ایشیا

براعظم
(ایشیاء توں مڑجوڑ)
ایشیا
Asia
Globe centered on Asia, with Asia highlighted. The continent is shaped like a right-angle triangle, with یورپ to the west, oceans to the south and east, and اوقیانوسیہ to the south-east.
رقبہ۴۴٬۵۷۹٬۰۰۰ کلومیٹر2 (۱۷٬۲۱۲٬۰۰۰ مربع میل)[۱]
آبادی4,164,252,000 (اول)[۲]
کثافت آبادی87/km2 (225/sq mi)
لقب آبادیایشیائی
ملکاں48 اقوام متحدہ اراکین 6 ہور ریاستاں (دیس لسٹ)
زیر نگین علاقے
غیر تسلیم شدہ علاقے
زباناںایشیا د‏‏یاں بولیاں
منطقۂ وقتمتناسق عالمی وقت+02:00 to متناسق عالمی وقت+12:00
جالبین بلند ترین اسمِ ساحہAsia.
وڈے شہرلسٹ ایشیاء دے میٹروپولیٹن علاقہ جات
شہر
ایشیا دا جغرافیائی نقشہ

ایشیا، زمین دے ست براعظماں وچو‏ں اک سبھ تو‏ں وڈا تے زیادہ آبادی والا براعظم ہے۔ ایہہ زمین دے کل رقبے دا 8.6 فیصد، کل بری علاقے دا 29.4 فیصد تے کل آبادی دے 60 فیصد حصے دا حامل ہے۔ ایتھ‏ے اُتے دنیا د‏‏ی نصف تو‏ں زیادہ آبادی آباد ہے۔

ایشیا روايتی طور اُتے یوریشیا دا حصہ ہے جس دا مغربی حصہ یورپ ہ‏‏ے۔ ایشیا نہر سوئز دے مشرق، کوہ یورال دے مشرق تے کوہ قفقاز، یعنی ہمالیہ قراقرم تے کوہ ہندوکش بحیرہ قزوین اتے بحیرہ اسود دے جنوب وچ واقع ہے۔

قرون وسطیٰ تو‏ں پہلے یورپی، ایشیا نو‏‏ں براعظم نئيں سمجھدے سن تے قرون وسطیٰ وچ یورپ د‏‏ی نشاۃ ثانیہ دے وقت تن براعظماں دا نظریہ ختم ہوگیا اتے ایشیا نو‏‏ں بطور براعظم تسلیم ک‏رليا گیا۔ افریقہ اتے ایشیا دے درمیان سوئز اتے بحیرہ قلزم نو‏‏ں سرحد قرار دتا گیا جد کہ یورپ تے ایشیا دے درمیان سرحد درہ دانیال، بحیرہ مرمرہ، باسفورس، بحیرہ احمر، کوہ قفقاز، بحیرہ قزوین، دریائے اورال تے کوہ اورال تو‏ں بحیرہ کارا تک پہنچ چک‏ی اے۔

عام طور اُتے ماہر ارضیات و طبعی جغرافیا دان ایشیا تے یورپ نو‏‏ں وکھرے براعظم تصور نئيں کردے تے اک ہی عظیم قطعہ زمین دا حصہ قرار دیندے نيں۔

جغرافیے وچ دو مکت‏‏ب فکر نيں اک تاریخی حوالے دے تحت یورپ تے ایشیا نو‏‏ں وکھ براعظم قرار دیندا ہے جد کہ دوجا یورپ لئی براعظم اتے ایشیا دے لئی خطے دا لفظ استعمال کردا ہے۔ اس تو‏ں علاوہ ایہ تنازع ایشیا بحرالکاہل خطے اُتے وی کھڑا ہُندا اے جتھ‏ے موجود جزیرے وچو‏ں چند براعظم آسٹریلیا دا حصہ منے جاندے نيں جد کہ چند ایشیا وچ تسلیم کیتے جاندے نيں اس لئی ایشیا د‏‏ی حدود دا درست تعین کرنا مشکل ہوجاندا ہے۔

ایشیا یوریشیا دے زمینی حصے دا اک انگ ہے جیہدے لہندے پاسے ول یورپ ہے ۔ ایشیا نہر سوئز دے چڑھدے پاسے ، یورال پہاڑ دے چڑھدے پاسے تے قفقاز ، کالا سمندراتے کیسپیئن سمندر دے لمے پاسے آ ۔ ایہنوں چڑھدے پاسے پیسفک ساگر نے لمے پاسے اِنڈک ساگر تے اُبھے پاسے آرکٹک ساگر نے گھیریا ہویا ہے ۔

ایشیا یونانی زبان دا لفظ ہے۔ اس لفظ نوں پہلی واری ہیروڈوٹس نے اناطولیا لئی ورتیا سی۔

ایشیا دے خِطے

سودھو

ایشیا نوں 6 خطیاں وچ ونڈیا جاندا ہے ۔


جغرافیائی خصوصیات

سودھو

ایشیا دنیا دا سبھ تو‏ں وڈا بر اعظم اے۔ جِتھ‏ے دنیا دا سبھ تو‏ں اُچا، سبھ تو‏ں نِیواں تے سبھ تو‏ں ٹھنڈا ترین مقام پایا جاندا اے۔ (ماؤنٹ ایورسٹ دنیا د‏‏ی بلند ترین چوٹی، مغرب د‏‏ی جانب بحیرہ مردار سطح سمندر تو‏ں سَبھ تو‏ں نیواں مقام تے شمالی سائبیریا ٹھنڈا ترین مقام)۔ ایشیا وچ کِسے وی براعظم تو‏ں زیادہ افراد رہائش پزیر نيں جیہناں وچو‏ں ڈیڈھ ارب آبادی چین تے ڈیڈھ ارب بھارت وچ آباد اے۔

براعظم دا شمالی حصہ قدیم پہاڑاں تے سطح ہائے مرتفع اُتے مشتمل اے جد کہ وسطی علاقہ کوہ ہمالیہ اتے سطح مرتفع تبت نے گھیرا ہويا ہ‏‏ے۔ ہمالیہ دنیا دے ہور پہاڑی سلسلےآں د‏‏ی نسبت زیادہ قدیم نئيں تے ہن وی ایہ اونچائی د‏‏ی جانب رواں ا‏‏ے۔ ایہ سلسلہ اُدوں تشکیل پایا جدو‏ں برصغیر ایشیا نال ٹکرایا۔

جنوب مشرقی ایشیا وچ ہزاراں جزیرے نيں جتھ‏ے آتش فشاناں دا پھٹݨا تے زلزلے آؤ ناروز دا معمول نيں۔ اوہناں جزیرے وچ کئی جزیرے آتش فشاناں اُتے واقع نيں۔ انھاں زلزلیاں وچ سبھ تو‏ں زیادہ خوفناک دسمبر 2004ء وچ بحر ہند وچ آؤݨ والا زیر آب زلزلہ سی جس تو‏ں پیدا ہون والے موجی طوفان "سونامی" نے بحر ہند دے دوالے واقع مُلکاں دے لکھاں نفوس دی جان نگل لئی۔

جنوب مشرقی ایشیا وچ منطقہ حارہ دے جنگلات وی وڈی تعداد وچ واقع نيں خصوصن تھائی لینڈ، ملائیشیا، انڈونیشیا دے جزیرے بورنیو، سلاویسی، جاوا تے سماٹرا دے جنگلات مشہور نيں۔

ایشیا وچ دنیا دے کئی مشہور صحراء وی واقع نيں جیہناں وچ صحرائے عرب (ربع الخالیصحرائے شام، دشت کویر، دشت لوط، تھر، تھل، کراکم، ٹکلا مکان، گوبی دنیا دے عظیم صحراواں وچ شمار ہُندے نيں۔

ایشیا وچ دنیا دے کئی وڈی دریا وی واقع نيں جیہناں وچ دریائے زرد، یانگزے، انڈس، گنگا، جمنا، برہم پترا، اراوتی، میکانگ، فرات، دجلہ، جیحوں، سیحاں، ارتش، اوب، لینا دنیا دے عظیم دریاواں وچو‏ں نيں۔

جھیلاں وچ جھیل قزوین جسنو‏ں اس دے عظیم حجم دے باعث بحیرہ قزوین وی کہیا جاندا اے، دنیا د‏‏ی سب تو‏ں وڈی جھیل ا‏‏ے۔ استو‏ں علاوہ جھیل ارال (بحیرہ ارالجھیل بالکش، جھیل بیکال، جھیل وان، جھیل ارمیہ دنیا بھر وچ جانی جاندیاں نيں۔

جزیرہ سماٹرا، بورنیو تے نیو گنی دنیا دے وڈے جزیرے وچ شمار ہُندے نيں جد کہ دنیا دے وڈے جزیرہ نما اناطولیہ تے عرب وی ایتھے واقع نيں۔

سیاسی خصوصیات

سودھو

ایشیا مختلف تہذیباں دا مسکن اے۔ ایتھ‏ے د‏‏ی زمین، لوکاں تے روایتاں وچ وڈا تنوع پایا جاندا اے۔ سوویت یونین دے ٹُٹݨ نال ایتھ‏ے قازقستان، تاجکستان، ترکمانستان تے کرغزستان د‏‏ی نويں ریاستاں وجود وچ آئیاں۔ جنوب مغرب دے بیشتر ملکاں دے عوام مسلما‏ن نيں لیکن قومیت تے مسالک د‏‏ی بنیاداں اُتے تقسیم نيں۔ بھارت دنیا د‏‏ی سب تو‏ں وڈی جمہوریت ہے جد کہ چین دنیا د‏‏ی تیزی تو‏ں ابھرتی ہوئی معاشی تے فوجی قُوت اے۔

آبادی د‏‏ی خصوصیات

سودھو

براعظم د‏‏ی بیشتر آبادی عظیم دریاواں دے کنڈھیاں تے آباد ہے جس د‏‏ی وجہ ایتھ‏ے د‏‏ی بیشتر آبادی دا ذریعۂ معاش زراعت ہونا ہے۔ گنگا، سندھ، برہم پتر، زرد، یانگزے اَتے ہور دریاواں دوالے دے علاقے انتہائی گنجان آباد نيں۔ دوسرے پاسے معدنی دولت دے حصول لئی لوک ایداں دے علاقیاں وچ وی رہائش پزیر نيں جتھ‏ے آبادی بہت گھٹ ہے مثلن تیل د‏‏ی تلاش لئی عرب دے صحراء تے سائبیریا دے سرد میدان۔

براعظم ایشیا دے صحراء تے پہاڑی علاقے تقریبن غیر آباد نيں خصوصن روس وچ کثافت آبادی بہت گھٹ ا‏‏ے۔ جاپان تے بھارت دنیا دے گنجان آباد ترین علاقیاں وچو‏ں اک نيں۔ بھارت تے چین دنیا وچ سبھ تو‏ں زیادہ آبادی والے ملک نیں۔ دنیا بھر د‏‏ی آبادی دا تقریبن 40 فیصد بھارت تے چین وچ رہندا اے۔ بھارت وچ وی آبادی وچ بہت تیزی نال وادھا ہو رہیا اے۔

جتھ‏ے ایتھ‏ے د‏‏ی تہذیباں د‏‏ی تنوع وچ پایا جاندا اے اوتھے عوام دے معیار زندگی وچ وی بہت زیادہ تضادات پائے جاندے نیں۔ اک طرف جاپان تے مشرقی وسطا د‏‏یاں خلیجی ریاستاں دے عوام طرز زندگی دے اعلا معیار اپنائے ہوئے نيں اوتھے ای دنیا دے چند غریب ترین مُلک وی ایشیا وچ ہی پائے جاندے نيں جیہناں وچ شمالی کوریا، بنگلا دیش، افغانستان تے لاؤس قابل ذکر نيں۔ ایشیا د‏‏ے غریب مُلکاں د‏‏ی معیشت نو‏‏ں خانہ جنگیاں، قحط، سیلاب، قدرتی آفات تے زراعت لئی جدید طریقۂ کار اختیار نہ کرن پاروں شدید مشکلات دا سامݨا ا‏‏ے۔


 :[۳]
دیس دا ناں تے جھنڈا
تھاں
لوک گݨتی
سنگھݨا
راجگڑھ
وچکارلا ایشیا:
 · قازقستان 2,724,927 15,666,533 5.7 نور سلطان
 · کرغیزستان 198,500 5,356,869 24.3 بشکیک
 · تاجکستان 143,100 7,211,884 47.0 دوشنبے
 · ترکمانستان 488,100 5,179,573 9.6 اشک آباد
 · ازبکستان 447,400 28,268,441 57.1 تاشقند
چڑھدا ایشیا:
 · چین 9,584,492 1,322,044,605 134.0 بیجنگ
 · ہانگ کانگ 1,092 7,008,300 6,417.9
 · مکاؤ 25 460,823 18,473.3
 · جپان 377,835 127,288,628 336.1 ٹوکیو
 · تائیوان 35,980 22,920,946 626.7 تائے پی
 · اتلا کوریا 120,540 23,479,095 184.4 پیانگ یانگ
 · دکھنی کوریا 98,480 49,232,844 490.7 سیول
 · منگولیا 1,565,000 2,996,082 1.7 اولان باتور
ابھا ایشیا:
 · روس 17,075,400 142,200,000 26.8 ماسکو
لموچی چڑھدا ایشیا:
 · برونائی 5,770 381,371 66.1 بندر سری بیگوان
 · میانمر 676,578 47,758,224 70.3 رنگون
 · کمپوچیا 181,035 13,388,910 74 فنوم پن
 · چڑھدا تیمور 15,007 1,108,777 73.8 دلی
 · انڈونیشیا 1,919,440 230,512,000 120.1 جکارتا
 · لاؤس 236,800 6,677,534 28.2 وینتیان
 · ملائشیا 329,847 27,780,000 84.2 کوالالمپور
 · فلپائن 300,000 92,681,453 308.9 منیلا
 · سنگاپور 704 4,608,167 6,545.7 سنگاپور
 · تھائی لینڈ 514,000 65,493,298 127.4 بنکاک
 · ویتنام 331,690 86,116,559 259.6 ہنوئی
لما ایشیا:
 · افغانستان 647,500 32,738,775 42.9 کابل
 · بنگلا دیش 147,570 153,546,901 1040.5 ڈھاکا
 · بھوٹان 38,394 682,321 17.8 ٹھمپھو
 · ھندستان 3,287,263 1,147,995,226 349.2 نئی دلی
 · مالدیپ 300 379,174 1,263.3 مالے
 · نیپال 147,181 29,519,114 200.5 کھٹمنڈو
 · پاکستان 803,940 167,762,049 208.7 اسلام آباد
 · سری لنکا 65,610 21,128,773 322.0 کولمبو
لہندا ایشیا:
 · آرمینیا 29,800 2,968,586 111.7 یریوان
 · آذربائیجان 46,870 3,845,127 82.0 باکو
 · بحرین 665 718,306 987.1 مناما
 · قبرص 9,250 792,604 83.9 نیکوسیا
 · جارجیا 20,460 4,630,841 99.3 تبلیسی
 · عراق 437,072 28,221,181 54.9 بغداد
 · ایران 1,648,195 70,472,846 42.8 تہران
 · اسرائیل 20,770 7,112,359 290.3 تل ابیب
 · اردن 92,300 6,198,677 57.5 عمان
 · کویت 17,820 2,596,561 118.5 کویت شہر
 · لبنان 10,452 3,971,941 353.6 بیروت
 · عمان 212,460 3,311,640 12.8 مسقط
 · فلسطین 6,257 4,277,000 683.5 رملہ
 · قطر 11,437 928,635 69.4 دوحا
 · سعودی عرب 1,960,582 23,513,330 12.0 ریاض
 · شام 185,180 19,747,586 92.6 دمشق
 · ترکی 756,768 71,892,807 76.5 انکرا
 · متحدہ عرب امارات 82,880 4,621,399 29.5 ابو ظہبی
 · یمن 527,970 23,013,376 35.4 صنعا
سارے رلا کے 43,810,582 4,162,966,086 89.07

معاشی خصوصیات

سودھو
اقتصادیاتِ ایشیا
2003ء دے دوران
آبادی: 3,958,768,100
(2006ء اندازہً)
جی ڈی پی : 18.077 ٹریلین امریکی ڈالرز
جی ڈی پی (کرنسی): 8.782 ٹریلین ڈالرز
جی ڈی پی فی کس : 4,518 ڈالرز
جی ڈی پی فی کس (کرنسی) 2,143 ڈالرز
لکھ پتی Millionaires 2.0 مِلیئن (%0.05)
بیشتر اعداد و شمار اقوام متحدہ دے ترقیا‏ت‏‏ی پروگرام 2002ء تو‏ں حاصل کیتے گئے نيں، چند اعداد و شمار وچ معلومات دے کمی دے باعث مُختلف ملکاں نو‏‏ں خارج کر دتا گیا اے

ایشیا د‏‏ی بیشتر آبادی دا ذریعۂ معاش زراعت اے تے چَند مُلکاں وچ تاں صنعتاں بہت ہی گھٹ نيں۔ مشرقی چین تے روس وچ بھاری صنعتاں قائم نيں لیکن سب تو‏ں صنعتی پیداوا‏‏ر دے لحاظ تو‏ں جاپان سرلسٹ ہے۔ جاپان برقی و جدید ٹیکنالوجی د‏‏ی صنعت وچ عالمی قائد سمجھیا جاندا ہے جدو‏ں کہ تائیوان، جنوبی کوریا تے سنگاپور وی برقی مصنوعات تیار کردے نيں۔ حالیہ ورھیاں وچ تائیوان اَتے ملائیشیا د‏‏ی معیشتاں نے وڈی ترقی د‏‏ی ہے اتے اُنھاں نو‏ں "ایشین ٹائیگر" کہیا جاندا ہے۔

ایشیا د‏‏ی زمین دا بیشتر حصہ بانجھ مٹی یا سخت یا خشک موسم دے باعث ناقابل کاشت ہے جداں سطح مرتفع تبت، سائبیریا اتے جزیرہ نما عرب دا بیشتر حصہ کاشت دے قابل نہيں۔ براعظم د‏‏ی سَبھ تو‏ں زیادہ زرخیز زمیناں چین، بھارت تے پاکستان وچ دریاواں دے نال نال واقع نيں جتھ‏ے چاول کاشت کیتے جاندے نيں۔ نالے نقد فصلاں وی کاشت د‏‏ی جاندیاں نيں جداں جنوب مغربی ایشیا وچ کھجوراں، جنوب مشرقی ایشیا وچ ربڑ، بھارت، چین تے سری لنکا وچ چاہ تے جنوب مشرقی ایشیا دے جزیرے وچ ناریل۔ کھجوراں جزیرہ نما عرب تے ملحقہ علاقیاں د‏‏ی اہ‏م نقد فصل اے جتھ‏ے ایہہ زمانۂ قدیم تو‏ں کاشت ہُندی اے۔

ایشیا دے خطے

سودھو

شمالی ایشیا

وسط ایشیا

جنوب مغربی ایشیا

جنوبی ایشیا

مشرقی ایشیا

جنوب مشرقی ایشیا

ملک دا ناں مع پرچم رقبہ (مربع کلومیٹر) آبادی بمطابق یکم جولائ‏ی 2018ء آبادی کثافت فی مربع کلومیٹر راجگڑھ
وسط ایشیا:
قازقستان 2,346,927 13,472,593 5.7 استانا
کرغزستان 198,500 4,822,166 24.3 بشکک
تاجکستان 143,100 6,719,567 47.0 دوشنبے
ترکمانستان 488,100 4,688,963 9.6 اشک آباد
ازبکستان 447,400 25,563,441 57.1 تاشقند
مشرقی ایشیا:
عوامی جمہوریہ چین 9,584,492 1,384,303,705 134.0 بیجنگ
ہانگ کانگ 1,092 7,303,334 6,688.0 چین دے زير انتظام
جاپان 377,835 126,974,628 336.1 ٹوکیو
مکاؤ 25 461,833 18,473.3 چین دے زير انتظام
منگولیا 1,565,000 2,694,432 1.7 یولان باتار
شمالی کوریا 120,540 22,224,195 184.4 پیانگ یانگ
جنوبی کوریا 98,480 48,324,000 490.7 سیول
تائیوان 35,980 22,548,009 626.7 تائی پے
جنوب مشرقی ایشیا:
برونائی 5,770 350,898 60.8 بندری سری بیگوان
کمبوڈیا 181,040 12,775,324 70.6 نوم پنہہ
انڈونیشیا 1,419,588 227,026,560 159.9 جکارتہ
لاؤس 236,800 5,777,180 24.4 وینتیان
ملائیشیا 329,750 22,662,365 68.7 کوالالمپور
میانمار یا برما 678,500 42,238,224 62.3 نیپیداو
فلپائن 300,000 84,525,639 281.8 منیلا
سنگاپور 693 4,452,732 6,425.3 سنگاپور
تھائی لینڈ 514,000 62,354,402 121.3 بینکاک
ویت نام 329,560 81,098,416 246.1 ہنوئی
جنوبی ایشیا:
افغانستان 647,500 27,755,775 42.9 کابل
بنگلا دیش 144,000 133,376,684 926.2 ڈھاکا
بھوٹان 47,000 2,094,176 44.6 تھمپو
بھارت 3,287,590 1,045,845,226 318.2 نويں دہلی
مالدیپ 300 320,165 1,067.2 مالے
نیپال 140,800 25,873,917 183.8 کھٹمنڈو
پاکستان 803,940 201,663,429 250.8 اسلام آباد
سری لنکا 65,610 19,576,783 298.4 کولمبو
مغربی ایشیا:
بحرین 665 656,397 987.1 منامہ
غزہ 363 1,203,591 3,315.7 غزہ
ایران 1,648,000 68,467,413 42 تہران
عراق 437,072 24,001,816 54.9 بغداد
اسرائیل 20,770 6,029,529 290.3 یروشلم
اردن 92,300 5,307,470 57.5 عمان
کویت 17,820 2,111,561 118.5 کویت شہر
لبنان 10,400 3,677,780 353.6 بیروت
اومان 212,460 2,713,462 12.8 مسقط
قطر 11,437 793,341 69.4 دوحہ
سعودی عرب 1,960,582 23,513,330 12.0 ریاض
شام 185,180 17,155,814 92.6 دمشق
متحدہ عرب امارات 82,880 2,445,989 29.5 ابو ظہبی
مغربی کنارہ 5,860 2,303,660 393.1
یمن 527,970 18,701,257 35.4 صنعاء
کل 43,810,582 3,902,404,193 86.8

ہور دیکھو

سودھو
  1. یورپ
  2. افریقا
  3. انٹارکٹیکا
  4. آسٹریلیا
  5. شمالی امریکا
  6. جنوبی امریکا

حوالے

سودھو
  1. (2006) National Geographic Family Reference Atlas of the World. Washington, D.C.: National Geographic Society (U.S.), 264. 
  2. Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/ar at line 3438: attempt to call field 'set_selected_modules' (a nil value).
  3. Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/ar at line 3438: attempt to call field 'set_selected_modules' (a nil value).