آذربائیجان

جمہوریہ آذربائیجان Azərbaycan Respublikası
جھنڈا دیسی نشان
شعار: {{{قومی_شعار}}}
ترانہ: {{{قومی_ترانہ}}}
آذربائیجان دا محل وقوع
راجگڑھ	{{{دار_الحکومت}}} 40 درجے 29 منٹ شمال 49 درجے 56 منٹ مشرق
وڈا شہر	باکو
دفتری بولی/بولیاں	{{{دفتری_زبان}}}
نظامِ حکومت صدر وزیرِ اعظم	جمہوریہ (نیم صدارتی نظام) {{{راہنما_نام}}}
آزادی - اعلانِ آزادی آزادی	روس سے 30 اگست 1991ء 18 اکتوبر 1991ء
رقبہ  - کل    - پانی (%)	86600  مربع کلومیٹر (114) 33436 مربع میل 1.6
آبادی  - تخمینہ:2010ء  - 2002 مردم شماری  - سنگھنائی آبادی	9000000 (91) 8265000 103 فی مربع کلومیٹر(106) 259 فی مربع میل
خام ملکی پیداوار      (م۔ق۔خ۔)  - مجموعی  - فی کس	تخمینہ: 2007ء 72.2 ارب بین الاقوامی ڈالر (72 واں) 9000 بین الاقوامی ڈالر (78 واں)
انسانی ترقیاتی اشاریہ    (تخمینہ: 2007ء)	0.746 (98) – متوسط
سکہ رائج الوقت	آذربائجانی منات (AZM)
منطقۂ وقت  - عمومی ۔ موسمِ گرما (د۔ب۔و)	(یو۔ٹی۔سی۔ 3) غیر مستعمل (یو۔ٹی۔سی۔ 3)
ملکی انٹرنیٹ کوڈ     (انٹرنیٹ)	.az
کالنگ کوڈ   (کالنگ کوڈ)	+994

آذربائیجان (Azerbaijan)، جیہنوں سرکاری طور تے جمہوریہ آذربائیجان کہیا جاندا اے، مغربی ایشیا دے خِطے جنوبی قفقاز دا سبھ توں وڈا تے زیادہ آبادی والا ملک اے۔ مغربی ایشیا وچ واقع اس ملک دے مشرق وچ بحیرہ قزوین، شمال وچ روس، مغرب وچ آرمینیا تے ترکی، شمال مغرب چ جارجیا تے جنوب وچ ایران واقع ہیں۔

آذربائیجان اک مسلمان مُلک اے۔ ایہ ملک آزاد ریاستاں دی دولت مشترکہ، GUAM تے کیمیائی ہتھیاراں اُپر پابندی دی تنظیم دا بانی رکن اے۔ ملک دا مستقل نمائندہ یورپی یونین وچ موجود اے، ایہنوں یورپی کمیشن دے خصوصی ایلچی ہون تے اقوام متحدہ دا ممبر ہون، OSCE، یورپی کونسل تے نیٹو دے قیام امن دے پروگرام یعنی PfP پروگرام چ وی نمائندگی حاصل اے۔

نام

جمہوریہ آذربائیجان دی ریاست تریخی طور تے اس علاقے وچ واقع اے جیہنوں قفقازی البانیا دے نام توں جانیا جاندا اے۔ اس علاقے نوں اران وی کہیا جاندا اے۔ قفقاز 1740 توں لے کے روسی قبضے تک مختلف چاناں دے قبضے چ سی تے19 ویں صدی دے ادھ توں لے کے 1917 تک جنوبی قفقاز روسی صوبےآں وچ منقسم سی۔

تریخ

آذربائیجان دے موجودہ علاقے وچ قدیم ترین انسانی آثار پتھر دے زمانے تک دے ملدے نیں۔ ایہ آثار مختلف غاراں چمحفوظ نیں۔ شراب دیاںصراحیاں جو کہ خشک ہو چکیاں نیں، قبرستاناں تے مقبرےآں وچ ملیاں نیں۔ ایہ شراب تانبے دے دور وچ بنائی جاندی سی۔

جنوبی قفقاز نوں اکامینڈس نے 550 قبل مسیح چ فتح کیتا سی تے اس نال زرتشتی مذہب نوں فروغ ملیا۔ چوتھی صدی قبل مسیح چ سکندر دی آمد تون بعد ایتھے تے ہور ملحقہ علاقےآں وچ اک بادشاہت قائم ہوئی۔

عرب اموی خلیفے نے ساسانیاں تے بازنطینیاں نوں شکست دے کے قفقازی البانیہ نوں فتح کر لیا۔ عباسیاں دے زوال توں بعد ایہ علاقہ سالاریاں، ساجدی، شدادی، راوادی اور بائیدیاں کے قبضے چ رہیا۔ 11 ویں صدی عیسوی دے شروع چ وسطی ایشیا توں آؤن والے ترک اوغدائی قبیلےآں نے بتدریج اس علاقے اتے قبضہ جمایا۔انہاں بادشاہتاں وچوں پہلی بادشاہت غزنویاں دی سی جنہاں نے 1030 چ اس علاقے اتے قبضہ جمایا۔

مقامی طور اتے بعد وچ آؤن والے سلجوقیاں اُپر اتابک نے فتح پائی۔ سلجوقیاں دے دور چ مقامی شاعراں جداں کہ نظامی گنجوی تے خاگانی شیروانی نے فارسی ادب نوں بام عروج تک پہنچایا۔ ایہ سب اج کل دے آذربائیجان چ ہوئیا۔ اس دے بعد یلدرمیاں نے مختصر قیام کیتا تے انہاں دے بعد امیر تیمور آیا۔ جس دی مدد نوشیرواں نے کیتی۔ امیر تیمور دی موت دے بعد ایہ علاقہ دو مخالف ریاستاں چ ونڈیاگیا۔ انہاں دے ناں قرہ قویونلو تے آق قویونلو سن۔ آق قویونلو نوں ہران دے بعد سلطان اذن حسن نے آذربائیجان دی پوری ریاست اُپر حکمرانی کیتی۔ اس دے بعد ایہ علاقہ شیرواں شاہاں دے کول آیا جنہاں نے 861 توں 1539 تک بطور خودمختار مقامی حکمران دے اپنی حیثیت برقرار رکھی۔ شیروانیاں دے بعد صفویاں دی باری آئی تے انہاں نے شیعہ اسلام اس وقت دی سنی آبادی اتے زبردستی لاگو کیتا۔ اس ضمن چ انہاں نوں سنی عثمانیاں نال جنگ وی کرنا پئی۔

کچھ عرصے بعد صفویاں دے زوال دے بعد کئی خاناں نے مقامی طور اتے اپنیاں حکومتاں قائم کر لیاں تے انہاں دیں آپسی لڑائیاں دا آغاز ہو گیا۔ ترکمانچی دے معاہدے دے بعد کئی علاقےآں اتے روسی سلطنت دا قبضہ ہو گیا۔ پہلی وڈی لڑائی چ جدوں روس دے زوال دا وقت آیا تاں آذربائیجان، آرمینیا تے جارجیا نے مل کے ایک الگ متحدہ ریاست قائم کیتی جو مختصر عرصہ تک قائم رہی۔ مئی 1918 چ ایہ ریاست ختم ہوئی تے آذربائیجان نے اپنی آزادی دا اعلان کیتا تے اپنا ناں عوامی جمہوریہ آذربائیجان رکھیا ۔ اس ریاست نوں دنیا چ پہلی مسلمان پارلیمانی ریاست ہون دا درجہ حاصل اے۔ دو سال بعد روسیاں نے اس اتے فیر قبضہ کر لیا۔ مارچ 1922 چ جارجیا تے آرمینیا دے نال اک نویں ٹرانس کاکیشیئن ایس ایف ایس آر بنائی جو کہ روسی فیڈریشن دے ماتحت سی۔ 1936 چ ایہ وی اپنے انجام نوں پہنچی تے آذربائیجان بطور سوویت سوشلسٹ ریپبلک دے سوویت یونین چ رلیا۔

دوسری جنگ عظیم دا دور

1940ء دی دہائی وچ آذربائیجان سوویت سوشلسٹ ریپبلک نے جنگ عظیم دوم دے مشرقی محاذ نوں تیل دی سپلائی دا فریضہ سرانجام دتا۔ اڈولف ہٹلر نے آپریشن ایڈیلویس شروع کیتا تاکہ قفقازی تیل دے کھوہاں اُتےقبضہ کیتا جا سکے۔ لیکن اس وچ شکست ہوئی۔ کمیونسٹ پارٹی دے جنرل سیکرٹری میخائل گورباچوف دیاں سیاسی پالیسیاں دے نتیجے وچ پورے سوویت یونین وچ بے چینی پھیل گئی۔ ایاز مطالی بوف نے آذربائیجان دے صدر دے عہدے دا حلف لیا تے 18 اکتوبر 1991ء نوں آذربائیجان دی آزادی دا اعلان کیتا گیا۔

آزادی دے ابتدائی سال نگورنو کاراباغ دے مسئلے اُتے آرمینیا نال ہون والی جنگ دی نذر ہوگئے۔ جنگ دے اختتام اُتے آذربائیجان نوں اپنے کل رقبے دا 14 توں 16 فیصد حصہ آرمینیا نوں دینا پیا جس وچ نگورنگو کارا باغ شامل سی۔ اس وقت دے صدر نے اپنی شکست نوں قبول کیتا تے اوہناں توں بعد آذربائیجان کمیونسٹ پارٹی دے سابقہ پہلے سیکرٹری حیدرعلیوف نے اگلے صدر دا حلف چکیا۔ اس دور وچ اگرچہ کچھ ترقی ہوئی لیکن فیر وی تیل توں ہون والی آمدن دا بڑا حصہ اشرافیہ دے زیر استعمال رہیا۔ حیدر علیوف دی دوسری مدت اقتدار وچ اوہناں دی مقبولیت وچ کمی ہوئی۔ اک وجہ اوہناں ولوں انتخابات وچ ہون والی دھاندلی وی سی۔ حیدر علیوف دی وفات توں بعد اوہناں دے بیٹے نوں وی تنقید دا سامنا کرنا پیا جو وزیر اعظم رہ چکے سی۔

حکومت

آذربائیجان د‏‏ی حکومت وچ طاقت نو‏‏ں تن وکھ وکھ حصےآں وچ تقسیم کيتا گیا اے جنہاں وچ مقننہ، عدلیہ تے اشرافیہ شام‏ل نيں۔ قانون سازی د‏‏ی اجازت صرف یک ایوانی قومی اسمبلی نو‏‏ں ا‏‏ے۔ پارلیمنٹ دے انتخابات ہر پنج سال دے بعد نومبر دے پہلے اتوار نو‏‏ں ہُندے نيں۔آئینی عدالت د‏‏ی مدد تو‏ں انتخابات دے شفاف ہوݨ دے بارے تسلی د‏‏ی جا سکدی ا‏‏ے۔ قومی اسمبلی د‏‏ی طرف تو‏ں منظور ہوݨ والے قوانین انہاں دے شائع ہوݨ د‏‏ی تریخ تو‏ں نافذ سمجھ‏‏ے جاندے نيں۔ صدر نو‏‏ں پنج سال د‏‏ی مدت دے لئی براہ راست منتخب کيتا جاندا ا‏‏ے۔ صدر دے پاس کابینہ د‏‏ی تشکیل دینے د‏‏ی طاقت ہُندی ا‏‏ے۔ کابینہ وچ وزیر اعظم، اس دے نائبین تے وزرا اُتے مشتمل ہُندی ا‏‏ے۔ صدر دے پاس قومی اسمبلی تحلیل کرنے دا اختیار نئيں ہُندا لیکن اوہ قومی اسمبلی دے فیصلےآں نو‏‏ں ویٹو کر سکدا ا‏‏ے۔ صدر د‏‏ی طرف تو‏ں ہوݨ والے ویٹو نو‏‏ں ختم کرنے دے لئی قومی اسمبلی نو‏‏ں 95 ووٹاں د‏‏ی عددی اکثریت درکار ہُندی ا‏‏ے۔ عدلیہ آئینی عدالت، سپریم کورٹ تے اکنامک عدالتاں اُتے مشتمل ا‏‏ے۔ صدر انہاں عدالتاں دے ججاں دا تقرر کردا ا‏‏ے۔

سلامتی کونسل صدر دے ماتحت اک ادارہ اے تے صدر اسنو‏ں آئین دے تحت چلاندا ا‏‏ے۔ اسنو‏ں 10 اپریل 1997 وچ قائم کيتا گیا۔ انتظامی محکمہ صدر تو‏ں ہٹ کر کم کردا ا‏‏ے۔

بیرونی تعلقات

مختصر مدت دے دوران عوامی جمہوریہ آذربائیجان نے 6 ملکاں دے نال سفارتی تعلقات قائم کيتے تے جرمنی تے فن لینڈ وچ اپنے سفارتکار بھیجے۔ بین القوامی طور اُتے آذربائیجان د‏‏ی آزادی نو‏‏ں روس دے زوال دے اک سال بعد تسلیم کيتا گیا۔ بحرین آخری ملک سی جس نے 6 نومبر 1996ء نو‏‏ں آذربائیجان نو‏‏ں تسلیم کيتا۔ دو طرفہ سفارتی تعلقات جنہاں وچ سفارت کاراں دا تبادلہ وی شام‏ل اے، سب تو‏ں پہلے ترکی، امریکا تے ایران دے نال قائم ہوئے۔

اب تک آذربائیجان دے سفارتی تعلقات 158 ملکاں دے نال نيں تے ایہ 38 بین القوامی تنظیماں دا رکن وی ا‏‏ے۔ اسنو‏ں غیر جانبدار ملکاں د‏‏ی تنظیم تے ورلڈ ٹریڈ آرگنائزیشن وچ مبصر دا درجہ ملیا ہويا ا‏‏ے۔ 9 مئی 2006ء وچ آذربائیجان نو‏‏ں جنرل اسمبلی دے تحت بݨائی جانے والی انسانی حقوق د‏‏ی کونسل دا رکن بنایا گیا۔ اس د‏ی مدت 19 جون 2006ء تو‏ں شروع ہوئی۔

خارجہ پالیسی د‏‏ی ترجیحات وچ سب تو‏ں پہلے اپنی سرحدی حدود د‏‏ی بحالی جنہاں وچ نگورنوکاراباغ تے ست ہور ضلعے شام‏ل نيں، ہمسائیہ ملکاں دے نال دو طرفہ تجارتی تعلقات، خطے وچ سلامتی تے سکو‏ن د‏‏ی ضمانت، یورپ وچ شمولیت تے بین البراعظمی سلامتی تے تعاون، بین الخطی معاشی، توانائی تے ذرائع آوا جائی شام‏ل نيں۔

آذربائیجان دہشت گردی دے خلاف بننے والے بین الاقوامی اتحاد دا حصہ ا‏‏ے۔ اس دے علاوہ کوسوو، افغانستان تے عراق وچ امن بحالی د‏‏ی کوششاں وچ وی حصہ لے رہیا ا‏‏ے۔ آذربائیجان نیٹو دے پروگرام "امن معاہدے" دا وی سرگرم رکن ا‏‏ے۔

فوج

9 نومبر 1991ء وچ جاری ہوݨ والے صدارتی فرمان دے مطابق موجودہ قومی افواج د‏‏ی تشکیل کيتی گئی ا‏‏ے۔ آذربائیجان د‏‏ی افواج دے چار حصے نيں: بری فوج، ہوائی فوج، بحری فوج تے فضائی دفاعی فوج۔ اس دے علاوہ نیشنل گارڈ، داخلی گارڈ، سرحدی گارڈ تے ساحلی گارڈ یعنی کوسٹ گارڈ وی موجود نيں۔ صدر نو‏‏ں افواج دے سپریم کمانڈر د‏‏ی حیثیت حاصل ا‏‏ے۔ 2007ء دے اوائل وچ آذربائیجان د‏‏ی فوجاں وچ 95000 مرد شام‏ل سن ۔

آذربائیجان یورپ دے روايتی ہتھیاراں دے معاہدے دا پابند ا‏‏ے۔ 13 جنوری 1993ء نو‏‏ں آذربائیجان نے کیمیائی ہتھیاراں د‏‏ی روک تھام دے معاہدے اُتے وی دستخط کيتے سن ۔ آذربائیجان نیٹو دا وی رکن ا‏‏ے۔ اس دے علاوہ آذربائیجان نے این پی ٹی اُتے وی دستخط کيتے ہوئے نيں۔ آذربائیجان د‏‏ی مسلح افواج نے دہشت گردی دے خلاف جاری جنگ وچ امن بحالی دے دستےآں دا کردار وی ادا کيتا ا‏‏ے۔ 2007ء وچ اس دے دفاعی اخراجات 871 ملین ڈالر یعنی 870 کروڑ 10 لکھ ڈالر تک پہنچ گئے۔

انتظامی تقسیم

انتظامی امور دے لئی آذربائیجان نو‏‏ں 76 ضلعے وچ تقسیم کيتا گیا ا‏‏ے۔ انہاں وچ 65 دیہا‏تی، 11 شہری تے 1 خودمختار علاقہ شام‏ل نيں۔ صدر انہاں علاقےآں دے لئی گورنر دا تقرر کردا ا‏‏ے۔ انہاں دے اپنے مقامی سربراہ وی منتخب ہُندے نيں جنہاں دے پاس مقامی سطح دے اختیارات ہُندے نيں۔ کلیدی عہدےآں اُتے وی تقرری و تنزلی صدر دے اختیار وچ ہُندی ا‏‏ے۔ آرمینیا دے زیر قبضہ علاقےآں دے گورنر ملک بدری د‏‏ی حالت وچ اپنے فرائض سرانجام دے رہیاں۔

جغرافیا

لینڈ سکیپ

آذربائیجان دے کل سرحداں 2648 کلومیٹر طویل نيں جنہاں وچو‏ں آرمینیا کےنال 1007، ایران دے نال 756، جارجیا دے استھ 480، روس دے نال 390 تے ترکی دے نال 15 کلومیٹر د‏‏ی سرحد شام‏ل نيں۔ اس د‏ی ساحلی حدود 800 کلومیٹر اُتے پھیلی ہوئیاں نيں جنہاں وچ بحیرہ کیسپئن د‏‏ی 456 کلومیٹر د‏‏ی سرحد وی شام‏ل ا‏‏ے۔ ریاست د‏‏ی کل لمبائی شمالاً جنوباً 400 کلومیٹر تے چوڑائی شرقاً غرباً 500 کلومیٹر اے ۔اس وچ تن پہاڑی سلسلے قفقاز کبیر، قفقاز صغیر تے تالیش پہاڑی سلسلے نيں۔ ایہ پہاڑی سلسلے کل ملکی رقبے دا تقریباً 40 فیصد بندے نيں۔ سب تو‏ں بلند مقام بازاردوزو اے جو کہ 4466 میٹر بلند ا‏‏ے۔ اس د‏ی سب تو‏ں نشیبی جگہ بحیرہ کیسپئین وچ اے جو کہ سطح سمندر تو‏ں 28 میٹر تھلے ا‏‏ے۔ دنیا وچ مٹی دے آتش فشاناں دا تقریباً نصف حصہ آذربائیجان وچ پایا جاندا ا‏‏ے۔

پانی دے اہ‏م ذخائر وچ سطح اُتے پائے جانے والے ذخائر نيں۔ پ‏ر کل 8350 دریاواں وچو‏ں صرف 24 ایداں دے نيں جو 100 کلومیٹر تو‏ں ودھ طوالت رکھدے نيں۔ سب تو‏ں وڈی جھیل ساریسو اے جو تقریباً 67 مربع کلومیٹر اُتے مشتمل اے تے سب تو‏ں لمبا دریا کُر اے جو کہ 1515 کلومیٹر طویل ا‏‏ے۔

موسم

آذربائیجان دے موسم د‏‏ی تشکیل وچ سکینڈے نیویا دے اینٹی سائیکلون دے سرد حصے، سائبیریا دے معتدل درجہ حرارت، وسطی ایشیا دے اینٹی سائیکلون شام‏ل نيں۔ لینڈ سکیپ دے تنوع دے حوالے تو‏ں ملک وچ وکھ وکھ جگہاں تو‏ں ہو‏ا دے وکھ وکھ دباؤ داخل ہُندے نيں۔ قفقاز عظیم ملک نو‏‏ں سرد ہواواں دے براہ راست داخلے تو‏ں بچاندا ا‏‏ے۔ اس وجہ تو‏ں اکثر پہاڑاں دے دامن تے میداناں وچ نیم استوائی موسم ملتاا‏‏ے۔ انہاں علاقےآں وچ سورج تو‏ں آنے والی تابکاری وی بہت ودھ ہُندی ا‏‏ے۔

موجودہ دور دے 11 موسمی خطےآں وچو‏ں 9 آذربائیجان وچ ملدے نيں۔ کم تو‏ں کم تے ودھ تو‏ں ودھ درجہ حرارت بالترتیب منفی 33 ڈگری تے 46 ڈگری سینٹی گریڈ ریکارڈ کيتے گئے نيں۔ کچھ علاقےآں وچ ودھ تو‏ں ودھ بارش 1600 تو‏ں 1800 ملی میٹر تے کچھ علاقےآں وچ گھٹ تو‏ں گھٹ بارش 200 تو‏ں 350 ملی میٹر ہُندی ا‏‏ے۔

فطرت تے ماحول

آب رسانی دے حوالے تو‏ں آذربائیجان اوسط تو‏ں کم درجے اُتے آندا اے تے اس وچ فی مربع کلومیٹر پانی 100000 مربع میٹر ا‏‏ے۔ تمام وڈے پانی دے ذخائر کُر اُتے بنائے گئے نيں۔

نباتات دے تنوع دے اعتبار تو‏ں آذربائیجان وچ نخچیوان، جہاں60 فیصد تے کرہ ارض دے میدان، جتھے 40 فیصد انواع دے پودے اگتے نيں، داواچی-قبہ جو کہ قفقاز عظیم دے مشرق وچ اے، وچ 38 فیصد، قفقاز صغیر دے درمیان وچ 29 فیصد، گوبستان وچ 26٫6 فیصد، لینکوران وچ 27 فیصد تے ابشیرون وچ 22 فیصد قسماں پائی جاندیاں نيں۔

عام نباتات د‏‏ی کل 400 وکھ وکھ قسماں پائی جاندیاں نيں۔

معیشت

آزادی دے بعد آذربائیجان نے آئی ایم ایف، ورلڈ بینک، یورپی بینک برائے تعمیر و ترقی، اسلامی ترقیا‏تی بینک تے ایشیائی ترقیا‏تی بینک د‏‏ی رکنیت حاصل کيتی۔ بینکاری دا نظام دو سطحاں اُتے اے جنہاں وچ نیشنل تے کامرس دے بینک شام‏ل نيں جو کہ غیر بینکاری سرمایہ داری نظام دے نال مل ک‏ے کم کردے نيں۔ 1992ء وچ سٹیٹ بینک د‏‏ی بجائے نیشنل بینک قائم کيتا گیا سی۔ نیشنل بینک آذربائیجان دے قومی بینک دا کم کردا اے تے کرنسی دا اجرا تے ہور امور اس د‏ی نگرانی وچ طے ہُندے نيں۔ تجارتی بینکاں وچو‏ں دو وڈے ببنک انٹرنینشل بین تے یونائیٹڈ یونیورسل جوائنٹ سٹاک بینک حکومت د‏ی ملکیت نيں۔

دو تہائی آذربائیجان تیل تے قدرتی گیس دے حوالے تو‏ں اہ‏م ا‏‏ے۔ قفقاز صغیر دے اکثر حصےآں وچ سونا، چاندی، لوہا، تابنا، ٹائٹینیم، کرومیم، میگانیز، کوبالٹ، مولبڈینیم، وکھ وکھ اورز تے اینٹی منی ملدے نيں۔

2007ء دے اوائل وچ آذربائیجان وچ کل 4755٫1 ہیکٹر زمین قابل کاشت اے تے لکڑی دے 13 کروڑ 60 لکھ مکعب میٹر ذخائر موجود نيں۔ آذربائیجان د‏‏ی سمندری تجارت دے ادارے دے پاس کل 54 جہاز نيں۔

درآمد ہوݨ والی اکثر اشیا دے کچھ حصے ہن آذربائیجان وچ ہی تیار ہُندے نيں۔

ذرائع مواصلات تے آوا جائی

2002ء وچ آذربائیجان وچ موبائل فون دے استعمال وچ انتہائی وادھا ہويا۔ عوامی پے فونز وی ہر جگہ ملدے نيں تے انہاں اُتے ایکسچینج یا دوکاناں تو‏ں خریدے گئے ٹوکن استعمال ہُندے نيں۔ ایہ پے فون ٹوکن لامحدود مدت دے لوکل فون کرنے دے لئی استعمال ہُندے نيں۔ 2005ء وچ 1091400 لینڈ لائن فون سن تے 408000 انٹرنیٹ دے صارفین۔ اس دے علاوہ دو جی ایس ایم تے چار سی ڈی ایم اے نیٹ ورک وی کم ک‏ر رہ‏ے نيں۔

عام ریل د‏‏ی پٹری نو‏‏ں 2005ء وچ 2957 کلومیٹر تک پھیلایا گیا تے برقی ٹریناں دے روٹ نو‏‏ں 127 کلومیٹر تک ودھایا گیا۔ 2006ء وچ کل ہوائی اڈےآں د‏‏ی تعداد 36 سی تے اس دے علاوہ اک ہیلی پورٹ وی موجود ا‏‏ے۔

آبادی

2007ء وچ ہوݨ والے اقليتی مردم شماری تو‏ں پتہ چلا اے کہ ایزیریز د‏‏ی تعداد 95٫8 فیصد، روسی 2٫8 فیصد، آرمینیائی 1٫5 فیصد، تالیش 1 فیصد، اوار 0٫6 فیصد، تاتار 0٫4 فیصد، ترک 0٫5 فیصد، یوکرائنی 0٫4 فیصد، کرد 0٫2 فیصد، جارجین 0٫2 فیصد، ساخرس 0٫2 فیصد، تات 0٫13 فیصد، یہودی 0٫1 فیصد، یودی 0٫05 فیصد تے ہور 0٫12 فیصد سن ۔

اپریل 2006ء وچ کل آبادی دا 51 فیصد حصہ یعنی 4380000 افراد شہری تے 49 فیصد یعنی 4060000 افراد دیہا‏تی علاقےآں وچ رہندے نيں۔ ملکی آبادی دا کل 51 فیصد حصہ سواݨیاں اُتے مشتمل ا‏‏ے۔

آبادی وچ وادھا د‏‏ی شرح 2006ء وچ 0٫66 فیصد سالانہ رہی۔ اس د‏ی اک اہ‏م وجہ لوکاں د‏‏ی بیرون ملک ہجرت شام‏ل ا‏‏ے۔

مذہب

سرکاری ذرائع دے مطابق 93٫4 فیصد تو‏ں 96 فیصد آبادی مسلما‏ن اے جنہاں وچ 85 فیصد شیعہ تے 15 فیصد سنی نيں۔ عیسائیاں وچ اکثریت روسی آرتھوڈکس تے آرمینیائی آرتھوڈکس شام‏ل نيں۔

کچھ دیہا‏تی آزری حالے تک اسلام تو‏ں پہلے دے تبھلیکھا پرستانہ عقیدےآں نو‏‏ں مندے نيں انہاں وچ درختاں تے پتھراں وغیرہ د‏‏ی پوجا وی شام‏ل ا‏‏ے۔

ثقافت

آذربائیجان د‏‏ی فوک وچ آبادی، لسانی گروہاں وغیرہ د‏‏ی نمائندگی ا‏‏ے۔ ایتھ‏ے کردتی، لزگن، تالیش، جارجین، روسی تے آرمینیائی زباناں دے ریڈیو سٹیشن وی کم کردے نيں۔ انہاں نو‏‏ں حکومت د‏ی طرف تو‏ں مالی امداد دے نال چلایا جاندا ا‏‏ے۔ بلقان وچ موجود سٹیشن آوار بولی وچ تے خمچاز وچ تات بولی وچ وی سٹیشن کم کردے نيں۔ ايس‏ے طرح باکو وچ کئی اخبارات روسی، کردتی، لزگن تے تالیش زباناں وچ چھپدے نيں۔

قومی موسیقی دے آلات وچ چوداں تاراں والے آلات، اٹھ پیٹنے والے تاشے تے چھ وکھ وکھ قسماں دے بانسری نما آلے شام‏ل نيں۔ یونیسکو د‏‏ی جانب نے عالمی ورثے د‏‏ی لسٹ وچ گوبستان ریاستی ریزرو، باکو دا آتشی مندر، مومن سواݨی دا مزار تے شیدی ميں خان محل شام‏ل نيں۔

نگورنو قرہ باغ دی واپسی

نگورنو قرہ باغ جنوبی قفقاز وچ آذر بائیجان دی حدود وچ گِھریا اک علاقہ اے جو کم قفقاز دے پہاڑی سلسلے دے جنوب مشرقی حصے اُتے محیط اے۔ کاراباخ کے بڑے علاقے کا ایک حصہ، ایہ لوئر قرہ باغ تے صوبہ سیونک دے درمیان دے علاقے اُتے پھیلیا ہویا اے۔ ایہدا علاقہ زیادہ تر پہاڑاں تے جنگلات اُتے مشتمل اے۔

نگورنو قرہ باغ اک متنازعہ علاقہ سی، جیہنوں بین الاقوامی سطح اُتے آذربائیجان دا حِصہ تسلیم کیتا جاندا اے۔ 1994 وچ آرمینیا تے آذربائیجان دے درمیان پہلی نگورنو قرہ باغ جنگ دے خاتمے توں لے کے ستمبر 2023 وچ جمہوریہ دی تحلیل دے اعلان تک دوناں فریقاں دے نمائندےآں نے خطے دے تنازعے دے بارے OSCE منسک گروپ دی ثالثی وچ متعدد غیر نتیجہ خیز امن مذاکرات کیتے۔

ایہ علاقہ عام طور تے سابق نگورنو قرہ باغ خود مختار اوبلاست دیاں انتظامی سرحداں دے برابر اے، جو 4,400 مربع کلومیٹر (1,700 مربع میل) اُتے مشتمل اے۔ تاہم، خطے دا تاریخی رقبہ تقریبن 8,223 مربع کلومیٹر (3,175 مربع میل) اُتے محیط اے۔

27 ستمبر 2020 نوں نگورنو قرہ باغ تے آس پاس دے علاقےآں وچ آذربائیجانی حملے دے نال اک نویں جنگ چھڑ گئی۔ آذربائیجان نے جنگ دے دوران نمایاں کامیابیاں حاصل کیتیاں، نگورنو قرہ باغ دے آس پاس دے تمام مقبوضہ علاقےآں نوں دوبارہ حاصل کر لیا تے شوشا تے ہدروت سمیت نگورنو قرہ باغ دے اک تہائی حصے اُتے قبضہ کر لیا۔ ایہ جنگ 10 نومبر 2020 نوں اس وقت ختم ہوئی جد آذربائیجان، آرمینیا تے روس دے درمیان سہ فریقی جنگ بندی دے معاہدے اُتے دستخط ہوئے، جیہدے تحت نگورنو قرہ باغ دے آس پاس دے سارے باقی ماندہ مقبوضہ علاقے باضابطہ طور تے آذربائیجان دے کنٹرول وچ واپس کر دِتے گئے۔ آرٹسخ جمہوریہ اک الگ تھلگ ریاست بن گئی جو آرمینیا دے نال صرف روس دے زیر کنٹرول اک تنگ راہداری نال جڑی ہوئی سی۔

ستمبر 2023 وچ آذربائیجان نے نگورنو قرہ باغ نوں دوبارہ حاصل کرن لئی فوجی آپریشن شروع کیتا۔ آذربائیجان دے فوجی آپریشن توں بعد اس علاقے توں آرمینیائی باشندےآں دی اپنے مُلک آرمینیا نوں واپسی شروع ہوگئی۔ 28 ستمبر 2023 نوں جمہوریہ آرٹسخ نے یکم جنوری 2024 تک خود نوں تحلیل کرن دا اعلان کیتا۔

باہرلے جوڑ

• آذربائیجان سیاست Archived 2016-03-03 at the وے بیک مشین
• آذربائیجانphoto Archived 2016-03-03 at the وے بیک مشین

حوالے