ایشیا
.svg) | |
| رقبہ | ۴۴٬۵۷۹٬۰۰۰ کلومیٹر2 (۱۷٬۲۱۲٬۰۰۰ مربع میل)[۱] |
|---|---|
| آبادی | 4,164,252,000 (اول)[۲] |
| کثافت آبادی | 87/km2 (225/sq mi) |
| لقب آبادی | ایشیائی |
| ملکاں | 48 اقوام متحدہ اراکین 6 ہور ریاستاں (دیس لسٹ) |
| زیر نگین علاقے | |
| غیر تسلیم شدہ علاقے | |
| زباناں | ایشیا دیاں بولیاں |
| منطقۂ وقت | متناسق عالمی وقت+02:00 to متناسق عالمی وقت+12:00 |
| جالبین بلند ترین اسمِ ساحہ | Asia. |
| وڈے شہر | لسٹ ایشیاء دے میٹروپولیٹن علاقہ جات شہر |
ایشیا، زمین دے ست براعظماں وچوں اک سبھ توں وڈا تے زیادہ آبادی والا براعظم ہے۔ ایہہ زمین دے کل رقبے دا 8.6 فیصد، کل بری علاقے دا 29.4 فیصد تے کل آبادی دے 60 فیصد حصے دا حامل ہے۔ ایتھے اُتے دنیا دی نصف توں زیادہ آبادی آباد ہے۔
ایشیا روايتی طور اُتے یوریشیا دا حصہ ہے جس دا مغربی حصہ یورپ ہے۔ ایشیا نہر سوئز دے مشرق، کوہ یورال دے مشرق تے کوہ قفقاز، یعنی ہمالیہ قراقرم تے کوہ ہندوکش بحیرہ قزوین اتے بحیرہ اسود دے جنوب وچ واقع ہے۔
قرون وسطیٰ توں پہلے یورپی، ایشیا نوں براعظم نئيں سمجھدے سن تے قرون وسطیٰ وچ یورپ دی نشاۃ ثانیہ دے وقت تن براعظماں دا نظریہ ختم ہوگیا اتے ایشیا نوں بطور براعظم تسلیم کرليا گیا۔ افریقہ اتے ایشیا دے درمیان سوئز اتے بحیرہ قلزم نوں سرحد قرار دتا گیا جد کہ یورپ تے ایشیا دے درمیان سرحد درہ دانیال، بحیرہ مرمرہ، باسفورس، بحیرہ احمر، کوہ قفقاز، بحیرہ قزوین، دریائے اورال تے کوہ اورال توں بحیرہ کارا تک پہنچ چکی اے۔
عام طور اُتے ماہر ارضیات و طبعی جغرافیا دان ایشیا تے یورپ نوں وکھرے براعظم تصور نئيں کردے تے اک ہی عظیم قطعہ زمین دا حصہ قرار دیندے نيں۔
جغرافیے وچ دو مکتب فکر نيں اک تاریخی حوالے دے تحت یورپ تے ایشیا نوں وکھ براعظم قرار دیندا ہے جد کہ دوجا یورپ لئی براعظم اتے ایشیا دے لئی خطے دا لفظ استعمال کردا ہے۔ اس توں علاوہ ایہ تنازع ایشیا بحرالکاہل خطے اُتے وی کھڑا ہُندا اے جتھے موجود جزیرے وچوں چند براعظم آسٹریلیا دا حصہ منے جاندے نيں جد کہ چند ایشیا وچ تسلیم کیتے جاندے نيں اس لئی ایشیا دی حدود دا درست تعین کرنا مشکل ہوجاندا ہے۔
ایشیا یوریشیا دے زمینی حصے دا اک انگ ہے جیہدے لہندے پاسے ول یورپ ہے ۔ ایشیا نہر سوئز دے چڑھدے پاسے ، یورال پہاڑ دے چڑھدے پاسے تے قفقاز ، کالا سمندراتے کیسپیئن سمندر دے لمے پاسے آ ۔ ایہنوں چڑھدے پاسے پیسفک ساگر نے لمے پاسے اِنڈک ساگر تے اُبھے پاسے آرکٹک ساگر نے گھیریا ہویا ہے ۔
ناں
سودھوایشیا یونانی زبان دا لفظ ہے۔ اس لفظ نوں پہلی واری ہیروڈوٹس نے اناطولیا لئی ورتیا سی۔
ایشیا دے خِطے
سودھوایشیا نوں 6 خطیاں وچ ونڈیا جاندا ہے ۔
جغرافیائی خصوصیات
سودھوایشیا دنیا دا سبھ توں وڈا بر اعظم اے۔ جِتھے دنیا دا سبھ توں اُچا، سبھ توں نِیواں تے سبھ توں ٹھنڈا ترین مقام پایا جاندا اے۔ (ماؤنٹ ایورسٹ دنیا دی بلند ترین چوٹی، مغرب دی جانب بحیرہ مردار سطح سمندر توں سَبھ توں نیواں مقام تے شمالی سائبیریا ٹھنڈا ترین مقام)۔ ایشیا وچ کِسے وی براعظم توں زیادہ افراد رہائش پزیر نيں جیہناں وچوں ڈیڈھ ارب آبادی چین تے ڈیڈھ ارب بھارت وچ آباد اے۔
براعظم دا شمالی حصہ قدیم پہاڑاں تے سطح ہائے مرتفع اُتے مشتمل اے جد کہ وسطی علاقہ کوہ ہمالیہ اتے سطح مرتفع تبت نے گھیرا ہويا ہے۔ ہمالیہ دنیا دے ہور پہاڑی سلسلےآں دی نسبت زیادہ قدیم نئيں تے ہن وی ایہ اونچائی دی جانب رواں اے۔ ایہ سلسلہ اُدوں تشکیل پایا جدوں برصغیر ایشیا نال ٹکرایا۔
جنوب مشرقی ایشیا وچ ہزاراں جزیرے نيں جتھے آتش فشاناں دا پھٹݨا تے زلزلے آؤ ناروز دا معمول نيں۔ اوہناں جزیرے وچ کئی جزیرے آتش فشاناں اُتے واقع نيں۔ انھاں زلزلیاں وچ سبھ توں زیادہ خوفناک دسمبر 2004ء وچ بحر ہند وچ آؤݨ والا زیر آب زلزلہ سی جس توں پیدا ہون والے موجی طوفان "سونامی" نے بحر ہند دے دوالے واقع مُلکاں دے لکھاں نفوس دی جان نگل لئی۔
جنوب مشرقی ایشیا وچ منطقہ حارہ دے جنگلات وی وڈی تعداد وچ واقع نيں خصوصن تھائی لینڈ، ملائیشیا، انڈونیشیا دے جزیرے بورنیو، سلاویسی، جاوا تے سماٹرا دے جنگلات مشہور نيں۔
ایشیا وچ دنیا دے کئی مشہور صحراء وی واقع نيں جیہناں وچ صحرائے عرب (ربع الخالی)، صحرائے شام، دشت کویر، دشت لوط، تھر، تھل، کراکم، ٹکلا مکان، گوبی دنیا دے عظیم صحراواں وچ شمار ہُندے نيں۔
ایشیا وچ دنیا دے کئی وڈی دریا وی واقع نيں جیہناں وچ دریائے زرد، یانگزے، انڈس، گنگا، جمنا، برہم پترا، اراوتی، میکانگ، فرات، دجلہ، جیحوں، سیحاں، ارتش، اوب، لینا دنیا دے عظیم دریاواں وچوں نيں۔
جھیلاں وچ جھیل قزوین جسنوں اس دے عظیم حجم دے باعث بحیرہ قزوین وی کہیا جاندا اے، دنیا دی سب توں وڈی جھیل اے۔ استوں علاوہ جھیل ارال (بحیرہ ارال)، جھیل بالکش، جھیل بیکال، جھیل وان، جھیل ارمیہ دنیا بھر وچ جانی جاندیاں نيں۔
جزیرہ سماٹرا، بورنیو تے نیو گنی دنیا دے وڈے جزیرے وچ شمار ہُندے نيں جد کہ دنیا دے وڈے جزیرہ نما اناطولیہ تے عرب وی ایتھے واقع نيں۔
سیاسی خصوصیات
سودھوایشیا مختلف تہذیباں دا مسکن اے۔ ایتھے دی زمین، لوکاں تے روایتاں وچ وڈا تنوع پایا جاندا اے۔ سوویت یونین دے ٹُٹݨ نال ایتھے قازقستان، تاجکستان، ترکمانستان تے کرغزستان دی نويں ریاستاں وجود وچ آئیاں۔ جنوب مغرب دے بیشتر ملکاں دے عوام مسلمان نيں لیکن قومیت تے مسالک دی بنیاداں اُتے تقسیم نيں۔ بھارت دنیا دی سب توں وڈی جمہوریت ہے جد کہ چین دنیا دی تیزی توں ابھرتی ہوئی معاشی تے فوجی قُوت اے۔
آبادی دی خصوصیات
سودھوبراعظم دی بیشتر آبادی عظیم دریاواں دے کنڈھیاں تے آباد ہے جس دی وجہ ایتھے دی بیشتر آبادی دا ذریعۂ معاش زراعت ہونا ہے۔ گنگا، سندھ، برہم پتر، زرد، یانگزے اَتے ہور دریاواں دوالے دے علاقے انتہائی گنجان آباد نيں۔ دوسرے پاسے معدنی دولت دے حصول لئی لوک ایداں دے علاقیاں وچ وی رہائش پزیر نيں جتھے آبادی بہت گھٹ ہے مثلن تیل دی تلاش لئی عرب دے صحراء تے سائبیریا دے سرد میدان۔
براعظم ایشیا دے صحراء تے پہاڑی علاقے تقریبن غیر آباد نيں خصوصن روس وچ کثافت آبادی بہت گھٹ اے۔ جاپان تے بھارت دنیا دے گنجان آباد ترین علاقیاں وچوں اک نيں۔ بھارت تے چین دنیا وچ سبھ توں زیادہ آبادی والے ملک نیں۔ دنیا بھر دی آبادی دا تقریبن 40 فیصد بھارت تے چین وچ رہندا اے۔ بھارت وچ وی آبادی وچ بہت تیزی نال وادھا ہو رہیا اے۔
جتھے ایتھے دی تہذیباں دی تنوع وچ پایا جاندا اے اوتھے عوام دے معیار زندگی وچ وی بہت زیادہ تضادات پائے جاندے نیں۔ اک طرف جاپان تے مشرقی وسطا دیاں خلیجی ریاستاں دے عوام طرز زندگی دے اعلا معیار اپنائے ہوئے نيں اوتھے ای دنیا دے چند غریب ترین مُلک وی ایشیا وچ ہی پائے جاندے نيں جیہناں وچ شمالی کوریا، بنگلا دیش، افغانستان تے لاؤس قابل ذکر نيں۔ ایشیا دے غریب مُلکاں دی معیشت نوں خانہ جنگیاں، قحط، سیلاب، قدرتی آفات تے زراعت لئی جدید طریقۂ کار اختیار نہ کرن پاروں شدید مشکلات دا سامݨا اے۔
| دیس دا ناں تے جھنڈا |
تھاں |
لوک گݨتی |
سنگھݨا |
راجگڑھ |
|---|---|---|---|---|
| وچکارلا ایشیا: | ||||
 · قازقستان
|
2,724,927 | 15,666,533 | 5.7 | نور سلطان |
 · کرغیزستان
|
198,500 | 5,356,869 | 24.3 | بشکیک |
 · تاجکستان
|
143,100 | 7,211,884 | 47.0 | دوشنبے |
 · ترکمانستان
|
488,100 | 5,179,573 | 9.6 | اشک آباد |
 · ازبکستان
|
447,400 | 28,268,441 | 57.1 | تاشقند |
| چڑھدا ایشیا: | ||||
 · چین
|
9,584,492 | 1,322,044,605 | 134.0 | بیجنگ |
 · ہانگ کانگ
|
1,092 | 7,008,300 | 6,417.9 | — |
 · مکاؤ
|
25 | 460,823 | 18,473.3 | — |
 · جپان
|
377,835 | 127,288,628 | 336.1 | ٹوکیو |
 · تائیوان
|
35,980 | 22,920,946 | 626.7 | تائے پی |
 · اتلا کوریا
|
120,540 | 23,479,095 | 184.4 | پیانگ یانگ |
 · دکھنی کوریا
|
98,480 | 49,232,844 | 490.7 | سیول |
 · منگولیا
|
1,565,000 | 2,996,082 | 1.7 | اولان باتور |
| ابھا ایشیا: | ||||
 · روس
|
17,075,400 | 142,200,000 | 26.8 | ماسکو |
| لموچی چڑھدا ایشیا: | ||||
 · برونائی
|
5,770 | 381,371 | 66.1 | بندر سری بیگوان |
 · میانمر
|
676,578 | 47,758,224 | 70.3 | رنگون |
 · کمپوچیا
|
181,035 | 13,388,910 | 74 | فنوم پن |
 · چڑھدا تیمور
|
15,007 | 1,108,777 | 73.8 | دلی |
 · انڈونیشیا
|
1,919,440 | 230,512,000 | 120.1 | جکارتا |
 · لاؤس
|
236,800 | 6,677,534 | 28.2 | وینتیان |
 · ملائشیا
|
329,847 | 27,780,000 | 84.2 | کوالالمپور |
 · فلپائن
|
300,000 | 92,681,453 | 308.9 | منیلا |
 · سنگاپور
|
704 | 4,608,167 | 6,545.7 | سنگاپور |
 · تھائی لینڈ
|
514,000 | 65,493,298 | 127.4 | بنکاک |
 · ویتنام
|
331,690 | 86,116,559 | 259.6 | ہنوئی |
| لما ایشیا: | ||||
.svg){kind=small} · افغانستان
|
647,500 | 32,738,775 | 42.9 | کابل |
 · بنگلا دیش
|
147,570 | 153,546,901 | 1040.5 | ڈھاکا |
 · بھوٹان
|
38,394 | 682,321 | 17.8 | ٹھمپھو |
 · ھندستان
|
3,287,263 | 1,147,995,226 | 349.2 | نئی دلی |
 · مالدیپ
|
300 | 379,174 | 1,263.3 | مالے |
 · نیپال
|
147,181 | 29,519,114 | 200.5 | کھٹمنڈو |
 · پاکستان
|
803,940 | 167,762,049 | 208.7 | اسلام آباد |
 · سری لنکا
|
65,610 | 21,128,773 | 322.0 | کولمبو |
| لہندا ایشیا: | ||||
 · آرمینیا
|
29,800 | 2,968,586 | 111.7 | یریوان |
 · آذربائیجان
|
46,870 | 3,845,127 | 82.0 | باکو |
 · بحرین
|
665 | 718,306 | 987.1 | مناما |
 · قبرص
|
9,250 | 792,604 | 83.9 | نیکوسیا |
 · جارجیا
|
20,460 | 4,630,841 | 99.3 | تبلیسی |
 · عراق
|
437,072 | 28,221,181 | 54.9 | بغداد |
 · ایران
|
1,648,195 | 70,472,846 | 42.8 | تہران |
 · اسرائیل
|
20,770 | 7,112,359 | 290.3 | تل ابیب |
 · اردن
|
92,300 | 6,198,677 | 57.5 | عمان |
 · کویت
|
17,820 | 2,596,561 | 118.5 | کویت شہر |
 · لبنان
|
10,452 | 3,971,941 | 353.6 | بیروت |
 · عمان
|
212,460 | 3,311,640 | 12.8 | مسقط |
 · فلسطین
|
6,257 | 4,277,000 | 683.5 | رملہ |
 · قطر
|
11,437 | 928,635 | 69.4 | دوحا |
 · سعودی عرب
|
1,960,582 | 23,513,330 | 12.0 | ریاض |
,_Flag_of_Syria_(1980%E2%80%932024).svg){kind=small} · شام
|
185,180 | 19,747,586 | 92.6 | دمشق |
 · ترکی
|
756,768 | 71,892,807 | 76.5 | انکرا |
 · متحدہ عرب امارات
|
82,880 | 4,621,399 | 29.5 | ابو ظہبی |
 · یمن
|
527,970 | 23,013,376 | 35.4 | صنعا |
| سارے رلا کے | 43,810,582 | 4,162,966,086 | 89.07 | |
معاشی خصوصیات
سودھو| آبادی: | 3,958,768,100 (2006ء اندازہً) | |
| جی ڈی پی : | 18.077 ٹریلین امریکی ڈالرز | |
| جی ڈی پی (کرنسی): | 8.782 ٹریلین ڈالرز | |
| جی ڈی پی فی کس : | 4,518 ڈالرز | |
| جی ڈی پی فی کس (کرنسی) | 2,143 ڈالرز | |
| لکھ پتی Millionaires | 2.0 مِلیئن (%0.05) | |
| بیشتر اعداد و شمار اقوام متحدہ دے ترقیاتی پروگرام 2002ء توں حاصل کیتے گئے نيں، چند اعداد و شمار وچ معلومات دے کمی دے باعث مُختلف ملکاں نوں خارج کر دتا گیا اے | ||
ایشیا دی بیشتر آبادی دا ذریعۂ معاش زراعت اے تے چَند مُلکاں وچ تاں صنعتاں بہت ہی گھٹ نيں۔ مشرقی چین تے روس وچ بھاری صنعتاں قائم نيں لیکن سب توں صنعتی پیداوار دے لحاظ توں جاپان سرلسٹ ہے۔ جاپان برقی و جدید ٹیکنالوجی دی صنعت وچ عالمی قائد سمجھیا جاندا ہے جدوں کہ تائیوان، جنوبی کوریا تے سنگاپور وی برقی مصنوعات تیار کردے نيں۔ حالیہ ورھیاں وچ تائیوان اَتے ملائیشیا دی معیشتاں نے وڈی ترقی دی ہے اتے اُنھاں نوں "ایشین ٹائیگر" کہیا جاندا ہے۔
ایشیا دی زمین دا بیشتر حصہ بانجھ مٹی یا سخت یا خشک موسم دے باعث ناقابل کاشت ہے جداں سطح مرتفع تبت، سائبیریا اتے جزیرہ نما عرب دا بیشتر حصہ کاشت دے قابل نہيں۔ براعظم دی سَبھ توں زیادہ زرخیز زمیناں چین، بھارت تے پاکستان وچ دریاواں دے نال نال واقع نيں جتھے چاول کاشت کیتے جاندے نيں۔ نالے نقد فصلاں وی کاشت دی جاندیاں نيں جداں جنوب مغربی ایشیا وچ کھجوراں، جنوب مشرقی ایشیا وچ ربڑ، بھارت، چین تے سری لنکا وچ چاہ تے جنوب مشرقی ایشیا دے جزیرے وچ ناریل۔ کھجوراں جزیرہ نما عرب تے ملحقہ علاقیاں دی اہم نقد فصل اے جتھے ایہہ زمانۂ قدیم توں کاشت ہُندی اے۔
ایشیا دے خطے
سودھوشمالی ایشیا
وسط ایشیا
جنوب مغربی ایشیا
جنوبی ایشیا
مشرقی ایشیا
جنوب مشرقی ایشیا
| ملک دا ناں مع پرچم | رقبہ (مربع کلومیٹر) | آبادی بمطابق یکم جولائی 2018ء | آبادی کثافت فی مربع کلومیٹر | راجگڑھ | |
|---|---|---|---|---|---|
| وسط ایشیا: | |||||
| قازقستان
|
2,346,927 | 13,472,593 | 5.7 | استانا | |
| کرغزستان
|
198,500 | 4,822,166 | 24.3 | بشکک | |
| تاجکستان
|
143,100 | 6,719,567 | 47.0 | دوشنبے | |
| ترکمانستان
|
488,100 | 4,688,963 | 9.6 | اشک آباد | |
| ازبکستان
|
447,400 | 25,563,441 | 57.1 | تاشقند | |
| مشرقی ایشیا: | |||||
| عوامی جمہوریہ چین
|
9,584,492 | 1,384,303,705 | 134.0 | بیجنگ | |
| ہانگ کانگ
|
1,092 | 7,303,334 | 6,688.0 | چین دے زير انتظام | — |
| جاپان
|
377,835 | 126,974,628 | 336.1 | ٹوکیو | |
| مکاؤ
|
25 | 461,833 | 18,473.3 | چین دے زير انتظام | — |
| منگولیا
|
1,565,000 | 2,694,432 | 1.7 | یولان باتار | |
| شمالی کوریا
|
120,540 | 22,224,195 | 184.4 | پیانگ یانگ | |
| جنوبی کوریا
|
98,480 | 48,324,000 | 490.7 | سیول | |
| تائیوان
|
35,980 | 22,548,009 | 626.7 | تائی پے | |
| جنوب مشرقی ایشیا: | |||||
| برونائی
|
5,770 | 350,898 | 60.8 | بندری سری بیگوان | |
| کمبوڈیا
|
181,040 | 12,775,324 | 70.6 | نوم پنہہ | |
| انڈونیشیا
|
1,419,588 | 227,026,560 | 159.9 | جکارتہ | |
| لاؤس
|
236,800 | 5,777,180 | 24.4 | وینتیان | |
| ملائیشیا
|
329,750 | 22,662,365 | 68.7 | کوالالمپور | |
| میانمار یا برما
|
678,500 | 42,238,224 | 62.3 | نیپیداو | |
| فلپائن
|
300,000 | 84,525,639 | 281.8 | منیلا | |
| سنگاپور
|
693 | 4,452,732 | 6,425.3 | سنگاپور | |
| تھائی لینڈ
|
514,000 | 62,354,402 | 121.3 | بینکاک | |
| ویت نام
|
329,560 | 81,098,416 | 246.1 | ہنوئی | |
| جنوبی ایشیا: | |||||
| افغانستان
|
647,500 | 27,755,775 | 42.9 | کابل | |
| بنگلا دیش
|
144,000 | 133,376,684 | 926.2 | ڈھاکا | |
| بھوٹان
|
47,000 | 2,094,176 | 44.6 | تھمپو | |
| بھارت
|
3,287,590 | 1,045,845,226 | 318.2 | نويں دہلی | |
| مالدیپ
|
300 | 320,165 | 1,067.2 | مالے | |
| نیپال
|
140,800 | 25,873,917 | 183.8 | کھٹمنڈو | |
| پاکستان
|
803,940 | 201,663,429 | 250.8 | اسلام آباد | |
| سری لنکا
|
65,610 | 19,576,783 | 298.4 | کولمبو | |
| مغربی ایشیا: | |||||
| بحرین
|
665 | 656,397 | 987.1 | منامہ | |
| غزہ
|
363 | 1,203,591 | 3,315.7 | غزہ | |
| ایران
|
1,648,000 | 68,467,413 | 42 | تہران | |
| عراق
|
437,072 | 24,001,816 | 54.9 | بغداد | |
| اسرائیل
|
20,770 | 6,029,529 | 290.3 | یروشلم | |
| اردن
|
92,300 | 5,307,470 | 57.5 | عمان | |
| کویت
|
17,820 | 2,111,561 | 118.5 | کویت شہر | |
| لبنان
|
10,400 | 3,677,780 | 353.6 | بیروت | |
| اومان
|
212,460 | 2,713,462 | 12.8 | مسقط | |
| قطر
|
11,437 | 793,341 | 69.4 | دوحہ | |
| سعودی عرب
|
1,960,582 | 23,513,330 | 12.0 | ریاض | |
| شام
|
185,180 | 17,155,814 | 92.6 | دمشق | |
| متحدہ عرب امارات
|
82,880 | 2,445,989 | 29.5 | ابو ظہبی | |
| مغربی کنارہ
|
5,860 | 2,303,660 | 393.1 | — | |
| یمن
|
527,970 | 18,701,257 | 35.4 | صنعاء | |
| کل | 43,810,582 | 3,902,404,193 | 86.8 | ||
ہور دیکھو
سودھو| وکیمیڈیا کامنز چ مورتاں: ایشیا |
اُبھا امریکا · اوشیانا · ایشیا · افریقا · انٹارکٹکا · لما امریکا · یورپ
· شمالی امریکہ · اوشیانا · ایشیاء · یورپ · افریقہ · دکھنی امریکہ · انٹارکٹکا
حوالے
سودھو- ↑ (2006) National Geographic Family Reference Atlas of the World. Washington, D.C.: National Geographic Society (U.S.), 264.
- ↑ Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/Date_validation/ar at line 45: attempt to compare number with nil.
- ↑ Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/Date_validation/ar at line 45: attempt to compare number with nil.