اسرائیل
ریاست اسرائیل מְדִינַת יִשְׂרָאֵל دَوْلَة إِسْرَائِيل | |||||
---|---|---|---|---|---|
| |||||
دار الحکومت | یروشلم بین الاقوامی سطح پر متنازع | ||||
عظیم ترین شہر | دار الحکومت | ||||
دفتری زباناں | |||||
نسلی گروہ (2016[۱]) | |||||
نام آبادی | اسرائیلی | ||||
حکومت | وحدانی پارلیمانی جمہوریہ | ||||
• صدر | رووین رولین | ||||
• وزیراعظم | بنیامین نیتنیاہو | ||||
مقننہ | اسرائیلی پارلیمنٹ | ||||
آزاد | |||||
• اعلان | 14 مئی 1948 | ||||
• منظوری | 11 مئی 1949 | ||||
رقبہ | |||||
• کل | ۲۰٬۷۷۰–۲۲٬۰۷۲ کلومیٹر2 (۸٬۰۱۹–۸٬۵۲۲ مربع میل)[a] (149واں) | ||||
• پانی | ۴۴۰ کلومیٹر2 (۱۷۰ مربع میل) | ||||
• پانی (%) | 2.12% | ||||
آبادی | |||||
• 2016 تخمینہ | 8,541,000[۲] (98واں) | ||||
• 2008 مردم شماری | 7,412,200[۳] (99واں) | ||||
• کثافت | ۳۸۷٫۶۳/کلو میٹر2 (۱٬۰۰۴٫۰/مربع میل) (34واں) | ||||
جی ڈی پی (پی پی پی) | 2016[۴] تخمینہ | ||||
• کل | $297.046 بلین (55واں) | ||||
• فی کس | $34,833 (33rd) | ||||
جی ڈی پی (برائے نام) | 2016[۴] تخمینہ | ||||
• کل | $311.739 بلین (35th) | ||||
• فی کس | $36,556 (23واں) | ||||
جینی (2012) | 42.8[۵] متوسط · 106واں | ||||
ایچ ڈی آئی (2014) | 0.894[۶] انتہائی اعلی · 18واں | ||||
کرنسی | New shekel (₪) (ILS) | ||||
منطقۂ وقت | یو ٹی سی+2 (IST) | ||||
• Summer (ڈی ایس ٹی) | یو ٹی سی+3 (IDT) | ||||
ہیئت تریخ |
| ||||
ڈرائیونگ سائیڈ | right | ||||
کالنگ کوڈ | +972 | ||||
آیزو 3166 رمز | [[آیزو 3166-2:|]] | ||||
انٹرنیٹ ٹی ایل ڈی | ۔il ۔ישראל | ||||
|
اسرائیل (عبرانی: יִשְׂרָאֵל) مغربی ایشیا دا اک ملک ہے جیہڑا بحیرہ روم دے جنوب مشرقی ساحل اُتے واقع ہے۔ اس دے شمال وچ لبنان، شمال مشرق وچ شام، مشرق وچ اردن، مشرق اَتے جنوب مشرق وچ فلسطین اَتے جنوب وچ مصر، خلیج عقبہ اَتے بحیرہ احمر واقع نيں۔ اسرائیل خود نوں یہودی جمہوریہ کہلاندا ہے اَتے دنیا وچ واحد یہود اکثریتی ملک ہے۔
29 نومبر، 1947ء نوں اقوام متحدہ دی جنرل اسمبلی نے فلسطین دی تقسیم دا منصوبہ منظور کيتا۔ 14 مئی، 1948ء نوں ڈیوڈ بن گوریان نے اسرائیل دے ملک دے قیام دا اعلان کيتا۔ 15 مئی، 1948ء نوں یعنی اعلان آزادی دے اگلے روز کئی ہمسایہ ملکاں نے اسرائیل اُتے حملہ کر دتا۔ بعد دے برساں وچ وی کئی وار اسرائیل دے گوانڈھی ملکاں اس اُتے حملہ کر چکے نيں۔
اسرائیل دا معاشی مرکز تل ابیب ہے جدوں کہ سب توں زیادہ آبادی تے صدر مقام یروشلم نوں کہیا جاندا ہے۔ اُتے بین الاقوامی طور تے یروشلم نوں اسرائیل دا حصہ نِيہ منیا جاندا۔
نسلی اعتبار توں اسرائیل وچ اشکنازی یہودی، مزراہی یہودی، فلسطینی، سفاردی یہودی، یمنی یہودی، ایتھوپیائی یہودی، بحرینی یہودی، بدو، دروز تے ہور بے شمار گروہ موجود نيں۔ 2014ء وچ اسرائیل دی کل آبادی 8146300 سی۔ اُنھاں وچوں 6110600 افراد یہودی نيں۔ اسرائیل دا دوسرا وڈا نسلی گروہ عرب نيں جنہاں دی آبادی 1686000 افراد اُتے مشتمل ہے۔ اس دے علاوہ مسیحی تے افریقی ملکاں توں آنے والے پناہ گزین تے ہور مذاہب دے افراد وی ایتھے رہندے نيں۔
اسرائیل وچ نمائندہ جمہوریت ہے اَتے پارلیمانی نظام چلدا ہے۔ حق رائے دہی سب نوں حاصل ہے۔ وزیر اعظم حکومت دا سربراہ ہُندا ہے اَتے یک ایوانی پارلیمان ہے۔ اسرائیل اک ترقی یافتہ ملک اے تے دنیا دی 43واں وڈی معیشت ہے۔ مشرق وسطیٰ وچ معیار زندگی دے اعتبار توں اسرائیل سب توں اگے ہے اَتے ایشیا وچ تیسرے نمبر اُتے ہے۔ دنیا وچ اوسط زیادہ توں زیادہ عمر دے حوالے توں اسرائیل دنیا دے چند بہترین گنے چنے ملکاں وچ شامل ہے۔
اسرائیل لہندے ایشیاء دا اک پارلیمانی لوکراج دیس ہے۔ ایہہ رومی سمندر دے چڑھدے اتری کنڈھیاں تے وس رہیا ہے۔ اسرائیل 14 مئی 1948 نوں بنیا۔ پہلاں ایدا راجگڑھ تل ابیب سی تے اج کل یروشلم ہے۔ اسرائیل نوں ساری دنیا توں آکے یہودیاں نیں وسایا۔ اسرائیل چ فلسطینی عرب وی وسدے نیں۔ اسرائیل دی فوج نوں نویں سپارٹا کہیا جاندا ہے۔
14 مئی 1948 نوں ڈیوڈ بن گوریان نے اسرائیل دے برطانیہ توں ازادی دی دس دتی۔ ایس دے اگلے دن گوانڈی عرب دیساں نیں فلسطینی عرباں دا ساتھ دیندیاں ہویاں اسرائیل تے ہلہ بول دتا۔ ایس دے مگروں ہون والیاں لڑائیاں چ اسرائیل نے سینا، گولان دیاں اچایاں، غزہ اَتے لہندے اردن تے مل مار لیا۔
ناں
سودھوشبد 'اسرائیل" سب توں پرانی لکھت مصر وچ 1211 م پ یا 3223 ورھے پہلے اک پتھر تے ہے جیہڑا مصری میوزیم قاہرہ وچ پیا ہے۔ ایہہ سد یعقوب دا ناں سی جیدے 12 پتر اسرائیلیاں دے پرکھ نیں۔
تریخ
سودھودور قدیم
سودھوسرزمین اسرائیل دی اصطلاح قدیم زمانے توں ہی یہودی لوکاں دے لئی مقدس تے اہم رہی ہے۔ توریت دے مطابق خدا نے یہودی لوکاں دے تن قبیلے نوں اس سرزمین دا وعدہ کيتا سی۔
قرون وسطیٰ
سودھو635ء وچ یروشلم سمیت ایہہ سارا علاقہ عرباں نے فتح کر ليا۔ اگلے 1300 سال تک ایہ علاقہ مسلماناں دے زیر انتظام رہیا اتے پہلے چھ سو سال تک اموی، عباسی اَتے صلیبی جنگجو اس اُتّے باری باری قابض ہُندے رہے۔ 1260ء وچ مملوک خاندان نے ایتھے قبضہ کر ليا۔
1516ء وچ عثمانی سلطان نے ایتھے قبضہ کر ليا اتے ایہہ علاقہ پہلی جنگ عظیم تک ترکی دے زیر انتظام رہیا۔ جنگ دے اختتام اُتے ترکی دی شکست دے نال ہی ایتھے برطانیہ نے قبضہ کر ليا۔ 1920ء وچ اس علاقے نوں تقسیم کيتا۔
آزادی تے ابتدائی سال
سودھودوسری جنگ عظیم دے بعد برطانیہ نوں یہودی لوکاں توں مسائل شروع ہوئے گئے جنہاں نے برطانوی راج دے خلاف احتجاج شروع کر دتا سی۔ ايسے وقت مرگ انبوہ توں بچنے والے لکھاں افراد تے انہاں دے خاندان والیاں نے یورپ وچ اپنے تباہ شدہ گھراں توں دور اپنا وطن تلاش کرنا شروع کر دتا اُتے برطانوی حکومت انہاں نوں زبردستی دوسری جگہاں دے کیمپاں وچ بھیج دیندی سی۔ 1947ء وچ برطانیہ نے اعلان کيتا کہ اوہ کوئی ایسا حل تلاش کرنے وچ ناکام رہی ہے کہ جس اُتے عرب تے یہودی دوویں متفق ہو سکن، ایس لئی اوہ اس علاقے توں انخلا دے بارے سوچ رہیا ہے۔
15 مئی 1947ء نوں اقوام متحدہ دی جنرل اسمبلی نے فلسطین دے لئی اک نويں کمیٹی بنائی۔ 3 ستمبر 1947ء نوں اس کمیٹی نے رپورٹ پیش کيتی کہ برطانوی انخلا دے بعد اس جگہ اک یہودی تے اک عرب ریاست دے نال نال یروشلم دے شہر نوں وکھ وکھ کر دتا جائے۔ یروشلم نوں بین الاقوامی نگرانی وچ رکھیا جائے گا۔ 29 نومبر 1947ء نوں جنرل اسمبلی نے اس بارے قرار دار منظور دی ۔
یہودیاں دی نمائندہ تنظیم جیوش ایجنسی نے اس منصوبے نوں قبول کر ليا لیکن عرب لیگ تے فلسطین دی عرب ہائیر کمیٹی نے اسنوں مسترد کر دتا۔ یکم دسمبر 1947 نوں عرب ہائی کمیٹی نے تن روزہ ہڑتال دا اعلان کيتا تے عرباں نے یہودیاں اُتے حملے شروع کر دتے۔ ابتدا وچ خانہ جنگی دی وجہ توں یہودیاں نے مدافعت دی لیکن فیر اوہ وی حملہ آور ہوئے گئے تے فلسطینی عرب معیشت تباہ ہوئے گئی تے اڑھائی لکھ فلسطینی عرب یا تاں ملک چھڈ کے گئے یا فیر اوہناں نوں کڈھ دتا گیا۔
14 مئی 1948ء نوں برطانوی اقتدار دے ختم ہون توں اک دن پہلے جیوش ایجنسی دے سربراہ ڈیوڈ بن گوریان نے مملکت اسرائیل دے قیام دا اعلان کيتا۔
اگلے دن چار عرب ملکاں، مصر، شام، اردن تے عراق دی افواج فلسطین وچ داخل ہوئے گئياں تے 1948 دی عرب اسرائیل جنگ شروع ہوئی۔ سعودی عرب نے مصری سربراہی وچ فوجی بھیجے تے یمن نے اعلان جنگ تاں کيتا لیکن براہ راست شریک نہ ہويا۔ عرب ملکاں نے جنگ شروع کرنے دی وجہ ایہ دسی کہ خون خرابا بند ہوئے تے ایہہ اُنھاں دے ملکاں تک نہ پھیل جائے۔ اک سال دی جنگ دے بعد جنگ بندی ہوئی تے موجود ویسٹ بینک تے جنوبی یروشلم اُتے اردن نے قبضہ کر ليا سیجدوں کہ مصر دے قبضے وچ غزہ دی پٹی آئی۔ اقوام متحدہ دے اندازے دے مطابق اسرائیل توں 7 لکھ فلسطینی یا تاں نکل گئے یا اُنھاں نوں کڈھ دتا گیا۔
11 مئی 1949ء نوں اقوام متحدہ وچ اکثریتی رائے توں اسرائیل نوں رکن منتخب کر ليا گیا۔ ابتدائی برساں وچ وزیر اعظم ڈیوڈ بن گوریان سیاسی طور اُتے سب توں نمایاں رہے۔ ايسے دوران مرگ انبوہ توں بچن والے افراد اَتے ہور مسلمان اَتے عرب ملکاں توں کڈھے گئے یہودیاں نے وی اسرائیل دا رخ کيتا تے محض دس برساں وچ اسرائیل دی آبادی اٹھ لکھ توں ودھ کے وِیہہ لکھ ہو گئی۔ اس لئی اس عرصے وچ خوراک، ملبوست تے فرنیچر دی راشن بندی ہوئی سی۔
اسرائیل نوں آن والے بعض افراد اس نیت توں آئے سن کہ اوہناں نوں ایتھے بہتر زندگی ملے گی، کچھ لوکاں نوں انہاں دے آبائی ملکاں وچ نشانہ بنایا جاندا سی اَتے کئی لوک صیہونی فلسفے اُتے یقین رکھدے سن ۔ اوہناں پناہ گزین افراد نوں اوہناں دے آبائی وطن دے حوالے توں وکھ وکھ سلوک دا سامنا سی۔ یورپ توں آنے والے یہودیاں نوں معاشی تے معاشرتی اعتبار توں اہمیت دتی جاندی سی اس لئی اُنھاں نوں پہلے آنے دا حق دتا جاندا سی تے عرباں دے چھڈے مکانات وی انہاں نوں پہلے دتے جاندے سن ۔ مشرق وسطیٰ تے شمالی افریقہ توں آن والے یہودیاں دے بارے عام رائے ایہہ سی کہ اوہ سست، غریب تے مذہبی تے ثقافتی اعتبار توں پسماندہ ہُندے نيں اس لئی انھاں نوں مہاجر کیمپاں وچ زیادہ عرصہ انتظار کرنا پڑدا سی کہ اُنھاں نوں اجتماعی زندگی دے لئی مناسب نئيں سمجھیا جاندا سی۔ ایہ مسائل اس حد تک ودھے کہ اس اُتے تصادم شروع ہوئے گئے جو آئندہ برساں وچ بڑھدے چلے گئے۔
1950 دی دہائی وچ اسرائیل اُتے فلسطینی فدائیاں دے حملے عام گل سن جنھاں دی اکثریت مصری زیر انتظام غزہ دی پٹی توں آندی سی۔ 1956 وچ مصر نے نہر سوئیز نوں قومیا کر اسرائیلی جہازاں دے لئی بند کر دتی۔ برطانیہ توں خفیہ معاہدے دے بعد اسرائیل نے جزیرہ نما سینائے اُتے حملہ کيتا لیکن بین الاقوامی دباؤ اُتے اسرائیل نے اپنی فوجاں واپس بلا لاں تے ایہہ معاہدہ طے پایا کہ اسرائیل دی تجارتی آمد و رفت بحر احمر تے نہر سوئیز توں جاری رہے گی۔
1960 دی دہائی دے اوائل وچ اسرائیل نے مرگ انبوہ دا اک اہم مجرم اڈولف ایچمین ارجنٹائن توں پھڑیا تے فیر اسنوں اسرائیل لیا کے اس اُتے مقدمہ چلایا گیا۔ اسرائیل دی عدالت توں سزائے موت پان والا ایہہ کلّا بندہ ہے۔
جنگاں تے امن معاہدے
سودھو1964 توں عرب ملکاں اس خدشے دے پیش نظر کہ اسرائیل دریائے اردن دا رخ موڑ کر انہاں نوں پانی توں محروم کر دے گا، خود اس دریا دا رخ موڑن اُتے کم کر رہے نيں جس دی وجہ توں اسرائیل، شام تے لبنان دے درمیان مسائل ودھ رہے نيں۔
اقوام متحدہ دے مطابق 1967 وچ اسرائیل نے جدوں غزہ دی پٹی اُتے قبضہ کيتا تاں فلسطین دے پانی دے حقوق اُتے تنازع کھڑا ہو گیا ہے۔
عرب قوم پرستاں نے جمال عبد الناصر دی قیادت وچ اسرائیل نوں تسلیم کرنے توں انکار کردے ہوئے اسنوں تباہ کرنے دا اعلان کيتا۔ 1967 وچ مسائل اِنّے ودھ گئے کہ عرب ملکاں نے اپنی فوجاں نوں متحرک کرنا شروع کر دتا تاں اسرائیل نے پہل کردے ہوئے چھ روزہ جنگ شروع کيتی۔ جنگ وچ اسرائیلی فضائیہ نے عرب مخالفین مصر، اردن، شام تے عراق اُتے اپنی برتری ثابت کر دتی۔ اس جنگ وچ اسرائیل نے غزہ دی پٹی، ویسٹ بینک، جزیرہ نما سینائی تے گولان دی پہاڑیاں اُتے قبضہ کر ليا۔ یروشلم دی حدود نوں ودھیا دتا گیا تے مشرقی یروشلم وی اسرائیل دے قبضے وچ آ گیا۔
جنگ دے بعد اسرائیل نوں فلسطینیاں دی طرف توں مزاحمت تے سینائی وچ مصر دی جانب توں جھڑپاں دا سامنا کرنا پيا۔ ہور گروہاں دی نسبت 1964 وچ بنن والی پی ایل او نے ابتدا وچ خود نوں "مادر وطن دی آزادی دے لئی مسلح جدوجہد" دے لئی وقف کر دتا سی۔ 1960 دی دہائی دے اواخر تے 1970 دی دہائی دے اوائل وچ فلسطینی گروہاں نے اسرائیل تے دنیا بھر وچ یہودی تھاںواں تے افراد نوں نشانہ بنائے رکھیا جس وچ 1972 دے میونخ اولمپکس وچ اسرائیلی کھلاڑیاں دا قتل عام وی شامل اے۔ جواب وچ اسرائیل نے اس قتل عام دے منصوبہ بندےآں دے خلاف قتل دی مہم شروع دی تے لبنان وچ پی ایل او دے صدر دفتر اُتے وی بمباری کيتی۔
6 اکتوبر 1973 نوں یہودی یوم کپور دا تہوار منا رہے سن کہ مصر تے شام دی افواج نے جزیرہ نما سینائی تے گولان دی پہاڑیاں اُتے حملہ کر دتا۔ ایہہ جنگ 26 اکتوبر نوں اسرائیل دی فتح اُتے ختم ہوئی لیکن اسنوں کافی سخت نقصانات اٹھانے پئے۔ بھاویں اندرونی تحقیقات توں حکومت کیتی کوئی کمی یا کوتاہی نہيں نکلی لیکن عوامی دباؤ اُتے وزیر اعظم گولڈا میئر نے استعفی دے دتا۔
جولائی 1976 وچ اسرائیلی کمانڈوز نے یوگنڈا دے ائیرپورٹ اُتے محبوس 102 افراد نوں بحفاظت بازیاب کرایا جسنوں پی ایل او دے گوریلاں نے یرغمال بنایا ہويا سی۔
1977 دے انتخابات وچ لیکوئڈ پارٹی نے لیبر پارٹی دی جگہ حکمرانی سنبھال لئی۔ بعد وچ ايسے سال مصری صدر انور السادات نے اسرائیل دا سرکاری دورہ کيتا تے اسرائیلی قومی اسمبلی توں وی خطاب کيتا۔ کسی وی عرب سربراہ مملکت دی طرف توں اسرائیل نوں تسلیم کرنے دا ایہہ پہلا واقعہ سی۔
11 مارچ 1978 نوں پی ایل او دے گوریلاں نے لبنان توں حملہ کر کے 38 اسرائیلی شہریاں نوں قتل کيتا۔ اسرائیل نے جواب وچ جنوبی لبنان اُتے حملہ کر کے پی ایل او دے مراکز تباہ کر دتے۔ پی ایل او دے گوریلے پسپا ہوئے گئے لیکن اسرائیل نے لبنان دی فوج تے اقوام متحدہ دی امن فوج دے آنے تک انتظام سنبھالے رکھیا۔ جلد ہی پی ایل او دے گوریلاں نے اسرائیل اُتے جنوبی جانب توں حملے کرنا شروع کر دتے جس دے جواب وچ اسرائیل نے وی مسلسل زمینی تے فضائی جوابی کاروائیاں جاری رکھن۔
اسی دوران وچ بیگن دی حکومت نے یہودیاں نوں مقبوضہ غربی کنارے اُتے آباد ہونے دے لئی سہولیات دینا شروع کيتیاں تاں عرباں تے اسرائیلیاں دے وچکار کشمکش تے تیز ہوئے گئی۔ 1980 وچ منظور ہونے والے بنیادی قانون دے تحت یروشلم نوں اسرائیل دا راجگڑھ قرار دتا گیا جو بین الاقوامی قوانین دے تحت غیر قانونی فیصلہ ہے اَتے غربی کنارے اُتّے یہودیاں دی آبادکاری نوں وی بین الاقوامی برادری ولوں سخت مخالفت دا سامنا کرنا پَے رہیا ہے۔ 1981 وچ اسرائیل نے گولان دی پہاڑیاں نوں اسرائیل دا حصہ قرار دے دتا اگرچہ بین الاقوامی طور تے ایس فیصلے دی کوئی قانونی حیثیت نہيں۔
7 جون 1981 نوں اسرائیلی فضائیہ نے عراق دے ایٹمی ری ایکٹر نوں تباہ کيتا جو بغداد دے کول ہی واقع سی۔ 1982 وچ پی ایل او دے مسلسل حملیاں دے جواب وچ اسرائیل نے لبنان وچ پی ایل او دے مراکز نوں تباہ کر دتا۔ جنگ دے ابتدائی چھ دناں وچ اسرائیل نے پی ایل او دے مراکز نوں اردن وچ تباہ کر دتا تے شامیاں نوں شکست دتی۔ اسرائیلی حکومتی تحقیقاتی کمیشن جسنوں کاہان کمیشن دے ناں جانیا جاندا ہے، نے بیگن، شیرون تے ہور کئی اعلیٰ حکومتی عہدیداراں نوں صابرہ تے شتیلہ دے قتلِ عام دا ذمہ دار قرار دتا۔ 1985 وچ قبرص وچ ہونے والے فلسطینی دہشت گرد حملے دے جواب وچ تیونس وچ پی ایل او دے صدر دفتر نوں تباہ کر دتا۔ اسرائیل بھاویں 1986 وچ لبنان دے زیادہ تر حصے توں نکل آیا سی لیکن اس نے جنوبی لبنان وچ حفاظتی بفر زون 2000 تک قائم رکھے۔
فلسطینیاں دی طرف توں اسرائیل دے خلاف ہونے والا پہلا انتفادہ 1987 وچ شروع ہويا تے غربی کنارے تے غزہ وچ مظاہرے تے تشدد پھوٹ پيا۔ اگلے چھ ورھے تک انتفادہ زیادہ مربوط ہُندا گیا تے اس دا نشانہ اسرائیلی معیشت تے سبھیاچار سن۔ اس دوران وچ ہزار توں زیادہ افراد ہلاک ہوئے جنہاں دی اکثریت فلسطینی نوجوان سن جو اسرائیلی فوج اُتے پتھر پھینکتے سن ۔ شمالی اسرائیل اُتے پی ایل او دے مسلسل حملےآں دے جواب وچ اسرائیل نے 1988 وچ جنوبی لبنان وچ کارروائی کيتی۔ کویت دے بحران دے دوران وچ اسرائیلی محافظین نے مسجد اقصٰی وچ احتجاجی جلوس اُتے فائرنگ دی جس توں 20 افراد جاں بحق تے 150 زخمی ہوئے۔ 1991 دی خلیج دی جنگ دے دوران وچ فلسطینیاں دی ہمدردیاں عراق دے نال سن تے عراق نے کئی بار اسرائیل اُتے سکڈ میزائل توں حملے وی کیتے۔ عوامی اشتعال دے باوجود امریکا دے کہنے اُتے اسرائیل نے کوئی جوابی کارروائی نہيں کيتی۔
1992 وچ یتزاک رابن وزیر اعظم منتخب ہوئے۔ انہاں دی انتخابی مہم دا اہم پہلو اسرائیل دے ہمسائیہ ملکاں توں تعلقات دی بہتری سی۔ اگلے سال اسرائیل دی جانب توں شمعون پیریز تے پی ایل او دی طرف توں محمود عباس نے معاہدہ اوسلو اُتے دستخط کیتے جس دے مطابق فلسطینی نیشنل اتھارٹی نوں مغربی کنارے تے غزہ دی پیٹی دے انتظامی اختیارات دتے گئے۔ پی ایل او نے اسرائیل دے وجود نوں تسلیم کيتا تے دہشت گردی دے خاتمے اُتے اتفاق کيتا۔ 1994 وچ اسرائیل تے اردن دے درمیان وچ امن معاہدہ ہويا جس توں اردن اسرائیل توں سفارتی تعلقات قائم کرنے والا دوسرا ملک بن گیا۔ اُتے اسرائیل دی جانب توں آباد کاری دا جاری رہنا، چیک پوائنٹس قائم رہنا تے معاشی حالات دا ابتر ہونے دی وجہ توں عرب عوام وچ اسرائیل مخالف جذبات ابھرے۔ اسرائیلی عوام وچ اس معاہدے دے خلاف جذبات بھڑکے جدوں فلسطینیاں نے خود کش حملے شروع کر دتے۔ آخر کار نومبر 1995 وچ اک امن ریلی دے اختتام اُتے یتزاک رابن نوں اک انتہائی سجی بان٘ہہ دے خیالات رکھن والے یہودی نے قتل کر دتا۔
1990 دی دہائی دے آخر اُتے اسرائیل بنجامن نیتن یاہو دی زیر قیادت ہیبرون توں نکل گیا تے اک معاہدے دے تحت فلسطینی نیشنل اتھارٹی نوں زیادہ اختیارات دیے۔ 1999 وچ ایہود باراک نوں وزیرِ اعظم چنا گیا تے نويں ملینیا دے آغاز اُتے اسرائیلی افواج جنوبی لبنان توں نکل گئياں تے فلسطینی اتھارٹی دے چیئرمین یاسر عرفات تے ایہود باراک دے درمیان وچ امریکی صدر بل کلنٹن دے کیمپ ڈیوڈ وچ باہمی مذاکرات ہوئے۔ اِنھاں مذاکرات وچ ایہود باراک نے فلسطینی ریاست دے قیام دی پیشکش کیتی جسنوں یاسر عرفات نے ٹھکرا دتا۔ مذاکرات دے ناکام ہونے اُتے تے لیکوڈ پارٹی دے ایریل شیرون دی جانب توں الحرم الشریف دے متنازع دورے دے بعد یاسر عرفات نے دوجے انتفادہ دا آغاز کر دتا۔ 2001 دے خصوصی انتخابات دے بعد شیرون وزیر اعظم بنے اَتے اُنھاں نے غزہ دی پٹی توں یک طرفہ انخلا مکمل کيتا اَتے اسرائیلی مغربی کنارے دی رکاوٹاں دی تعمیر جاری رکھی اَتے دوسرے انتفادہ نوں بے کار کر دتا۔
جولائی 2006 وچ حزب اللہ نے شمالی اسرائیل اُتے بمباری کیتی اَتے سرحد عبور کر کے دو اسرائیلی فوجی اغوا کر لئی۔ نتیجتاً اک ماہ لمبی دوسری لبنان دی جنگ شروع ہوئی۔ 6 ستمبر 2007 نوں اسرائیلی فضائیہ نے شام دے نیوکلئیر ری ایکٹر نوں تباہ کر دتا۔ 2008 وچ اسرائیل نے تصدیق دی کہ اوہ ترکی دے ذریعے اک سال توں شام توں امن دی گل گل کر رہیا اے۔ اُتے اسرائیل تے حماس دے وچکار جنگ بندی دا معاہدہ مُکدے ہی اک ہور لڑائی شروع ہو گئی۔ غزہ دی جنگ تن ہفتے جاری رہی اَتے فیر اسرائیل ولوں یک طرفہ جنگ بندی ہو گئی۔ حماس نے اپنی جانب نال جنگ بندی دا اعلان کيتا تے شرائط وچ مکمل فوجی انخلا تے سرحد نوں کھولنا رکھیا۔ راکٹ حملےآں تے اسرائیلی فوجی کاروائیاں دے باوجود جنگ بندی دا معاہدہ چل رہیا ہے۔ فلسطینیاں دی طرف توں 100 توں زیادہ راکٹ حملیاں دے بعد اسرائیل نے 14 نومبر 2012 نوں غزہ اُتے فوجی کارروائی کيتی جو اٹھ روز جاری رہی۔
جغرافیہ تے موسم
سودھواسرائیل بحیرہ روم دے مشرقی سرے اُتے واقع اے۔ اس دے شمال وچ لبنان، شمال مشرق وچ شام، مشرق وچ اردن تے مغربی کنارہ جدوں کہ جنوب مشرق وچ مصر تے غزہ دی پٹی واقع نيں۔
اسرائیل دی خود مختار ریاست ماسوائے 1967 دی چھ روزہ جنگ وچ فتح کیتے گئے علاقےآں کے، تقریباً 20770 مربع کلومیٹر اُتے محیط ہے۔ اس دے کل رقبے دا دو فیصد پانی ہے۔ اسرائیل دے پتلے تے لمبائی دے رخ ہونے دی وجہ توں اس دے ایکسلوسیو اکنامک زون بحیرہ روم وچ اس دے زمینی رقبے دا دو گنیااے۔ مشرقی یروشلم تے گولان دی پہاڑیاں سمیت اسرائیلی قوانین کل 22072 مربع کلومیٹر اُتے لاگو نيں۔ اسرائیلی قبضے وچ موجود علاقہ بشمول جزوی خود مختار فلسطینی ریاست مغربی کنارہ ملیا کے 27799 مربع کلومیٹر بندا ہے۔ اِنّے چھوٹے رقبے دے باوجود اسرائیل وچ جغرافیائی تنوع بہت زیادہ پایا جاندا ہے۔ ایتھے اک طرف نیگیو صحرا ہے تاں دوسری جانب جزریل دی زرخیز وادی ہے، گلیلی دے پہاڑ ہاں یا کارمل تے گولان دے پہاڑ وی ایتھے نيں۔ بحیرہ روم دے کنارے والا ساحل ملک دی 57 فیصد آبادی دی رہائش گاہ ہے۔ وسط وچ مشرقی جانب اردن دی وادئ شق موجود اے جو عظیم وادئ شق دا حصہ ہے۔
دریائے اردن ہرمون پہاڑ توں نکل کے بحیرہ مردار نوں جاندا ہے۔ ایہہ تھاں دنیا دی سب توں نشیبی تھاں ہے۔ اس دے علاوہ سرزمین اسرائیل اُتے مختیشم پائے جاندے نيں جو دنیا بھر وچ کِسے تے جگہ نئيں ملدے۔ مختشیم توں مراد ایسی وادی جو چاراں طرف اُچی عمودی دیوار نما چٹاناں توں گھری ہوئے۔ بحیرہ روم دے بیسن اُتے موجود ملکاں وچ فی کس پودیاں دی انواع دی مقدار دے حوالے توں اسرائیل سب توں اگے ہے۔
اسرائیل وچ درجہ حرارت بہت فرق رہندا ہے۔ ایہہ فرق سردیاں وچ ہور ودھ جاندا اے۔ پہاڑی علاقے زیادہ سرد تے ہواواں دا شکار رہندے نيں اَتے بعض اوقات برف وی پڑ سکدی ہے۔ یروشلم وچ ہر سال گھٹ توں گھٹ اک بار ضرور برفباری ہُندی اے۔ تل ابیب تے حیفہ جداں ساحلی شہراں دا موسم معتدل رہندا ہے اَتے سردیاں ٹھنڈی تے بارش عام ہُندی ہے جدوں کہ گرمیاں گرم تر تے طویل ہُندی نيں۔ بئر شعبہ تے شمالی نیگیو دے علاقے نیم بنجر نيں تے کم بارشاں ہُندی نيں۔ جنوبی نیگیو تے اراوا دا علاقہ صحرائی ہے اَتے لمّی گرمیاں دے بعد نسبتاۢ معتدل سردیاں تے کم بارشاں ہُندی نيں۔ براعظم ایشیا دا گرم ترین درجہ حرارت 53.7 اسرائیل وچ دریائے اردن دی وادی وچ 1942 وچ ریکارڈ کيتا گیا۔
اسرائیل وچ مئی تا ستمبر بارشاں نہ ہون دے برابر ہُندی نيں۔ محدود آبی وسائل دی وجہ توں اسرائیل وچ پانی نوں محفوظ کرن لئی نت نويں ٹیکنالوجیاں استعمال ہُندی نيں۔ سورج توں زیادہ توں زیادہ فائدہ اٹھانے دے لئی شمسی توانائی پیدا کيتی جاندی ہے۔ فی کس شمسی توانائی توں بجلی دی پیداوار وچ اسرائیل سب توں اگے ہے اتے تقریباً تمام ہی گھراں وچ پانی شمسی توانائی توں گرم کيتا جاندا ہے۔
اسرائیل وچ چار مختلف نباتاتی جغرافیائی علاقے نيں۔ ایتھے نباتات دی کل 2867 قسماں پائی جاندیاں نيں جنھاں وچ 253 غیر مقامی نيں۔ اسرائیل وچ کل 380 نیچر ریزرو نيں۔
جغرافیہ
سودھواسرائیل دا ونسونا جغرافیہ ہے ایہدے دکھن وچ روہی ورگی تھاں ہے اَتے اتر وچ برف دے پہاڑ نیں۔ ایہہ لہندے ایشیاء وچ رومی سمندر دے چڑھدے کنڈھے تے ہے اَتے ایہدے اتر وچ لبنان، اتر چڑھدے ول شام، چڑھدے ول اردن اَتے فلسطین اَتے دکھن لہندے ول مصر ہے۔ مصر نال ایہدا بارڈر ایشیاء اَتے افریقہ دا بارڈر وی ہیگا ہے۔
1967 وچ مل ماری تھاں نوں کڈھ کے ایہدا تھاں 20,770 مربع کلومیٹر (8,019 مربع میل) بندا ہے۔ ایہدے وچ 445 مربع کلومیٹر تے پانی ہے۔ اسرائیل اتر توں دکھن ول 424 کلومیٹر (263 میل) لماں ہے اَتے ایہدی چوڑائی 114 کلومیٹر (71 میل) توں لے کے 15 کلومیٹر (9.3 میل) تک ہے۔ اسرائیل دا بارڈر 1,017 کلومیٹر (632 میل) لماں اَتے سمندری کنڈا 273 کلومیٹر (170 میل) ہے۔
اسرائیلی مل ماریاں تھانواں وچ لہندا کنڈھا 5,879 مربع کلومیٹر (2,270 مربع میل)؛ چڑھدا یروشلم 70 مربع کلومیٹر (27 مربع میل) تے گولان چڑھائیاں 1,150 مربع کلومیٹر (444 مربع میل) تے نیں۔ ٹلہ میرون 1,208 میٹر (3,963 فٹ) نال اسرائیل وچ سب توں اچی تھاں ہے۔ مریا سمندر اپنی منفی 417 میٹر ڈونگائی نال سب تون ڈونگی تھاں ہے۔ 251 کلومیٹر لماں دریاۓ اردن ماؤنٹ ہرمن توں ٹردا ہے اَتے اردنی تریڑ نال تھلے نوں وگدا ہویا جھیل طبریہ وچ آندا ہے اَتے ایتھوں تھلے ول اردن تے اسرائیل دا بارڈر بناندا ہویا مریا سمندر وچ ڈگدا ہے۔ ایہہ اسرائیل دا سب توں لما دریا ہے۔ جھیل طبریہ 53 کلومیٹر دے گھیر دی اتلے اسرائیل وچ اک جھیل ہے۔
اسرائیل دے دکھن وچ نگیو دی روہی ہے۔ اسرائیل دے دکھن وچ ایدا تھوڑا جیہا کنڈھا لال سمندر نال جڑدا ہے ایتھے اسرائیلی سمندری اڈی ایلات ہے اَتے نالدا سمندر خلیج ایلات اکھواندا ہے۔
سیاست اَتے سرکار
سودھواسرائیل اک پارلیمانی لوکراج ہے۔ اسرائیل نوں 120 سنگیاں دی پارلیمنٹ چلاندی ہے۔ سرکار نوں وزیراعظم چلاندا ہے۔ وزیراعظم اسرائیلی پارلیمنٹ کنست وچ سب توں چوکھے ووٹ لین والی پارٹی دا ہوسکدا ہے۔ اسرائیلی کنست وچ ووٹ سنگیاں دے بجاۓ پارٹیاں نوں پیندے نیں تے 2 ٪ توں تھوڑے ووٹ لین والی پارٹی دا کوئی سنگی نئیں چنیا جاندا۔ ایس توں ود لین والی پارٹی اپنی مرضی دے بندے ووٹ ناپ نال کنست وچ پجواندی ہے۔ ایس پربندھ بارے اک اسرائیلی وزیراعظم گولڈامئیر نے کہیا سی جے "اسرائیل وچ 30 لکھ وزیراعظم نیں"۔
پارلیمانی چوناں ہر چار ورھے مگروں ہوندیاں نیں تے سرکار ٹٹن تے پہلے وی ہوسکدیاں نیں۔ اسرائیل دا ایہدا نشان ہے اَتے اوہدے کون نمیشی کم ہی ہوندے نیں۔ 2009 دیاں چوناں وچ 14 سیاسی پارٹیاں کنست دیاں سنگی سن۔
سیاست
سودھواسرائیل وچ جمہوری ریبلک دی طرز دا پارلیمانی نظام ہے اتے حق رائے دہی سب دے لئی ہے۔ جس رکن پارلیمان دے حق وچ ہور پارلیمانی اراکین دی اکثریت ہو، اسنوں وزیرِاعظم چنا جاندا ہے۔ عموماً ایہ عہدہ اکثریتی وڈی پارٹی نوں ملدا ہے۔ وزیرِاعظم حکومتی سربراہ ہُندا اے تے کابینہ دا سربراہ بھی۔ اسرائیل دی پارلیمان وچ کل 120 اراکین ہُندے نيں۔
ہر چار سال بعد پارلیمانی انتخابات ہُندے نيں لیکن سیاسی عدم استحکام یا عدم اعتماد دی تحریک دی وجہ توں حکومت چار سال توں پہلے وی ختم ہوئے سکدی ہے۔ اسرائیل دے بنیادی قوانین آئین دی حیثیت رکھدے نيں۔ اسرائیل دے صدر دا عہدہ ریاست دے سربراہ دا ہُندا ہے اتے زیادہ تر نمائشی اختیارات رکھدا ہے۔
میڈیا
سودھو2014 وچ رپورٹرز ود آؤٹ بارڈرز دے مطابق اسرائیل وچ صحافتی آزادی دا درجہ 180 وچوں 96 سی جو کویت توں اک درجہ تھلے ہے۔
قانونی نظام
سودھواسرائیل دا عدالدی نظام تن سطحاں اُتے مشتمل ہے۔ زیريں سطح اُتے میجسٹریٹ دی عدالتاں ہُندیاں نيں جو ملک بھر دے اکثر شہراں وچ قائم نيں۔ انھاں دے اُتے ضلعی عدالتاں آندیاں نيں جو میجسٹریٹ عدالتاں دی اپیل وی سندی نيں تے براہ راست وی مقدمات دائر کیتے جا سکدے نيں۔ ایہ عدالتاں ملک دے چھ وچوں پنج ضلعے وچ قائم نيں۔ سب توں اُتے سپریم کورٹ اے جو یروشلم وچ قائم ہے اتے ایتھے وی براہ راست مقدمات دائر کیتے جا سکدے نيں تے ہائی کورٹ دا کم وی کردی اے۔ حکومتی اقدامات دے خلاف کوئی وی مقدمہ دائر کرنے دے لئی شہری یا غیر ملکی ايسے عدالت توں رجوع کردے نيں۔ اسرائیل بین الاقوامی عدالت انصاف دے مقاصد نوں تاں مندا ہے لیکن اس دی غیر جانبداری اُتے شک ظاہر کردا ہے۔
اسرائیل دا قانون انگلش کامن لا، سول لا تے یہودی قوانین دا مجموعہ ہے۔ عدالدی نظام وچ جیوری دی بجائے جج فیصلہ کردے نيں۔ ویاہ اَتے طلاق دے مقدمات دا فیصلہ یہودی، مسلمان، دروز تے مسیحی قوانین دے مطابق متعلقہ مذہبی عدالتاں کردی نيں۔ اسرائیل دا عدالدی نظام مکمل طور اُتے کاغذات توں آزاد ہے اَتے تمام تر ریکارڈ برقی طور اُتے محفوظ ہُندا ہے۔
انتظامی تقسیم
سودھواسرائیل دی ریاست چھ انتظامی ضلعے وچ تقسیم اے جنہاں نوں مہوزت کہندے نيں۔ اوہناں دے ناں سینٹر، حیفہ، یروشلم، شمالی، جنوبی تے تل ابیب دے علاقے تے جوڈیا تے سماریا دے علاقے وی نيں جو مغربی کنارے اُتے نيں۔ بین الاقوامی سطح اُتے جوڈیا تے سماریا دے علاقے اسرائیل دا حصہ نئيں منے جاندے۔ ضلعے نوں ہور 15 سب ڈسٹرکٹ وچ تقسیم کيتا گیا ہے جنھاں نوں نفوط کہندے نيں۔ انھاں نوں اگے ہور 50 حصےآں وچ ونڈیا گیا ہے۔
اسرائیل دے زیر انتظام علاقے
سودھوسانچہ:اسرائیل دے وڈے شہر 1967 وچ چھ روزہ جنگ دے اختتام اُتے اسرائیل نے فلسطین دے مغربی کنڈھے تے مشرقی یروشلم، غزہ پٹی تے گولان دی پہاڑیاں اُتے وی قبضہ کر ليا سی۔ اس دے علاوہ اسرائیل نے جزیرہ نما سینائی اُتے وی قبضہ کر ليا سی لیکن 1979 نوں مصر دے نال ہونے والے امن معاہدے دے تحت مصر دے حوالے کے دتا۔ 1982 توں 2000 تک اسرائیل نے جنوبی لبنان دا کچھ حصہ اپنے قبضے وچ لے لیا ہے جسنوں پہلے سکیورٹی زون کہیا جاندا سی۔
اسرائیل دی طرف توں انہاں علاقےآں اُتے قبضے دے بعد تاحال انہاں علاقےآں اُتے یہودی آباد کاری تے فوجی تنصیبات موجود نيں۔ اسرائیل نے اپنے قوانین نوں گولان دی پہاڑیاں تے مشرقی یروشلم اُتے وی نافذ کیہ ہویا ہے اَتے اسنوں اپنا حصہ بنایا ہويا ہے اَتے ایتھے رہنے والے افراد نوں اسرائیل وچ مستقل رہائش دا حق حاصل ہے اتے جے اوہ چاہن تاں اسرائیل دی شہریت وی حاصل کر سکدے نيں۔ اُتے مغربی کنارہ حالے تک فوجی انتظام وچ آندا اے تے ایتھے دے رہائشی فلسطینی، اسرائیلی شہری نئيں بن سکدے۔ غزہ دی پٹی البتہ اسرائیل دے انتظام توں باہر ہے اَتے ایتھے کسی قسم دی اسرائیلی فوجی یا سویلین موجودگی نئيں، اُتے اسرائیل اس علاقے دے فضائی تے آبی رستےآں دی نگرانی کردا اے۔ اقوام متحدہ دی سکیورٹی کونسل گولان دی پہاڑیاں تے مشرقی یروشلم اُتے اسرائیلی دعوے نوں مسترد کردی ہے اَتے انھاں نوں اسرائیلی مقبوضہ علاقے شمار کردی اے۔ ايسے طرح بین القوامی عدالت انصاف دے مطابق وی چھ روزہ جنگ دے دوران وچ اسرائیل نے جو علاقے حاصل کیتے سن اوہ اج وی مقبوضہ علاقے شمار ہُندے نيں تے اس عدالت نے اسرائیلی مغربی کنارے دی رکاوٹاں دی قانونی حیثیت دے بارے وی اپنی رائے دتی ہے۔
مشرقی یروشلم امن مذاکرات وچ ہمیشہ اک مشکل مرحلہ ہُندا ہے کیون٘جے اسرائیل اسنوں اپنا اٹُٹ انگ تے راجگڑھ دا حصہ شمار کردا ہے۔ زیادہ تر امن مذاکرات اقوام متحدہ دی سکیورٹی کونسل دی قرارداد نمبر 242 دی بنیاد اُتے ہُندیاں نيں جس دے مطابق جنگ دے دوران وچ جیندی گئی سرزمین نوں فاتح دا حصہ نئيں شمار کيتا جاندا، اس لئی اسرائیل نوں عرب ملکاں توں تعلقات بحال کرنے دے لئی اُنھاں علاقیاں توں فوجی انخلا کرنا ہوئے گا۔ اس اصول نوں "زمین برائے امن" کہیا جاندا ہے۔
1950 وچ عرب ملکاں نے اقوام متحدہ دے فلسطین نوں دو ریاستاں وچ تقسیم دا فیصلہ مسترد کيتا تاں اردن نے مغربی کنارے اُتے قبضہ کر ليا۔ اس قبضے نوں صرف برطانیہ نے تسلیم کيتا تے بعد وچ اردن نے اس علاقے دے حقوق پی ایل او دے حوالے کر دتے۔ چھ روزہ جنگ دے دوران وچ 1967 وچ اسرائیل نے اس اُتے قبضہ کر ليا سی۔ 1967 توں 1993 تک ایتھے دے شہری اسرائیلی فوجی قوانین دے تحت رہ رہے سن ۔ اسرائیل تے پی ایل او دے وچکار امن معاہدے دے بعد فلسطینی آبادی تے شہر فلسطینی اتھارٹی دے زیر انتظام رہ رہے نيں لیکن اسرائیلی فوجی انتظام کسی نہ کسی شکل وچ باقی رہیا اے تے بدامنی دے دوران وچ اسرائیل نے ایتھے فوجی تنصیبات تے فوجیاں دی تعداد کئی بار عارضی طور اُتے ودھائی اے۔ انتفادہ دوم دے دوران وچ بڑھدے ہوئے فلسطینی حملےآں دے جواب وچ اسرائیل نے مغربی کنارے اُتے دیوار تعمیر شروع کر دتی ہے۔ تعمیر مکمل ہونے اُتے اس دیوار دا محض 13 فیصد حصہ اسرائیل جدوں کہ 87 فیصد حصہ مغربی کنارے وچ واقع ہوئے گا۔
غزہ دی پٹی اُتے مصر نے 1948 توں 1967 تک قبضہ جمائے رکھیا اَتے 1967 دے بعد اسرائیل قابض ہو گیا۔ 2005 دے یک طرفہ منصوبے دے تحت اسرائیل نے تمام تر فوجی تے آباد کاراں نوں مغربی کنارے توں واپس بلا لیا۔ اسرائیل اسنوں ہن مقبوضہ سرزمین دی بجائے غیر ملکی سرزمین مندا ہے۔ اُتے انسانی حقوق دی تنظیماں تے اقوام متحدہ دے مختلف ذیلی دفاتر اسنوں تسلیم نئيں کردے۔ جون 2007 وچ حماس دی طرف توں حکومت سنبھالنے دے بعد اسرائیل نے غزہ دی پٹی نوں آن جانے والے بحری، بری اَتے فضائی رستیاں دی نگرانی سخت کر دتی ہے نالے انسانی ہمدردی دی بنیاد اُتے چند افراد نوں چھڈ کے باقی ہر قسم دی آمد و رفت اُتے پابندی عائد کر دتی ہے۔ غزہ دی سرحد مصر توں ملدی ہے لیکن اسرائیل، یورپی یونین تے فلسطینی اتھارٹی دے درمیان معاہدے دے تحت سرحداں اُتے نقل و حرکت آزادانہ نہيں ہے۔ حسنی مبارک دے دور تک مصر نے اس معاہدے دی پاسداری دی اے تے اپریل 2011 نوں جا کے غزہ دے نال مصر نے اپنی سرحد کھولی ہے۔
بیرونی تعلقات
سودھواسرائیل دے سفارتی تعلقات 157 ملکاں دے نال نيں تے 100 توں زیادہ سفارتی مشن وی دنیا بھر وچ موجود نيں۔ عرب لیگ دے صرف تن اراکین یعنی مصر، اردن تے موریطانیہ دے تعلقات اسرائیل توں نيں۔ اسرائیل تے مصر دے امن معاہدے دے باوجود مصر وچ اسرائیل نوں دشمن منیا جاندا ہے۔ اسرائیلی قانون دے مطابق لبنان، شام، سعودی عرب، عراق، ایران، سوڈان تے یمن نوں دشمن ملکاں شمار کيتا جاندا اے اَتے اُنھاں ملکاں نوں جان والے اسرائیلی شہریاں نوں وزارت داخلہ توں اجازت لیݨی پیندی ہے۔
مملکت اسرائیل نوں منن والے پہلے دو ملکاں سوویت یونین اَتے ریاستہائے متحدہ امریکا ہیگے نيں۔ امریکا مشرق وسطیٰ وچ اسرائیل دا اپنا اہم ترین حلیف مندا ہے اَتے 1967 توں 2003 تک امریکا نے اسرائیل نوں 68 ارب ڈالر دی فوجی تے 32 ارب ڈالر امداد دتی ہے۔ اسرائیل تے فلسطینیاں دے وچکار مذاکرات دے لئی امریکا ہمیشہ اہم کردار ادا کردا ہے اُتے چند مسائل اُتے جداں کہ گولان دی پہاڑیاں، یروشلم تے آبادکاری دے معاملے اُتے امریکا تے اسرائیل دے درمیان وچ اختلاف پایا جاندا ہے۔ انڈیا نے 1992 وچ اسرائیل دے نال مکمل سفاری تعلقات قائم کیتے تے دونے دے درمیان وچ فوجی، ٹیکنالوجی تے ثقافتی تعلقات مضبوط ہوئے رہے نيں۔ 2009 دے اک سروے دے مطابق پوری دنیا وچ انڈیا دے لوک سب توں زیادہ اسرائیل نواز نيں۔ انڈیا اسرائیل دا سب توں وڈا فوجی ساز و سامان دا خریدار ہے جدوں کہ انڈیا دے لئی سوویت یونین دے بعد اسرائیل دوسرا وڈا فوجی معاون ہے۔ تجارتی حوالے توں انڈیا اسرائیل دا تیسرا وڈا ایشیائی معاون ہے۔ انڈیا تے اسرائیل دے درمیان وچ فوجی تے خلائی تعاون جاری رہندا ہے۔ 2010 وچ ایشیا بھر وچ سب توں زیادہ یعنی 41000 سیاح اسرائیل آئے۔
جرمنی تے اسرائیل دے درمیان وچ تعاون زیادہ تر سائنسی تے تعلیمی شعبیاں وچ ہے اَتے دوویں ملک معاشی اَتے فوجی اعتبار توں اک دُوجے توں جڑے ہوئے نيں۔ 2007 دے معاہدے دے تحت جرمنی نے اسرائیل نوں مرگ انبوہ توں بچن والیاں دے لئی 25 ارب یورو دا معاوضہ دتا۔ اسرائیل دے قیام توں ہی برطانیہ نے اسرائیل توں مکمل سفارتی تعلقات قائم رکھے نيں۔ پہلوی بادشاہت دے وقت اسرائیل تے ایران دے سفارتی تعلقات سن لیکن بعد وچ اسلامی انقلاب دے بعد ایران نے اسرائیل نوں منن کرن توں انکار کيتا ہے۔
اگرچہ ترکی تے اسرائیل دے تعلقات 1991 توں پہلے جزوی سن لیکن ترکی نے 1949 وچ اسرائیل نوں تسلیم کر کے اس توں تعلقات قائم کر لئی سن ۔ مسلمان اَتے عرب ملکاں اکثر ترکی اُتے زور دیندے نيں کہ اوہ اسرائیل توں اپنے تعلقات اُتے نظر ثانی کرے۔ دونے ملکاں دے درمیان وچ تعلقات اس وقت کشیدہ ہوئے گئے جدوں اسرائیل نے غزہ فلوٹیلا اُتے حملہ کيتا۔ اسرائیل دے مطابق اس فلوٹیلا دا انتظام کرنے والی ترک تنظیم دے تعلقات حماس تے القاعدہ توں سن ۔
1995 توں اسرائیل اَتے ترکی دے تعلقات وچ بتدریج کمی دے بعد توں اسرائیل اَتے یونان دے وچکار تعلقات بہتر ہُندے جا رہے نيں۔ دوناں ملکاں وچ 2010 وچ دفاعی معاہدہ ہويا۔ اس دے علاوہ تیل تے گیس دی تلاش دے شعبے وچ وی اسرائیل قبرص توں تعاون کر رہیا ہے۔ مشرق وسطیٰ وچ یونانی مصنوعات دی دوسری وڈی منڈی اسرائیل ہے۔ 2010 وچ یونانی وزیر اعظم جارج پاپنڈرو نے اسرائیل دا دورہ کيتا تاکہ دو طرفہ تعلقات نوں فروغ دتا جا سکے۔
اسرائیل تے یونان دے درمیان وچ توانائی، زراعت، فوجی تے سیاحتی شعبیاں وچ تعاون جاری ہے۔
آذربائیجان انہاں چند اکثریتی مسلم ملکاں وچوں اک ہے جس نے اسرائیل دے نال وسیع تر تعلقات قائم کیتے نيں۔ اوہناں تعلقات وچ تجارتی اَتے دفاعی، ثقافتی اَتے تعلیمی شعبے اہم نيں۔ آذربائیجان اسرائیل نوں کافی مقدار وچ تیل مہیا کردا ہے۔ 2012 وچ دونے ملکاں نے 1.6 ارب ڈالر دے دفاعی ساز و سامان دا معاہدہ کيتا سی۔ 2005 وچ آذربائیجان اسرائیل دا پنجواں وڈا تجارتی پارٹنر سی۔
سیاسی، مذہبی تے دفاعی نکتہ نظر توں ایتھوپیا براعظم افریقہ وچ اسرائیل دا سب توں وڈا حلیف ہے۔ ایتھوپیا وچ پانی دی قلت تے ہزاراں ایتھوپیائی یہودیاں دی فلاح و بہبود دے لئی اسرائیل دا تعاون اہم ہے۔
2009 وچ غزہ دی جنگ کيتی وجہ توں ماریطانیہ، قطر، بولوویا تے وینزویلا نے اسرائیل توں تجارتی تے معاشی تعلقات معطل کر دتے نيں۔
اسرائیل نوں یورپی یونین دے یورپی ہمسائیگی پالیسی وچ شامل کيتا گیا اے جس دا مقصد یورپی یونین تے ہمسائیہ ریاستاں نوں نیڑے لیانا ہے۔
بارلے ساک
سودھواسرائیل اک ایسی تھاں تے بنیا اے جیہڑی 1948 توں پہلے عرب سی تے ایہنوں فلسطین کیندے سن۔ اسرائیل دا مڈھ ملو زوری تے پہلی وڈی لڑائی وچ عرب آگوواں دی غداری تے خلافت عثمانیہ دی ہار باجوں پیا سی۔ اسرائیل نوں اپنے بنن ویلے تے مگروں اپنے عرب فلسطینی واسیاں تے گوانڈی عرب دیساں نے ناں منیا۔ ایس پاروں اوہدے ساک دور دے دیساں نال سن۔ پہلی وڈی لڑائی وچ یہودیاں نے پیسے ٹکے نال سلطنت برطانیہ دا ساتھ دتا تے ایس باجوں اوہدیاں اکھاں شرمائیاں سن۔ دوجی وڈی لڑائی وچ نازی جرمنی ہتھوں یہودیاں دا قتلام ہون تے یورپ تے امریکہ دیاں ہمدردیاں یہودیاں نال سن تے یہودیاں کول کوئی رہن دی اپنی تھاں نئیں سی تے ایہناں دیساں فیر اسرائیل دے بنن تے ایہنوں منیا تے ایدھی رپھڑاں وچ ہتھ ونڈائی کیتی تے جد وی ویلہ آیا ایدی ٹہل سیوا وی کیتی۔
امریکہ تے سوویت یونین نے اسرائیل دے بندے ای ایہنوں من لیا۔ اینج ای یورپی دیساں نیں وی کیتا۔ پر اسلامی دیساں نے اسرائیل نوں اوہدے بنن ویلے ناں منیا۔ ہن مصر اردن تے ماریطانیہ دے ایدھے نال پورے سفارتی ساک نیں۔
اسرائیل 11 مئی 1949 نوں یونائیٹڈ نیشنز نال رلیا تے ایہ یونیسکو دا وی سنگی اے۔ اسرائیل دے 157 دیساں نال سفارتی ساک نیں تے 100 دیساں وچ اوہدے سفارتخانے نیں۔
امریکہ اسرائیل دا پرانا تے پکا یار اے۔ امریکہ نے اسرائیل نوں سب توں ود فوجی تے دوجا سمان تے پیسے دتے نیں۔ امریکہ ہر ورے ایہنوں $2.4 ارب دا فوجی سمان دیندا اے جیہڑا اسرائیل دے کل فوجی خرچے دا 24.5٪ بندا اے۔ اسرائیل دے اندر آنوالہ 22.4٪ سمان امریکہ توں آندا اے تے باہر جانوالہ 42.1 ٪ امریکہ جاندا اے۔
بین الاقوامی انسانی ہمدردی دیاں کوششاں
سودھواسرائیل دنیا بھر وچ قدرتی آفات توں نمٹنے دے لئی ہنگامی امداد دینے دی پالیسی اُتے کارآمد اے۔ پچھلے 26 سالاں توں 15 ملکاں نوں اسرائیل دی طرف توں ہنگامی امداد دتی گئی اے تاکہ قدرتی آفات توں نمٹا جا سکے۔ 2010 وچ ہیٹی وچ زلزلے دے بعد اسرائیل نے سب توں پہلے اوتھے فیلڈ ہسپتال قائم کيتا سی۔ اس دے علاوہ اسرائیل نے 200 توں زیادہ ڈاکٹر تے طبی عملے دے اراکین وی بھیجے سن ۔ مشن دے اختتام تک اسرائیلی ڈاکٹراں نے کل 1110 مریضاں دا علاج کيتا تے 319 کامیاب آپریشن دے علاوہ 16 زچگیاں تے 4 افراد دی جان بچانے دے لئی وی کم کيتا۔ تابکاری دے خطرے دے باوجود اسرائیل انہاں ملکاں وچوں اک اے جنہاں نے جاپان دے زلزلے تے سونامی دے بعد سب توں پہلے طبی امدادی کارکن بھیجے۔ اسرائیل نے زلزلے تے سونامی توں متائثرہ شہر کوری ہارا وچ اک کلینک قائم کيتا جس وچ سرجری، اطفال، میٹرنٹی تے گائناکالوجیکل وارڈ قائم سن ۔ ایتھے کل 2300 افراد دا علاج ہويا تے گھٹ توں گھٹ 220 افراد یقنی موت توں بچ گئے۔
اسرائیل دی انسانی ہمدردی دیاں کوششاں 1958 وچ سرکاری طور اُتے شروع ہوئیاں جدوں ماشاو یعنی اسرائیلی وزارت خارجہ امور دی ایجنسی برائے ترقی بین القوامی تعلقات قائم ہوئی۔ اس دے تحت 140 توں زیادہ ملکاں دی امداد دی جا چکی اے جس وچ قحط زدہ علاقےآں وچ خوراک دی تقسیم، عمارتاں دی تعمیر دی تربیت، طبی امدادی عمارت دی تعمیر تے طبی امداد دی فراہمی شامل نيں۔ اس دے علاوہ اسرائیلی حکومت دے نال مل کے کم کرنے والے ہور ادارےآں وچ اسرا ایڈ، دتی فاسٹ اسرائیلی ریسکیو اینڈ سرچ ٹیم، اسرائیلی فلائنگ ایڈ، سیو اے چائلڈز ہارٹ تے لاٹیٹ شامل نيں۔
فوج
سودھواسرائیل لوک ناپ نال اگے ودے دیساں وچ اپنے بجاؤ تے سب توں چوکھے پیسے لاندا اے۔ اسرائیلی بچاؤ فوج جیہڑی زمینی، ہوائی تے سمندری فوج نال رل کے بندی اے جیدا آگو چیف آف جنرل سٹاف ہوندا اے بچاؤ وزیر تھلے آندی اے۔ ایدا مڈھ 1948 عرب اسرائیلی لڑائی وچ بجیا گیا سی۔ ایس فوج دیاں نیوواں اسرائیل دے بنن توں پہلے دیاں یہودی لڑاکا ٹولیاں سن جناں وچ ہگانہ سب توں اگے ودویں سی۔ اسرائیلی بچاؤ فوج اپنے گوانڈی دیساں نال وڈیاں لڑائیاں تے بارڈر چگڑیاں باجوں دنیا دی ودیا تے لڑائی سکھی فوج اے۔ اسرائیلیاں دے وڈے انگ نوں 18 ورے ہون تے جنیاں لئی 3 ورے لئی تے سوانیاں لئی 2 توں 3 ورے لئی فوجی سکھلائی کرائی جاندی اے۔ اسرائیلی فوج کول دنیا دے سب توں ودیا بچاؤ پربندھ تے اسلہ ہے۔ ایناں دنیا نوں دسیا تے نئیں پر ایدھے کول ایٹم بمب وی ہے نیں۔
اسرائیلی فوج دی پہلی لڑائی 1948 عرب اسرائیلی لڑائی سی جیدے وچ ایس نوں وڈی جت ہوندی اے جناں تھاں ایہنوں لڑائی توں پہلے دتا گیا سی اوہ اینے ایس لڑائی وچ دونا کرلیا۔ 1956 وچ برطانیہ تے فرانس نال رل کے اسرائیلی فوج نے سویز دی لڑائی مصر دے خلاف لڑی۔ 1967 عرب اسرائیلی لڑائی وچ اسرائیلی فوج نے اپنے دوالے دے عرب دیساں نوں وڈے ناپ نال ہرایا تے لیندے کنڈے۔ یروشلم، گولان دی اچائیاں تے سینا دے تھانواں تے مل مار لیا۔ مارچ 1968 وچ ایہ فوج اردن وچ اردنی فوج تے فلسطینی گوریلیاں نال کرامہ دی لڑائی وچ آمنے سامنے سی۔ 1973 عرب اسرائیلی لڑائی وچ مصری فوج نے ایس فوج دے کھنے سیکے۔ اسرائیلی فوج نے لبنان نال 1982 تے 2006 وچ لڑائی لڑی۔ اسرائیل نوں اپنے مل مارے تھانواں وچ فلسطینی عرباں نال 1987 توں 1993 تک لڑنا پیا ایس لڑائی نوں انتفادہ کیا جاندا اے۔ اینج دی ای لڑائی 2000 توں 2005 تک فیر لڑی گئی جینوں دوجا انتفادہ کیا گیا اے۔ 2008 توں 2009 تک اسرئیل نے غزہ دے ازادی پسنداں نوں مکان لئی غزہ دی لڑائی لڑی۔ ایہناں وڈیاں لڑائیاں نوں وکھ وی اسرائیل نے کئی نکیاں لڑائیاں وی لڑیاں۔
موساد تے شبک اسرائیل دے لک کے کم کرن تے جسوسی کرن والے ادارے نیں۔
فوجی
سودھواسرائیل ترقی یافتہ ملکاں وچ اپنے بجٹ دے تناسب دے لحاظ توں فوج اُتے سب توں زیادہ خرچہ کردا اے۔ اسرائیلی دفاعی افواج دا سربراہ چیف آف جنرل سٹاف ہُندا اے جو براہ راست کابینہ نوں جوابدہ ہُندا اے۔ اسرائیلی ڈیفنس فورسز وچ بری، بحری تے فضائی افواج شامل نيں۔ فوج دی ابتدا 1948 دی عرب اسرائیل جنگ توں ہوئی سی جدوں پیراملٹری ادارےآں نوں ضم کر کے نويں فوج بنائی گئی۔
18 سال دی عمر وچ زیادہ تر اسرائیلی فوجی تربیت دے لئی فوج وچ شامل ہُندے نيں۔ مرد فوج وچ تن سال جدوں کہ عورتاں دو سال خدمات سر انجام دیندی نيں۔ لازمی تربیت دے بعد ہر سال کئی کئی ہفتے ریزرو فوجی تربیت دے لئی زیادہ تر افراد رضاکارانہ طور اُتے خدمات پیش کردے نيں تے ایہ سلسلہ چالیس سال دی عمر تک چلدا رہندا اے۔ زیادہ تر خواتین نوں ریزرو تربیت توں چھُٹ ملی ہُندی اے۔ اسرائیل دے عرب نژاد افراد ماسوائے دروز تے کل وقتی مذہبی تعلیم حاصل کرنے والے افراد نوں اس لازمی فوجی تربیت توں استثناء حاصل اے حالانکہ اسرائیلی معاشرے وچ اس اُتے اکثر بحث ہُندی اے۔ جے کسی وجہ توں لازمی فوجی تربیت دا حصہ نہ بنا جا سکے تاں ہسپتالاں، سکولاں تے ہور سماجی خدمات دے شعبے وچ خدمات سر انجام دینا پڑدی نيں۔ نتیجتاۢ اسرائیلی فوج نوں مستقل طور اُتے 176500 باقاعدہ فوجی تے 445000 ریزرو فوجی ہمہ وقت میسر ہُندے نيں۔
اسرائیلی قومی فوج دا زیادہ تر انحصار ہائی ٹیک ہتھیاراں اُتے ہُندا اے جس دی اکثریت اسرائیل خود بناندا اے تے اس دا کچھ حصہ بیرون ملک توں وی خریدتا جاندا اے۔ امریکا دی جانب توں اسرائیل نوں سب توں زیادہ فوجی امداد دتی جاندی اے۔ 2013 توں 2018 تک امریکا اسرائیل نوں ہر سال 3.15 ارب ڈالر دی فوجی امداد دے گا۔ ایرو میزائل دنیا دے چند ہی فعال اینٹی بیلاسٹک میزائل سسٹم وچوں اک اے۔ اسرائیل دا آئرن ڈوم ایئر ڈیفنس نظام دنیا بھر وچ مشہور اے کیونجے اس دی مدد توں اسرائیل غزہ دی پٹی توں چلائے جانے والے قسام، 122 ملی میٹر گراڈ تے فجر 5 راکٹاں دے حملےآں نوں روکنے وچ کامیاب رہیا اے۔
یوم کپور دی جنگ دے بعد توں اسرائیل نے جاسوسی مصنوعی سیارےآں دا اک پورا نظام ترتیب دتا اے۔ اس طرح دے مصنوعی سیارے چھڈنے والے ست ملکاں وچوں اسرائیل وی اک اے۔ 1984 وچ اسرائیل نے اپنے جی ڈی پی دا 24 فیصد دفاع اُتے خرچ کيتا اُتے 2006 وچ ایہ شرح محض 7 فیصد توں کچھ زیادہ سی۔ عام یقین کيتا جاندا اے کہ اسرائیل دے پاس نہ صرف ایٹمی بلکہ کیمیائی تے جراثیمی ہتھیار وی موجود نيں۔ اسرائیل نے این پی ٹی معاہدے اُتے دستخط نئيں کیتے تے اپنے قومی ایٹمی پروگرام دے بارے خاموشی دی پالیسی اختیار کیتے ہوئے اے۔ 1991 دی خلیج دی جنگ وچ عراقی سکڈ میزائلاں دے حملے دے بعد لازم اے کہ ہر گھر وچ اک کمرہ ایسا ہوئے جتھے کیمیائی تے جراثیمی ہتھیاراں دا اثر نہ ہوئے سکے۔
2011 وچ امن سروے دے مطابق 153 پرامن ملکاں وچ اسرائیل محض 145واں نمبر اُتے سی۔
جنوب مغربی ایشیا وچ اسرائیل نوں معاشی تے صنعتی ترقی یافتہ ملکاں وچوں اک شمار کيتا جاندا اے۔ اس دے علاوہ اسرائیل نے 2010 وچ انجمن اقتصادی تعاون و ترقی دی تنظیم وچ شمولیت اختیار کيتی۔ عالمی بینک دے مطابق کاروبار وچ آسانی دے حوالے توں اسرائیل خطے وچ تیسرے جدوں کہ دنیا بھر وچ 38واں نمبر اُتے اے۔ امریکا دے بعد اسرائیل وچ دوسرے نمبر اُتے سب توں زیادہ سٹارٹ اپ کمپنیاں نيں۔ شمالی امریکا توں باہر اسرائیل دی کمپنیاں سب توں زیادہ نیسڈیک وچ رجسٹر نيں۔
2010 وچ معاشی طور اُتے سب توں اگے ملکاں دی لسٹ وچ اسرائیل دا نمبر 17واں سی۔ مشکلات دے وقت اسرائیلی معیشت نوں سب توں مستحکم منیا گیا اے۔ تحقیق تے ترقی دی شرح وچ اسرائیل پہلے نمبر اُتے اے۔
اسرائیل دے مرکزی بینک نوں کارکردگی دے حوالے توں 2009 وچ 8واں توں پہلے نمبر اُتے جگہ ملی اے۔ ہنریافتہ افراد نوں بیرون ملک بھیجنے دے لئی اسرائیل سب توں اگے اے۔ مرکزی بینک دے پاس 78 ارب ڈالر دے ذخائر موجود نيں۔
محدود قدرتی وسائل دے باوجود اسرائیل نے زراعت تے صنعت دے شعبےآں وچ قابل قدر ترقی دی اے۔ گذشتہ چند دہائیاں توں اسرائیل خوراک دے شعبے وچ ماسوائے غلہ تے مویشی، خودکفیل ہوئے گیا اے۔ 2012 وچ اسرائیل دی درآمدات دا کل حجم 77.59 ارب ڈالر سی جس وچ خام مال، فوجی سامان، خام ہیرے، ایندھن، غلہ تے ہور روز مرہ دی اشیاء شامل نيں۔ اہم برآمدات وچ الیکٹرونکس، سافٹ ویئر، کمپیوٹرائزڈ سسٹم، مواصلاتی ٹیکنالوجی، طبی آلات، ادویات، پھل، کیمیکل، فوجی ٹیکنالوجی تے ہیرے اہم نيں۔ 2012 وچ اسرائیل دی کل برآمدات 64.74 ارب ڈالر سن۔
شمسی توانائی وچ ترقی دے حوالے توں اسرائیل پیش پیش اے۔ پانی دی بچت تے جیو تھرمل توانائی دے حوالے توں اسرائیل دنیا وچ پہلے نمبر اُتے اے۔ اس دے علاوہ سافٹ ویئر، مواصلات تے لائف سائنسز وچ ہونے والی ترقی توں اسرائیل ہن سلیکان ویلی دا مقابلہ کرنے دے قابل ہوئے گیا اے۔ ریسرچ تے ترقی اُتے ہونے والے اخراجات دے جی ڈی پی دے تناسب دے حوالے توں اسرائیل دنیا بھر وچ پہلے نمبر اُتے اے۔ انٹل تے مائیکروسافٹ نے امریکا توں باہر پہلی بار ریسرچ تے ڈویلپمنٹ سینٹر اسرائیل وچ قائم کیتے سن ۔ اس دے علاوہ آئی بی ایم، گوگل، ایپل، ایچ پی، سسکو سسٹمز تے موٹرولا نے وی اپنے ریسرچ تے ڈویلپمنٹ مراکز اسرائیل وچ قائم کیتے نيں۔
1970 دی دہائی توں اسرائیل نوں امریکا دی جانب توں فوجی تے معاشی امداد دے علاوہ قرض وی ملدا آ رہیا اے۔ ہن اس دی مقدار اسرائیل دے کل بیرونی قرضہ جات دے نصف دے برابر ہوئے گئی اے۔ ترقی یافتہ دنیا وچ اسرائیل دے بیرونی قرضہ جات نسبتاۢ کم ترین نيں۔ اسرائیل دے دتے ہوئے تے لئی ہوئے قرضہ جات وچ لگ بھگ 60 ارب ڈالر دا مثبت فرق اے۔
اسرائیل وچ عام کاروباری ہفتہ 5 دن دا ہُندا اے جو اتوار توں جمعرات تک اے۔ جے کسی جگہ ہفتے وچ چھ دن کم ہُندا ہوئے تاں فیر جمعہ وی کم وچ شمار کردے نيں۔ یوم سبت دے احترام وچ جے جمعہ نوں کم ہوئے تاں سردیاں وچ دو بجے تے گرمیاں وچ چار بجے کم ختم کر دتا جاندا اے تے جمعہ نوں اک طرح توں نصف دن کم ہُندا اے۔ کئی بار ایہ بحث ہوئے چکی اے کہ کاروباری ہفتہ باقی دنیا دی مناسبت توں طے کيتا جائے کہ اتوار دی چھیويں ہوئے تے ہور ایام وچ کم دا دورانیہ ودھیا دتا جائے یا فیر اتوار دی جگہ جمعہ نوں کم ہو۔
سائنس تے ٹیکنالوجی
سودھواسرائیل وچ کل 9 یونیورسٹیاں نيں جو حکومتی امداد توں چلدی نيں۔ ہیبریو یونیورسٹی آف یروشلم اسرائیل دی دوسری پرانی یونیورسٹی اے۔ ایتھے یہودیت دے موضوع اُتے دنیا بھر وچ سب توں زیادہ کتاباں جمع نيں۔ ٹیکنیون دی یونیورسٹی اسرائیل دی سب توں پرانی یونیورسٹی اے تے دنیا دی 100 بہترین یونیورسٹیاں وچ شامل اے۔ اسرائیلی ست یونیورسٹیاں دنیا دی 500 بہترین یونیورسٹیاں دی لسٹ وچ شامل نيں۔ 2002 توں ہن تک اسرائیل نے 6 نوبل پرائز جتے نيں۔ فی کس آبادی دے اعتبار توں اسرائیل وچ سب توں زیادہ سائنسی مقالے چھپدے نيں۔
اسرائیل نے شمسی توانائی دا خیرمقدم کيتا اے تے اسرائیلی انجینئراں نے شمسی توانائی توں متعلق ٹیکنالوجی وچ بہت ترقی دی اے تے اسرائیلی کمپنیاں شمسی توانائی توں متعلق منصوبےآں اُتے دنیا بھر وچ کم کر رہیاں نيں۔ 90 فیصد توں زیادہ اسرائیلی گھراں وچ پانی گرم کرنے دے لئی شمسی توانائی استعمال ہُندی اے۔ ایہ شرح دنیا بھر وچ سب توں زیادہ اے۔ حکومتی اعداد و شمار دے مطابق اسرائیل اس طرح اپنی کل توانائی دا 8 فیصد بچا لیندا اے۔
آبی ٹیکنالوجی وچ اسرائیل دنیا دے بہترین ملکاں وچوں اک اے۔ 2011 وچ اسرائیلی آبی ٹیکنالوجی دا کل حجم 2 ارب ڈالر سی تے سالانہ برآمدات کروڑاں ڈالر۔ ملک بھر وچ آبی قلت دے پیش نظر آبی منصوبہ بندی، زراعت نوں جدید بنایا جانا تے قطرہ قطرہ آبپاشی وی اسرائیل وچ ہی ایجاد ہوئیاں۔ کھارے پانی نوں صاف کرنے تے استعمال شدہ پانی نوں دوبارہ قابلِ استعمال بنانے وچ وی اسرائیل سب توں اگے اے۔ اسرائیل وچ ہی دنیا بھر دا سب توں وڈا کھارے پانی نوں مٹھا بنانے دا پلانٹ نصب اے۔ 2013 دے اواخر تک امید اے کہ اسرائیل دی آبی ضروریات دا 85 فیصد حصہ ریورس اوسموسز توں آئے گا۔ مستقبل نیڑے وچ اسرائیل پانی نوں دوسرے ملکاں نوں برآمد کرنے دے لئی پرعزم اے۔
2000 دے اوائل توں ہی سٹیم سیل اُتے فی کس تحقیقات مقالہ جات دی مقدار وچ اسرائیل دنیا بھر وچ سب توں اگے اے۔ ریاضی، طبعیات، کیمیا، کمپیوٹر سائنسز تے معاشیات وچ اسرائیلی یونیورسٹیاں دنیا دی سو بہترین یونیورسٹیاں وچ شامل نيں۔
اسرائیل وچ برقی کاراں دی چارجنگ تے بیٹریاں دی تبدیلی دا ملک گیر نظام موجود اے۔ اس توں اسرائیل نوں تیل اُتے انحصار کم کرنے وچ سہولت ملی اے۔
اسرائیلی خلائی ادارہ اسرائیل بھر وچ ہونے والے خلائی تحقیقی پروگراماں دی نگرانی کردا اے جس وچ سائنسی تے تجارتی، دونے طرح دے پروگرام شامل نيں۔ اسرائیل انہاں 9 ملکاں وچ شامل اے جو اپنے مصنوعی سیارے بنانے تے اسنوں خلا وچ بھیجنے دی صلاحیت رکھدے نيں۔
ذرائع آوا جائی
سودھواسرائیل بھر وچ 18096 کلومیٹر طویل پختہ شاہراہاں موجود نيں تے کل گڈیاں دی تعداد 24 لکھ اے۔ 1000 افراد دے تناسب توں 324 گاڑیاں دستیاب نيں۔ پرائیوٹ کمپنیاں دی کل 5715 بساں مختلف روٹس اُتے چلدی نيں۔ ریلوے دا نظام کل 949 کلومیٹر طویل اے تے اسنوں حکومت چلاندی اے۔ 1990 دی دہائی دے وسط توں ہونے والی سرمایہ کاری دے بعد ٹرین دے مسافراں دی سالانہ تعداد 25 لکھ توں ودھ کے ہن 2008 وچ ساڈھے تن کروڑ ہوئے چکی اے۔ ٹریناں دی مدد توں سالانہ تقریباۢ 70 لکھ ٹن سامان بھیجیا جاندا اے۔
اسرائیل وچ دو بین الاقوامی ایئرپورٹ نيں جنہاں وچوں بن گوریان بین الاقوامی ہوائی اڈا سب توں وڈا اے تے سالانہ 1 کروڑ 20 لکھ توں زیادہ مسافر ایتھے توں گذردے نيں۔ ایہ ہوائی اڈا تل ابیب دے نیڑے واقع اے۔
بحیرہ روم دے ساحل اُتے واقع حیفہ دی بندرگاہ اسرائیل قدیم ترین تے سب توں وڈی بندرگاہ اے۔ بحیرہ احمر اُتے واقع ایلات دی بندرگاہ مشرق بعید دے ملکاں دے نال تجارت دے لئی استعمال ہُندی اے۔ اشدود دی گہرے پانی دی بندرگاہ اپنی نوعیت دی دنیا بھر وچ چند بندرگاہاں وچوں اک اے۔
سیاحت
سودھوسیاحت بالعموم تے مذہبی نوعیت دی سیاحت بالخصوص اسرائیل وچ بہت اہمیت رکھدی اے کیونجے اسرائیل وچ معتدل موسم، ساحل، آثارِ قدیمہ تے ہور تاریخی تے مذہبی اہمیت دے تھاںواں تے جغرافیہ دی وجہ توں بہت سارے سیاح آندے نيں۔ امن و امان دی صورت حال دی وجہ توں ایہ صنعت براہ راست متائثر ہُندی اے لیکن حالے 2013 وچ 35 لکھ توں زیادہ سیاح اسرائیل آئے۔ فی کس دے اعتبار توں اسرائیل وچ دنیا بھر وچ سب توں زیادہ عجائب گھر نيں۔
آبادی دی خصوصیات
سودھو2014 دے اوائل وچ اسرائیل وچ تقریباۢ 8146300 افراد آباد نيں جنہاں وچوں 6110600 افراد یہودی نيں۔ اسرائیل دے عرب نژاد باشندے ملکی آبادی دے پنجويں حصے دے لگ بھگ نيں۔ گذشتہ دہائی توں اسرائیل وچ رومانیہ، سیئی لینڈ، چین، افریقہ تے جنوبی امریکا دے ملکاں توں بہت سارے کارکن اسرائیل آباد ہوئے گئے نيں جنہاں دی اکثریت غیر قانونی طور اُتے مقیم اے۔ اک اندازے دے مطابق ایہ تعداد 203000 ہوئے سکدی اے۔ جون 2012 تک کل 60000 افریقی تارکین وطن اسرائیل آئے نيں۔ اسرائیلی آبادی دا 92 فیصد شہراں وچ آباد اے۔
اسرائیل نوں یہودی افراد دا ملک منیا جاندا اے تے اسرائیلی قانون دے مطابق تمام یہودیاں تے یہودی النسل افراد نوں اسرائیلی شہریت دا حق حاصل اے۔ اس قانون دی وجہ توں تقریباۢ 3 لکھ غیر یہودی (روسی یہودی النسل) افراد اسرائیل دے شہری بنے نيں۔ 73 فیصد اسرائیلی اسرائیل وچ ہی پیدا ہوئے نيں۔
لوک
سودھو2012 وچ اسرائیل وچ 7,933,200 لوک سن جنہاں وچ 5,978,600 یہودی سن۔ عرب اسرائیلی لوک گنتی دا 20.6% بندے نیں۔ اسرائیل نوں یہودیاں دے دیس لئی بنایا گیا سی تے دنیا وچ کتے وی رہن والا یہودی اسرائیل آکے رہ سکدا اے۔ 2011 دی گنتی وچ اسرائیل وچ 75.4% یہودی, 20.6% عرب, تے 4.1% نکیاں ٹولیاں سن۔
اسرائیل
| |
راجگڑھ: | یروشلم |
تھاں: | 20,770 مربع کلومیٹر |
لوک گنتی: | 8,134,100 |
کرنسی: | شیکل اسرائيلى (ILS) |
بولی: | عبرانی تے عربی |
1967 دی لڑائی وچ مل ماریاں تھانواں وچ لیندے کنڈے تے 300,000 یہودی وس رۓ نیں۔ 18,000 گولان اچائیاں تے ریندے نیں۔ 2011 وچ 250,000 یہودی چڑھدے یروشلم وچ رہ رۓ سن۔ ایسی تھانواں تے کل وسن والے یہودی 500,000 نے جیہڑے کل اسرائیلیاں دا 6.5% بندے نیں۔
117,500 دروز لوک اسرائیل وچ وسدے نیں تے 7,000 مارونی سائی نیں۔
مذہب
سودھومذہب اسرائیلی دیس دا اک وڈا تھم جینے ایدھی تریخ، رہتل تے ریتاں نوں اوہدا وکھالہ دتا اے۔ اسرائیل دنیا دا اکو دیس اے جتھے سب توں چوکھے لوک یہودی نیں۔
اسرائیل تے فلسطین نوں رلا کے بنن والے تھاں نوں پرانے ویلیاں توں پاک تھاں کیا گیا اے جیہڑا یہودیاں سائیاں مسلماناں تے بہائیاں لئی اک اچیچی تھان اے۔یروشلم/بیتالمقدس یہودیان سائیاں تے مسلماناں لئی اک پاک تھاں اے۔ ایتھے ای یروشلم وچچٹان آلا گنبد، مسجد اقصی، دیوار گریہ، پاک قبر والا گرجا، دکھ دی گلی نیں۔
2011 وچ اسرائیل وچ 75.4% یہودی, 16.9% مسلمان, 2.1% سائی, تے 1.7% دروز سن۔ ایتھے 1,240,000 مسلمان، 153,100 سائی، 121,900 دروز تے 289,800 نے اپنے آپ نوں کسے پاسے ناں چنیا۔
بولیاں
سودھویہودی اسرائیل وچ دنیا دیاں کئی تھانواں توں آۓ سی ایس لغی اپنے نال کئی بولیاں لیاۓ۔ عبرانی تے عربی اسرائیل دیاں دو سرکاری بولیاں نیں۔ انگریزی تے روسی وڈیاں باہر دیاں بولیاں وجوں نیں۔ 20٪ اسرائیلی روسی بول لیندے نیں۔ 700,000 اسرائیلی فرانسیسی بول سکدے نیں۔
بولی
سودھواسرائیل دی دو سرکاری زباناں عبرانی تے عربی نيں۔ عبرانی بولی اسرائیلی اکثریتی بولی اے تے سرکاری امور ايسے توں نمٹائے جاندے نيں جدوں کہ عربی زبان عربی اقلیت استعمال کردی اے۔ انگریزی زباناسکول دی ابتدا توں سکھائی جاندی اے تے کافی اسرائیلی انگریزی وچ مناسب دسترس رکھدے نيں۔ تارکین وطن دی وجہ توں سڑکاں اُتے مختلف زباناں سنائی دیندی نيں۔ 1990 توں 1994 دے درمیان وچ روس توں آنے والے تارکین وطن افراد توں اسرائیل دی کل آبادی وچ 12 فیصد دا اضافہ ہويا اے۔ 10 لکھ توں زیادہ افراد روسی بولدے نيں جدوں کہ فرانسیسی بولنے والے اسرائیلی افراد 7 لکھ دے لگ بھگ نيں جنہاں دی اکثریت شمالی افریقہ توں آئی اے۔
مذہب
سودھواسرائیل تے فلسطینی علاقے مل کے ارض مقدس دا بہت وڈا حصہ بناتے نيں جو ابراہیمی مذاہب یعنی یہودیت، مسیحیت، مسلماناں تے بہائیاں دے لئی بہت اہمیت رکھدی اے۔
اسرائیلی یہودیاں دے لئی مذہب مختلف حیثیت رکھدا اے۔ اک سروے دے مطابق 20 سال توں زیادہ عمر دے افراد دے 55 فیصد افراد خود نوں روايتی یہودی، 20 فیصد سکیولر یہودی جدوں کہ 17 فیصد خود نوں صیہونی کہلاندے نيں۔
اسرائیلی آبادی دا 16 فیصد حصہ مسلماناں اُتے مشتمل اے۔ مسیحی 2 فیصد نيں جدوں کہ دروز ڈیڑھ فیصد۔
یروشلم دا شہر یہودیاں، مسیحیاں تے مسلماناں دے لئی خصوصی اہمیت رکھدا اے تے انہاں دے مذہبی عقائد دے لئی بنیادی اہمیت رکھدا اے۔ مذہبی تھاںواں وچ دیوارِ گریہ، حرم قدسی شریف، مسجد الاقصٰی، ناصرت، رملہ دی سفید مسجد وغیرہ اہم نيں۔
مغربی کنارے اُتے وی مذہبی اہمیت دے کئی تھاںواں نيں جنہاں وچ مقدس یوسف دا مقبرہ، یسوع مسیح کيتی جائے پیدائش وی شامل نيں۔
بہائی مذہب دا انتظامی مرکز وی ایتھے قائم اے۔ بہائی مذہب دی زیارت گاہ ہونے دے باوجود ایتھے محض انتظامی عملہ رہندا اے تے ایتھے بہائی نئيں رہندے۔
تعلیم
سودھواسرائیل وچ اسکول دا اوسط دورانیہ ساڈھے 15 سال اُتے محیط اے تے اقوام متحدہ دے مطابق شرح خواندگی 97 فیصد توں زیادہ اے۔
3 توں 18 سال تک دی عمر تک تعلیم لازمی اے۔ اسکول تن مراحل اُتے مشتمل اے جس وچ پرائمری اسکول پہلی توں چھیويں تک، مڈل اسکول ہفتم توں نہم تک تے ہائی اسکول دسويں توں بارہويں تک ہُندا اے۔ میٹرک دا امتحان ہائی اسکول دے اختتام اُتے ہُندا اے تے اس وچ کامیابی دے لئی ریاضی، ہبریو زبان، ہبریو تے عام ادب، انگریزی زبان، تریخ تے بائبل دی تعلیم وچ کامیاب ہونا لازمی ہُندا اے۔ مسلمان، مسیحی تے دروز طلبہ دے لئی انہاں دے متعلقہ مذہب دا مضمون بائبل دی جگہ ہُندا اے۔
اسرائیلی نشان
سودھوچٹی زمین تے دو آمنے سامنے نیلیاں پٹیاں تے وشکار 6 کونیاں والا تارہ: ایہ اسرائیلی چنڈا بندا اے۔ دونیلیاں پٹیاں والی چادر یہودی عبادت ویلے اپر لیندے نیں۔ 6 کونیاں والا تارہ داؤد دا تارہ وی اکھواندا اے۔ چنڈے دا نیلا تے چٹا رنگ اسرائیل دے قومی رنک وی گنے جاندے نیں۔
مینورہ ست بتیاں رکھن والا اک کل اے جیہڑا 3000 وریاں توں یہودیاں دا نشان اے تے عبادت کرن والی تھاں تے رکھیا جاندا اے۔ ایہ اسرائیل دے سرکاری نشان وچ وی اے۔
اسرائیل دا سرکاری نشان نیلی زمین تے اک مینورہ اے جیدے سجے کھبے زیتون دیاں ٹانیاں تے تھلے اسرائیل عبرانی وچ لکھیا ہویا اے۔
ہاتکواہ جیدا مطلب اے 'آس' اسرائیل دا قومی ترانہ اے۔ اینوں نفٹالی ہرز لمبر نے 1878 وچ لکھیا سی۔
چکچکیرا اسرائیل دا قومی پنچھی سائیکلامن پرسیکم قومی پھل، زیتون قومی رکھ تے کنعان کتا اسرائیل دا قومی کتا گنیا گیا اے۔
بارلے جوڑ
سودھووکیمیڈیا کامنز چ مورتاں: ישראל - إاسرائیل |
حواشی
سودھوحوالے
سودھو- ↑ سائیٹ غلطی: نا منیا جان والا
<ref>
ٹیگ کوئی لکھت نئیں دتی گئی اتے پتےpopulation_stat
لئی۔ - ↑ "Population, by Population Group" (PDF)۔ Israel Central Bureau of Statistics۔ 2016۔ اخذ شدہ بتاریخ 14 اگست 2016
- ↑ "The 2008 Israel Integrated Census of Population and Housing" (PDF)۔ Israel Central Bureau of Statistics۔ 28 دسمبر 2008۔ ۱۴ نومبر ۲۰۱۲ میں اصل (PDF) سے آرکائیو شدہ۔ اخذ شدہ بتاریخ 17 فروری 2012
- ↑ ۴.۰ ۴.۱ "Report for Selected Countries and Subjects"۔ International Monetary Fund۔ اکتوبر 2016۔ اخذ شدہ بتاریخ 21 اکتوبر 2016
- ↑ "Distribution of family income – Gini index"۔ The World Factbook۔ Central Intelligence Agency۔ ۱۳ مئی ۲۰۰۹ میں اصل سے آرکائیو شدہ۔ اخذ شدہ بتاریخ 18 فروری 2016
- ↑ "2015 Human Development Report" (PDF)۔ United Nations Development Programme۔ 2015۔ اخذ شدہ بتاریخ 14 دسمبر 2015