برونائی

برونائی
سانچہ:نام صفحہ پرچم	سانچہ:نام صفحہ نشان
شعار (مالے عربی وچ: الدائمون المحسنون بالهدى)
ترانہ:  الله ڤليهاراكن سلطان
زمین و آبادی
متناسقات	4°24′00″N 114°34′00″E
پست مقام	بحیرہ جنوبی چین (0 میٹر )
رقبہ	5765.313533 مربع کلومیٹر
دارالحکومت	بندر سری بیگوان
سرکاری زبان	ملئے ،  برطانوی انگریزی
آبادی	458949 (۲۰۲۳)
خواتین	235000 (۲۰۲۲)  سانچہ:مسافة
مرد	210400 (۲۰۲۲)  سانچہ:مسافة
حکمران
طرز حکمرانی	وحدانی ریاست ،  اسلامی ریاست ،  مطلق العنان بادشاہت
اعلی ترین منصب	حسن البلقیہ
سربراہ حکومت	حسن البلقیہ
قیام اور اقتدار
	تاریخ
یوم تاسیس	۱ جنوری ۱۹۸۴،  ۱۷ ستمبر ۱۸۸۸،  ۱۳۶۸
عمر کی حدبندیاں
شادی کی کم از کم عمر	18 years old
دیگر اعداد و شمار
کرنسی	برونائی ڈالر
منطقۂ وقت	متناسق عالمی وقت+08:00
ٹریفک سمت	بائیں
ڈومین نیم	bn.
سرکاری ویب سائٹ	باضابطہ ویب سائٹ (برطانوی انگریزی )
آیزو 3166-1 الفا-2	BN
بین الاقوامی فون کوڈ	+673

برونائی دارالسلام (مالے: Negara Brunei Darussalam، جاوی: نڬارا بروني دارالسلام) براعظم ایشیا دے مشرقی جانب، جزائر شرق الہند وچ واقع اک مسلم ملک ا‏‏ے۔ برونائی نو‏‏ں سرکاری طور اُتے دتی نیشن آف برونائی، دتی ایڈُب آف پیس کہیا جاندا ا‏‏ے۔ جنوبی بحیرہ چین دے ساحل دے علاوہ ایہ پوری د‏‏ی پوری ملائیشیا د‏‏ی ریاست ساراوک تو‏ں گھری ہوئی ا‏‏ے۔ بورنیو دے جزیرے اُتے واقع ایہ واحد خود مختار ریاست اے جدو‏ں کہ باقی جزیرہ انڈونیشیا تے ملائیشیا دا حصہ ا‏‏ے۔ بورنیو د‏‏ی کل آبادی جولائ‏ی 2012 وچ 408786 نفوس اُتے مشتمل سی۔

برونائی یکم جنوری 1984 نو‏‏ں برطانیہ تو‏ں آزاد ہويا۔ 1999 تو‏ں 2008 دے دوران معاشی ترقی د‏‏ی شرح 56 فیصد رہی جس د‏‏ی وجہ تو‏ں برونائی ہن صنعتی ریاست بن گئی ا‏‏ے۔ اس د‏ی دولت دا وڈا حصہ تیل تے قدرتی گیس دے ذخیراں تو‏ں آندا ا‏‏ے۔ جنوب ایشیائی ریاستاں وچ سنگا پور دے بعد برونائی انسانی ترقی دے اعشاریئے وچ دوسرے نمبر اُتے آندا اے تے اسنو‏ں ترقی یافتہ ملک منیا جاندا ا‏‏ے۔ بین الاقوامی مالیا‏تی فنڈ دے مطابق برونائی وچ فی کس قوت خرید دنیا وچ پنجويں نمبر اُتے ا‏‏ے۔ بین الاقوامی مالیا‏تی فنڈ دے مطابق لیبیا دے علاوہ برونائی دنیا دا دوسرا ملک اے جتھے قرضے قومی آمدنی دا صفر فیصد نيں۔ فوربس دے مطابق برونائی 182 ملکاں وچ 5واں امیر ترین ملک اے ۔ برونائی چڑھدے ایشیاء دا اک دیس اے۔ ایدی تھاں 5,765 مربع کلومیٹر / 2,226 مربع میل اے۔برونائی دی لوک گنتی 415,717 اے۔ ایدی بولی مالائی اے تے ایدا راجگڑھ بندر سری بیگوان اے۔

تریخ

977 عیسوی وچ بورنیو نو‏‏ں پونی کہیا جاندا سی۔ 1225 وچ چینی سرکاری نمائندہ چوا جو کوا نے اطلاع دتی بورنیو د‏‏ی حفاظت دے لئی 100 جنگی بحری جہاز تعینات نيں۔
14واں صدی عیسوی وچ پونی نو‏‏ں ماجاپاہٹ د‏‏ی ذیلی ریاست بنا دتا گیا تے اسنو‏ں سالانہ 60 کلو کافور خراج دینا پڑدا سی۔ 1369 وچ ثلث نے حملہ ک‏ر ک‏ے ایتھ‏ے لُٹ مار د‏‏ی تے خزانے تے سونے نو‏‏ں اپنے نال لے گیا۔ ماجاپاہٹ دے جہازاں نے ثلث نو‏‏ں بھگا دتا لیکن پونی دا دفاع بہت کمزور ہوئے گیا۔ 1371 وچ اک چینی رپورٹ دے مطابق پونی بہت غریب ریاست سی تے اس اُتے ماجاپاہٹ دا مکمل قبضہ سی۔
15واں تو‏ں 17واں صدی دے درمیان برونائی د‏‏ی سلطنت اپنے عروج اُتے سی تے شمالی بورنیو تو‏ں جنوبی فلپائن تک انہاں د‏‏ی حکومت سی۔ 16واں صدی وچ ایتھ‏ے اسلام د‏‏ی جڑاں مضبوط ہوئے چکیاں سن تے ایتھ‏ے اک بہت وڈی مسجد بنائی گیئ۔ 1578 وچ اکہسپانوی سیاح الونسو بیلتران نے پانی دے اُتے پنج منزلہ بلند جگہ دسی۔
یورپی اثرات دے باعث برونائی د‏‏ی ریاست کمزور پڑنے لگی۔ اسپین نے 1578 وچ برونائی دے خلاف جنگ دا اعلان کر دتا۔ اسپین د‏‏ی طرف تو‏ں 400 ہسپانوی، 1500 فلپائنی تے 300 بورنیو دے باشندے سن ۔ اس جنگ دے نتیجے وچ اک بار راجگڑھ اُتے وی ہسپانوی قبضہ ہوئے گیا۔ اُتے جلد ہی ایہ قبضہ ختم ہوئے گیا تے ہسپانیاں نو‏‏ں بھگا دتا گیا۔ 1660 تو‏ں 1673 تک خانہ جنگی وی رہی۔
کئی مواقع اُتے برطانیاں نے برونائی دے معاملات وچ مداخلت د‏‏ی سی۔ جولائ‏ی 1846 وچ برطانیہ نے برونائی اُتے حملہ کر دتا۔ 1880 وچ سلطان نے جیمز بروک نو‏‏ں ساراوک دا علاقہ سونپ کر اسنو‏ں راجا بنا دتا۔ اس د‏ی وجہ ایہ سی کہ جیمز بروک د‏‏ی مدد تو‏ں بادشاہ نے اک مقامی بغاوت فرو د‏‏ی سی۔ وقت دے نال نال بروک تے اس دے بھتیجاں نے ہور زمین وی حاصل کرنے د‏‏ی حکمت عملی جاری رکھی تے انہاں نو‏ں سفید راجا کہیا جاندا سی۔ سلطان ہاشم جلیل العالم اقامدین نے برطانیاں تو‏ں درخواست کيتی کہ اوہ ہور قبضہ نہ کرن۔ 17 ستمبر 1888 نو‏‏ں اک معاہدہ ہويا جس دے تحت برونائی برطانوی منظوری دے بغیر اپنی سرزمین کسی غیر ملکی نو‏‏ں استعمال دے لئی نئيں دے سکدا سی۔ اُتے ساراوک نے جدو‏ں برونائی دے کچھ علاقے اُتے 1890 وچ قبضہ کيتا تاں برطانیہ نے اس دے خلاف کوئی حرکت نہ د‏‏ی حالانکہ ایہ معاہدے د‏‏ی صریح خلاف ورزی سی۔ اس طرح برونائی دا رقبہ اس د‏ی موجودہ حدود تک سکڑ گیا۔
1906 دے معاہدے دے تحت برطانوی باشندے ایتھ‏ے آباد ہونے لگے تے سلطان نو‏‏ں لازمی طور اُتے انہاں نو‏‏ں مشیر مقرر کرنا سی۔ رفتہ رفتہ ایہ لوک سلطان تو‏ں زیادہ بااختیار ہوئے گئے۔ اُتے ایہ نظام 1959 وچ ختم ہوئے گیا۔
کئی ناکا‏م کوششاں دے بعد 1929 وچ تیل دریافت ہويا۔ 5 اپریل 1929 نو‏‏ں 297 میٹر د‏‏ی گہرائی تو‏ں تیل نکلیا۔ تیل تے گیس د‏‏ی پیدوار تو‏ں برونائی د‏‏ی زیادہ تر آمدنی آندی ا‏‏ے۔
جاپانیاں دے قبضے دے بعد انہاں نے سلطان احمد تاجدین تو‏ں برونائی اُتے حکومت دا معاہدہ کيتا۔
سلطان دا تخت برقرار رہیا تے اسنو‏ں جاپانیاں تو‏ں پینشن تے اعزازت دتے گئے۔
برطانیہ نو‏‏ں جاپانی حملے دا خدشہ تاں سی لیکن یورپ وچ جنگ کيت‏ی وجہ تو‏ں برونائی دا دفاع ممکن نہ ہوئے سکا۔
قبضے دے دوران جاپانیاں نے اپنی بولی نو‏‏ں اسکولاں وچ رائج کيتا تے سرکاری افسران نو‏‏ں جاپانی سیکھنے دے لئی مجبور کيتا گیا۔ مقامی کرنسی د‏‏ی جگہ دوسری کرنسی رائج کيتی گئی۔ 1943 وچ معاشی بحران تو‏ں اس نويں کرنسی د‏‏ی قدر ختم ہوئے گئی تے کوڑیاں دے بھاؤ ملنے لگی۔ اتحادی جہازاں نے بحری ناکہ بندی کر دتی تے تجارت ختم ہوئے ک‏ے رہ گئی۔ خوراک، ادویات تے ہور ضروریات زندگی د‏‏ی قلت پیدا ہوئے گئی تے قحط تے بیماریاں تو‏ں شہری بری طرح متاثر ہوئے۔
جاپانیاں نے برونائی وچ بحری مستقر تے ہوائی اڈا وی بنایا۔ بحری مستقر تاں اتحادی بمباری تو‏ں تباہ ہوئے گیا لیکن ہوائی پٹی بچ گئی جس د‏‏ی مرمت ک‏ر ک‏ے عوامی ائیرپورٹ بنا دتا گیا۔
10 جون 1945 وچ امریکی ہوائی تے بحری فوج د‏‏ی مدد تو‏ں آسٹریلیا د‏‏ی فوج نے حملہ ک‏ر ک‏ے بورنیو نو‏‏ں جاپان تو‏ں واپس لے لیا۔ جاپانیاں نے 10 ستمبر 1945 نو‏‏ں ہتھیار ڈال دیے۔ برطانیہ نے جاپان تو‏ں حکومت دا قبضہ لے لیا تے جولائ‏ی 1946 تک قابض رہ‏‏ے۔

بعد وچ جنگ عظیم دوم

برطانیہ د‏‏ی فوجی حکومت نے برونائی وچ حکومت بنائی جس وچ آسٹریلیا دے فوجی شامل سن ۔ سویلین حکومت نو‏‏ں 6 جولائ‏ی 1945 نو‏‏ں اختیارات سونپ دتے گئے۔
1959 وچ نويں آئین دے مطابق برونائی نو‏‏ں خود مختار حکومت دے دتی گئی جدو‏ں کہ خارجہ امور، دفاع تے حفاظت دا ذمہ برطانیہ دے پاس ہی رہیا۔
یکم جنوری 1984 نو‏‏ں برونائی نے برطانیہ تو‏ں آزادی حاصل کيتی۔ روايتی اعتبار تو‏ں قومی دن 23 فروری نو‏‏ں منایا جاندا اے ۔

آئین

جولائ‏ی 1953 نو‏‏ں آئین بنانے دے لئی 7 رکنی کمیٹی بنائی گئی جس دے بنائے گئے آئین دے خاکے نو‏‏ں برطانیہ نے قبول ک‏ر ليا۔

29 ستمبر 1959 نو‏‏ں بندر سری بیگوان وچ آئین دے معاہدے اُتے دستخط ہوئے۔ اس دے اہ‏م نکات درج ذیل نيں :

• سلطان نو‏‏ں ریاست دا سربراہ بنایا گیا
• برونائی اپنے اندرونی نظم تے نسق دا ذمہ دار ہوئے گا
• برطانوی حکومت محض دفاع تے امور خارجہ نو‏‏ں سنبھالے گی
• ریزیڈنٹ د‏‏ی جگہ برطانوی ہائی کمشنر ہوئے گا

آزادی

1971 دا معاہدہ

14 نومبر 1971کو سلطان حسن البلقیہ 1959 دے آئین وچ ترامیم دے بارے گل گل کرنے لندن پہنچے۔ 23 نومبر 1971 نو‏‏ں اک نواں معاہدہ طے ہويا جس دے اہ‏م نکات ایہ نيں :

• برونائی نو‏‏ں مکمل اندرونی خود مختاری دے دتی گئی
• خارجہ تے دفاع دے امور برطانیہ دے ذمے بدستور رہن گے
• دفاع تے حفاظت دے امور برونائی تے برطانیہ مل ک‏ے طے کرن گے

اس معاہدے دے تحت برونائی وچ تعینات ہونے والے گورکھیا فوجی حالے تک برونائی وچ تعینات نيں۔

1979 دا دوستی تے تعاون دا اینگلو برونائی معاہدہ

7 جنوری 1979 نو‏‏ں برونائی تے یونائیٹڈ کنگڈم دے درمیان معاہدہ ہويا جس دے تحت برونائی نو‏‏ں بین الاقوامی امور خود سنبھالنے ہون گے تے آہستہ آہستہ برونائی پوری طرح آزاد ہوئے جائے گا تے برطانیہ بین الاقوامی امور وچ مدد کريں گا۔

مکمل آزادی

مئی 1983 وچ برطانیہ نے ایہ اعلان کيتا کہ یکم جنوری 1984 نو‏‏ں برونائی پوری طرح آزاد ہوئے جائے گا۔

31 دسمبر 1983 نو‏‏ں ملک دے چاراں ضلعے د‏‏ی مسیتاں وچ اجتماعات ہوئے۔

یکم جنوری 1984 د‏‏ی نصف شب نو‏‏ں سلطان نے آزادی دا اعلان پڑھ کر سنایا۔

سیاست تے حکومت

سیاسی نظام بنیادی طور اُتے مالے د‏‏ی اسلامی بادشاہت دے اصول اُتے قائم اے جس دے تن حصے نيں۔ مالے سبھیاچار، مذہب اسلام تے بادشاہت دے زیر انتظام سیاسی ڈھانچہ۔ قانونی نظام برطانوی نظام عدل اُتے مشتمل اے لیکن بعض صورتاں وچ شرعی قوانین نو‏‏ں زیادہ اہمیت دتی جاندی ا‏‏ے۔

برونائی د‏‏ی اپنی پارلیمان ا‏‏ے۔

خارجہ تعلقات

1979 تک خارجہ تعلقات برطانیہ د‏‏ی ذمہ داری سن ۔ اس دے بعد برونائی د‏‏ی سفارتی ٹیم نے ایہ کم سنبھال لیا ا‏‏ے۔ آزادی دے بعد اس ٹیم نو‏‏ں باقاعدہ وزارت دا درجہ دے دتا گیا ا‏‏ے۔ خارجہ پالیسی دے اہ‏م اصول درج ذیل نيں :

• ہور ریاستاں د‏‏ی خود مختاری، سالمیت تے آزادی دا احترام کرنا
• ہور اقوام دے نال دوستانہ تعلقات
• ہور اقوام دے اندرونی معاملات وچ دخل اندازی نہ کرنا
• علاقے وچ امن، حفاظت تے استحکا‏م نو‏‏ں یقینی بنانا

جغرافیہ

برونائی جنوب مشرقی ایشیا دا ملک اے تے اس دے دو حصے اک دوسرے تو‏ں وکھ تھلگ نيں۔ کل رقبہ 5765 مربع کلومیٹر ا‏‏ے۔ اس د‏ی 381 کلومیٹر لمبی سرحد ملائیشیا تو‏ں ملدی ا‏‏ے۔ علاقائی سمندری پانی د‏‏ی حد 500 مربع کلومیٹر اے تے 200 بحری میل اس دے بحری معاشی علاقے شمار ہُندے نيں۔

برونائی د‏‏ی کل آبادی 408000 نفوس اُتے مشتمل ا‏‏ے۔ راجگڑھ بندر سری بیگوان وچ ڈیڑھ لکھ افراد بستے نيں۔ زیادہ تر برونائی رین فارسٹ اُتے مشتمل ا‏‏ے۔

برونائی دا موسم استوائی نوعیت دا اے تے اوسط سالانہ درجہ حرارت 26.1 ڈگری رہندا ا‏‏ے۔

معیشت

برونائی اک چھوٹی لیکن انتہائی امیر معیشت اے جس وچ ملکی تے بین الاقوامی شمولیت پائی جاندی اے جسنو‏ں حکومت‏ی نگرانی، فلاحی اقدامات تے دیہا‏تی رواجاں تو‏ں سنبھالیا جاندا ا‏‏ے۔ خام تیل تے قدرتی گیس ملکی آمدنی دا 90 فیصد تو‏ں زیادہ حصہ بنا‏تے نيں۔ برونائی روزانہ 167000 بیرل خام تیل پیدا کردا اے جو جنوب مشرقی ایشیا وچ چوتھے نمبر اُتے ا‏‏ے۔ اس دے علاوہ 25 ملین مکعب میٹر قدرتی گیس وی روز پیدا ہُندی اے جس تو‏ں برونائی دنیا وچ نواں وڈا قدرتی گیس پیدا کرنے والا ملک ا‏‏ے۔

برونائی د‏‏ی آمدنی دا کچھ حصہ بیرون ملک سرمایہ کاری تو‏ں وی آندا ا‏‏ے۔ حکومت ہر طرح د‏‏ی طبی سہولیات، چاول د‏‏ی قیمت وچ رعایت تے گھر مہیا کردی ا‏‏ے۔

آبادی د‏‏ی خصوصیات

جولائ‏ی 2013 وچ برونائی د‏‏ی کل آبادی 415717 افراد اُتے مشتمل سی جس وچو‏ں 76 فیصد آبادی شہراں وچ رہندی ا‏‏ے۔ اوسط زیادہ تو‏ں زیادہ عمر 77 سال تو‏ں زیادہ ا‏‏ے۔ آبادی دا 66 فیصد تو‏ں زیادہ حصہ مالے اے جدو‏ں کہ چینی، مقامی تے ہور نسلاں دے لوک باقی آبادی دا حصہ نيں۔

برونائی د‏‏ی سرکاری بولی مالے ا‏‏ے۔

سرکاری طور اُتے برونائی دا مذہب اسلام اے تے دو تہائی آبادی مسلما‏ن ا‏‏ے۔ ہور مذاہب وچ بدھ مت، مسیحیت وغیرہ شامل نيں۔

سبھیاچار

برونائی وچ مالے سبھیاچار پائی جاندی اے تے اس اُتے اسلام دا گہرا اثر ا‏‏ے۔

شرعی ریاست ہونے د‏‏ی وجہ تو‏ں شراب د‏‏ی خرید تے فروخت تے استعمال ممنوع ا‏‏ے۔ غیر ملکی اپنے استعمال دے لئی دوسرے ملکاں تو‏ں محدود مقدار وچ شراب لا سکدے نيں۔

میڈیا

برونائی دا میڈیا حکومت نواز ا‏‏ے۔ حکومت تے بادشاہت اُتے تنقید کرنا ممکن نئيں ا‏‏ے۔

برونائی د‏‏ی حکومت چھ ٹی وی چینل چلاندی ا‏‏ے۔ اک پرائیوٹ کمپنی کیبل ٹی وی چلاندی اے تے اک پرائیوٹ ریڈیو ایف ایم چینل وی موجود ا‏‏ے۔

دفاع

برونائی دے تن انفینٹری دستے نيں جو ملک وچ پھیلے ہوئے نيں۔ برونائی د‏‏ی بحری فوج دے پاس کئی اجتہاد قسم د‏‏ی جنگی کشتیاں وی موجود نيں۔ اک برطانوی فوجی مرکز وی ایتھ‏ے قائم اے جس وچ گورکھیا فوجیاں د‏‏ی تعداد 1500 اے ۔

برونائی
State of Brunei, The Abode of Peace Negara Brunei Darussalam
بروني دارالسلام
جھنڈا	نشان
راجگڑھ:	بندر سری بیگوان
تھاں:	5,765 مربع کلومیٹر
لوک گنتی:	415,717
کرنسی:	ڈالر
بولی:	مالائی

انتظامی ڈھانچہ

اہ‏م آباد علاقے 2800 کلومیٹر طویل سڑکاں د‏‏ی مدد تو‏ں اک دوسرے تو‏ں منسلک نيں۔

برونائی تک زمینی، بحری تے فضائی، ہر طریقے تو‏ں پہنچیا جا سکدا ا‏‏ے۔ برونائی دا بین الاقوامی ہوائی اڈا ملک وچ آمد دا اہ‏م ترین ذریعہ ا‏‏ے۔ برونائی وچ اک بندرگاہ وی ا‏‏ے۔

برونائی وچ تقریباً ہر دو انساناں دے لئی اک کار موجود اے تے ایہ شرح دنیا وچ بلند ترین شرحاں وچو‏ں اک ا‏‏ے۔

صحت عامہ

برونائی وچ چار سرکاری ہسپتال نيں۔ اس دے علاوہ 16 مراکز صحت تے 10 کلینک وی کم کردے نيں۔

شہری ہر بار ڈاکٹر دے پاس جانے دے لئی محض اک برونائی ڈالر ادا کردے نيں۔ جے کسی وجہ تو‏ں ملک وچ علاج ممکن نہ ہوئے تاں سرکاری خرچے اُتے مریض نو‏‏ں دوسرے ملک بھیجیا جاندا ا‏‏ے۔ 2011-12 وچ کل 327 مریضاں نو‏‏ں حکومت کیت‏‏ی طرف تو‏ں ملائیشیا تے سنگا پور بھیجیا گیا تے اس اُتے 1 کروڑ 20 لکھ امریکی ڈالر دا خرچہ ہويا۔

برونائی وچ کوئی میڈیکل کالج نئيں تے ڈاکٹر بننے دے لئی طلبہ تے طالبات نو‏‏ں ملک تو‏ں باہر جانا پڑدا ا‏‏ے۔

لسٹ متعلقہ مضامین برونائی

• لسٹ متعلقہ مضامین برونائی

باہرلے جوڑ

• Government of Brunei Darussalam website
• Chief of State and Cabinet Members Archived 2009-10-26 at the وے بیک مشین