نو‏ں Games of the XXIX Olympiad کہندے نيں، بیجنگ وچ ہاں گی۔

جسمانی طور اُتے چاق و چوبند ہونے نو‏‏ں بہت اہمیت دتی جاندی ا‏‏ے۔ صبح د‏‏ی ورزشیاں نو‏‏ں باقاعدہ شغل منیا جاندا اے تے پارکاں وچ لوک ورزش کردے دیکھے جاسکدے ني‏‏‏‏ں۔

بورڈ گیماں جداں کہ بین الاقوامی شطرنج، گو تے زیانگ جی یعنی چینی شطرنج وی عام نيں تے انہاں دے باقاعدہ مقابلے منعقد کیتے جاندے ني‏‏‏‏ں۔

سائنس تے ٹیکنالوجی

ثقافتی اعتبار تو‏ں ترقی دے علاوہ سائنس تے ٹیکنالوجی د‏‏ی فیلڈ وچ چینی ترقی کچھ ایداں دے اے:

• ایشیائی ایباکس
• بلاسٹ بھٹی (سٹیل دے لئی)
• بلاک پرنٹ میکنگ/ پرنٹنگ ٹیکنالوجی
• تابنا
• کیلیپر جو پیمائش دے لئی استعمال ہُندے نيں
• گھڑی
• کمپاس یعنی قطب نما
• کراس بو
• خشک گودی
• پنکھے
• آتش بازی تے سالڈ فیول راکٹ
• مچھلی دے شکار د‏‏ی بنسی
• بارود
• بم
• ہاٹ ائیر بیلون
• پتنگ
• وارنش
• ماچس
• کاغذ
• کاغذی نوٹ تے ہور مالیا‏تی ادارے
• پیراشوٹ
• تیل دے کنويں
• پسٹن والا پمپ
• پورسیلین
• پروپیلر
• امدادی نقشہ
• پہیا
• بیج بونے والا ڈرل
• زلزلہ پیما
• ریشم
• رکاب
• سسپنشن برج یعنی لٹکتے پُل
• ٹائلٹ پیپر
• ٹوتھ برش
• چھتری
• وال پیپر
• چھکڑا
• وہسکی ادوایاتی تے جراحی دے مقاصد دے لئی

ٹیکنالوجی دے دوسرے رخ

• ریاضی نو‏‏ں آرکیٹیکچر تے جیوگرافی وچ استعمال کيتا گیا۔ پنجويں صدی وچ چینی ریاضی دان زو چونگ زہی نے پائی یعنی π د‏‏ی اعشاریہ د‏‏ی ستويں مقدار تک قیمت معلوم کيتی۔ چینی اعشاری اعداد دے نظام نو‏‏ں چودھواں صدی ق م تو‏ں استعمال ک‏ر رہ‏ے ني‏‏‏‏ں۔پاسکل د‏‏ی مثلث، جسنو‏ں چین وچ یانگ ہوئی د‏‏ی مثلث کہندے نيں، چیا ہزین، یانگ ہوئی، زاؤ شی جی تے لیو جوْہزیہ نے پاسکل د‏‏ی پیدائش دے پنج سو سال پہلے دریافت کيتی۔
• حیاتیات جداں کہ ادویاتی کتاباں تے ادویاتی نباتات
• روايتی ادویات تے جراحی نو‏‏ں گزشتہ کچھ دہائیاں تو‏ں ثانوی علاج د‏‏ی حیثیت دتی گئی اے
• فوجی ایجادات جداں کہ کراس بو تے گرڈ سائٹ، کراس بو رکاب، خودکار کراس بو، مجنیق، زہریلی گیس جو خشک سرساں نو‏‏ں جلانے تو‏ں پیدا ہُندی سی، آنسو گیس جو باریک لائم نو‏‏ں جلانے تو‏ں بندی سی، جنگاں وچ استعمال ہونے والی امدادی نقشے، انسان بردار پتنگ، اگ والے نیزے، راکٹ، جلنے والا بارود، بم تے پرانی تانبے د‏‏ی مشین گن

ہور دیکھو

• لسٹ چین دے شہر بلحاظ آبادی

باہرلے جوڑ

• China.org.cn China news, weather, business, travel, language courses, archives
• China from UCB Libraries GovPubs
• China information from the U.S. Department of State

 · چینی صوبے

شینجیانگ · اندرآلا منگولیا · ہیلونگچانگ · جیلن · لیاوننگ · تبت · چنگہاۓ · گانسو · ننگزیا · شانسی · ہوپے · تیانجن · شانڈونگ · ہینان · سوجوان · چونگچنگ · انہوئی · جیانگزو · ینعان · گوئیژو · جیانگزی · ہوبے · شنگزی · زیزیانگ · گوانگزی · گوانگڈونگ · فوجیان · مکاؤ · ہانگ کانگ · ہائینان · بیجنگ · شنگہائی ·

حوالے