دہشت گردی
دہشت گردی پربندھک ول نال دہشت نوں ورتن دا اک ول اے تاں جے اپنے کم کڈے جان۔
دہشت گردی دی کوئی ایسی تعریف کرنا کہ جو ہر لحاظ توں مکمل تے ہر موقع اُتے سو فیصد اتفاق رائے توں لاگو دی جا سکے، جے ناممکن نئيں تاں گھٹ توں گھٹ انتہائی مشکل ضرور اے۔ جے ہر قسم دے پس منظر تے اس معاشرے دے حالات نوں یکسر نظرانداز کر دتا جائے تاں فیر اس لفظ دی لغوی تشریح ایويں ہوسکدی اے کہ “خوف تے ہراس پیدا کرکے اپنے مقاصد دے حصول دی خاطر ایسا نپا تلا طریقہ کار یا حکمت عملی اختیار کرنا جس توں قصوروار تے بے قصور دی تمیز دے بغیر، (عام شہریاں سمیت) ہر ممکنہ ہدف نوں ملوث کردے ہوئے، وسیع پیمانے اُتے دہشت و تکلیف تے رعب و اضطراب (جسمانی نہ سہی نفسیاتی) پھیلایا جائے۔“
تین بنیادی نظریاں دی مدد توں اسيں اس دی زیادہ بامعنی تعریف کرسکدے ہیں-
- دہشت پسند ‘پاگل’ نئيں نيں تے نہ ہی صرف اوہی مجبور تے مظلوم ہیں-
- عموماً جنھاں نشانہ بنایا جاندا اے اوہ اصلی ہدف نئيں ہُندے، بلکہ اصلی ہدف تاں بچے رہندے ہیں-
- دہشت پسند چاہندے نيں کہ انھاں بوہت سارے لوک دیکھو نہ کہ بوہت سارے لوک مر جائیں- ایہ لوک قابل نفرت نيں -[۱]
دہشت گردی دی تعریف
سودھواپنے مکروہ مقاصد دے لئی خواہ اوہ اغوابرائے تاوان صورت وچ ہو،بیٹیاں، مائاں، بہناں، بیویاں تے خواتین اُتے ظلم تے ہراس دی صورت وچ ہو، قتل دی صورت وچ ہو،دہشت پھیلیا کے ناجائز طور اُتے مال دے حصول دی صورت وچ ہو،بھتہ خوری دی صورت وچ ہو، دہشت تے خوف ہراس پیدا کرکے کسی دی جائداد ہتھیانے دی صورت وچ ہو، ریاست دا اپنے شہریاں اُتے ظلم کرنے تے انہاں نوں قتل کرنے دی صورت وچ ہو،اک طاقت ور ریاست دا دوسری کمزور ریاست دے کمزور لوکاں اُتے ظلم و ستم کرنے تے انہاں نوں قتل کرنے دی صورت وچ ہو، سیاسی مقاصد دے حصول دے لئی لوکاں نوں قتل کرنے کرنے دی صورت وچ ہو، پولیس کاماروائے عدالت جعلی پولیس مقابلے وچ لوکاں نوں مارنے دی صورت وچ ہو،ایسا عمل جس توں کسی وی معاشرے وچ فساد پھیلے یا ایسا عمل جس توں کسی وی معاشرے دے بے گناہ بے قصور تے پرامن لوکاں وچ خوف و ہراس پھیلے دہشت گردی کہلاندا اے۔ مختصر طور اُتے دہشت گردی دی تعریف اس طرح کيتی جاسکدی اے کہ اوہ عمل جس توں کسی وی معاشرے، ملک، شہر، گائاں، قصبہ، گلی، محلہ، خاندان دے لوکاں تے کسی فرد وچ خوف و ہراس اوردہشت پھیلے دہشت گردی کہلاندا اے۔
دہشت گردی تے اسلام
سودھواسلام اک پرامن مذہب اے تے اوہ امن دا درس دیندا اے اس دی سب توں وڈی مثال ایہ اے کہ نبی کریم حضرت محمد صلی اللہ علیہ والہ وسلم نوں قرآن وچ رحمت اللعالمین یعنی تمام جہاناں دے لیےرحمت قرار دتا گیا اے تے حضرت محمد صلی اللہ علیہ وآلہ وسلم نے جِنّے وی غزوات تے جنگاں لڑاں اوہ سب اپنے دفاع وچ لڑاں یا انہاں لوکاں دے خلاف لڑائیاں لڑاں جو اسلام دے خلاف سازشاں کر رہے سن تے جنگ دی تیاریاں کر رہے سن تے حملہ کرنے دی منصوبہ بندی کر رہے سن تے حملہ دے لئی پرتول رہے سن ۔ آپ نے اسلام نوں پرامن طور اُتے تبلیغ دے ذریعے پھیلایا تے ہمیشہ امت نوں امن دا درس دتا کافراں نے آپ صلی اللہ علیہ وآلہ وسلم اُتے جنگاں مسلط دی جس دا جواب آپ صلی اللہ علیہ وآلہ وسلم نوں دینا پيا جس نے آپ دے خلاف تلوار اٹھائی اس دے خلاف آپ نوں وی تلوار اٹھانا پئی ورنہ آپ صلی اللہ علیہ وآلہ وسلم نے دلیل تے تبلیغ دا ہمیشہ پرامن راستہ اپنایا ایہی وجہ اے کہ اسلام بہت تیزی توں پھیلا تے لوک اسلام دی طرف مائل ہوئے۔
دہشت گردی قرآن دی روشنی وچ
سودھوْقرآن مجید وچ دہشت گردی دی سخت لفظاں وچ مذمت کيتی گئی اے سورۃ مائدہ دی آیت اے
جس نے اک انسان کو(ناحق) قتل کيتا اس نے پوری انسانیت نوں قتل کيتا۔[۲]
اس آیت توں صاف ظاہر ہُندا اے کہ اسلام دی نظر وچ اک بے گناہ انسان دا قتل پوری انسانیت دے قتل دے برابر اے ذرا سوچاں اوہ اسلام جو اک انسان دے ناحق قتل نوں پوری انسانیت دا قتل سمجھے کتنا پرامن مذہب ہوئے گا باقی اچھے برے لوک ہر معاشرے، قوم، مذہب تے ملت وچ پائے جاندے نيں۔ لوکاں دے انفرادی فعل نوں کسی مذہب یا دین اُتے لاگو کرنا درست نئيں اے۔ تقریباٰ دنیا دے تمام مذاہب تے انبیاء علیہ السلام نے انساناں نوں امن، پیار ، محبت، اخوت، برداشت تے بھائی چارے دی تعلیم دتی اے۔ جے باریک بینی توں جائزہ لاں تاں اسلام وچ دہشت گردی اس نسل دے لوک کر رہے نيں جو رسول صلی اللہ علیہ وآلہ وسلم دی زندگی وچ انہاں دی مخالفت کردے رہے سن تے جنھاں نے آپ صلی علیہ وآلہ وسلم دے خلاف جنگاں لڑاں یا اوہ منافقین جو اسلام وچ شامل سن لیکن درپردہ اسلام دی مخالفت کردے سن تے اللہ تعالی نے جنہاں دے لئی سورۃ منافقون[۳] نازل فرمائی انہاں دونے نسلاں دے لوک اج وی اسلام دا لبادہ اوڑھے ہوئے نيں تے دہشت گردی دا بازار گرم کر کے اج وی اسلام نوں بدنام کرنے تے اسلام دی جڑاں کٹنے وچ مصروف نيں ذرا سوچاں کہ اوہ کون لوک سن جنھاں نے امام حسین علیہ السلام تے انہاں دے بہتر ساتھیاں نوں بے دردی تے ظلم توں شہید کیہ کيتا اج وی انہاں دی نسل دے لوک موجود نئيں نيں؟ تے انہاں دا عمل دہشت گردی، ظلم تے بربریت اس گل نوں گل نوں ثابت نئيں کردا کہ ایہ ايسے نسل دے لوک تے منافقین نيں جو بظاہر خود نوں مسلمان کہلاندے نيں لیکن انہاں دا ہر عمل اسلام دے اصولاں دے منافی نظر آندا اے ۔ایہ لوک رسول صلی اللہ علیہ وآلہ وسلم دی زندگی وچ وی انہاں دے مخالف سن تے اج وی دہشت گردی کر کے اسلام دشمن رویہ اپنائے ہوئے نيں۔ انہاں ظالم لوکاں دے ہتھوں لکھاں مسلمان ہن تک انہاں دی دہشت گردی، ظلم تے بربریت توں شہید ہوچکے نيں۔ ورنہ مسلماناں دی بہت وڈی اکثریت پرامن اے تے امن، محبت، اخوت تے بھائی چارے نوں پسند کردی اے۔
قرآن مجید سورۃ بقرہ دی آیت 11 تے 12 وچ ارشاد خداوندی اے
وَاِذَا قِيْلَ لَهُمْ لَا تُفْسِدُوْا فِى الْاَرْضِ قَالُوْا اِنَّمَا نَحْنُ مُصْلِحُوْنَ (11)اَلَا اِنَّهُمْ هُمُ الْمُفْسِدُوْنَ وَلٰكِنْ لَّا يَشْعُرُوْنَ (12)[۴]
ترجمہ: تے جدوں انہاں توں کہیا جاندا اے زمین وچ فساد نہ کرو تاں کہندے نيں اسيں تاں اصلاح کرنے والے نيں خبردار بے شک اوہی لوک فسادی نيں لیکن شعور نئيں رکھدے۔
جتھے فساد ہُندا اے اوتھے دہشت گردی وی ہُندی اے کیونجے دہشت گردی کرنے والے وی ایہی کہندے نيں کہ اوہ تاں جو عمل کر رہے نيں اوہ دنیا دی اصلاح دے لئی کر رہے نيں لیکن انہاں دہشت گردی کرنے والےآں نوں ایہ شعور بالکل وی نئيں ہُندا کہ بے گناہ لوکاں نوں بغیر کسی وجہ دے مارنا بالکل وی درست عمل نئيں اے تے بہت ہی برا فعل تے بہت ہی وڈا گناہ اے تے نہ ہی دہشت گردی کرنے والے ایہ شعور تے سمجھ رکھدے نيں کہ دہشت گردی توں کوئی بھلائی نئيں ہُندی صرف زمین اُتے فساد پیدا ہُندا کیونجے فساد دی کوکھ توں ہی دہشت گردی جنم لیندی اے۔ دہشت گردی کرنے والے نہ صرف بے قصور تے بے گناہ لوکاں دی موت دا سبب بندے نيں بلکہ اوہ اپنی جان توں وی ہتھ دھو بیٹھدے نيں نہ ہی دہشت گردی کرنے والےآں نوں ایہ شعور ہُندا اے کہ اوہ دہشت گردی کروانے والےآں دے ہتھوں وچ کھیل رہے نيں کیونجے دہشت گردی کروانے والے دہشت گردی کرنے والےآں نوں جنت دا خواب دکھاندے نيں۔
بقول شاعر رحمة الله عليه
” | کوئی خودکو بم توں پھاڑدا اے
اور کہندا اے وچ جنت جاندا ہاں معصوم انساناں دے گلے کٹتا اے اور کہندا اے وچ جنت جاندا ہاں جبر توں شریعت نافذ کردا اے اور کہندا اے وچ جنت جاندا ہاں نفرت دا بازار سجاندا اے اور کہندا اے وچ جنت جاندا ہوں |
“ |
دہشت گردی کروانے والے وی ایہ شعور نئيں رکھدے کہ اک دن اوہ وی کسی اندھی گولی یا کسی بم یا کسی ڈرون حملے دا نشانہ بن دے موت دی وادی وچ اتر جاواں گے کیونجے مکافات عمل قدرت دا قانون اے۔ ايسے طرح دہشت گردی کرنے تے کروانے والے اپنی دنیا وی خراب کرلیندے نيں تے اپنی آخرت وی خراب کرلیندے نيں۔ جے دہشت گردی کرنے تے کروانے شعور تے سمجھ رکھن تاں دہشت گردی جداں برا فعل کدی وی نہ کرن تے زمین اُتے کدی وی فساد دا سبب نہ بنیاں۔
وَاِذَا الْمَوْءُوْدَةُ سُئِلَتْ (8)بِاَيِّ ذَنْبٍ قُتِلَتْ (9)
ترجمہ: تے جدوں لڑکی توں جو زندہ دفنا دتی گئی ہوئے پُچھیا جائے گا۔ اوہ کس جرم اُتے ماری گئی۔[۵]
زمانہ جاہلیت وچ عرباں وچ ایہ رواج سی کہ انہاں دے ہاں جے بیٹی پیدا ہُندی تاں اسنوں منحوس تے ذلت تصور کر کے زمین وچ زندہ دفن کر دتا جاندا سی۔ تے عرب دے لوک اپنی اس دہشت گردی اُتے شرمندہ ہونے دی بجائے فخر دا اظہار کردے سن ۔ جدوں کسی دے ہاں لڑکی پیدا ہُندی تاں انہاں دے ہاں خوشی دی بجائے غم منایا جاندا سی۔ قرآن نے عرباں دی اس کیفیت نوں اس طرح بیان کيتا اے۔
وَإِذَا بُشِّرَ أَحَدُهُم بِالْأُنثَىٰ ظَلَّ وَجْهُهُ مُسْوَدًّا وَهُوَ كَظِيمٌ (58) يَتَوَارَىٰ مِنَ الْقَوْمِ مِن سُوءِ مَا بُشِّرَبِهِ أَيُمْسِكُهُ عَلَىٰ هُونٍ أَمْ يَدُسُّهُ فِي التُّرَابِ أَلَا سَاءَ مَا يَحْكُمُونَ(59)
ترجمہ: جدوں انہاں وچوں کسی دی بیٹی دی خوشخبری دتی جائے تاں اس دا منہ سیاہ ہوجاندا اے تے اوہ غمگین ہُندا اے (58) اس خوشخبری دی برائی دے باعث لوکاں توں چھپدا پھردا اے، آیا اسنوں ذلت قبول کر کے رہنے دے یا اسنوں مٹی وچ دفن کر دے، دیکھو کيتا ہی برا فیصلہ کردے نيں (59)[۶]
رسول اللہ صلی اللہ علیہ وآلہ وسلم نے عرباں دی اس جاہلیت، ظلم تے دہشت گردی نوں سختی توں ختم کروایا کیونجے بچیاں اُتے ایہ خوف تے دہشت دی فضا ہر وقت طاری رہندی سی کہ انہاں دی زندگی کسی وقت وی ختم ہوئے سکدی اے ايسے طرح لڑکی پیدا کرنے والی ماں وی ايسے خوف تے دہشت دے عالم وچ زندگی بسر کردی سی دے پیدا ہونے والی بیٹی دی زندگی دی کوئی ضمانت نئيں تے ماں اس خوف تے دہشت کہ عذاب وچ علحیدہ گرفتار ہُندی سی کہ اس نے بیٹی پیدا دی اے تاں سسرال والے اس دی زندگی نوں عذاب بنائے رکھن گے۔ اج وی دنیا وچ ایداں دے بے شمار لوک نيں جو بیٹی پیدا ہونے نوں اپنے لئی ذلت تصور کردے نيں۔ جدوں کہ اسلام بیٹے نوں اللہ دی نعمت تے بیٹی نوں اللہ دی رحمت قرار دیندا اے۔ اج وی پاکستان وچ لڑکیوں نوں زندہ دفن کرنے دے واقعات ملدے نيں۔ بلوچستان وچ 2008 وچ پنج عورتاں دی لاشاں برآمد ہوئیاں جنہاں نوں زندہ دفن کر دتا گیا سی۔ انہاں عورتاں دا قصور صرف اِنّا سی کہ اوہ اپنی مرضی توں شادی کرنا چاہدیاں سن۔ اس واقعہ دا سب توں افسوسناک پہلو ایہ سی کہ بلوچستان نال تعلق رکھنے والے سینٹر اسرار اللہ زہری نے نے پنج عورتاں دے زندہ دفن کرنے دے واقعہ نوں قبائلی روایات دی پاسداری قرار دتا تے کہیا کہ بلوچ قبیلے نے قبائلی روایات نوں مد نظر رکھدے ہوئے پنج عورتاں نوں زندہ دفن کيتا اے اس لئی اس معاملے نوں اچھالا نہ جائے۔ سینٹر اسرار اللہ زہری دے بیان دا باریک بینی توں جائزہ لیا جائے تاں محسوس ہُندا اے کہ بلوچستان وچ اس قسم دے واقعات ہُندے رہندے نيں لیکن خوف تے دیشت دی وجہ توں منظر عام اُتے نئيں آندے۔اس وقت دے سینٹ دے قائدایوان رضا ربانی نے ایہ گل کہ کر اپنی جان چھڑائی کہ ایہ اک صوبائی معاملہ اے تے حکومت نے صوبائی حکومت توں کہیا اے کہ اوہ اس معاملے اُتے اپنی رپورٹ مکمل کے دے وفاقی حکومت نوں بجھوائے۔اب سوچاں ایہ کہ ایہ کھلی دہشت گردی نئيں تاں تے کیہ اے ۔اک طرف اسلام دہشت گردی توں رکدا اے لیکن اج دے جدید تے رہتل یافتہ دور وچ اس قسم دے واقعات زمانہ جاہلیت دے دور دی یاد تازہ کردے نيں تے وڈے لوک انہاں نوں قبائلی روایات دی پاسداری قرار دیندے نيں۔
دہشت گردی احادیث دی روشنی وچ
سودھوبخاری دی حدیث اے جس وچ حضرت عبد اللہ ابن عباس رضی اللہ عنہا رسول اللہ صلی اللہ علیہ وآلہ وسلم توں روایت کردے نيں۔
لَا تَرْتَدُّوْا بَعْدِي کُفَّارًا يَضْرِبُ بَعْضُکُمْ رِقَابَ بَعْضٍ
ترجمہ: تسيں میرے بعد اک دوسرے نوں قتل کرنے دے سبب کفر دی طرف نہ پرت جانا۔[۷]
اسی طرح خطبہ حجتہ الودع دے موقع اُتے نبی کریم صلی اللہ علیہ وآلہ وسلم نے انسانی جان و مال نوں تلف کرنے تے قتل و غارت گری دی خرابی نوں بیان کردے ہوئے ارشاد فرمایا:
إِنَّ دِمَائَکُمْ وَأَمْوَالَکُمْ وأعْرَاضَکُمْ عَلَيْکُمْ حَرَامٌ، کَحُرْمَةِ يَوْمِکُمْ هَذَا، فِی شَهْرِکُمْ هَذَا، فِی بَلَدِکُمْ هَذَا، إِلَی يَوْمِ تَلْقَوْنَ رَبَّکُمْ. أَلَا، هَلْ بَلَّغْتُ؟ قَالُوْا: نَعَمْ. قَالَ: اَللّٰهُمَّ اشْهَدْ، فَلْيُبَلِّغِ الشَّاهِدُ الْغَائِبَ، فَرُبَّ مُبَلَّغٍ أَوْعٰی مِنْ سَامِعٍ، فَلاَ تَرْجِعُوْا بَعْدِي کُفَّارًا يَضْرِبُ بَعْضُکُمْ رِقَابَ بَعْضٍ.
ترجمہ: ’’بے شک تواڈے خون تے تواڈے مال تے تواڈی عزتاں تسيں اُتے اِسی طرح حرام نيں جداں تواڈے اِس دن دی حرمت تواڈے اِس مہینے وچ تے تواڈے اِس شہر وچ مقرر کيتی گئی اے اُس دن تک جدوں تسيں اپنے رب توں ملو گے۔ سنو! کیہ ميں نے تسيں تک اپنے رب دا پیغام پہنچیا دتا؟ لوک عرض گزار ہوئے: جی ہاں۔ آپ صلی اللہ علیہ وآلہ وسلم نے فرمایا: اے اللہ! گواہ رہنا۔ ہن چاہیے کہ تسيں وچوں ہر موجود شخص اِسنوں غائب تک پہنچیا دے کیونجے کِنے ہی لوک ایداں دے نيں کہ جنہاں تک گل پہنچائی جائے تاں اوہ سننے والے توں زیادہ یاد رکھدے نيں تے سنو! میرے بعد اک دوسرے نوں قتل کر کے کافر نہ ہوئے جانا.‘‘[۸]
حضرت ابو ہریرہ رضی اللہ عنہا روایت کردے نيں کہ حضور نبی اکرم صلی اللہ علیہ وآلہ وسلم نے فتنہ و فساد دے ظہور، خون خرابا تے کثرت توں قتل و غارت گری توں لوکاں نوں خبردار کردے ہوئے ارشاد فرمایا:
يَتَقَارَبُ الزَّمَانُ وَيَنْقُصُ العِلْمُ وَيُلْقَی الشُّحُّ وَتَظْهَرُ الْفِتَنُ وَيَکْثُرُ الْهَرْجُ. قَالُوا: يَا رَسُولَ اﷲِ، أَيُمَا هُوَ؟ قَالَ: الْقَتْلُ، الْقَتْلُ.
ترجمہ: ’’ زمانہ نیڑے ہُندا جائے گا، علم گھٹتا جائے گا، بخل پیدا ہوئے جائے گا، فتنے ظاہر ہون گے تے ہرج دی کثرت ہوئے جائے گی۔ لوک عرض گزار ہوئے کہ یا رسول اللہ! ہرج کيتا اے ؟ فرمایا کہ قتل، قتل )یعنی ہرج توں مراد اے: کثرت توں قتلِ عام۔‘‘[۹]
ان احادیث دا جے بغور جائزہ لیا جائے تاں اس توں ایہ گل ثابت ہُندی اے کہ اسلام اک پرامن مذہب اے تے اسلام قتل و غارت گری یا کسی نوں ناحق قتل کرنے جو اک کھلی دہشت گردی اے نوں سختی توں رکدا اے۔ اک دوسرے دے مال نوں ناجائز طور اُتے ہتھیانے جو خوف تے دہشت گردی دے ذریعے ہی ہتھیایا جاندا اے نوں لوکاں اُتے حرام قرار دیندا، ايسے طرح اسلام فتنےآں دے ظاہر ہونے تے فتنے پیدا کرنے دے سخت خلاف کیونجے جتھے فتنہ تے فساد پیدا ہُندا اے اوتھے دہشت گردی وی ضرور ہُندی اے یا ایويں کہیا جائے تاں بے جا نہ ہوئے گا کہ فتنہ و فساد دہشت گردی دی جڑ نيں تے فتنہ و فساد دی وجہ توں ہی دہشت گردی جنم لیندی اے۔
دہشت گردی تے مسیحیت
سودھواج دی مسیحیت جس بنیاد اُتے کھڑی اے اوہ انجیل (بائبل) اُتے اے جس وچ تحریف یعنی بہت ساری تبدیلیاں اپنے مقاصد دے حصول دے لئی کر دتی گئياں نيں جدوں کہ حضرت عیسیٰ علیہ السلام اللہ دے سچے پیغمبر نيں تے اللہ تعالیٰ نے انہاں اُتے جو انجیل نازل دی اوہ وی سچی تے مقدس اے تے حضرت عیسیٰ علیہ السلام دی تعلیمات وی اُتے امن معاشرے دے لئی سن تے پرامن سن لیکن افسوس کچھ لوکاں نے اپنے ذاتی مقاصد دے لئی اس مقدس انجیل (بائبل) وچ بے شمار تبدیلیاں کر دیؤ جس دی وجہ توں آہستہ آہستہ پورا مسیحی معاشرہ تبدیل ہُندا چلا گیا تے حضرت عیسیٰ علیہ السلام دی اصل انجیل تے اصل تعلیمات مسیحی معاشرہ توں عنقا ہوگئياں ورنہ ہر نبی علیہ السلام نے امن دی گل کيتی محبت دی گل کيتی، بھائی چارے دی گل کيتی اے۔ جے موجودہ انجیل (بائبل) دا جو ہن تبدیل ہوچکی اے مطالعہ کيتا جائے تاں معلوم ہُندا اے کہ تبدیل شدہ انجیل(بائبل) کيتا تعلیم دیندی اے تاں افسوس ہُندا اے ایہ تبدیل شدہ انجیل (بائبل) متی باب نمبر 10 آیت 34: 36 وچ کہندی اے۔
″یہ نہ سمجھو کہ وچ زمین اُتے صلح کرانے آیا ہون، صلح کرانے نئيں بلکہ تلوار چلوانے آیا ہاں کیونجے وچ اس لئی آیا ہاں کہ آدمی نوں اس دے باپ توں تے بیٹی نوں اس دی ماں توں تے بہو نوں اس دی ساس توں جدا کرداں تے آدمی دے دشمن اس دے گھر ہی دے لوک ہاں گے″[۱۰]
اب اس تبدیل شدہ انجیل دے لفظاں اُتے ذرا غور کرن تاں معلوم ہوئے گا کہ ایہ لفظاں کھلی دہشت گردی دی تعلیم نئيں دیندے تاں تے کیہ کردے نيں؟ انہاں لفظاں اُتے غور کرن کہ وچ صلح کرانے نئيں بلکہ تلوار چلوانے آیا ہاں کیہ ایہ لفظاں دہشت گردی دی تعلیم نئيں دیندے؟ یا آپ آیات دے انہاں لفظاں اُتے غور کرن کیونجے وچ اس لئی آیا ہاں کہ آدمی نوں اس دے باپ توں تے بیٹی نوں اس دی ماں توں تے بہو نوں اس دی ساس توں جدا کرداں تے آدمی دے دشمن اس دے گھر ہی دے لوک ہون گے۔ کيتا آدمی نوں باپ توں جدا کرنا تے بیٹی نوں ماں توں جدا کرنا یا بہو نوں ساس توں جدا کرنا لوکاں وچ خوف و ہراس تے دہشت گردی تے خوف پیدا نئيں کردا۔ ایہی وجہ کہ اج دا مسیحی تے یورپی معاشرہ تبدیل شدہ انجیل (بائبل) دی انہاں آیات دا مظہر نظر آندا اے۔ کہ والدین اپنی اولاد نوں جوان ہُندے ہی گھراں توں کڈ دیندے نيں، انہاں دی بیٹیاں رزق دی تلاش وچ در در دے دھکے کھاندی نيں، جسم فروشی کرنے اُتے مجبور ہُندیاں نيں تے عزت و وقار توں محروم زندگی گزارنے اُتے مجبور ہُندی نيں۔ بیٹے اسلحہ اٹھاندے نيں تے گینگسٹر بندے نيں تے جرائم پیشہ افراد دے ہتھوں وچ کھیلدے نيں تے منشیات دا کاروبار کردے نيں تے خود وی منشیات دے عادی بندے نيں تے لوکاں دے اندر وی منشیات دا زہر اتاردے نيں۔ ایہ دہشت گردی نئيں تاں تے کیہ اے ؟ پورا مسیحی معاشرہ تے یورپ اس خوف تے دہشت دی فضا وچ اپنی زندگی بسر کررہیا اے کہ انہاں دی نويں نسل نوں منشیات دی لت نہ لگ جائے۔اسی طرح والدین نوں اولاد اولڈ ہائوسز دی نذر کردیندی اے جتھے والدین بے کیف زندگی گزارنے اُتے مجبور ہُندے نيں تے اولاد کدی والدین نوں اولڈ ہائوسز وچ پُچھنے وی نئيں آندی والدین انہاں اولڈ ہائوسز وچ عالم خوف تے دہشت وچ اپنی زندگی دا آخری سفر تمام کردے نيں۔
تبدیل تے تحریف شدہ انجیل (بائبلٌ دی کتاب استشناء: باب نمبر 20 آیت نمبر 10 وچ پے
’’جب تاں کسی شہر توں جنگ کرنے نوں اس دے نزدیک پہنچے تاں پہلے اسنوں صلح دا پیغام دینا‘ جے اوہ تینوں صلح دا جواب دے تے اپنے پھاٹک تیرے لئی کھول دے تاں اوتھے دے سب باشندے تیرے باجگزار بن دے تیری خدمت کرن ا ور جے اوہ تیرے توں صلح نہ کرے بلکہ تیرے توں لڑنا چاہے تاں اس دا محاصرہ کرنا تے جدوں خداوند تیرا خدا اسنوں تیرے قبضہ وچ کر دے تاں اوتھے دے ہر مرد نوں تلوار توں قتل کرڈالنا لیکن عورتاں تے بچےآں تے چوپائے تے اس شہر دے سب مال پرت کر اپنے لئی رکھ لینا تے تاں اپنے دشمناں دی اس پرت نوں جو خداوند تیرے خدا نے تجھ نوں دتی ہو‘ کھانا تے انہاں سب شہراں دا ایہی حال کرنا جو تیرے توں بہت دور نيں تے انہاں قوماں دے شہر نئيں نيں۔ انہاں قوماں دے شہراں جنہاں نوں خداوند تیرا خدا میراث دے طو رپر تینوں دیندا اے ‘ کسی ذی نفس نوں زندہ نہ بچا رکھنابلکہ بالکل نیست و نابودکردینا۔‘‘[۱۱]
باب نمبر 13 دی آیت نمبر پندرہ سولہ وچ اے
’’ تاں تُو اس شہر دے باشندےآں نوں تلوار توں ضرور قتل کر ڈالنا تے اوتھے دا سب کچھ تے چوپائے وغیرہ تلوار ہی توں نیست و نابود کردینا تے اوتھے دی ساری پرت نوں چوک دے بیچ جمع کرکے اس شہر نوں تے اوتھے دی پرت نوں تنکا تنکا خداوند اپنے خدا دے حضور اگ توں جلا دینا تے اوہ ہمیشہ نوں اک ڈھیر سا پيا رہے او رفیر کدی نہ ہٹایا جائے۔‘‘[۱۲]
جے اس تبدیل تے تحریف شدہ انجیل دا بغور مطالعہ کرن تاں محسوس ہُندا کہ کِنے سخت تے دہشت گردانہ سوچ دے احکامات دتے گئے نيں جداں کہ مرداں نوں قتل کردینا،عورتاں، بچےآں، چوپائاں تے سب مال نوں پرت کر اپنے لئی رکھ لینا، تلوار توں ضرور قتل کرنا، چوپائاں نوں تلوار ہی توں نیست و نابود کردینا، پرت دے مال نوں تنکا تنکا جلا دینا، صلح کيتی صورت وچ شہر دے لوکاں نوں اپنا باجگزار یعنی غلام تے خدمت گزار بنا لینا۔ سوچیے کیہ ایہ سب گلاں لوکاں وچ خوف تے دہشت پیدا کرنے دا سبب نئيں بنتاں۔ کيتا حضرت عیسیٰ علیہ السلام اس قسم دی تعلیم دے سکدے سن یا اللہ تعالیٰ دی ہاک ذات اس قسم دے احکامات دے سکدی اے ؟ کسی وی درد دل رکھنے والے انسان توں پوچھاں گے تاں اس دا جواب نفی وچ ہوئے گا کیونجے اللہ دے کے تمام نبیاں، رسولاں تے پیغمبراں نے ہمیشہ لوکاں نوں امن، محبت تے بھائی چارے دی تعلیم دی۔ ايسے طرح اللہ تعالیٰ بہت ہی رحیم (رحم کرنے والا ) تے بہت ہی کریم (کرم کرنے والا) اے اوہ کِداں اپنے بندےآں دے جدوں تک انہاں دے گناہ بہت ہی حد توں نہ ودھ جاواں ایداں دے احکامات دے سکدا اے، کچھ مفاد پرست لوکاں نے اپنے برے مقاصد حاصل کرنے دے لئی انجیل(بائبل) نوں تبدیل کيتا تے ايسے سوچ دا نتیجہ پہلی جنگ عظیم تے دوسری جنگ عظیم دی صورت وچ نکلیا جس وچ لکھاں بے گناہ لوک مارے گئے، لکھاں عورتاں بیوہ ہوئیاں، لکھاں بچے یتیم ہوئے، لکھاں افراد زخمی تے اپاہج یا معذور ہوئے تے کھرباں ڈالر دی املاک دا نقصان ہويا۔ صرف جاپان دے دو شہراں ہیروشیما تے ناگاساکی اُتے گرنے والے دو ایٹم بمباں نے اِنّی تباہی مچائی جس دی شاید ہی کوئی مثال اس دنیا وچ پائی جائے۔اک لکھ دے نیڑے بے گناہ افراد مارے گئے کئی لکھ افراد زخمی ہوئے تے انہاں ایٹم بمباں دے اثرات ایہ ہوئے کہ اج وی انہاں شہراں وچ معذور بچے پیدا ہُندے نيں۔ لیکن اج وی لوکاں نے سبق نئيں سکھیا کدی ویتنام نوں جنگ کيتی بھٹی وچ جھونکا جاندا اے تاں کدی بوسنیا وچ مسلماناں نوں ظلم، بربریت تے دہشت گردی توں قتل کيتا جاندا اے، کدی عراق اُتے تیل اُتے قبضہ دے لئی کیمیکل ہتھیاراں (یہ کیمیکل ہتھیار اج تک نئيں ملے) دا بہانہ بنا کے حملہ کيتا جاندا اے تے ہزاراں افراد دا قتل عام کيتا جاندا اے۔ تاں کدی افغانستان اُتے حملہ کر کے موت دا بازار گرم کيتا جاندا اے تاں کدی طالبان تے داعش ورگی دہشت گرد تنظیماں خود ہی پیدا دی جاندیاں نيں تے دہشت گرد پیدا کیتے جاندے نيں تے جدوں ایہ تنظیماں خود دے گلے پڑدی نيں تاں تمام مسلماناں نوں مورد الزام ٹہرایا جاندا اے کہ سب مسلمان دہشت گرد نيں۔ کدی فلسطین وچ بے گناہ لوکاں، بچےآں تے عورتاں دا قتل عام کيتا جاندا اے تاں کدی کشمیر وچ انڈیا بے گناہ مسلماناں دے خون توں ہولی کھیلدا اے تے عورتاں دی عزتاں نوں تار تار کردا اے تاں کدی برما وچ مسلماناں نوں خون وچ نہلایا جاندا اے ایہ سب دہشت گردی نئيں تاں تے کیہ اے ؟ ایہ انسان دے لئی سوچنے کامقام اے۔ کاش کوئی سوچے تے سمجھے۔
دہشت گردی تے آزادی دی تحریکاں وچ فرق
سودھوایتھے دہشت گردی تے آزادی دی تحریکاں وچ فرق نوں سمجھنا نہایت ہی ضرروی اے جداں کہ کشمیری عوام اپنے حقوق تے کشمیر دی آزادی دی جنگ لڑ رہے تے بھارت دی کشمیر وچ موجود ست لکھ فوج دے سامنے ڈٹے ہوئے نيں ہن تک ہزاراں کشمیری بھارتی فوجیاں دے ہتھوں شہید ہوچکے نيں، ہزاراں کشمیری مائاں، بہناں تے بیٹیاں دی عزتاں بھارتی فوجیاں دے ہتھوں پامال ہوچکيتیاں نيں تے ہزاراں کشمیری بھارتی فوجیاں دی پیلٹ گن دی گولیاں دا نشانہ بن دے معذور ہوچکے نيں تے سب توں ودھ کے کشمیر اُتے اقوام متحدہ دی قرارداداں موجود نيں کہ کشمیر وچ رائے شماری کرائی جائے کہ کشمیری عوام بھارت دے نال رہنا چاہندے نيں یا نئيں لیکن بھارت کشمیر وچ رائے شماری کرانے اُتے کسی وی صورت وچ تیار نئيں ہورہیا اے ہن کشمیری اپنے حقوق دے لئی ہھتیار اٹھاندے نيں تاں ایہ دہشت گردی بالکل وی نئيں اکھوائے گی۔ ايسے طرح فلسطین تے بیت المقدس اُتے اسرائیل نے غاضبانہ قبضہ کر رکھیا اے تے اسرائیل آئے روز بمباری توں بے گناہ فلسطینی مرداں، عورتاں تے بچےآں نوں شہید کردا رہندا اے تے اسرائیلی فوجیاں دے ہتھوں بے گناہ فلسطینی شہید ہُندے رہندے نيں تے فلسطینی اپنی آزادی تے حقوق دے لئی اسرائیل دے ریاستی جبر تے دہشت گردی دے خلاف جدو جہد کر رہے نيں تاں اسنوں دہشت گردی کسی وی صورت وچ نئيں کہیا جاسکدا۔ نیلسن مینڈیلا نے جنوبی افریقہ وچ نسلی امتیاز دے خلاف طویل جد و جہد دی انہاں دی تنظیم نوں دہشت گرد تنظیم کہیا جاندا سی لیکن اج اوہی دنیا نیلسن مینڈیلا دی عزت کردی اے۔ ایتھے اس باریک نکتے نوں سمجھنے دی ضرورت اے کہ اللہ تعالیٰ نے انسان نوں آزاد پیدا کيتا اے تے انسان اپنی آزادی دے لئی آخری حد تک جاندا اے۔ ایويں کہیا جائے تاں بے جا نہ ہوئے گا کہ آزادی انسان دا پیدائشی حق اے تے اپنی آزادی دے لئی جدوجہد کرنا تے لڑنا بالکل جائز تے قانونی اے۔ دہشت گردی دا مقصد انساناں نوں زک پہنچیا کر اپنے برے مقاصد دی تکمیل ہُندا اے۔ دہشت گرد کسی دوسری طاقت دی پراکسی ہُندے نيں۔ دہشت گردی دی صرف اک صورت ہُندی اے کہ اوہ زیر زمین تے پوشیدہ رہ کے اپنا وجود منواندی اے جدوں کہ آزادی دی جدو جہد دی کئی صورتاں تے کئی چہرے تے مہرے ہُندے نيں۔جداں کہ سیاسی، سفارتی تے عسکری وغیرہ۔ دہشت گرد جبر تے تشدد توں اپنے برے مقاصد تے اقتدار حاصل کرنا چاہندے نيں جدوں کہ آزادی دے متوالے جبر و تشدد تے ریاستی دہشت گردی دے خلاف لڑ کر تے ظلم دا مقابلہ کر کے اپنی آزادی حاصل کرنا چاہندے نيں۔ دہشت گردی تے آزادی دونے وچ نیت دا فرق واضح اے کہ دہشت گردی وچ برے مقاصد دے حصول دے لئی بری نیت توں دہشت گردی کيتی جاندی اے۔ جدوں کہ آزادی وچ اچھی نیت توں چنگا مقصد اپنی آزادی حاصل کرنے دے لئی لڑنا تے جدوجہد کرنا اے۔ اپنی آزادی تے حقوق دے لئی لڑنا تے جدوجہد کرنا کسی وی صورت وچ دہشت گردی نئيں اے لیکن امریکا، بھارت تے اسرائیل نے کشمیراور فلسطین دی آزادی دی تحریکاں نوں دبانے دے لئی دہشت گردی کہنا شروع کر دتا جو سراسر غلط اے۔ ہاں ایہ باریک سا نکتہ تے فرق ضرور ذہن نشین ہونا چاہئیے کہ آزادی دی انہاں تحریکاں وچ بے گناہ لوکاں نوں نئيں مارنا چاہئیے کیونجے انسانی ضمیر بے گناہ لوکاں دے مارے جانے نوں گوارا نئيں کردا۔ اسنوں دہشت گردی ہی کہیا جائے گا۔ اس طرح جنگ کيتی صورت وچ بمباری، میزائیل یا کسی تے حملہ دی صورت وچ بے گناہ لوکاں نوں مار دینا کولیٹرل ڈیمج نئيں کھلی دہشت گردی اکھوائے گا۔ جداں کہ امریکا نے دوسری جنگ عظیم وچ جاپان دے دو شہراں ہیرو شیما تے ناگا ساکی اُتے ایٹم بم برسائے تے ہزاراں بے گناہ لوکاں نوں مار دتا ایہ اک کھلی دہشت گردی سی۔ ہن وی امریکا کولیٹرل ڈیمج دے ناں اُتے بے گناہ لوکاں نوں ماردا رہندا اے تے ریاستی دہشت گردی کردا رہندا اے تے کوئی پُچھنے والا نئيں اے۔ جداں کہ امریکا نے جاپان دے شہراں اُتے ایٹم بم برسائے تے ہزاراں بے گناہ افراد نوں مار دے اپنی فتح دا جشن منایا تے کسی نے نئيں پُچھیا کہ ہزاراں بے گناہ افراد نوں کس جرم وچ ماریا گیا۔ دہشت گردی تے آزادی دی تحریکاں وچ فرق دیاں مثالاں اس طرح وی دتی جاسکدی نيں۔ آزادی دی تحریک وچ استعمار دے ظلم تے جبر دے خلاف جدو جہد کر کے آزادی حاصل کيتی جاندی اے جداں کہ نیلسن مینڈیلا نے سفید فام استعمار دے خلاف جدو جہد دی تے سفید فاماں دے تسلط توں نجات حاصل کيتی دنیا نے نیلسن مینڈیلا تے اس دی تنظیم نوں دہشت گرد کہیا لیکن اک وقت ایسا وی آیا کہ ايسے دنیا نے نیلسن مینڈیلا نوں امن دا نوبل انعام دتا۔ ايسے طرح یاسر عرفات نے اسرائیلی استعمار دے خلاف جدو جہد دی ايسے یاسر عرفات نوں دنیا نے دہشت گرد کہیا لیکن فیر دنیا دے لوکاں نے ایہ منظر وی دیکھیا کہ ايسے یاسر عرفات نوں اقوام متحدہ دی جنرل اسمبلی توں خطاب دی وی دعوت دتی گئی۔ خود امریکا نے برطانوی استعمار دے خلاف جنگ آزادی لڑی تے آزادی حاصل کيتی کہنے نوں تاں برطانیہ اس وقت امریکا نوں دہشت گرد کہہ سکدا سی لیکن شاید اس وقت تحریک آزادی تے دہشت گردی وچ فرق نوں سمجھیا جاندا سی ايسے وجہ توں امریکا نوں دہشت گرد نئيں کہیا گیا۔ ہندوستان اُتے برطانیہ دا راج سی کانگرس تے مسلم لیگ دونے نے برطانوی تسلط توں نجات دے لئی جد و جہد دی برطانیہ نے حریت پسند لیڈراں نوں جیل وچ ڈالیا جلاوطن کيتا، تشدد دا نشانہ بنایا اک سکھ بھگت سنگھ نے معروف معنےآں وچ دہشت گردی دا ارتکاب کيتا لیکن بھارت بھگت سنگھ نوں جنگ آزادی دا ہیرو سمجھدا اے تے بھارت وچ اسنوں شہید کہیا جاندا اے۔ بھگت سنگھ دی یاد گار فیروز پور سیکٹر وچ قصر ہند دے سامنے تعمیر کيتی گئی اے۔ پاکستان وچ وی اک طبقہ بھگت سنگھ نوں قومی شہید دا درجہ دیندا اے، افغانستان وچ طالبان کھلے عام دہشت گردی کر رہے نيں لیکن اج امریکا طالبان توں مذاکرات کر رہیا اے کیہ ایہ کھلا تضاد نئيں اے ؟ ايسے طرح اس دنیا وچ تے وی بہت ساریاں مثالیاں نيں کہ جو کل دے دہشت گرد سن اوہ اج دے اُتے امن تے قابلِ عزت لوک کیوں نيں؟ ایہ دنیا دے کردا دھرتائاں دے لئی اک بہت وڈا سوالیہ نشان اے اس دی اصل وجہ ایہ اے کہ آزادی تے دہشت گردی دے فرق نوں اپنے برے مقاصد دے حصول دے لے لئی ختم کر دتا گیا اے ايسے لئی دنیا دے انہاں کردا دھرتائاں نوں یو ٹرن لیندے ہوئے کل دے دہشت گرداں نوں نوبل انعام دینے پڑدے نيں تے انہاں دی عزت کرنی پڑدی اے۔ مغرب امریکا، بھارت تے اسرائیل تحریک آزادی تے دہشت گردی دے فرق نوں سمجھنے دی جان بجھ کر کوشش نئيں کردے کیونجے اوہ کشمیر تے فلسطین وچ چلنے والی آزادی دی تحریکاں نوں اپنے ظلم، بربریت، جبر تے طاقت دے زور اُتے دبانہ چاہندے نيں۔
دہشت گردی دا مذہب
سودھولوکاں دا خیال اے کہ دہشت گردی دا کوئی مذہب نئيں ہُندا تاں بادی النظر وچ ایہ گل درست نظر آندی اے اس دی وجہ ایہ اے کہ ہر مذہب، قوم، ملک، شہر، قصبہ، گائاں تے محلہ، وچ اچھے برے لوک ہُندے نيں تے انہاں دے اعمال وی اچھے برے ہُندے نيں۔ دنیا وچ دہشت گردی اک برائی تے بہت وڈا گناہ تسلیم کيتی جاندی اے تے ایہ کسی وی مذہب، قوم، ملک، شہر، قصبہ، گائاں تے محلہ دا کوئی فرد یا لوک انفرادی یا اجتماعی طور اُتے کرسکدے نيں بلکہ کردے نظر آندے نيں اس لئی ایہ کہیا جاسکدا اے کہ دہشت گردی دا کوئی مذہب نئيں ہُندا اس لئی اسنوں کسی مذہب، قوم، ملک، شہر، قصبہ، گائاں،اور محلہ اُتے لاگو کرنا درست عمل نئيں اے یا کہنا کہ اس مذہب، قوم، ملک، شہر، قصبہ، گائاں محلہ، دے تمام افراد دہشت گردی کردے نيں نوں بالکل وی درست نئيں کہیا جاسکدا جیساکہ یورپی ملکاں تے امریکا اسلام نوں اک دہشت گرد مذہب تے تمام مسلماناں نوں دہشت گرد کہندے نيں۔ دنیا وچ اللہ تعالیٰ نے اک لکھ چوبیس ہزار انبیا، رسول تے پیغمبر علیہ السلام لوکاں دی ہدایت تے انہاں نوں سیدھا راستہ دکھانے دے لئی بھیجے تے انہاں سب انبیا رسول تے پیغمبر علیہ السلام نے لوکاں نوں امن، محبت تے بھائی چارے دی تعلیم دی۔ ايسے طرح اللہ تعالیٰ نے انہاں انبیا، رسولاں تے پیغمبراں(علیہ السلام) اُتے جو صحیفے تے چار آسمانی کتاباں توریت، زبور تے انجیل تے قرآن مجیدا نازل کيتیاں انہاں سب وچ دہشت گردی دا نئيں بلکہ امن، محبت تے بھائی چارے دا پیغام دتا گیااور انہاں انبیا، رسولاں تے پیغمبراں (علیہ السلام) دے ذریعے جو مذاہب (یہودیت، عیسائیت اوراسلام) اس دنیا وچ پھیلے انہاں وچ وی امن، محبت تے بھائی چارے دا پیغام دتا گیا تاکہ لوک سچائی، امن، محبت تے بھائی چارے تے ہدایت دا راستہ اپناواں نہ کہ دہشت گردی، ظلم تے بربریت تے نفرت دا راستہ اپناواں بھلا اللہ کیوں چاہے گا کہ لوک اک دوسرے نوں قتل کرن، اک دوسرے اُتے ظلم کرن دنیا وچ فساد پیدا کرن، دہشت گردی کرن تے اس دنیا نوں جہنم بنا داں ہاں ایہ ضرور اے کہ اللہ تعالیٰ نے انسان نوں عمل دا اختیار دتا اے تے اس وچ انسان نوں آزادی دتی اے کہ انسان چاہے تاں چنگا عمل کرے جس کاصلہ اسنوں آخرت وچ جنت دی صورت وچ ملے گا تے چاہے تاں برا عمل دہشت گردی، ظلم، قتل و غارت گری کرے جس دا صلہ اسنوں آخرت وچ جہنم دی صورت وچ ملے گا تے ایہی انسان دا امتحان اے جو انسان نوں دینا اے۔ اس دے علاوہ تے ہور مذاہب وچ وی انہاں دے بانیان نے امن، محبت تے بھائی چارے دا ہی پیغام دتا اے لیکن افسوس لوکاں نے توریت،زبور تے انجیل وچ اپنے مفادات تے برے مقاصد دی خاطر بے شمار تبدیلیاں کيتیاں تے اپنے مذاہب نوں تبدیل کر کے رکھ دتا جس دی وجہ توں دہشت گردی، ظلم، قتل و غارت گری دا اوہ بازار گرم پوا جس نے پوری دنیا نوں جہنم بنا دتا۔ لوکاں نے اللہ دے چنے ہوئے بندےآں نوں چھڈ کے اپنے جداں بندے چنے شروع کردیے جس توں دنیا وچ دہشت گردی، ظلم، بربریت، مفاد پرستی، جھوٹھ، فساد، نفرت، منافقت ورگی برائیاں بہت تیزی توں پھیلاں ایہی وجہ اے کہ اس وقت دنیا وچ اک نفسا نفسی دا عالم اے۔ دہشت گردی، قتل و غارت گری، جھوٹھ، ظلم، نفرت عام اے۔ اج اسلام وچ جو دہشت گردی نظر آندی اے جے غیر جانبدارانہ تحقیقات دی جاواں تاں معلوم ہُندا اے دہشت گردی ايسے نسل دے لوک پھیلا رہے نيں جو رسول اللہ صلی اللہ علیہ دے سخت ترین مخالف سن ۔ جنھاں نے رسول صلی اللہ علیہ وآلہ سلم دے پیارے دھوہندے حضرت امام حسین علیہ السلام تے انہاں دے بہتر ساتھیاں نوں ظلم تے دہشت گردی توں شہید کيتا، اس نسل دے لوک اسلام دا لبادہ اوڑھے ہوئے نيں تے دین اسلام نوں اپنی مکروہ کارروائیاں توں بدنام کرنے دی سازش وچ مصروف عمل نيں۔ ہاں مذہب اسلام اک پرامن مذہب اے ايسے لئی اللہ تعالیٰ نے نبی کریم صلی اللہ علیہ وآلہ وسلم نوں رحمتہ اللعالمین یعنی تمام جہاناں دے لئی رحمت کہیا اے۔ ایہ اللہ دے پاک نبی ہی دی تعلیمات نيں کہ اسلام دنیا دا اوہ واحد مذہب اے جس دے مننے والے مسلمان تمام انبیا علیہ السلام دا احترام کردے نيں تے اللہ دی طرف توں نازل کيتی گئی تمام آسمانی کتاباں توریت، زبور، انجیل تے قرآن مجید اُتے ایمان رکھدے نيں۔ قرآن مجید ہی اوہ واحد آسمانی کتاب اے جس دی حفاظت دا ذمہ اللہ تعالیٰ نے خود لیا اے تے اس وچ کوئی تبدیلی نئيں ہوئی اے۔ باقی جو کتاباں نيں انہاں وچ بے شمار تبدیلیاں کر دتی گئياں نيں۔ یہودیت، عسیائیت، ہندو مذہب، سکھ مذہب، بدھ مت تے ہور مذاہب دے لوکاں وچ وی دہشت گردی عام اے تے انہاں دی دہشت گردی نے وی مذہب دا لبادہ اوڑھ رکھیا اے لیکن اسلام توں خوف زدہ مغربی میڈیا تے اس دے حواری اسرائیل تے انڈیا صرف اسلام تے تمام مسلماناں نوں دہشت گرد کہندے نئيں تکھدے۔ جدوں کہ دہشت گردی دا کوئی مذہب تے کوئی علاقہ نئيں ہُندا اوہ ہر مذہب ملت، قوم تے قبیلے وچ پائی جاندی اے۔ بوسنیا وچ مسلماناں دا قتل عام ہوئے یا فلسطین وچ عورتاں، بچےآں تے بے گناہ انساناں نوں ظلم و بے دردی توں قتل کيتا جائے۔ یا عراق وچ مسلمان قتل ہاں یا افغانستان وچ مسلمان خون وچ نہلائے جاواں یا کشمیر وچ مسلماناں نوں قتل کيتا جائے یا برما وچ مسملمان قتل ہاں یا اسلامی لبادے وچ چھپے ہوئے دہشت گر مسلماناں دے خون ناحق توں ہتھ رنگاں کرن، قتل تاں ہر طرف مسلمان ہی ہوئے رہے نيں تے الزام وی مسلماناں اُتے ہی لگایا جارہیا اے کہ اوہ دہشت گرد نيں۔ حالے حالیہ نیوزی لینڈ وچ کرائس چرچ دی مسجد وچ 50 مسلماناں دی شہادت اسلام فوبیا دہشت گردی دی بہت وڈی مثال اے۔ اس دی وجہ ایہ اے کہ دہشت گردی دا کوئی مذہب نئيں ہُندا۔ شاید ظلم، انتقام، نفرت تے بربریت ہی دہشت گردی دا مذہب اے۔
دہشت گردی دی وجوہات
سودھوکسی وی برے عمل نوں جاننے دے لئی کہ ایہ عمل کیوں ہوئے رہیا اے اس دی وجوہات تے اسنوں دے اسباب دا جاننا وی بہت ضروری ہُندا اے تاکہ اس دا سدِ باب کيتا جاسکے۔ دہشت گردی وی اک ایسا قابل نفرت تے برا عمل اے جو بہت تیزی توں اس دنیا وچ پھیل رہی اے تے اسنوں جِنّا زیادہ روکنے دی کوششش دی جا رہی اوہ اِنّا ہی تیزی توں پوری دنیا وچ پھیل رہی اے۔ اس دا کوئی علاقہ نئيں اے تے نہ ہی کوئی مذہب۔ اس دی جڑاں ہر رنگ نسل تے ہر علاقہ، مذہب، قوم تے ملک وچ موجود نيں۔ بس جتھے پانی ملیا تے کھاد ملی دہشت گردی دی جڑاں توں پتے، شاخاں تے تنا نکل آیا تے جلد ہی تناور درخت دی شکل اختیار کرگیا دنیا دے صاحبِ اختیار تے کردا دھردا لوک دہشت گردی دے پتےآں تے شاخاں نوں تاں کٹنے دی ناکام کوشش وچ مصروف نيں لیکن دہشت گردی دی جڑ نوں ختم کرنے دی بالکل وی کوشش نئيں کردے یا کرنا نئيں چاہندے کیونجے ایہ صاحبِ اختیار تے کردا دھردا لوک دہشت گردی دی آڑ لے کے مختلف ملکاں اُتے اپنی طاقت دے بل اُتے حملہ کردے نيں تے انہاں نوں تباہ و برباد کردے نيں انہاں دے وسائل اُتے قبضہ کردے نيں تے انہاں ملکاں نوں دوبارہ تعمیر کرنے دے نام اُتے انہاں ملکاں توں اپنے ملک دی کمپنیاں نوں وڈے وڈے ٹھیکے دلواندے نيں تے خوب منافع کماندے نيں تے اپنی معاشی حالت نوں بہتر توں بہتر بناتے نيں۔ ايسے طرح دہشت گرد تنظیماں پہلے خود قائم کرواندے نيں تے انہاں نوں اسلحہ فروخت کردے نيں تے خوب منافع کماندے نيں تے فیر انہاں دہشت گرد تنظیماں نوں خود ہی ختم کرنے دا ڈراما رچاندے نيں تے اس طرح ایہ ملکاں امیر توں امیر تر ہُندے چلے جا رہے نيں تے ایہ صاحب اختیار تے کردا دھردا ملکاں مسلماناں دے نال ایہ کھیل کھیل رہے نيں لیکن افسوس دا مقام ایہ اے کہ مسلمان خوابِ غفلت وچ پئے ہوئے نيں کاش مسلمان سوچاں تے سمجھاں۔ ایہی وجہ اے کہ دہشت گردی دی جڑ توں فیر پتے تے شاخاں پھوٹ پڑدی نيں تے فیر دہشت گردی دا پودا پھوٹ کر اک تناور درخت دی صورت اختیار کرجاندا اے ايسے لئی ضروری اے کہ دہشت گردی کیوں پھیلدی اے اس دے اسباب تے وجوہات دا علم حاصل کيتا جائے تے انہاں اسباب تے وجوہات دا علم حاصل ہونے دے بعد دہشت گردی نوں جڑ توں ختم کيتا جاسکدا اے۔ دہشت گردی پھیلنے دی مندرجہ ذیل وجوہات نيں۔
غربت
سودھودہشت گردی پھیلنے دی وجوہات وچوں اک بہت وڈی وجہ غربت اے کیونجے اج کل دنیا وچ سرمایہ دارنہ نظام قائم اے جس دی وجہ توں امیر امیر تر تے غریب غریب تر ہُندا چلا جا رہیا اے تے اس وجہ توں دنیا دے معاشراں وچ سخت بے چینی پائی جاندی اے۔ امیر آدمی دے لئی دنیا دی تمام نعمتاں موجود نيں۔ لیکن غریب دے لئی دو وقت دی روٹی وی بہت مشکل اے۔ نہ ہی غریب دے بچےآں نوں صحت دی سہولیات میسر نيں تے نہ ہی مناسب تعلیم۔ غریب دے بچےآں نوں اکثر بھُکھا ہی سونا پڑدا اے۔ اس لئی جنہاں ملکاں وچ غربت اے اوتھے لوک دولت دی اس غیر منصفانہ تقسیم دے خلاف اٹھیا کھڑے ہُندے نيں لیکن جدوں انہاں دی آواز کدرے نئيں سنی جاندی تاں اوہ اسلجہ اٹھاندے نيں تے اس سرمایہ دارانہ نظام دے خلاف بغاوت دا اعلان کردے نيں تے ایتھے توں دہشت گردی شروع ہُندی اے تے اوہ عناصر ایداں دے غربت دے مارے لوکاں نوں اپنے برے مقاصد دے لئی استعمال کردے نيں۔ جو دنیا وچ طاقت تے جبر دے ذریعے اپنی حکومت قائم کرنا چاہندے نيں۔ ایہ عناصر تے وڈی طاقتاں چند ڈالراں تے روپاں دے عوض انہاں غربت دے مارے لوکاں نوں خرید لیندی نيں تے پھران توں دہشت گردی جداں برا فعل کرواندی نيں انہاں غریب لوکاں نوں سبز باغ دکھائے جاندے نيں۔ ایہ مکروہ عناصر انہاں بھوکے ننگے لوکاں نوں کہندے نيں کہ اسيں تاں اصلاح کرنے والے نيں تسيں ہماریا نال دو گے تاں اسيں تواڈی غربت نوں ختم کرن گے تے تواڈے اندر خوشحالی لاواں گے۔ بھکھ کیونجے انہاں غریب لوکاں نوں بہت ستاندی اے تاں ایہ غریب لوک وی سوچدے نيں کہ چلو پیٹ بھرنے دا ذریعہ تاں پیدا ہورہیا اے۔ ساڈے گھر دی بھکھ تاں مٹتی اے۔ اس وقت ایہ بالکل وی نئيں سوچدے کہ آخر کار انہاں دا انجام موت ہی ہوئے گا جے سوچدے وی ہون گے تاں شاید ایہ سوچدے ہون گے کہ دنیا وچ انہاں دے تے انہاں دے گھر دے لوکاں دے کچھ دن تاں اچھے گزر جاواں گے تے جے موت آ وی گئی تاں اس بے درد دنیا توں انہاں نوں نجات مل جائے گی کیونجے دنیا انہاں نوں بہت ستاندی اے بہت رلاندی اے بھکھ نے انہاں دے وجود نوں بہت ہلایا ہُندا اے ایہی وجہ اے کہ ایہ دہشت گردی جداں برے فعل تے گناہ اُتے آمادہ ہوجاندے نيں۔ کاش! اوہ ایہ سوچدے کہ اللہ انہاں نوں آزما رہیا اے کیونجے کسی نوں اوہ دولت دے نوں آزماندا اے تے کسی نوں اوہ غربت دے کے آزماندا اے۔ دونے ہی آزمائش دی صورتاں نيں۔ ہن ایہ لوکاں اُتے اے کہ اوہ اس دی آزمائش اُتے کتنا پورا اتردے نيں۔ دولتمند اپنی دولت غریباں دی فلاح دے لئی استعمال کر کے اللہ تعالیٰ دی آزمائش اُتے پورا اتردے نيں تے غریب اپنی غربت اُتے صبر کر کے اللہ تعالیٰ دی آزمائش اُتے پورا اتردے نيں۔ بھکھ تے غربت انسان نوں کس طرح ستاندی اس نظم وچ ملاحظہ کرن۔
بقول شاعر رحمة الله عليه
” | کس توں کدرے؟
کس نوں ایہ اپنی فریاد سناواں؟ کس نوں ایہ اپنا دکھڑا روئاں یہ بھوکے ننگے لوک مالک تاں نے کیوں؟ اس دنیا وچ پیدا کر ڈالے یہ بھوکے ننگے لوک جب بھکھ انہاں نوں ستائے ان دے پیٹ وچ چوہے دوڑائے یہ بھوکے ننگے لوک مالک تاں نے کیوں؟ اس دنیا وچ پیدا کر ڈالے یہ بھوکے ننگے لوک اپنے خالی پیٹ نوں لے کے یہ کچرے دے ڈھیر پہ جاواں اور اوتھے توں فیر ایہ چاول روٹی کھاواں یہ بھوکے ننگے لوک مالک تاں نے کیوں؟ اس دنیا وچ پیدا کر ڈالے یہ بھوکے ننگے لوک جس دن انہاں دے پاس کھانے نوں کچھ وی نہ ہو رات نوں ایہ بھوکے ہی سو جاواں یہ بھوکے ننگے لوک مالک تاں نے کیوں؟ اس دنیا وچ پیدا کر ڈالے یہ بھوکے ننگے لوک امیراں دے در پہ جاواں ان نوں اپنا ننگا بدن دکھاواں اوتھے توں فیر جوندے کھاواں یہ بھوکے ننگے لوک مالک تاں نے کیوں؟ اس دنیا وچ پیدا کر ڈالے یہ بھوکے ننگے لوک ہر کوئی انہاں نوں شک توں دیکھے ہر کوئی انہاں نوں مجرم جانے کس نوں اپنا درد بتاواں یہ بھوکے ننگے لوک مالک تاں نے کیوں؟ اس دنیا وچ پیدا کر ڈالے یہ بھوکے ننگے لوک ایسی گلیاں وچ جتھے کوڑا کرکٹ تے گندگی ہو یہ اپنی بستیاں بساواں یہ بھوکے ننگے لوک مالک تاں نے کیوں؟ اس دنیا وچ پیدا کر ڈالے یہ بھوکے ننگے لوک جب اجلے یونیفارم وچ بچے اسکول نوں جاواں ان دے من درد توں کراہاں یہ بھوکے ننگے لوک مالک تاں نے کیوں؟ اس دنیا وچ پیدا کر ڈالے یہ بھوکے ننگے لوک ماں ایہ دکھ توں سوچکيا ہاں ان دا دل وی اسکول جانے نوں مچلدا ہوئے گا فیر ایہ اسکول کیوں نہ جاواں؟ یہ بھوکے ننگے لوک مالک تاں نے کیوں؟ اس دنیا وچ پیدا کر ڈالے یہ بھوکے ننگے لوک مالک میرا دل ایہ کہندا اے امیراں دی آزمائش نوں تاں نے پیدا کر ڈالے یہ بھوکے ننگے لوک مالک تاں نے کیوں؟ اس دنیا وچ پیدا کر ڈالے یہ بھوکے ننگے لوک قیامت والے دن جب تاں انصاف دے تخت اُتے ہوئے گا اپنا اجر ایہ پاواں یہ بھوکے ننگے لوک مالک تاں نے کیوں؟ اس دنیا وچ پیدا کر ڈالے یہ بھوکے ننگے لوگ |
“ |
اب ذرا انصاف توں سوچاں کہ غربت تے بھکھ انسان نوں کس طرح ستاندی تے رلاندی اے تاں فیر ذرا تصور کرن کہ اج دے اس معاشرے وچ جتھے خود غرضی، بے حسی، لالچ تے حرص و ہوس نے ڈیرے ڈال رکھن ہاں اوتھے غریب انسان دے لئی اللہ دی آزمائش توں گزرنا کس قدر مشکل ترین کم اے غربت تے بھکھ و ننگ ایسی وڈی مصیبتاں نيں جو انہاں نوں ہر اوہ کم کرنے اُتے مجبور کردیندی نيں جس توں انہاں دے پیٹ دی اگ بھجھ سکے اوہ اپنے پیٹ دی اگ بھرنے دے لئی۔ دہشت گردی اُتے وی آمادہ ہوجاندے نيں ۔ دہشت گردی توں انہاں دے انتقام دی اگ نوں وی تسکین ملدی اے۔ کيتا دنیا دے کردا دھردا دنیا توں غربت نوں ختم کرنے وچ سنجیدہ نظر آندے نيں؟ افسوس توں کہنا پڑدا اے کہ دنیا توں غربت دے خاتمے دے لئی کوئی سنجیدہ کوشش نئيں کيتی جا رہی اے۔ سپر طاقتاں کیوں نئيں اپنے خزانےآں دے منہ کھولتاں کہ دنیا توں غربت ک خاتمہ ہوئے۔ دنیا وچ بے شمار لوک قحط تے بھکھ توں مر جاندے نيں لیکن دنیا دے ٹھیکیداراں دے کان اُتے جاں وی نئيں رینگتی۔ اج وی پاکستان دے تھر دے علاقے وچ معصوم بچے بھکھ توں مر جاندے نيں۔ لیکن کسی نوں کوئی احساس نئيں ہُندا۔ ایتھوپیا، صومالیہ، کمبوڈیا،شمالی کوریا تے ہور ملکاں وچ لکھاں افراد بھکھ تے قحط دے ہتھوں مارے گئے لیکن دنیا نے غربت دے خاتمے دے لئی کيتا اقدامات کیتے تاں انتہائی افسوس دے نال عرض خدمت اے کہ لالی پاپ دے علاوہ کوئی ٹھوس اقدامات سامنے نئيں آئے تاں فیر بھُکھا انسان اپنی بھکھ نوں مٹانے دے لئی ہتھیار نئيں اٹھائے گا تاں تے کیہ کريں گا۔ انتہائی معذرت دے نال اوہ تاں ایہ چاہے گا کہ ہر اس فرد نوں وی دنیا توں مٹا دے جو اس دی بھکھ دا سبب اے تے جس نے اس دی بھکھ تے ننگ دے لئی کچھ نئيں کيتا تے اسنوں بھکھ توں مرنے دے لئی چھڈ دتا تے جدوں بھکھ تے غربت دے ستائے ہوئے لوک دہشت گردی کروانے والےآں دے ہتھوں دا کھلونا بن دے غلط راستے دا انتخاب کردے ہوئے ہتھیار اتھاندے نيں تاں وی موت ہی انہاں دا مقدر بندی اے۔ تے بھکھ وچ وی موت ہی انہاں دا مقدر ہُندی اے۔ کاش ایہ بھکھ مارے لوک صبر کرنا سیکھاں تے اللہ کہ آزمائش وچ پورا اتراں تاں اللہ دے نزدیک انہاں دے درجات وی بلند ہون گے تے ایہ دہشت گردی کروانے والےآں دے ہتھوں دا کھلونا نئيں بنیاں گے۔ ايسے طرح امیراں دی وی ایہ آزمائش اے کہ اوہ اپنی دولت نوں اپنے آرام تے اپنی عیاشیاں شباب و کباب دی محفلاں نوں سجانے دی بجائے غریباں اُتے خرچ کرن انہاں دا خیال رکھن انہاں دے لئی اسکول، کالج تے یونیورسٹیاں بنواواں جتھے غریباں دے بچے مفت تعلیم حاصل کر سکن، انہاں دے لئی ہسپتال بنواواں جتھے غریباں دا مفت علاج ہوئے سکے امیراں دا ایہ فرض اے کہ اوہ لوکاں نوں بھیک دے کے بھکاری نہ بناواں تے انہاں دی عزت نفس دے نال نہ کھیلاں بلکہ انہاں دی مدد اس طرح کرن کہ غریب اپنے پیراں اُتے کھڑے ہوسکن تاں اللہ دے ہاں انہاں امیراں دے درجات وی بلند ہون گے تے جنت وچ انہاں نوں اعلیٰ مقام عطاء ہوئے گا تے اوہ اللہ دی آزمائش وچ وی پورا اتراں گے۔ اللہ نے اک طرف غریباں نوں صبر دی تلقین دی اے تاں دوسری طرف اللہ نے امیراں نوں غریباں اُتے اپنا مال خرچ کرنے دی تاکید دی اے جو اللہ نے ہی انہاں نوں عطاء کيتا اے۔ تاکہ معاشرے وچ دہشت گردی تے فتنہ و فساد نہ پھیلے۔ غریب صبر کرن تے دہشت گردی دے غلط راستے دا انتخاب نہ کرن تاں اللہ توں بہت وڈا اجر پاواں گے تے جنت وچ اعلیٰ مقام پاواں گے۔ ايسے طرح امیر غریباں اُتے مال خرچ کرن جو اللہ نے انہاں نوں عطا کيتا اے تے غریباں نوں اپنا غلام سمجھنے دی بجائے انہاں دا خیال رکھن تاں اوہ وی اللہ توں بہت وڈا اجر پاواں گے تے جے امیر تے غریب اللہ دی اس آزمائش وچ پورا اتر گئے تاں دنیا توں دہشت گردی جڑ توں اکھڑ جائے گی تے فتنہ و فساد ختم ہوجائے گا۔ صرف اچھی نیت تے دل وڈا کرنے دی ضرورت اے۔
بے روز گاری
سودھودنیا وچ دہشت گردی پھیلنے دی اک وڈی وجہ بے روزگای اے۔ والدین اپنا پیٹ کٹ کر اپنے بچےآں نوں اعلیٰ تعلیم دلواندے تاکہ انہاں دے بچے اعلیٰ تعلیم حاصل کر کے چنگا روزگار حاصل کرسکن۔ مائٰاں اس مقصد دے لئی اپنا زیور گروی رکھ دیندی نيں یا فروخت کر دیندی نيں تے باپ اپنا مکان گروی رکھ دیندا اے یا فروخت کر دیندا اے۔ والدین دا خیال ہُندا اے کہ انہاں دے بچے ڈاکٹر، انجینیئر، وکیل یا ایم بی اے دی ڈگری حاصل کر کے بہترین روزگار حاصل کرن گے یا فوج وچ انہاں نوں کمیشن مل جائے گا، بچے وی خوب محنت کردے نيں تے میٹرک تے ایف ایس سی وچ اچھے نمبر حاصل کر تے نيں کہ انہاں نوں داخلہ مل جائے لیکن افسوس نمبر حاصل کرنے دے بعد والدین تے بچےآں دے سامنے ایہ تلخ حقیقت آندی اے کہ حالے حالے تک دلی دور است کیونجے والدین دی جمع پونجی انٹری ٹیسٹ دی تیاری دے لئی اکیڈمیاں دے پیٹ وچ اتر جاندی اے آخر خدا خدا کر کے انٹری ٹیسٹ دا مرحلہ آندا اے تاں معلوم ہُندا اے کہ بازی تاں اے تے او لیولز والے مار گئے نيں۔ یا اوہ بچے داخلہ دے اہل قرار پائے نيں جنہاں دی جیب وچ پیسہ سی کیونجے اکثر دیکھیا گیا اے کہ انٹری ٹیسٹ توں اک دن پہلے انٹری ٹیسٹ دا پرچہ آئوٹ ہوئے کے انہاں بچےآں تک پہنچ گیا جنہاں دے پاس اس پرچے نوں خریدنے دی طاقت سی یا سفارش سی تے جنہاں دے پاس طاقت نئيں سی تے سفارش نئيں سی اوہ بے چارے انٹری ٹیسٹ وچ رہ جاندے نيں تے اپنا سب کچھ لٹا کر فیر تے لٹتے نيں تے پرائیویٹ یونیورسٹیاں وچ داخلہ لینے اُتے مجبور ہُندے نيں یا اپنا سب کچھ لٹاندے ہوئے چین تے روس وچ اعلیٰ تعلیم حاصل کرنے دے لئی رخت سفر باندھدے نيں تے جنہاں دے پاس پیسہ نئيں ہُندا اوہ بچے اعلیٰ قابلیت رکھنے دے باوجود کچھ وی نئيں کرسکدے تے نظام نوں برا بھلا کہندے نيں تے رو پیٹ کر چپ ہوجاندے نيں تے ریڑھی لگانے اُتے مجبور ہُندے نيں یا کسی دفتر یا فیکٹری وچ چپڑاسی یا کلرکی ورگی چھوٹی موٹی نوکری کرلیندے نيں یا فیر مزدوری کردے نيں تے اپنے پیٹ دا دوزخ بھردے نيں۔ ایہ اوہ ابتدا اے جتھے بچےآں دے ذہن وچ اس بے انصافی دے خلاف بغاوت جنم لینا شروع کردی اے تے ایتھے توں دہشت گردی دا وجود بچےآں دے ذہناں وچ جڑ پھڑنا شروع کردا اے۔ لیکن فیر وی ایہ اپنا سب کچھ لٹا کر کسی نہ کسی طرح اعلیٰ تعلیم دی ڈگری حاصل کرلیندے نيں تے والدین تے بچے خوش ہُندے نيں کہ ہن ابنيں بہترین روزگار مل جائیگا انہاں دے معاشی حالات ہن درست ہوئے جاواں گے۔ انہاں دی بہناں دے ہن ہتھ پیلے ہوجاواں گے تے اوہ اپنے پیتا دے گھر رخصت ہوئے جاواں گی۔ تاں ایہ تلخ تے خوفناک حقیقت سامنے آجاندی اے کہ روز گار دی تلاش وچ انہاں دے اک دفتر توں دوسرے دفتر تے اک فیکٹری توں دوسری فیکٹری چکر لگنا شروع ہُندے نيں ایتھے وی ایہی مصیبت سامنے ہُندی اے کہ جنہاں دے پاس سفارش تے چمک ہُندی اے انہاں نوں تاں باآسانی نوکری (جاب) مل جاندی اے تے جنہاں بے چاراں دے پاس سفارش تے چمک نئيں ہُندی انہاں نوں کہیا جاندا اے کہ پنج سال یا دس سال دا تجربہ لائو تاں نوکری مل جائے گی۔ ہن انہاں عقل دے اندھاں توں کوئی پُچھے کہ نوکری دو گے تاں تجربہ حاصل ہوئے گا جدوں نوکری ہی نئيں دو گے تاں تجربہ کتھے توں آئے گا۔ ایہی اوہ مقام ہُندا اے جدوں بچےآں وچ بغاوت اپنے پورے عروج اُتے پہنچ جاندی اے۔ کیونجے انہاں دے والدین اپنا سب کچھ اپنے انہاں بچےآں دی تعلیم اُتے لٹا چکے ہُندے نيں لیکن اِنّی اعلیٰ تعلیم حاصل کرنے دے باوجود ایہ بچے روز گار توں محروم ہُندے نيں۔ کدی کدی بغاوت دی ابتدا اس طرح ہُندی اے کہ اپنی ڈگری نوں جلا دتا جاندا اے کہ ایسی ڈگری حاصل کرنے دا کیہ فائدہ جس نوں حاصل کرنے دے باوجود بے روزگاری انہاں دا منہ چڑا رہی ہُندی اے۔ تے فیر عالم مایوسی وچ گھر وچ فاقہ مستی شروع ہوجاندی اے۔ ہن ظاہر اے پیٹ تاں کھانے نوں منگدا اے تے ایہی اوہ وقت ہُندا اے کہ انہاں بے روزگار بچےآں وچ مجرمانہ تے دہشت گردانہ سوچ جنم لیندی اے تے جڑ پکڑدی اے۔ تے دہشت گردی کروانے والے عناصر جو ایداں دے نوجواناں دی تاک وچ پہلے ہی ہُندے نيں انہاں بے روز گار نوجواناں دے آنسو پُچھنے آجاندے نيں تے انہاں دا سہارا بننے دی کوشش کردے نيں تے انہاں دے انتقام دی اگ نوں تے ہويا دیندے ہوئے انہاں نوں سماجی ناانصافی دے خلاف بھڑکاندے نيں تے اور کہندے نيں اسيں ہی اصلاح کرنے والے نيں اسيں ہی انصاف لاواں گے تسيں ساڈے نال شامل ہوئے جائو اس طرح انہاں نوجواناں دا دہشت گردی تے موت دا سفر شروع ہوئے جاندا اے ۔ایہی وجہ اے کہ بوہت سارے دہشت گرد اعلیٰ تعلیم یافتہ نظر آندے نيں۔ اوہ ملکاں تے معاشرے جتھے میرٹ دا نظام قائم اے تے نوکری آسانی توں مل جاندی اے اوتھے دہشت گردی کم ہُندی اے لیکن اوہ ملکاں تے معاشرے جتھے میرٹ تے انصاف دا کوئی نظام قائم نئيں اے تے نوکری دا ملنا بہت ہی مشکل اے۔ جنہاں ملکاں وچ جعلی ڈگریاں اُتے اعلیٰ عہدے مل جاندے نيں اوتھے دہشت گردی بہت تیزی توں پھیل رہی اے۔ انہاں ملکاں تے معاشراں اُتے پیسہ سُٹ تماشا دیکھ والی مثال فٹ بیٹھدی اے۔ جنہاں دی جیب وچ پیسہ ہُندا اے اوہ ہر عہدہ تے اعلیٰ توں اعلیٰ نوکری آسانی توں حاصل کر لیندے نيں تے ظاہر اے جنہاں دی جیب خالی ہُندی اے اوہ یا تاں رو پیٹ کر چپ ہوجاندے نيں یا فیر غلط راستے دا انتخاب کردے نيں تے مجرم بن جاندے نيں یا فیر دیشت گردی کروانے والےآں دا کھلونا بن دے دہشت گردی کردے نيں تے معاشرے توں انتقام لیندے نيں۔ جے انہاں ملکاں تے معاشراں وچ میرٹ دا نظام قائم کر دتا جائے تے سفارش تے جعلی ڈگریاں اُتے نوکریاں تے اعلیٰ عہدےآں دی بندر ونڈ نہ کيتی جائے تاں دہشت گردی اُتے قابو پایا جاسکدا اے۔
مذہب کااستعمال تے فرقہ واریت
سودھودہشت گردی پھیلنے دی وجوہات وچوں اک اہم ترین وجہ مذہب دا غلط استعمال تے انہاں دا آپس وچ ٹکرائو تے فرقہ واریت اے۔ اس وقت دنیا وچ جو وڈے مذاہب نيں انہاں وچ اسلام، عیسائیت تے یہودیت نيں۔ اس دے علاوہ ہندو مذہب، بدھ مت، جین مت، سکھ مذہب، پارسی مذہب تے ہور بوہت سارے مذاہب نيں۔ جے غور توں دیکھیا جائے تے غیر جانبدارانہ تحقیقات دی جاواں تاں معلوم ہُندا اے کہ انہاں تمام مذاہب دے بانیاں نے دنیا دے لوکاں نوں امن و آشتی دی تعلیم دتی لیکن انتہائی افسوس دے نال ایہ گل کہنی پڑدی اے دے انہاں مذاہب دے مننے والےآں نے اپنے مفادات دی خاطر تے برے مقاصد تے اپنے اقتدار تے عام لوکاں اُتے اپنی حاکمیت قائم کرنے تے انہاں نوں اپنا غلام بنانے تے انہاں نوں کیڑے مکوڑے سمجھنے دی خاطر، اپنی طاقت تے دولت دے بل بوتے اُتے انہاں مذاہب دے بانیان دی تعلیمات نوں جان بجھ کر یا تاں بھلا دتا یا انہاں وچ تبدیلیاں کر دیؤ تے اس توں وی زیادہ افسوسناک صورت حال ایہ پیدا ہوئی دی ہر مذہب دے لوکاں نے اپنی ڈیڑھ اِٹ دی وکھ مسجد بنا لی اس طرح ہر مذہب وچ فرقےآں نے جنم لیا اس دا نتیجہ ایہ ہويا کہ ہر مذہب تے فرقے نے خود نوں صحیح تے دوسرے نوں غلط کہنا شروع کر دتا تے سوچے سمجھے بغیر اپنی گل اُتے شدت تے ہٹ دھرمی توں قائم ہوئے گئے۔ مذہب دے اس غلط استعمال تے ٹکرائو دا نتیجہ ایہ نکلیا کہ دنیا وچ انتہا پسندی تے شدت پسندی نے جنم لیا تے اس انتہا پسندی تے شدت پسندی دی کوکھ توں دہشت گردی نے جنم لیا۔ انہاں مذاہب تے فرقےآں دے رہنماواں تے علماء نے اپنے پیٹ تے اقتدار تے حاکمیت دی خاطر نفرت دا اوہ بازار گرم کيتا کہ ہر انسان دا اعتبار اک دوسرے اُتے توں ختم ہوئے گیا عقل تے دلیل دی کوئی گل نئيں سنی گئی تے کسی نے عقل تے دلیل دی گل کرنے دی کوشش وی دی تاں واجب القتل قرار پایا تے اس طرح کروڑاں انسان مذہب دے غلط استعمال تے فرقہ واریت توں پھُٹنے والی دہشت گردی دی بھینٹ چڑھ کر موت دی ابدی نیند سو گئے۔ کسی نے کافر کافر دا راگ الاپا تاں کسی نے لعنت لعنت دی گردان دی تے اس وقت ہر طرف نفسا نفسی دا عالم اے تے لوک اک دوسرے نوں اس طرح دہشت گردی توں مار رہے نيں کہ مرنے والے نوں علم نئيں کہ اسنوں کیوں ماریا گیا تے نہ ہی مارنے والا جاندا اے کہ اس نے کیوں ماریا تے سب توں زیادہ افسوس دا عالم تاں ایہ اے کہ لوک مذہب دا لبادہ اوڑھ نوں اک دوسرے نوں بے دردی تے دہشت گردی توں قتل کر رہے نيں تے کہندے نيں کہ اسيں اصلاح کرنے والے نيں جدوں کہ اللہ تعالیٰ انہاں دے بارے وچ کہندا اے کہ ایہی اوہ لوک نيں جو فسادی نيں۔
دنیا وچ مذہب دا تے فرقہ واریت دا غلط استعمال ہرجگہ تے ہر معاشرے وچ ہُندا اے ہاں ایہ گل ضرور کہی جاسکدی اے کہ اس دا استعمال کدرے کم ہُندا اے تے کدرے زیادہ۔ عیسائی، یہودی تے ہندو معاشرہ اسلامو فوبیا وچ مبتلا اے تے انہاں معاشراں وچ بسنے والے مسلمان خوف تے دہشت دے عالم وچ اپنی زندگی بسر کر رہے نيں تے عیسائی، یہودی تے ہندو انتہا پسنداں تے اور شدت پسنداں دی دہشست گردی دا نشانہ بنندے رہندے نيں۔ انہاں معاشراں دے انتہا پسنداں نے وی اپنے مذہب دا لبادہ اوڑھ رکھیا اے تے اس دی آڑ وچ دہشت گردی کردے نيں تے اپنے مذاہب نوں بدنام کرنے دا باعث بندے نيں۔ ايسے طرح ایہ وی اک تلخ حقیقت اے کہ اسلام وچ موجود مذہبی انتہا پسنداں نے وی اسلام دا لبادہ اوڑھ رکھیا اے تے ایہ وی اپنے مذہب دا غلط استعمال کردے ہوئے نہ صرف عیسائیاں، یہودیاں، ہندوئاں نوں تے ہور مذاہب دے لوکاں نوں دہشت گردی دا نشانہ بناتے نيں بلکہ اپنے مذہب دے دوسرے فرقےآں دے لوکاں نوں وی دہشت گردی دا نشانہ بناتے نيں۔ انہاں سب مذاہب دے انتہا پسنداں وچ جو گل مشترک پائی جاندی اے اوہ ایہ اے کہ ایہ اک دوسرے توں شدید نفرت کردے نيں تے اس شدید نفرت دی وجہ ایہ اے کہ ایہ خود نوں بالکل پاک صاف تے سچا سمجھدے نيں لیکن دوسرےآں نوں غلط تے جھوٹھا سمجھدے نيں اک دوسرے دے مذہب اُتے لعن طعن کردے نيں جدوں کہ مذہب دا کوئی قصور نئيں ہُندا مذاہب تے انہاں دے بانیان نے تاں ہمیشہ امن، محبت تے رواداری دا سبق دتا اے لیکن انساناں دا غلط عمل اقتدار، دولت تے حاکمیت دا نشہ انہاں نوں دہشت گردی، قتل و غارت گری تے فساد اُتے اکساندا رہندا اے، اک دوسرے دے خلاف اندر دی نفرت انہاں مذاہب دی آڑ وچ چھپے ہوئے انتہا پسنداں نوں غلط راستے اُتے لے جاندی اے۔ پیٹ وچ بھڑکتی ہوئی اگ توں مجبور انتہا پسند مذپبی رہنما دماغ توں نئيں پیٹ توں سوچدے نيں۔ نفرت دی اگ بھڑکاندے نيں تے اپنی چرب زبانی توں جھوٹھ نوں اس طرح سچ بنا کے پیش کردے نيں کہ عام لوک دھوکھا کھا جاندے نيں تے انہاں دے غلط راستے اُتے چل پڑدے نيں۔ ایہ انتہا پسند مذہبی رہنما خود تاں اپنے عیش کداں وچ آرام تے سکون دی زندگی گزاردے نيں لیکن پوری دنیا نوں فساد تے دہشت گردی دی نذر کردیندے نيں۔ دراصل ایہی اوہ لوک نيں جو کہندے نيں کہ اسيں تاں اصلاح کرنے والے نيں لیکن اللہ تعالیٰ انہاں دے بارے وچ ہی فرماندا اے کہ ایہی لوک نيں جو فسادی نيں پوری دنیا وچ اس دی سب توں وڈی مثال حضرت امام حسین علیہ السلام تے انہاں دے بہتر ساتھیاں دی شہادت اے۔ حضرت امام حسین علیہ السلام تے انہاں دے ساتھیاں نوں شہید کرنے والے وی مذپب دی آڑ وچ چھپے ہوئے سن اوہ وی قرآن دی تلاوت کردے سن انہاں دے ماتھاں اُتے وی سجدےآں دے نشان سن ۔ لیکن بے رحم اِنّے سن کہ امام حسین علیہ السلام نوں اک قطرہ وی پانی دا نہ پہنچنے دتا ایتھے تک دے جدوں امام حسین علیہ السلام نے اپنے چھ ماہ دے بیٹے حضرت علی اصغر علیہ السلام دے لئی پانی طلب کيتا تاں انہاں انتہا پسند دہشت گرداں نے جو حافظ قران سن جنہاں دے ماتھاں اُتے سجدے دے نشان سن حضرت علی اصغر علیہ السلام نوں شہید کر دتا ایہ مذہب دا غلط استعمال نئيں تاں تے کیہ سی؟ ایہ ظلم دی انتہا نئيں سی تاں تے کیہ سی؟ ایہ دہشت گردی دی انتہا نئيں سی تاں تے کیہ سی؟ ایہ پوری دنیا دے سوچنے دے لئی سب توں وڈی مثال اے کہ مذہب دا دہشت گردی دے لئی کس طرح غلط استعال کيتا جاندا اے تے مذہب دی آڑ وچ چھپ کر کس طرح دہشت گردی کيتی جاندی اے۔ اس لئی ضروری اے کہ دہشت گردی دے لئی مذہب دے غلط استعمال نوں ختم کيتا جائے تے دہشت گردی دے لئی مذہب دی آڑ وچ نہ چھپا جائے تاکہ مذہب بدنام نہ ہوئے کیونجے مذہب دا کوئی قصور نئيں اے۔ قصور تاں غلط انساناں دے غلط اعمال دا اے۔ ایہی وجہ اے کہ لوک مذہب توں دور ہُندے چلے جا رہے نيں کیونجے مغربی میڈیا مذہب نوں غلط کہندا اے تے ایہ پروپیگنڈا بہت زور و شور توں کردا اے۔ اللہ سب انساناں نوں ہدایت دے تے انساناں دا وی فرض اے کہ اوہ ہدایت دا راستہ اپناواں تے اپنے چنے ہوئے انساناں دی بجائے اللہ دے چنے ہوئے تے منتخب بندےآں دی پیروی کرن تاں ایہ دنیا خود ہی جنت بن جائے گی۔
دنیا دا اَنھّا قانون
سودھودہشت گردی پھیلنے دی وجہ وچوں اک وجہ دنیا دا اَنھّا قانون وی اے۔ دنیا دا قانون جرم اُتے تاں سزا دیندا اے لیکن اوہ ایہ بالکل نئيں دیکھدا کہ جرم کیوں ہويا اے ذرا سوچیے کہ جے کسی دی ماں، بیٹی یا بہن دی عزت لٹ رہی ہوئے تاں اوہ کیہ کريں گا؟ کیہ اوہ بے شرمی، بے حیائی تے بے غیرتی دا راستہ اپناتے ہوئے خاموشی اختیار کريں گا یا فیر اس عزت پرتن والے دا مقابلہ کرے گااور اسنوں موت دے گھاٹ اتار دے گا۔ لیکن افسوس اس دنیا دا اَنھّا قانون ایہ بالکل نئيں دیکھدا دی قتل کرنے والے شخص نے اپنی ماں، بیٹی یا بہن دی عزت بچاندے ہوئے قتل کيتا اے۔ دنیا دے اس اندھے قانون دی نظر وچ تاں قتل ہويا اے جس دی سزا اسنوں قتل دے جرم وچ دے دتی جاندی اے۔ اس بے انصافی دا ایہ نتیجہ نکلدا اے کہ معاشرے وچ بغاوت دے جراثیم پھیلدے نيں تے انساناں نوں انجام کار دہشت گردی دی طرف لے جاندے نيں، دہشت گردی کروانے والے اندھے قانون دے ستائے ہوئے لوکاں نوں با آسانی اپنے غلط راستے اُتے ڈالدے ہوئے اپنے مقاصد دے لئی استعمال کردے نيں۔
اسی طرح جے کوئی شخص کئی دن توں بھُکھا ہوئے تے اوہ بھکھ توں تنگ آکے اپنے پیٹ دے دوزخ نوں بھرنے دے لئی کسی پھل والے دی دکان توں پھل چوری کرلے یا کسی تندور اُتے توں روٹی چوری کرلے تاں ساڈی دنیا دا اَنھّا قانون اسنوں چوری دے جرم وچ سزا سنیا دیندا اے۔ اوہ بالکل ایہ نئيں دیکھدا کہ اس شخص نے چوری کیوں دی اے ؟، قانون نوں اس توں کوئی غرض نئيں ہُندی کہ چوری عالم مجبوری وچ بھکھ دے ہتھوں مجبور ہوئے کے کيتی گئی اے۔ دنیا دا اَنھّا قانون صرف ایہ دیکھدا اے کہ چوری دا جرم ہويا اے تے اوہ چوری دے جرم دی سزا سنیا دیندا اے۔ اندھے قانون نوں کسی شخص دی مجبوری، بے بسی تے بھکھ توں کوئی غرض نئيں ہُندی ہن سوچاں کہ کیہ اس قسم دے واقعات بغاوت نوں جنم نئيں دیندے۔ تے کیہ لوک انجام کار دہشت گردی کرنے اُتے مجبور نئيں ہوجاندے کیونجے ریاست ایداں دے مجبور لوکاں نوں بالکل وی سہارا نئيں دیندی،
اسی طرح کوئی شخص اپنے ہتھ وچ اعلیٰ ڈگری لے کے اک دفتر توں دوسرے دفتر دا چکر کٹے۔ یا اک کارخانے توں دوسرے کارخانے وچ نوکری دے لئی انٹرویو دے یا اک ادارے توں دوسرے ادارے وچ نوکری دی بھیک منگے لیکن کوئی اسنوں نوکری نہ دے تے اس دے گھر وچ قافاں دی نوبت آجائے تاں فیر اوہ کیہ کرے؟ کیہ اوہ کسی دریا یا سمندر وچ چھلانگ لگیا کر ڈُب مرے یا کیہ اوہ کسی پہاڑ یا کسی اُچے مینار توں چھلانگ لگیا کر اپنی جان دے دے؟ یا فیر دہشت گردی کروانے والےآں دے ہتھوں دا کھلونا بن دے دہشت گردی کرے تے کسی اندھی گولی دا نشانہ بن نوں موت دی آغوش وچ چلا جائے تے دنیا دے غماں توں نجات پا جائے یا فیر اوہ گرفتار ہوئے تے دنیا دے اندھے قانون دے ذریعے اپنے جرم دی سزا پائے کیونجے اَنھّا قانون تاں ایہ نئيں دیکھدا کہ اوہ دہشت گرد کیوں بنیا۔ اسنوں کس مجبوری نے دہشت گرد بننے اُتے مجبور کيتا۔ کاش دنیا دا قانون اَنھّا نہ ہوئے تے اوہ جرم اُتے نئيں جرم دی وجہ اُتے سزا دے تاں مجرم تے دیشت گرد پیدا نئيں ہون گے۔
انصاف دا نہ ملنا
سودھوانصاف دا نہ ملنا بھیدہشت گردی پھیلنے دی اک وجہ اے۔ دنیا وچ بوہت سارے ملکاں تے معاشرے ایداں دے نيں جتھے لوکاں نوں انصاف نئيں ملدا تے افسوس دے نال ایہ کہنا پڑدا اے کہ اک تاں انصاف نئيں ملدا تے اس اُتے سونے اُتے سہاگہ ایہ اے کہ جے انصاف ملدا وی اے تاں مقدمات سالاں چلدے رہندے نيں ايسے لئی ایہ مثال مشہور اے کہ جے دادا اپنی جائداد دے حصول دے لئی مقدمہ کردا اے تاں اس مقدمے دا فیصلہ پوتے دے دور وچ جاکے ہُندا اے۔ انتہائی معذرت دے نال وکیل انہاں مقدمات نوں اپنی زیادہ توں زیادہ فیس دے لالچ وچ یا مخالف پارٹی دی خواہش دے پیش نظر مقدمات نوں لمبا کھینچدے نيں تے اِنّے تاخیری حربے استعمال کردے نيں کہ ایہ مقدمات سالاں چلدے رہندے نيں تے تریخ اُتے تریخ ملدی رہندی اے۔ لوک جنہاں دی آخری امید عدالت ہُندی اے تے اوہ انصاف دی امید لئی عدالت دا دروازہ کھٹکھٹاندے نيں لیکن انہاں نوں فوری تے سستا انصاف نئيں ملدا لوک مقدمات دے فیصلے دے انتظار وچ سُک جاندے نيں تے اپنی ساری جمع پونچی وکیلاں دے پیٹ وچ اتار دیندے نيں تے دوسرے عدالدی اخراجات علحیدہ انہاں دے سر اُتے تلوار دی طرح لٹکتے نيں۔ جِنّی وڈی عدالت ہُندی اے اِنّے ہی زیادہ اخراجات ہُندے نيں اپنا سب کچھ لٹا دینے دے باوجود انصاف دی دیوی عام آدمی توں روٹھی ہی رہندی اے۔ طاقت ور تے قاتل، عدالتاں توں صاف بچ نکلدے نيں تے دندناتے پھردے نيں تاں اس دا نتیجہ ایہ نکلدا اے لوک خود ہی اپنا انصاف کرنے اُتے مجبور ہوجاندے نيں تے دیشت گردی دا رخ اخیتار کردے نيں۔
سانحہ ماڈل ٹائون 17 جون 2014 نوں ہويا جس وچ لاہور وچ دن دہاڑے ریاستی دہشت گردی دے نتیجہ وچ 14 افراد نوں پولیس نے گولیاں توں بھون نوں شہید کر دتا گیا تے سو افراد نوں زخمی کر دتا گیا۔ احتجاج ہوئے، دھرنے ہوئے عوام نے ریاست دا تشدد برداشت کيتا تب کدرے جاکے تاں آرمی چیف دی مداخلت توں ایف آئی آر کٹی۔ میڈیا دی پولیس دی گولیاں چلاندے ہوئے ویڈیوز موجود نيں لیکن افسوس قاتل اج وی آزاد گھوم رہے نيں کئی سال بیت چکے نيں لیکن انصاف کدرے نظر نئيں آندا تے اج وی اس واقع دے مقتولین دے لواحقین انصاف دی تلاش وچ عدالتاں دی طرف دیکھ رہے نيں لیکن انصاف دی ایہ کیفیت اے کہ حالے تک دلی دور است ہن سوچاں جدوں لوکاں نوں انصاف نئيں ملے دا تاں کیہ انہاں وچ بغاوت جنم نئيں لے گی؟ لوک اپنا انصاف خود کرنا شروع نئيں کر دیؤ گے تے دہشت گردی دا راستہ نئيں اپناواں گے اوہ فیر اسلحہ نئيں اٹھاواں گے تاں تے کیہ کرن گے؟ پوری دنیا اس قسم دے واقعات توں بھری پئی اے کہ لوکاں نوں انصاف نئيں ملدا تے فیر اوہ اپنا انصاف خود کرنے بیٹھ جاندے نيں ہن ہر شخص وچ صبر نئيں ہُندا ہر شخص وچ تاں برداشت دی اِنّی قوت نئيں ہُندی جِنّی کہ سانحہ ماڈل تائون دے مقتولین دے لواحیقن نے دکھادی اے اج وی اوہ عدالتاں توں انصاف دی بھیک منگ رہے نيں لیکن انصاف انہاں توں کوساں دور نظر آندا اے کیونجے دنیا دے بوہت سارے ملکاں تے معاشراں وچ ظاقت ور دے لئی قانون تے اے تے کمزور دے لئی قانون تے اے۔
طاقتور شخص دے لئی جیل گھر ورگی ہی ہُندی اے اسنوں اوتھے ہر قسم دی سہولیات میسر ہُندیاں نيں ۔ بیمار پڑ جائے تاں فوری علاج ہُندا اے۔ فیر طاقت ور شخص دے نخرے علحیدہ ہُندے نيں کہ اس ہسپتال توں علاج نئيں کروانا اس جیل وچ نئيں رہنا، ایہ نئيں کھانا اوہ نئيں کھانا۔ طاقتور شخص دی ضمانت پہلے از گرفتاری یا حفاظتی ضمانت دی درخواست فوری طور اُتے ایمرجنسی وچ سنی جاندی اے تے منظور وی فوری طور اُتے ہوجاندی اے جدوں کہ کہ کمزور شخص جیل وچ ہی سڑدا رہندا اے تے مچھراں توں ہی مقابلہ کردا رہندا اے۔ علاج دی سہولت واجبی ہُندی جیل اس دے لئی خوف تے دہشت دی علامت ہُندی اے۔ کمزور شخص جے ضمانت پہلے از گرفتاری یا حفاظتی ضمانت کروانا چاہے تاں اسنوں لمبی تریخ مل جاندی اے۔ انصاف دا ایہ دوہرا معیار عام آدمی وچ بغاوت پیدا کردا اے جو اسنوں رفتہ رفتہ دہشت گردی دی طرف لے جاندا اے۔ جے طاقت ور تے کمزور دونے دے نال اکو جیہا سلوک ہوئے تے لوکاں نوں وقت اُتے انصاف ملے تاں لوکاں دا عدالتاں اُتے اعتماد ودھے گا تے لوک جرم تے دہشت گردی دی طرف جانے دی بجائے امن تے قانون دا راستہ اپناواں گے تے معاشرہ وی فتنہ و فساد تے دہشت گردی توں محفوظ رہے گا۔
تعلیم دی کمی تے جنت دا خواب
سودھودنیا وچ دہشت گردی پھیلنے دی اک وڈی وجہ تعلیم دی کمی وی اے۔ دنیا دے بوہت سارے ملکاں ایداں دے نيں جتھے غربت دی وجہ توں یا سیاسی وجوہات دی وجہ توں تعلیم دی بہت زیادہ کمی اے۔ جس دی وجہ توں لوکاں دی سوچ وچ وی کمی پائی جاندی اے لوک ذہنی پسماندگی دی وجہ توں دہشت گردی کروانے والےآں دا آسان ٹارگٹ ہُندے نيں اوہ باآسانی دہشت گردی کروانے والےآں دا شکار بن دے دہشت گردی کرنے اُتے آمادہ ہوئے جاندے نيں۔ تعلیم دی کمی تے جہالت انسان وچ بے رحمی تے شقی القلبی پیدا کردی اے جس دی وجہ توں لوک جلد مرنے مارنے اُتے تیار ہوئے جاندے نيں۔ تعلیم دی کمی دی وجہ توں لوکاں وچ براداشت تے صبر دی قوت نئيں ہُندی جس دی وجہ توں اوہ ذرا سی بے انصافی اُتے ہتھیار اٹھالیندے نيں تے ايسے چیز دا فائدہ دہشت گردی کروانے والے اٹھاندے نيں تے کم تعلیم یافتہ لوکاں توں باآسانی دہشت گردی کرواندے نيں۔ اوہ کم تعلیم یافتہ لوکاں نوں جنت دا خواب دکھاندے نيں کہ موت دے بعد اوہ فوراً جنت وچ جاواں گے تے حوراں انہاں دی بغل وچ ہاں گی ایہی اوہ نکتہ اے جس دی وجہ توں جاہل لوک جنت دا خواب دیکھدے ہوئے دہشت گردی کرنے اُتے آمادہ ہوجاندے نيں تے اوہ بے گناہ لوکاں نوں ماردے نيں تے خود نوں وی جنت دا خواب دیکھدے دیکھدے موت دے حوالے کے دیندے نيں۔ اوہ بالکل ایہ نئيں سوچدے دے کسی بے گناہ نوں مارنا کتنا وڈا جرم تے گناہ اے جس دی انہاں نوں سزا ملے گی۔ نہ ہی اوہ دہشت گردی کرنے والےآں توں ایہ سوال پُچھدے نيں کہ آپ خود کیوں نئيں دہشت گردی کر کے تے خود نوں موت دے حوالے کے دے جنت چلے جاندے؟ ناں نہاد مذہبی رہنما تے علماء سُو اپنی تقاریر دے ذریعے کم تعلیم یافتہ لوکاں نوں جنت دے وڈے وڈے خواب دکھاندے نيں تے انہاں نوں دہشت گردی کرنے ہر ابھاردے نيں تے کہندے نيں اسيں تاں اصلاح کرنے والے نيں جدوں کہ اللہ تعالیٰ انہاں دے بارے وچ کہندا اے کہ دراصل ایہی لوک فسادی نيں۔ اللہ تعالیٰ ایداں دے مذہبی رہنماواں تے علما سُو توں لوکاں نوں محفوظ رکھے کیونجے امریکا تے روس دی جنگ جو افغانستان وچ ہوئی اس وچ ایہی دہشت گرد انہاں مذہبی رہنماواں تے علما سُو دی وجہ توں جہادی اکھوائے لیکن جداں ہی افغانستان وچ روس نوں شکست ہوئی ایہی جہادی کچھ عرصہ بعد دہشت گرد کِداں بن گئے اس سوال دا جواب کدی نہ امریکا نے دتا نہ دنیا وچ کِسے تے نے لیکن حقیقت ایہ اے کہ امریکا نے انہاں لوکاں نوں جدوں روس دے خلاف ایہ لوک لڑ اے سن جہادی کہیا لیکن جدوں اس دا مطلب پورا ہوئے گیا تاں اس نے انہاں لوکاں نوں جو پہلے اس دی نظر وچ جہادی سن دہشت گرد کہنا شروع کر دتا یعنی امریکا نے انہاں دی تعلیم دی کمی وجہ توں فائدہ اٹھایا تے انہاں نوں ٹشو پیپر دی طرح استعمال کر کے سُٹ دتا تے فائدہ صرف انہاں مذہبی رہنماواں تے علما سُو نوں ہويا جنہاں اُتے ڈالراں دی بارش ہوئی۔
فلماں
سودھودنیا وچ اس قسم دی فلماں بنائی جاندیاں نيں جنہاں دی وجہ توں دہشت گردی نوں دنیا وچ فروغ ملدا اے انہاں فلماں دے مناظر اِنّے خوفناک ہُندے نيں کہ عام انسان اُتے خوف تے دہشت طاری ہوئے جاندی اے۔ قتل و غارت گری تے تباہی تے بربادی دے مناظر انہاں فلماں وچ اِنّے تسلسل توں دکھائے جاندے نيں کہ انسانی جسم وچ سنسنی دوڑدی رہندی اے، جرائم، منشیات، دہشت گردی، جنگ و جدل، جہازاں، ہیلی کاپٹراں، گڈیاں تے موٹر سائیکلاں دی تباہی، اسلحہ دے بے دریغ استعمال نوں فلماں وچ بہت ہی خوفناک تے دل ہلا دینے والے انداز وچ پیش کيتا جاندا جس دا اثر نہ صرف وڈی عمر دے لوکاں اُتے بہت زیادہ ہُندا اے بلکہ چھوٹی عمر دے کچے ذہن فلماں دے انہاں موضوعات تے مناظر دا انتہائی منفی اثر لیندے نيں تے خود وی انہاں فلماں دے کرداراں دی طرح دنیا وچ اسلحہ اٹھا کے دہشت گردی کردے نيں۔ گل موبائل اسلحہ دے زور چھیننے، پرس چھینے توں شروع ہُندی اے تے بڑھدے بڑھدے موٹر سائیکل چوری کرنے، بینک ڈکيتی کرنے نال ہُندی ہوئی منشیات فروشی دی طرف ودھدی اے تے فیر بم دھماکا کرنے، بس اغوا کرنے، اغوا برائے تاوان، جہاز اغوا کرنے تے خود کش حملہ کرنے اُتے ختم ہُندی اے۔ ہن سوچیے کیہ انہاں سب اعمال توں خوف و ہراس تے دہشت پیدا نئيں ہُندی؟ کیہ ایہ سب اعمال دہشت گردی دے اعمال نئيں نيں؟ کیہ ایہ سب جرائم تے دہشت گردی دے اعمال دنیا وچ بننے والی فلماں وچ نظر نئيں آندے؟ کيتا لوک دہشت گردی دے انہاں اعمال نوں انہاں فلماں توں نئيں سیکھدے؟ اے کِسے دے پاس اس سوال دا جواب۔ افسوس دے نال کہنا پڑدا اے کہ کسی دے پاس اس سوال دا جواب نئيں اے۔ پیسہ کمانے دی ہوس انساناں نوں ایسی فلماں بنانے اُتے مجبور کردی اے جس وچ صرف نفرت تے دہشت گردی دکھادی جاندی اے انہاں فلماں نوں دیکھ کے انسان خود وی اک دوسرے دے مذہب نال نفرت، اک دوسرے دی رہتل نال نفرت تے اک دوسرے دی روایات نال نفرت کرنا سیکھدا اے۔ انہاں فلماں نوں دیکھ کے انسان وچ صبر تے اک دوسرے نوں برداشت کرنے دی قوت ختم ہوئے جاندی اے تے دنیا دا معاشرہ عدم برداشت دا شکار ہوجاندا اے تے انسان انہاں فلماں نوں دیکھ کے دہشت گردی کردا اے۔ جو کچھ اسيں دنیا نوں فلماں دے ذریعے دکھا رہے نيں اوہی کچھ اج دے نوجوان سانوں واپس کر رہے نيں۔ اوہ گینگسٹر بن رہے نيں، منشیات دے عادی بن رہے نيں، موبائل اوہ چھیندے نيں، کاراں اوہ چوری کردے نيں۔ اغوا اوہ کردے نيں، جہاز اوہ اغوا کردے ہیِں، بم دھماکے اوہ کردے نيں، خود کش حملے اوہ کردے نيں، ہر قسم دی دہشت گردی دا عمل اوہ کردے نيں فیر شکوہ کس گل دا کہ دہشت گردی دنیا وچ پھیل رہی اے۔ بنانے رہیاں نفرت تے دہشت گردی اُتے مبنیٰ فلماں تے دھکیلدے رہیاں اس دنیا نوں دہشت گردی تے نفرت دے جہنم وچ ۔ کوئی اے جو سوچے تے سمجھے کیونجے سوچنے تے سمجھنے دی صلاحیت تاں اساں ختم ہی کر رکھی اے۔
آبادی وچ اضافہ
سودھوآبادی وچ اضافہ وی دنیا وچ دہشت گردی دے پھیلنے دا سبب بن رہیا اے۔ گذشتہ اک صدی وچ دنیا دی آبادی وچ بہت تیزی سےاضافہ ریکارڈ کيتا گیا۔اقوام متحدہ دے مطابق اس وقت دنیا دی آبادی 7 ہن 40 کروڑ 33 لکھ افراد تک پہنچ چکی اے۔ آبادی وچ اس تیزی توں اضافہ دی وجہ توں جتھے دنیا وچ بے شمار مسائل نے جنم لیا اے انہاں وچ اک مسئلہ دنیا وچ تیز رفتاری توں دہشت گردی پھیلنے دا وی اے۔ اس دی وجہ ایہ اے دنیا وچ ترقی یافتہ ملکاں نے تاں وقت دی نزاکت کوبھانپتے ہوئے اپنی آبادی نوں کنٹرول وچ رکھیا لیکن ترقی پزیر تے خاص طور اُتے مسلمان ملکاں وچ آبادی نوں کنٹرول نہ کيتا جاسکیہ انہاں ملکاں وچ آبادی بہت تیزی توں بڑھی۔ افسوس دے نال کہنا پڑدا اے کہ انہاں ملکاں وچ تعلیم دی کمی تے جہالت دی وجہ توں کوالٹی اُتے نئيں کوانٹٹی اُتے زور دتا گیا جس دا نتیجہ ایہ نکلیا دی اوہ ملکاں جنہاں وچ آبادی وچ تیزی توں اضافہ ہويا وسائل دی کمی دا شکار ہوئے گئے تے وسائل دی کمی دی وجہ توں غربت تے بے روز گاری دا شکار ہوئے گئے تے انہاں ملکاں وچ کرپشن، لاقانونیت، جرائم تے سب توں ودھ کے دہشت گردی نے ڈیرے ڈال لئی۔ ظاہر اے انسان دا پیٹ کھانے نوں تاں منگدا اے۔ انسان کتنا عرصہ بھُکھا رہ کے اپنی زندگی بچا سکدا اے۔ اسنوں اپنے پیٹ دی اگ نوں بجھانے لے لئی کچھ نہ کچھ تاں کرنا پڑدا اے تے انسان نوں سب توں آسان راستہ جرائم دا ہی نظر آندا اے۔ جس دے پاس کچھ ذرا سی وی طاقت تے دولت ہُندی اے اس دی ہوس ودھدی ہی چلی جاندی اے تے اوہ وسائل اُتے اپنی طاقت تے دولت دے زور اُتے قبضہ کردا چلا جاندا اے تے اس طرح امیر امیر تر ہُندا چلا جاندا اے تے غریب غریب تر ہُندا چلا جاندا اے تے جدوں انہاں ملکاں وچ جتھے آبادی وچ بہت زیادہ تیزی توں اضافہ ہُندا اے۔ اوتھے وسائل تے دولت دی تقسیم دا توازن شدت توں بگڑ جاندا اے۔ طاقت ور لوک ہر ادارے وچ اپنے وفادار لوک بٹھا دیندے نيں تے ایہ وفادار لوک انہاں طاقت ور لوکاں دے لئی ہر قسم دا کم کرنے تے عام انساناں اُتے ظلم ستم دے پہاڑ توڑنے اُتے تیار ہُندے نيں۔ ایہ طاقت ور لوکاں دے لئی قتل کردے نيں، اغوا کردے نيں تے خوف و دہشت دا اوہ بازارگرم کردے نيں کہ ہر طرف ظلم تے زیادتی تے بے انصافی دا دور دورہ نظر آندا اے۔ لیکن طاقت ور لوک ہر لمحے اپنی جیت دا جشن مناندے نظر آندے نيں۔ اس صورت حال وچ شریف لوک انصاف دے لئی عدالتاں دی طرف دیکھدے نيں لیکن انصاف اس قدر مہنگا ہُندا اے کہ انصاف نوں حاصل کرنا جوئے شیر لیانے دے مترادف ہُندا اے، وکیلاں دی بھاری فیساں کتھے توں ادا کيتی جاواں مقدمات دے خرچے کِداں برداشت ہاں مقدمات جِنّے زیادہ لمبے ہُندے نيں انہاں دے اخراجات وی اِنّے ہی زیادہ بڑھدے چلے جاندے نيں لیکن انصاف فیر وی نئيں ملدا جیت ہمیشہ طاقت ور دی ہی ہُندی اے ایداں دے عالم وچ انسان ایہ سوچکيا اے کہ اوہ اس دنیا وچ آیا ہی کیوں نہ آندا تاں بہتر سی گھٹ توں گھٹ دنیا اُتے بجھ تاں نہ بندا یا اس دا دل ایہ سوچکيا اے کہ اوہ خودکشی کرلے تے اس درد بھری دنیا توں نجات حاصل کرلے تے لوک جو بالکل مایوس ہوجاندے نيں اوہ خودکشی اُتے مجبور ہوجاندے نيں۔ ہن ہر کسی وچ تاں صبر تے برداشت دی قوت نئيں ہُندی ایداں دے عالم وچ بوہت سارے لوک اپنا حق حاصل کرنے دے لئی ہتھیار اٹھاندے نيں تے دہشت گردی دا راستہ اپناتے نيں تے اوہ ایہ سوچدے ہوئے خودکش حملے کردے نيں کہ ودھدی ہوئی آبادی توں ہماریا بجھ تاں کم ہوئے گا تے گھٹ توں گھٹ سانوں تاں اس دنیا توں نجات مل جائے گی تے خودکش حملے دے نتیجے وچ طاقتور لوکاں نال کیندی طرف نال ملن والی رقم توں کچھ عرصہ تاں ساڈے وارثاں دا پیٹ بھر سکے گا انہاں نوں ایہ وی معلوم ہُندا اے کہ انہاں دا قانون نافذ کرنے والے ادارےآں دے ہتھوں انہاں دا ماریا جانا لازمی اے تے جے بچ گئے تاں پھانسی دا پھندا انہاں دا مقدر اے لیکن ہن اس دے لئی زندگی تے موت بے معنی ہوئے جاندی اے اوہ ہر صورت وچ اس بے انصاف دنیا توں چٹھکارا حاصل کرنا چاہندے نيں جتھے ہر روز انصاف دا قتل ہُندا ہوئے اوہ ایہ سوچدے نيں کہ انہاں دی زندگی وی تاں موت توں بدتر اے اوہ ہر روز کتھے توں اپنے بچےآں دا پیٹ بھراں انہاں نوں کتھے توں عید دے کپڑے لیا کے داں، جدوں انہاں دا بچہ کھیلنے دے لئی کسی کھلونے یا گیند دی فرمائش کردا اے یا انہاں دی بیٹی گڑیا دی فرمائش کردی اے تاں انہاں دی جیب خالی ہُندی اے تے انہاں دے سینے توں اک کرب بھری آہ نکلدی اے۔ ایہ دنیا انہاں دے لئی بے مقصد تے بے معنی ہوجاندی اے۔ شاید کدی کدی اوہ ایہ سوچدے ہاں کہ اللہ نے انہاں دے ماں باپ دے ذریعے انہاں نوں اس دنیا وچ کیوں پیدا کيتا؟ نہ پیدا کردا تاں چنگا سی یا شاید ایہ سوچدے ہاں کہ انہاں دے ماں باپ دس بارہ نئيں صرف دو بچے ہی پیدا کردے تاں بہتر ہُندا اوہ وی پڑھ سکدے انہاں نوں وی چنگا روزگار مل جاندا تے اوہ دہشت گرد بن دے معاشرے دا ناسور نہ بندے تے انہاں نوں خودکش حملے وچ یا قانون نافذ کرنے والے ادارےآں دی گولی دا نشانہ نہ بننا پڑدا یا پھانسی دے پھندے اُتے جھولنا نہ پڑدا لیکن ہن پچھتائے کيتا ہوت جدوں چڑیاں چگ گئياں کھیت۔ کاش دنیا دے کردا دھردا سوچاں کہ آبادی تے وسائل وچ اک توازن پیدا ہوئے تے دولت دی تقسیم منصفانہ ہوئے تاں دیشت گرد تاں پیدا نہ ہاں تے دنیا وچ دہشت گردی نہ ہوئے۔
دہشت گردی دیاں قسماں
سودھودنیا وچ دہشت گردی مختلف طریقےآں نال ہُندی تے اسنوں مندرجہ ذیل قسماں وچ تقسیم کيتا جاسکدا اے۔
- انفرادی دہشت گردی
- اجتماعی دہشت گردی
- مذہبی دہشت گردی
- نظریاتی دہشت گردی
- ریاستی دہشت گردی
- معاشی دہشت گردی
انفرادی دہشت گردی
سودھوانفرادی دہشت گردی انتہائی خطرناک ہُندی اے۔ اس توں لوکاں وچ بہت ہی زیادہ خوف و ہراس تے دہشت پھیلدی اے۔ انفرادی دہشت گردی وچ اک شخص ملوث ہُندا اے تے اوہ دہشت گردی کردا اے۔ بعض اوقات ایسا ہُندا اے کہ اک شخص کسی دہشت گرد تنظیم توں متاثر ہُندا اے یا کسی مذہبی دہشت گرد تے انتہا پسند تنظیم توں متاثر ہوئے کے خود ہی دہشت گردی دا فیصلہ کردا اے تے کسی طریقہ توں اسلحہ حاصل کردا اے تے کسی ہجوم وچ وڑ کے فائرنگ شروع کردیندا اے تے بے گناہ افراد نوں ہلاک کردا اے یا ایسا شخص کسی عبادت گاہ (مسجد، امام بارگاہ، مندر تے گرجا گھر) وچ وڑ کے گولیاں دی بوچھاڑ کردیندا اے جس دے نتیجہ وچ بوہت سارے لوک ہلاک ہوئے جاندے نيں یا ایسا شخص کسی ہوٹل یا بار (شراب خانے) یا کسی جوئے دے اڈے وچ گھسنے وچ کامیاب ہوجاندا اے تے اسلحہ دی مدد توں لوکاں نوں ہلاک کردا اے یا ایسا شخص کسی تعلیمی ادارے، (یونیورسٹی، کالج، اسکول) وچ داخل ہوئے کے فائرنگ کردا اے تے طلبہ نوں ہلاک کردا اے یا ایسا شخص کسی مذہبی، سیاسی یا کسی تے شخصیت نوں نشانہ بناندا اے تے ہلاک کردیندا اے۔ یا ایسا شخص کسی جہاز نوں اغوا کرلیندا اے تے اپنے مطالبات منوانے دی کوشش کردا اے۔ دوسری صورت وچ دہشت گرد کسی دہشت گرد تنظیم دا فعال ممبر ہُندا اے۔ اسنوں دہشت گردی دی باقاعدہ تربیت دتی جاندی اے تے دہشت گرد تنظیماں اس دہشت گرد نوں جنت دا خواب دکھا کر یا مال و دولت دا لالچ دے کے یا اس دے مذہبی جذبات نوں ابھار کر اسنوں دہشت گردی دا مشن سونپتی نيں تے اس توں دہشت گردی کرواندی نيں ایہ دہشت گردی خود کش حملہ دی صورت وچ وی ہوئے سکدی اے، جہاز اغوا کرنے دی صورت وچ وی ہوئے سکدی اے، کسی عبادت گاہ (مسجد، امام بارگاہ، مندر، گرجا گھر) اُتے حملہ دی صورت وچ وی ہوسکدی اے، کسی تعلیمی ادارہ اُتے حملہ دی صورت وچ وی ہوسکدی اے، سیکورٹی ادارےآں تے سیکورٹی ایجنسیاں دے دفاتر یا انہاں دے اہلکاراں اُتے حملہ دی صورت وچ وی ہوئے سکدی اے، پولیس دے دفاتر یا پولیس دے اہلکاراں اُتے حملہ دی صورت وچ وی ہوسکدی اے، کسی مذہبی رہنما، سیاسی شخصیت یا کسی اہم شخصیت دی ٹارگٹ کلنگ دی صورت وچ وی ہوئے سکدی اے۔ انفرادی دہشت گردی بہت ہی زیادہ نقصان پہنچانے والی ہُندی اس دہشت گردی بعض اوقات اک شخص دی وجہ توں بہت ساریاں ہلاکتاں تے بہت بی وڈی تباہی ہوجاندی اے۔ اس دہشت گردی وچ معلوم ہی نئيں ہُندا کہ حملہ آور کدھر توں نمودار ہوئے گا۔ حملہ آور اچانک ہی نمودار پوتا اے خون دی ہولی کھیلدا اے تے اکثر خود وی خودکش حملہ دی صورت وچ موت دا شکار ہوجاندا اے یا سیکورٹی ادارےآں دی گولیاں دا نشانہ بن جاندا اے شاذ و ناظر ہی ایسا ہُندا اے کہ حملہ آور گرفتار ہوئے جائے یا فرار ہونے وچ کامیاب ہوجائے۔ یورپ تے امریکا وچ جے نوں ئی سفید فام مسلماناں دے خلاف دہشت گردی کرے تاں اسنوں نفسیاتی مریض قرار دے کے گل نوں چھپانے دی کوشش کيتی جاندی اے تے مغربی میڈیا اسنوں کم توں کم دکھاندا تے دسدا اے۔ تے جے کوئی اسلام دا لبادہ اوڑھے شخص دہشت گردی کرے تاں میڈیا سمیت ہر طرف اک طوفان برپا ہوجاندا اے۔ تے ہر زاویے توں اس دا تجزایہ کیہ جاندا اے۔ ایسا معلوم ہُندا اے جداں کہ پوری دنیا وچ قیامت آگئی ہوئے۔ حالانکہ دہشت گردی خواہ سفید فام مذہبی جنونی کرے یا اسلام دے پردے وچ چھپا ہويا شخص کرے دہشت گرد تاں دونے ہی نيں فیر مغرب تے امریکا دا ایہ دوہرا معیار کیوں اے ؟ اپنا کوئی مذہبی جنونی دہشت گردی کرے تاں اسنوں نفسیاتی مریض قرار دے کے چھپائو تے گل نوں ختم کر دو تے اسلام دا لبادہ اوڑھے ہوئے کوئی دہشت گردی کرے تاں اسنوں خوب اچھالو تے اِنّا پروپیگنڈہ کوو جداں کہ قیامت آگئی ہوئے۔
اجتماعی دہشت گردی
سودھواجتماعی دہشت گردی وچ کچھ لوک یا کوئی گروہ مل کے دہشت گردی کردے نيں۔ اجتماعی دہشت گردی وچ دہشت گرد تنظیماں کچھ افراد نوں دہشت گردی دا مشن سونپتی نيں۔ انہاں افراد نوں اس مشن دی باقاعدہ تربیت دتی جاندی اے تے دہشت گردی دے مشن دی تکمیل دے لئی اک سربراہ نامزد کيتا جاندا اے جس دی سربراہی وچ مشن دی تکمیل دی کوشش کيتی جاندی اے۔ دہشت گردی دے لئی اک مکمل منصوبہ بندی کيتی جاندی۔ دہشت گردی دے مقام دا پہلے توں جائزہ لیا جاندا اے تے مشن دا سربراہ تمام افراد نوں ذمہ داری دیندا اے تے فیر مقررہ وقت اُتے دہشت گردی کيتی جاندی اے امریکا وچ نو گیارہ دا واقعہ اس دہشت گردی دی بہت وڈی مثال اے۔ اس دہشت گردی دے واقعات کچھ اس طرح نيں، پہلے صبح 8 بج کر 46 منٹ اُتے سب توں پہلے 5 دہشت گرداں نے امریکن ہوابازی دا مسافر طیارہ فلائٹ -11 ورلڈ ٹریڈ سینٹر دے شمالی ٹاور -1 توں ٹکرا دتا ۔ تے اس دے کچھ دیر بعد 9 بج کر 30 منٹ اُتے اک دوسرا طیارہ یونائٹڈ ایئر لائن فلائٹ 175 نوں وی جنوبی ٹاور -2 توں ٹکرا دتا ۔ تے ايسے وقت 9 بج کر 37 منٹ اُتے پینٹاگان دی عمارت توں وی پنج ہائی جیکراں دے ہتھوں اغوا شدہ طیارہ امریکیایئرلائنز پرواز 77 گرایا گیا ۔ ہور تھوڑی دیر بعد اک ہور طیارہ جو یونائٹڈ ایئر لائن فلائٹ 93 سی اسنوں 4 ہائی جیکراں نے وائٹ ہاؤس دی طرف لے جانے دی کوشش کيتی ۔ مگر شانکس ولی ، پنسلوانیا دے نیڑے لڑاکا طیارےآں دے ذریعے اسنوں مار گرایا گیا ۔ ایہ وقت سی 10 بج کر 30 منٹ ۔ انہاں تمام حملےآں وچ جہازاں وچ موجود تمام مسافر مارے گئے ۔ ختم ہونے توں پہلے کئی مسافراں نے اپنے اپنے موبائل سیل دے ذریعے مختلف جگہاں اُتے فون کر کے اطلاعات داں ۔ انہاں تمام اطلاعات نوں بعد وچ منظم کيتا گیا تا کہ اس حادثے وچ ہونے والے اندرونی واقعات نوں تفصیل توں جوڑا جا سکے ۔ دہشت گردی دے اس واقعہ وچ بہت زیادہ جانی و مالی نقصان ہويا۔ دہشت گردی دے اس واقعہ دا ماسٹر مائنڈ خالد شیخ سی جسنوں بعد وچ پاکستان توں گرفتار کيتا گیا۔ اجتماعی دہشت گردی دے اس واقعہ دے بعد پوری دنیا وچ اک بھونچال آگیا جس دے اثرات اج وی پوری دنیا اُتے قائم نيں۔
اجتماعی دہشت گردی دا دوسرا وڈا واقعہ آرمی پبلک اسکول پشاور دا اے۔ 16 دسمبر 2014ء نوں تحریک طالبان پاکستان دے 7 دہشت گرد ایف سی (فرنٹیئر کور) دے لباس وچ ملبوس پشاور دے آرمی پبلک اسکول وچ پچھلی طرف توں داخل ہوئے گئے تے ہال وچ جا کے اَنھّا دھند فائرنگ دی اس دے بعد کمرےآں دا رخ کيتا تے اوتھے اُتے بچےآں نوں گولیاں ماراں، سربراہ ادارہ نوں اگ لگائی۔ 9 استاداں، 3 فوجی جواناں نوں ملیا کے کل 144 شہید تے 113 توں ودھ زخمی ہوئے۔ شہید ہونے والے 132 بچےآں دی عمراں 9 توں 18 سال دے درمیان سن۔ پاکستانی آرمی نے 950 بچےآں و استاداں نوں اسکول توں باحفاظت کڈیا۔ اک دہشت گرد نے خود نوں دھماکے توں اڑا دتا جدوں کہ 6 مارے گئے۔ ایہ پاکستانی تریخ دا مہلک ترین دہشت گردانہ حملہ سی، جس نے 2007 کراچی بم دھماکا دے واقعہ نوں وی پِچھے چھڈ دتا۔ مختلف خبر رساں ادارےآں تے مبصرین دے مطابق، عسکریت پسنداں دی ایہ کارروائی 2004 وچ روس وچ ہونے والے بیسلان اسکول اُتے حملے توں ملدی جلدی اے۔ اس واقع نے دہشت گردی دے متعلق پاکستانی عوام دی سوچ نوں ہی بدل کے رکھ دتا تے پوری پاکستانی قوم دہشت گردی دے خلاف اکھٹی ہوئے گئی تے پاکستان وچ دہشت گردی دے خلاف مکمل جنگ دا آغاز ہوئے گیا جو اج وی پاکستان وچ جاری اے تے اس جنگ وچ بے شمار پاکستان دے فوجی جوان سیکورٹی ادارےآں دے اہلکار تے پولیس دے اہلکار تے پاکستانی عوام تے خاص طور اُتے ہزارہ دے لوک اپنی جاناں دا نذرانہ پیش کر چکے نيں تے ہن وی کر رہے نيں۔ پاکستان نے بہت حد تک دہشت گردی اُتے قابو پا لیا اے لیکن ہن وی دہشت گردی دے اِکا دُکا واقعات ہُندے نيں جنہاں پو قابو پانے دی بھرپور کوشش کيتی جارہی اے۔
اجتماعی ریاستی دہشت گردی دی مثال ماڈل ٹائون دا سانحہ اے جتھے 17 جون 2014 نوں پولیس نے علامہ ڈاکٹر طاہر القادری دی رہائش گاہ تے منہاج القرآن انٹرنیشنل دے مرکزی سیکرٹریٹ دے باہر رکاوٹاں ہٹانے دے نام اُتے آپریشن کيتا تے علامہ طاہر القادری دے کارکناں نوں رکاوٹاں ہٹانے نوں کہیا علامہ طاہرالقادری دے کارکناں نے پولیس نوں ہائی کورٹ دا حکم دکھایا لیکن پولیس نے علامہ طاہر القادری دے کارکناں دے موقف نوں تسلیم نئيں کيتا تے پولیس دی بھاری نفری نے آپریشن دا آغاز کر دتا جس دے نتیجے وچ پولیس تے علامہ ظاہر القادری دے کارکناں دے درمیان تصادم ہويا پولیس نے علامہ طاہرالقادری دے کارکناں اُتے سیدھی گولیاں چلاواں۔ اس فائرنگ توں دو خواتین سمیت چودہ افراد شہید تے سو دے نیڑے افراد زخمی ہوئے گئے۔ اس واقعہ نوں تقریباً پنج سال ہونے نوں آئے نيں تے سانحہ ماڈل ٹائون دے لواحقین انصاف دی تلاش وچ اج وی مارے مارے فیر رہے نيں لیکن انصاف تے عدل دا کدرے دور دور تک نئيں پتا اس دی اصل وجہ ایہ اے کہ اس اجتماعی ریاستی دہشت گردی قتل عام دے پِچھے بہت ہی طاقت ور لوکاں دا ہتھ اے۔
اجتماعی ریاستی دہشت گردی دی اک بہت وڈی مثال کشمیر اے جتھے بھارت دی ست لکھ فوج مل کے دہشت گردی کر رہی اے ہن تک ہزاراں کشمیری بھارتی فوج دے ہتھوں شہید ہوئے چکے نيں۔ ہزاراں مائاں دے بچے انہاں توں کھو لئی گئے نيں، ہزاراں عورتاں بیوہ ہوئے چکيتیاں نيں تے ہزاراں بچے یتیم ہوئے چکے نيں، سینکڑاں کشمیری بھارتی فوجیاں دی پیلٹ گنز دی گولیاں دا نشانہ بن دے معذور ہوچکے نيں تے معلوم نئيں کِنّی کشمیری خواتین اپنی عزتاں لٹا چکيتیاں نيں لیکن بھارت دی ست لکھ فوج دی ایہ اجتماعی ریاستی دہشت گردی کسی طرح وی رکنے دا ناں نئيں لے رہی اے۔ اقوام متحدہ تے خود نوں سپرپاورز کہلانے والے ملکاں نے بھارت دی اس اجتماعی ریاستی دہشت گردی اُتے چپ دا روزہ رکھ لیا اے تے کشمیریاں اُتے ہونے والے اس ظلم ستم تے اجتماعی دہشت گردی اُتے زباناں اُتے تالے پئے ہوئے نيں تے بھارت دے اس ظلم ستم اُتے کوئی آواز نئيں اٹھاندا اے تے کشمیری بھارت دی اس اجتماعی دہشت گردی تے ظلم و ستم دا عرصہ دراز توں مقابلہ کر رہے نيں۔
اجتماعی دہشت گردی دی اک ہور صورت ایہ ہُندی اے کہ کچھ لوک یا اک وڈا ہجوم یا گروہ اپنی اکثریت تے طاقت دے بل بوتے اُتے کسی فرد یا کچھ لوکاں نوں جو اقلیت وچ ہُندے نيں تے کمزور ہُندے نيں اُتے حملہ کردا انہاں نوں قتل کردا اے، انہاں دے مال نوں پرت لیندا اے، انہاں دے مکانات، انہاں دی جائداد تے انہاں دے کھیتاں نوں اگ لگیا دیندا اے تے اس طرح پرت مار، قتل و غارت گری دا بازار گرم ہوجاندا اے تے ہر طرف فسادات پھوٹ پڑدے نيں۔ اس قسم دی دہشت گردی پوری دنیا وچ ہُندی اے لیکن بھارت وچ اس قسم دی دہشت گردی بہت ہی عام اے ۔اور بھارت وچ کوئی اقلیت خواہ اوہ سکھ ہون، مسلمان ہون، عیسائی ہاں یا انہاں دی اپنی ہندو برادری دے شودر ہاں ہندو انتہا پسنداں دے ہتھوں محفوظ نئيں نيں۔اس قسم دی دہشت گردی عموما کسی وی واقعہ یا سانحہ دے نتیجہ وچ ہونے والے فسادات دی وجہ نال ہُندی اے دنیا وچ جتھے کدرے وی فسادات تے دنگے ہُندے نيں اوتھے اس قسم دی دہشت گردی ہُندی اے۔ مسلماناں وچ اکثر شیعہ طبقہ اس قسم دی دہشت گردی دا شکار بندا اے۔
بھارت وچ 1984 وچ اس وقت دی وزیر اعظم اندرا گاندھی دے دو سکھ محافظاں دے قتل دے بعد فسادات پھوٹ پئے تے ہر طرف ہجوم تے گروہ سیاسی تے پولیس دی پشت پناہی دے نال سکھاں نوں تلاش کر رہے سن، انہاں نوں قتل کر رہے سن، انہاں نوں پرت رہے سن تے انہاں دی جائداد تے املاک نوں اگ لگیا رہے سن ہر طرف آہون، سسکیوں تے چیخاں دی آوازاں سنائی دے رہیاں سن، ننھے بچےآں دے رونے تے بلکنے دی آوازاں توں دل دہل رہے سن لیکن ہر طرف قتل و غارت گری تے دہشت گردی دا بازار گرم سی انہاں فسادات وچ تن ہزار دے نیڑے بے گناہ افراد دہشت گردی توں قتل ہوئے گئے لیکن اک طرف انسان مردے رہے تے دوسری طرف انسانیت سوندی رہی ایہ بے حسی تے نفرت دی انتہا سی۔
بھاگل پور وچ ہندو مسلم فسادات ہوئے، لال کرشن اڈوانی دی رام جنم بھومی تحریک تے بابری مسجد دے انہدام دے بعد فسادات ہوئے جنہاں وچ ہزاراں مسلمان مارے گئے، ممبئی وچ 1992 تے 1993 دے فسادات وچ اک ہزار مسلماناں دا قتل ہويا تے 2002 وچ گجرات وچ فسادات وچ اک ہزار مسلمان موت دے گھاٹ اتار دتے گئے تے اج دے بھارت دے وزیر اعظم مودی انہاں فسادات وچ ملوث سن اس وقت دی گجرات دی مودی سرکار نے ہندوئاں دی بھرپور مدد کيتی تے اس طرح تفتیش کرائی دے قاتل قانون توں بچ نکلے تے انہاں نوں سزا نہ ہوئی۔
جھنگ وچ 22 فروری 1990 نوں مولانا حق نواز جھنگوی دا قتل ہويا جس دے بعد جھنگ وچ فسادات پھوٹ پئے تے سپاہ صحابہ دے کارکناں نے جھنگ وچ شیعہ برادری دا قتل عام کیہ انہاں دے گھراں نوں پرت لیا گیا، انہاں دی املاک نوں اگ لگائی گئی۔ جھنگ دے فسادات دے اثرات پورے پاکستان وچ پھیلے تے چن چُن دے شیعہ علما تے شیعاں دی ٹارگٹ کلنگ کيتی گئی اج وی شیعہ پاکستان وچ محفوظ نئيں نيں انہاں نوں حضرت علی علیہ السلام تے آل رسول صلی اللہ علیہ وآلہ وسلم توں محبت دے جرم وچ قتل کيتا جاندا اے۔ شیعاں دا جرم صرف ایہ اے کہ اوہ حضرت امام حسین علیہ السلام تے نبی صلی اللہ علیہ وآلہ وسلم توں محبت رکھدے نيں۔ شیعاں دی محبت ہی انہاں دا جرم اے جس دی وجہ توں پاکستان وچ شیعاں دی نسل کشی دی جارہی اے۔ تے شیعہ ہزارہ برادری سب توں زیادہ اس دا نشانہ بنی ہوئی اے۔
مذہبی دہشت گردی
سودھودنیا وچ بوہت سارے لوکاں دا خیال اے کہ دہشت گردی دا کوئی مذہب نئيں ہُندا تے ایہ گل بالکل درست اے کیونجے جے دنیا دے مذاہب دا مطالعہ کيتا جائے تاں کوئی مذہب وی دہشت گردی دی تعلیم نئيں دیندا دنیا دے تمام مذاہب نے امن، محبت تے بھائی چارے دی تعلیم دتی اے۔ اس لئی دہشت گردی نوں کسی مذہب توں منسوب کرنا بالکل غلط گل اے۔ کیونجے جے کوئی عیسائی مسلماناں دی مسجد وچ وڑ کے 50 مسلماناں نوں شہید کر دے (جداں کہ نیوزی لینڈ وچ کرائس چرچ دی مسجد وچ ہويا) تاں کيتا اسنوں عیسائی دہشت گردی کہیا جائے گا؟ نئيں بالکل وی نئيں ايسے طرح جرمن دے ہٹلر نے یہودیاں دا قتل عام کيتا تاں کیہ ایہ عیسائی دہشت گردی ہوئے گی؟ بالکل ننيں۔ ايسے طرح جے کوئی یہودی یا یہودی ریاست مسلماناں یا عیسائیاں نوں قتل کرے جداں کہ اسرائیل فلسطین وچ بے گناہ مسلماناں نوں جنہاں وچ عورتاں تے بچے وی شامل نيں قتل کررہیا اے تاں کیہ ایہ یہودی دہشت گردی ہوئے گی؟ نئيں بالکل وی نئيں ایہ یہودی دہشت گردی نئيں ہوئے گی۔ ايسے طرح ہندو مسلماناں، سکھاں، عیسائیاں نوں تے ہور اقلیتاں نوں قتل کرن جیساکہ بھارت دی ست لکھ فوج کشمیر وچ مسلماناں دا قتل عام کررہی اے یا گائو ماندا دے نام اُتے مسلماناں نوں قتل کر دتا جاندا اے یا سکھاں دا قتل عام ہويا، غرض بھارت وچ کوئی اقلیت محفوظ نئيں اے ) تاں کیہ ایہ ہندو دہشت گردی اکھوائے گی؟ نئيں بالکل وی نئيں ايسے طرح جدوں بدھ مت دے مننے والے برما وچ مسلماناں دا قتل عام کردے نيں تاں کیہ ایہ بدھشت دہشت گردی اکھوائے گی؟ نئيں بالکل نئيں، ايسے طرح جدوں کوئی مسلمان عیسائیاں، یہودیاں یا ہندوئاں نوں قتل کردا اے تاں فیر اسنوں اسلامی دہشت گردی کیوں کہیا جاندا اے ؟ تے مغربی میڈیا تے امریکی میڈیا کیوں زور و شور توں اسلامی دہشت گردی دا پروپیگنڈہ کردا اے ِ؟ ايسے طرح جدوں عیسائی، یہودی، یندو تے بدھ مت دے مننے والے دہشت گردی توں اک دوسرے نوں قتل کردے نيں تاں اسنوں وی عیسائی، یہودی، ہندو تے بدھشت دہشت گردی کہنا چاہیے، لیکن ایسا نئيں کہیا جاندا۔
اسلام توں خوفزدہ مغربی میڈیا دے اس دوہرے معیار اُتے صرف ماتم کرنے دا ہی جی کردا اے۔ دنیا وچ جو لوک دہشت گردی کردے نيں انہاں دا تعلق کسی وی مذہب، کسی وی قوم، کسی وی معاشرے توں ہوئے سکدا اے تے ہر مذہب، قوم تے معاشرے وچ اچھے برے لوک ہُندے نيں۔ دہشت گردی دا عمل کسی وی مذہب توں جوڑ دینا انتہائی غلط اے۔ ہر مذہب دے برے لوک خود نوں مذہب دی آڑ یا مذہب دے پردے وچ چھپا کر دہشت گردی کردے نيں تے مذہب خوامخواہ وچ بدنام ہُندا اے۔ مذہب جس دا کوئی قصور نئيں ہُندا اسنوں دہشت گردی دے لئی انتہائی غلط طور اُتے استعمال کيتا جاندا اے تے اس دے پردے وچ دہشت گردی کيتی جاندی اے۔ اسلام وچ برے لوکاں نے جنہاں دا اسلام توں کوئی تعلق نئيں اے نے اسلام دے ناں اُتے اِنّا عیسائیاں، یہودیاں تے ہندوئاں نوں نئيں ماریا جِنّا کہ اُتے امن مسلماناں نوں ماریا اے تاں انصاف توں بتاواں انہاں مسلماناں دا جو اسلام دے پردے وچ چھپے ہوئے نيں دا پرامن تے بے گناہ مسلماناں نوں مارنا اسلامی دہشت گردی اکھوائے گا؟ اوہ دہشت گرد جنہاں نوں خود مغرب تے امریکا نے پیدا کيتا کِداں اسلامی دہشت گرد ہوسکدے نيں؟۔ سوچیے کيتا طالبان نوں امریکا نے پیدا نئيں کيتا؟ کيتا داعش امریکا دی پیداوار نئيں اے ِ؟ طالبان تے داعش نوں ہتھیار کتھے توں ملے؟ تے انہاں نوں کس نے مضبوط کيتا؟ ایہ وی دنیا دے لئی اک بہت وڈا سوالیہ نشان اے ؟ ایتھے ہنری کلنٹن دا بیان بہت ہی اہمیت دا حامل اے کہ طالبان نوں اساں سپورٹ کيتا۔ ایہ وی سوچنے دی گل اے کہ کیہ اسامہ بن لادن دا تعلق امریکی سی آئی اے توں نئيں سی۔ کيتا امریکا طالبان تے داعش دی پشت پناہی نئيں کردا رہیا اے جو پرامن تے بے گناہ مسلماناں دا ہی قتل عام کردے رہے نيں تے کر رہے نيں یقیناْ پرامن مسلماناں نوں مارے والےآں دا تعلق نسل یزید، اس دے حواریاں دی نسل تے انہاں منافیقین دی نسل توں اے جو رسول صلی اللہ علیہ وآلہ وسلم دے دور وچ وی اسلام دی مخالفت کردے سن ۔ تے اسلام دی جڑاں کٹتے سن ۔ جنہاں دا مقابلہ حضرت علی علیہ السلام نے کيتا تے جنہاں دے خلاف حضرت امام حسین علیہ السلام نے قیام کيتا تے جنہاں نے حضرت امام حسین علیہ السلام تے انہاں دے ساتھیاں نوں ظلم، جبر تے دہشت گردی توں شہید کر دتا۔ جو اج وی پرامن تے بے گناہ مسلماناں نوں دہشت گردی توں قتل کر رہے نيں ہن جے سب گلاں دے تانے بانے بُناں جاواں تے باریک بینی توں جائزہ لیا جائے تاں ایہ اسلام دے خلاف اک گہری عالمی سازش نظر آندی اے ایہ مسلماناں دے لئی سوچنے دا مقام تے لمحہ فکر اے۔
بقول شاعر رحمة الله عليه
” | ہے منتظرین مہدی(ع) توں گزارش
کردار دی طاقت توں زمانے نوں ہلا دو تم چودہ معصومین(ع) دے کردار دے اماں ہو خوابیدہ لوکاں دے ذہناں نوں جگا دو سمجھو دی یزید ہن وی طلبگارِ بیعت یے تم انکارِ بیعت توں سر اس دا جھکا دو موت دی اکھاں وچ اکھاں ڈال کر ہر عزا خانے نوں ماتمِ حسین(ع) توں سجا دو |
“ |
جب تک انساناں دے ذہن وچ ظلم، جبر تے دہشت گردی دے خلاف حضرت امام حسین علیہ السلام تے چودہ معصومین علیہ السلام والا کردار پیدا نئيں ہوئے گا دنیا توں دہشت گردی دا خاتمہ ناممکن اے کیونجے حضرت امام حسین علیہ السلام تے چودہ معصومین علیہ السلام دا ہی اوہ اعلیٰ تے ارفع کردار دنیا وچ موجود اے جسنوں یزیدی دہشت گرداں دے خوف توں چھپایا جاندا اے کہ ایہ پاک تے مقدس ہستیاں ہمیشہ ظلم، جبر تے دہشت گردی دے خلاف ڈٹ گئياں تے کدی وی ظلم جبر تے دہشت گردی دے اگے سر نئيں جھکایا۔ حضرت امام حسین علیہ السلام نے اپنا سر تاں کٹا دتا لیکن ظلم، جبر تے دہشت گردی دے سامنے اپنے سر نوں کدی نئيں جھکایا تے میدان کربلا وچ اوہ اعلیٰ تے مثالی کردار پیش کيتا تے پوری دنیا نوں دسیا دی اصل اسلام ایہ اے کہ ظلم، جبر تے دہشت گردی دے خلاف ڈٹ جائو کربلا دا اک اک شیہد اپنی جان دا نذرانہ پیش کر کے ایہ آواز بلند کر رہیا اے کہ اسلام اک اُتے امن تے محبت کرنے والا دین اے مغربی میڈیا تے امریکا نوں جے اسلام دا صحیح چہرہ دیکھنا اے تاں انہاں نوں میدان کربلا دے اک اک شیہد دے کردار دا جائزہ لینا ہوئے گا۔ انہاں نوں وفا سیکھنی اے تاں حضرت عباس علیہ السلام دا کردار دیکھنا ہوئے گا جنہاں نے اپنے شانے کٹا کر تے اپنی جان قربان کر کے وفا نبھائی، ظلم تے دہشت گردی دے خلاف جان قربان کردے دیکھنا اے تاں حضرت علی اکبر علیہ نوں سینے اُتے برچھی کھا کر اپنی جان قربان کردے ددیکھنا ہوئے گا، جے کسی نوں اسلام تے چچا اُتے جان نچھاور کردے دیکھنا اے تاں انہاں نوں حضرت قاسم علیہ السلام دے بدن دے ٹکڑےآں دیکھنا ہوئے گا کہ جنہاں دا بدن ظلم تے دہشت گردی توں ٹکڑے ٹکڑے کر دتا گیا،۔ جے دوستی نبھاندے دیکھنا اے تاں حضرت حبیب ابن مظاہرؒ دی شہادت نوں دیکھنا ہوئے گا، جے کالے تے گورے دے فرق نوں ختم ہُندے دیکھنا اے تاں حضرت جون دی شہادت نوں دیکھنا ہوئے گا، جے ظلم تے دہشت گردی دی شکست نوں دیکھنا اے تاں تن دن دے بھوکے پیاسنوں خشک گلے والے چھ ماہ دے حضرت علی اصغر علیہ السلام دے ظالم دہشت گرد حرملہ دے تن نوکیلے پھل والے تیر نوں کھا کر مسکراندے ہوئے اپنی جان نوں قربان کردے دیکھنا ہوئے گا،(حضرت علی اصغر علیہ السلام دی مسکراہٹ نے ہی یزیدی دہشت گرداں نوں شکست دے دتی تھی)، جے ظلم، جبر تے دہشت گردی دے سامنے صبر دی انتہا نوں دیکھنا اے تاں تن دن دے بھوکے پیاسنوں، اپنے پیاراں، اپنے شہیداں دے لاشاں نوں سارا دن اٹھا کے لیانے والے حضرت امام حسین علیہ السلام دی یزیدی ظالماں تے دہشت گرداں دے خلاف جنگ نوں دیکھنا ہوئے گا، جنہاں نے سینکڑاں، تیر، نیزےآں تے بھالاں دے زخم سہے تے ظالم شمر دی چھری اپنے گلے اُتے چلدے دیکھدے رہے لیکن دہشت گرداں دے سامنے اپنا سر نئيں جھکایا۔ کربلا دا اک اک شہید کردار دی اوہ اعلیٰ مثال اے جس نے ظلم تے دہشت گردی دا مقابلہ گمراہ اکثریت توں کیہ ایہ دہشت گرد ہزاراں دی تعداد وچ سن تے ریاستی دہشت گردی دا مقابلہ کرنے والے صرف بہتر شہید سن تے بچ جانے والے بیمار حضرت زین العابدین، بھائی دی نبض شناس بہن حضرت زینب سلام اللہ علیہ، خواتین تے بچے شامل سن، ايسے طرح چودہ معصومین دے کردار دا جائزہ لیا جائے تاں انہاں وچوں ہر اک کردار دے اس اعلیٰ مقام اُتے فائز نظر آندا اے جس وچ لوک کوشش دے باوجود کوئی کمی تلاش نئيں کرسکے، ایہ اے اسلام دا اوہ اعلیٰ کردار والا پرامن چہرہ اس چہرے نوں مغرب، امریکا تے مغربی میڈیا سامنے کیوں نئيں لاندا۔ اوہ نسل یزید اس دے حواریاں دی نسل تے منافقین دی نسل دے لوکاں نوں اسلام کہندا اے جنہاں دا اسلام تے اسلام دی تعلیمات توں دور دا وی تعلق نئيں دنیا نوں معلوم ہونا چاہیے۔ ایہ کل وی نبی پاک صلی اللہ علیہ وآلہ وسلم دے دشمن سن تے اج وی انہاں دے تے انہاں دی آل دے دشمن نيں۔ ایہ ظالم لوک کل وی دہشت گرد سن تے اج وی دہشت گرد نيں۔ ایہ کل وی بے رحم سن تے اج وی بے رحم نيں۔ ایہ اسلام دے اندر وڑ کے اسلام دی جڑاں کل وی کٹتے سن تے اج وی کٹ رہے نيں انہاں دی وجہ توں اسلام دا اصلی، پرامن، سچا محبت کرنے والا تے اعلیٰ کردار والا چہرہ دنیا نوں نظر نئيں آندا۔ افسوس کہ مسلماناں نوں وی ایہ توفیق نئيں ہُندی کہ اسلام دے انہاں اعلیٰ کردار والے لوکاں نوں دنیا دے سامنے پیش کرن کیونجے مسلمان کل وی یزید تے اس دے دہشت گرداں دے خوف توں گھراں وچ چھپ کر بیٹھ گئے سن تے امام حسین علیہ السلام دا نال نئيں دتا سی تے اج وی نسل یزید دے دہشت گرداں دے خوف تے دہشت دی وجہ توں اسلام دی سچائی تے حقیقت نوں بیان کردے ہوئے ڈردے نيں۔ ایہی وجہ اے کہ پوری دنیا وچ اسلام تے مسلماناں نوں دہشت گرد کہیا جاندا اے۔ لیکن کوئی وی آل محمد صلیٰ علیہ وآلہ وسلم دے بے داغ کردار نوں پیش نئيں کردا ایہی وجہ اے کہ اسلام تے مسلمان چاراں طرف توں طاغوت تے طاغوندی قوتاں دے نرغے وچ نيں تے اسلام دے مخالف تے دشمن ہر طرف توں اسلام اُتے وار کر رہے نيں تے مسلمان کچھ وی نئيں کر سکدے اس دی اس وجہ ایہ اے کہ لوکاں نے آل محمد نوں چھڈ دتا تے اپنے ورگیاں دی پیروی وچ لگ گئے۔اور اسلام دے زوال دا سب توں وڈا سبب ایہی اے۔ تمام مسلمان جس مقدس تے پاک شخصیت دی خلافت اُتے متفق نيں اوہ حضرت علی علیہ السلام نيں۔ دنیا دے تمام مسلمان حضرت علی علیہ السلام نوں متفقہ طور اُتے خلیفہ مندے نيں جدوں کہ ایہ اک حقیقت اے تے ایہی سچ اے دے دوسرے ناواں اُتے اختلاف پایا جاندا اے تاں مسلماناں تسيں حضرت علی علیہ السلام دی ولایت نوں سچے دل توں تسلیم کر لو تسيں دیکھو گے کہ تسيں اُتے آسمان توں اللہ دی رحمتاں نازل ہاں گی تے زمین دے خزانے ابل پڑاں گے تے دہشت گردی دا دجود دنیا توں مٹ جائے گا کیونجے حضرت علی علیہ السلام اللہ تعالیٰ دے چنے ہوئے نيں تواڈے چنے ہوئے تواڈے جداں نئيں نيں۔ ولایت حضرت علی علیہ السلام نوں سچے دل توں تسلیم کرنے توں مسلماناں تسيں وچ اتحاد قائم ہوجائے گا تے منافیقین وی بے نقاب ہوئے جاواں گے۔ کیونجے دور رسول صلی اللہ علیہ وآلہ وسلم وچ وی مسلمان منافیقین دی پہچان حضرت علی علیہ السلام دے ذریعے ہی کردے سن ۔
نظریاتی دہشت گردی
سودھوجب کسی انسان دی سوچ تے نظریہ وچ تشدد، انتہا پسندی، جبر یا کسی ہتھیار دے زور اُتے اپنی گل تے اپنے نظریہ نوں منوانے دا عنصر پیدا ہوجائے تاں اسنوں نظریاتی دہشت گردی کہیا جائے گا۔ انسان جدوں توں اس دنیا وچ آیا اے دنیا وچ بے شمار نظریات نے جنم لیا اے۔ مذہبی نظریات وچ اسلام، عیسائیت، یہودیت، ہندو، سکھ، بدھ مت، جین مت تے ہور کئی مذہبی نظریات شامل ايسے طرح بت پرست، شرک، ستارا پرستی، دہریت، اگ دی پوجا، دیوتائاں دی پوجا، گائے دی پوجا، سورج دی پوجا، سپ دی پوجا، بندر دی پوجا، اللہ دی واحدانیت توں انکار، اللہ دے وجود توں انکار تے ہور کئی نظریات شامل نيں۔ ايسے طرح دنیاوی نظریات جنہاں وچ آمریت، جمہوریت، کیمونسٹ،شوشلسٹ سیکولر، لبرل ازم تے ہور کئی نظریات شامل نيں انہاں سب نظریات وچ اختلافات پائے جاندے نيں۔ جدوں تک لوک اپنے اپنے نظریات نوں دلیل دے نال اُتے امن طریقے توں تبلیغ دے ذریعے تے اک دوسرے دے اختلاف نوں برداشت کردے ہوئے پھیلاندے نيں تاں مسائل جنم نئيں لیندے لیکن جدوں لوک اپنے نظریات نوں پھیلانے دے لئی تے اپنی گل نوں منوانے دے لئی جبر، تشدد، ظلم تے اسلحہ نوں راستہ استعمال کرنے دا راستہ اپناتے نيں تاں دہشت گردی دا راستہ کھل جاندا اے تے نظریاتی دہشت گردی شروع ہوجاندی اے۔
قرآن مجید وچ سورۃ بقرہ دی آیت 256 وچ اللہ تعالیٰ دا ارشاد اے۔
لَا إِكْرَاهَ فِي الدِّينِ:
ترجمہ: دین وچ کوئی جبر نئيں اے۔[۱۳]
اسی طرح سورۃ کافرون وچ ارشاد خدا وندی اے۔
بِسْمِ اللهِ الرَحْمنِ الرَحیمْ
خدا دے نام توں (شروع کردا ہاں) جو وڈا مہربان نہایت رحم والا اے۔
قُلْ یَاأَیُّھَاالْکَافِرُونَ ﴿1﴾ لاَ أَعْبُدُ مَا تَعْبُدُونَ ﴿2﴾ وَلاَ أَنْتُمْ عَابِدُونَ مَا أَعْبُدُ ﴿3﴾
(اے رسول)کہہ دو کافرو توں ميں انہاں دی عبادت نئيں کردا جنہاں دی تسيں عبادت کردے ہوئے تے نہ تسيں اس دی عبادت کردے ہوجس دتی وچ عبادت کردا ہاں تے نہ وچ اس دی عبادت
وَلاَأَنَا عَابِدٌ مَاعَبَدْتُمْ ﴿4﴾ وَلاَأَنْتُمْ عَابِدُونَ مَاأَعْبُدُ ﴿5﴾ لَکُمْ دِینُکُمْ وَلِیَ دِینِ ﴿6﴾
کرنے والا ہاں جس دی تسيں عبادت کردے ہوئے تے نہ تسيں اس دی عبادت کرنے والے ہوئے جس دتی ميں عبادت کردا ہاں تواڈے لئی تمہارادین تے میرے لئی میرا دین اے [۱۴]
قرآن مجید دی سورۃ بقرہ دی آیت نمبر256 توں صاف ظاہر ہُندا اے کہ جبر توں کسی نوں وی کسی دین وچ شامل نئيں کيتا جاسکدا۔اس دی اصل وجہ ایہ اے کہ اللہ تعالیٰ نے انسان نوں اس دنیا وچ امتحان تے آزمائش دے لئی بھیجیا اے۔ اللہ تعالیٰ نے انسان نوں دو راستے دسے نيں اک ہدایت دا راستہ جو انسان نوں اللہ تعالیٰ دی طرف لے جاندا اے تے اللہ دے نیڑے کردا اے تے دوسرا راستہ گمراہی دا راستہ اے جو انسان نوں شیطان دی طرف لے جاندا اے تے شیطان دے نیڑے کردا اے۔ اللہ تعالیٰ نے انسان نوں انہاں رستےآں دی نشان دہی انبیاء علیہ السلام، امام علیہ السلام، ولیاں تے اپنے نیک بندےآں دے ذریعے دی اے۔ تے فیصلہ انسان دی مرضی اُتے چھڈ دتا اے کہ اوہ کون سا راستہ اپناندا اے ہدایت دا راستہ یا گمراہی دا راستہ ایہی انسان دی آزمائش تے امتحان اے جے انسان اس امتحاں وچ کامیاب ہوئے جاندا اے تاں اسنوں انعام وچ جنت ملے گی تے جے انسان اس امتحان وچ ناکام ہوجاندا اے تاں اسنوں سزا وچ جہنم ملے گی۔ ہن ایہ انسان دے اُتے اے کہ اوہ سچائی، ایمانداری، صبر، برداشت، محبت، امن، بھائی چارے دا راستہ اپنائے تے اس دے صلہ وچ جنت پائے یا تشدد، جبر، ظلم، بربریت، ناانصافی، عدم برداشت، قتل و غارت گری، فساد، شر تے دہشت گردی دا راستہ اپنائے تے جہنم دی سزا دا مستحق ٹہرے۔
اسی طرح اللہ تعالیٰ سورۃ الکافرون وچ ارشاد فرماندا اے (اے رسول) کہہ دو کافراں توں ميں انہاں دی عبادت نئيں کردا جنہاں دی تسيں عبادت کردے ہوئے یعنی اللہ تعالیٰ ارشاد فرماندا اے کہ میرے رسول صلی اللہ علیہ وآلہ وسلم انہاں کافراں توں کہہ دو وچ تواڈے انہاں بتاں نوں نئيں پوجتا ہاں جنہاں نوں تسيں پوجتے ہوئے تے نہ ہی تسيں اس دی عبادت کردے ہوئے جس دتی ميں عبادت کردا ہاں یعنی وچ اللہ تعالیٰ دی عبادت کردا ہوئے لیکن تسيں اس اللہ تعالیٰ دی عبادت نئيں کردے جس دتی ميں عبادت کردا ہون۔ تے نہ ہی وچ اس دی عبادت کرنے والا ہاں جس دی تسيں عبادت کردے ہوئے یعنی نہ ہی وچ تساڈے کہنے توں جنہاں بتاں دی تسيں عبادت کردے ہوئے عبادت کرنے والا ہون۔ تے نہ ہی تسيں اس دی عبادت کرنے والے ہوئے جس دتی ميں عبادت کردا ہاں یعنی تسيں میرے کہنے توں اس اللہ تعالیٰ دی عبادت کرنے والے نئيں ہوئے جس دتی ميں عبادت کردا ہون۔ تواڈے لئی تواڈا دین تے میرے لئی میرا دین۔ یعنی توانوں اختیار اے کہ تسيں جو مرضی دین تے راستہ اختیار کرو تے مینوں ایہ اختیار اے کہ وچ جو مرضی دین راستہ اختیار کراں۔
سورۃ الکافرون وچ رسول صلی اللہ علیہ وآلہ وسلم تے کافراں دے دین دی وضاحت کيتی گئی کہ کافراں دا کیہ دین سی تے رسول اللہ صلیٰ اللہ علیہ وآلہ وسلم کس دین نوں اپنائے ہوئے سن تے اپنی مرضی تے اختیار توں اپنے دین اُتے چل رہے سن یعنی سورۃ الکافرون ایہ پکار پکار پکار کر کہہ رہی اے کہ دین وچ کوئی جبر نئيں اے یعنی لوکاں نوں ایہ اختیار اے کہ اوہ جو مرضی چاہے دین اختیار کرن انہاں نوں مکمل آزادی اے لیکن دوسری طرف کافر رسول صلیٰ اللہ علیہ وآلہ وصلم نوں لالچ دے اے سن کہ انہاں نوں جائداد دی ضرورت اے تاں اوہ انہاں نوں جائداد فراہم کر دیؤ گے یا مال دی ضرورت اے تاں انہاں نوں مال فراہم کر دیؤ گے یا رسول صلی اللہ علیہ وآلہ وسلم کسی خوبصورت عورت توں شادی کرنا چاہندے نيں تاں اوہ (کافر) انہاں دی شادی کروا دین گے پس رسول صلی اللہ علیہ وآلہ وسلم اپنا دین چھڈ داں تے جے آپ نے ایسا نئيں کيتا تاں انجام دے ذمہ دار ہون گے یعنی کافر لالچ، دھونس دھمکی تے جبر توں نبی پاک صلی اللہ علیہ وآلہ وسلم نوں اپنا دین چھڈنے اُتے مجبور کر رہے سن ہن انصاف توں سوچاں کہ ایہ کھلی نظریاتی دہشت گردی نئيں تاں تے کیہ سی بالکل ایہ اک کھلی ہوئی دہشت گردی سی جو کافراں دی طرف نال کیندی جارہی سی لیکن اللہ دے رسول انہاں سب گلاں نوں انتہائی صبر و تحمل دے نال برداشت کر رہے سن تے جدوں اللہ تعالیٰ نے اسلام نوں طاقت بخشی تاں ایہی کافر مقابلے دی سکت نہ پا کر اسلام قبول کرنے اُتے مجبور ہوئے اللہ دے رسول نے انہاں نوں جبر توں اسلام قبول کرنے تے انہاں دا نظریہ تے دین بدلنے اُتے بالکل وی مجبور نئيں کيتا۔ ایہی کافر تے منافق انتقام دی اگ وچ جلدے رہے تے وقت دا انتظار کردے رہے کہ اسلام دی جڑاں نوں اسلام دے اندر رہ کے کِداں کمزور کيتا جائے تے اسلام دی اُتے امن، محبت تے بھائی چارے والی تعلیمات نوں کِداں تبدیل کيتا جائے تے دوبارہ جبر و تشدد تے دہشت کِداں مسلط کيتی جائے۔
اللہ دے رسول صلی اللہ علیہ وآلہ وسلم نوں کافراں، مشرکین، یہودیاں تے عیسائیاں توں جو جنگاں لڑنا پڑاں اوہ انہاں اُتے مسلط کيتیاں گئیاں سن۔ رسول اللہ صلی اللہ علیہ وآلہ وسلم نے تمام جنگاں اپنے دفاع وچ لڑاں تے اسلام نوں دنیا وچ تبلیغ توں پھیلیایا۔ لیکن رسول اللہ صلی اللہ علیہ وآلہ وسلم دے دنیا توں بظاہر رخصت ہُندے ہی اسلام دی اُتے امن تعلیمات وچ آہستہ آہستہ تبدیلی دا عمل شروع ہويا تے جنگاں اپنے دفاع وچ لڑنے دی بجائے ملکاں نوں فتح کرنے دی طرف مڑ گئياں تے تبلیغ دا عمل سست روی دا شکار ہوئے گیا تے اوہ کافر جنہاں نے فتح مکہ دے وقت مجبوراْ اسلام قبول کيتا سی۔ (کیونجے کافراں دے پاس اسلام قبول کرنے دے سوا تے کوئی راستہ نہ سی۔) ہن اسلام وچ موجود منافیقن نے موقع غنیمت جان کے اسلام دی اُتے امن، محبت تے بھائی چارے والی تعلیمات اُتے کاری ضرب لگانا شروع کر دتی تے اسلام دی تعلیمات نوں مسخ کرنا شروع کر دتا۔ حضرت علی علیہ السلام نوں اسلام دے لبادے وچ چھپے ہوئے انہاں لوکاں تے منافیقن دے خلاف سخت ترین جد و جہد کرنا پئی تے ایتھے تک کہ حضرت علی علیہ السلام نوں شہید کر دتا گیا تے فیر اوہ بدترین وقت آ گیا کہ نواسہ رسول صلی اللہ علیہ وآلہ وسلم حضرت امام حسین علیہ السلام تے انہاں دے ساتھیاں نوں میدان کربلا مین ظلم جبر تے دہشت گردی توں شہید کر دتا گیااور مسلمان تے امت رسول صلی اللہ علیہ وآلہ وسلم یزید دی دہشت تے خوف توں گھراں وچ چھپ کر بیٹھ گئے تے حضرت امام حسین علیہ السلام دی مدد نہ کيتی۔ ایہ انہاں ہی دہشت گرداں دی اولادتیاں نيں جو اج وی دہشت گردی دا بازار گرم کیتے ہوئے نيں تے نہ صرف دنیا دے مذاہب دے ہور لوکاں نوں دہشت گردی توں قتل کر رہیاں نيں بلکہ بے گناہ مسلماناں نوں دہشت گردی توں قتل کر رہیاں نيں تے مسلمان انہاں دہشت گرداں دے خوف تے دہشت توں زباناں نئيں کھولدے انہاں دی زباناں اُتے تالے پئے ہوئے نيں مسلماناں نوں سب علم اے کہ اسلام تے اس دی اُتے امن تعلیمات دے نال کيتا کھیل کھیلا گیا۔ مسلماناں نوں سب علم اے کہ رسول دے بعد آل محمد صلی اللہ علیہ وآلہ وسلم دے نال کيتا ظلم دے پہاڑ توڑے گئے۔ آل محمد نوں کس کس طرح ستایا گیا۔ ایہ سب کچھ انہاں نے اپنی اکھاں توں دیکھیا تے سنیا اے۔ مسلمان انہاں دہشت گرداں دے خوف تے دہشت دی وجہ توں اپنی زباناں نئيں کھولدے تے دنیا نوں سچ نئيں دسدے۔ مسلماناں نے اپنی اکھاں توں آل محمد صلی اللہ علیہ وآلہ وسلم اُتے ہونے والے ظلم نوں دیکھیا اے لیکن انہاں نے انہاں یزیدی دہشت گرداں دے خوف تے دہشت توں اپنی اکھاں بند کر لیاں نيں، مسلماناں نے آل محمد اُتے ہونے والے ظلم و ستم نوں اپنے کاناں توں سنیا اے لیکن انہاں انہاں دہشت گرداں دے خوف تے دہشت توں اپنے کان بند کر رکھے نيں گویا کہ اوہ اندھے، گونگے تے بہرے نيں ایہ نظریاتی دہشت گردی نئيں تاں تے کیہ اے کہ سچائی اُتے خوف و دہشت دی وجہ توں پردہ ڈالیا جاندا اے۔ انہاں لوکاں نوں سامنے نئيں لیایا جاندا جنہاں نے آل محمد صلی اللہ علیہ وآلہ وسلم اُتے ظلم و ستم دے پہاڑ توڑے تے آل محمد صلی اللہ علیہ وآلہ وسلم چٹان دی طرح انہاں ظالماں دے خلاف ڈٹے رہے تے انہاں دے ظلم و ستم برداشت تے صبر دی انتہا تک سہندے رہے تاکہ اسلام دی کشتی نوں جس نے ہمیشہ امن دا پیغام دتا اے ڈوبنے توں بچایا جا سکے۔ اج وی پوری دنیا وچ آل محمد دے مننے والےآں نوں دنیا وچ ہر جگہ تے ہر مقام اُتے قتل کيتا جاندا اے لیکن انسانیت دے لب خاموش نيں۔ رسول اللہ صلی اللہ علیہ وآلہ وسلم دی پیاری بیٹی فاطمہ سلام اللہ علیہ دی تپتی دُھپ وچ قبر دا نشان چیخ چیخ کر آل محمد صلی اللہ علیہ وآلہ وسلم اُتے ہونے والے ظلم و ستم دی کہانی سنیا رہااے۔ لیکن کوئی اس نظریاتی دہشت گردی دے خلاف آواز نئيں اٹھاندا۔
ریاستی دہشت گردی
سودھوکسی ریاست دا اپنے زیر قبضہ علاقہ وچ اُتے امن لوکاں اُتے ظلم، تشدد، کرنا انہاں اُتے لاٹھی چارج کرنا، مارنا پیٹنا تے انہاں نوں ہلاک کردینا ریاستی دہشت گردی کہلاندا اے۔ پوری دنیا وچ عوام نوں پرامن احتجاج دا حق حاصل ہُندا اے تے لوک دھرنا دی صورت وچ ، جلتوں، جلوساں دی صورت وچ احتجاج کردے اے۔ جدوں تک ایہ احتجاج پرامن رہے ریاست نوں کوئی حق نئيں اے کہ اوہ انہاں اُتے امن لوکاں اُتے جبر و تشدد کرے، انہاں اُتے لاٹھی چارج کرے، انہاں اُتے آنسو گیس دے شیل پھینکے تے انہاں اُتے گولیاں چلائے لیکن جے ایہ احتجاج تشدد، جلائو گھیرائو، پتھرائو، سرکاری عمارتاں نوں نقصان پہنچانے تے سرکاری اہلکاراں دے نال مار پیٹ دی صورت اختیار کر لے تاں فیر ریاست نوں اپنی رٹ قائم کرنے دا حق حاصل ہُندا اے تے اس صورت وچ ریاست طاقت دا استعمال کر سکدی اے۔
ریاستی دہشت گردی کئی طرح توں ہوسکدی اے حکمران جماعت یا حکومت اپنے سیاسی مقاصد دے حصول دے لئی اپنے مخالفین تے اپوزیشن نوں دبانے دے لئی انہاں نوں ناجائز طور اُتے گرفتار کر کے جیلاں وچ ڈال دیندی اے انہاں اُتے تشدد کردی اے تے سیاسی رہنماواں نوں قتل کروا دیندی اے انہاں دے دھرناں، جلتوں، جلوساں، ریلیاں نوں طاقت دے بل اُتے رکدی اے تے انہاں نوں جلتوں، جلوساں تے ریلیاں وچ شرکت کرنے توں رکدی اے تے رکاوٹاں کھڑی کردی اے تاں ایہ ریاستی دہشت گردی ہُندی اے۔ ماڈل ٹائون لاہور دا سانحہ اس دہشت گردی دی بہت وڈی مثال اے جتھے دو خواتین سمیت چودہ افراد نوں دن دہاڑے پنجاب حکومت دے وڈھیاں دے اشارے اُتے پولیس نے ہلاک کر دتا اس سانحہ وچ 100 دے نیڑے افراد ذخمی وی ہوئے لیکن ماڈل ٹائاں سانحہ دے لواحیقین نوں ہن تک انصاف نہ مل سکیا تے قاتل ہن وی آزاد گھوم رہے نيں۔
سرکاری ملازمین، کسان یا عوام الناس دا کوئی تے طبقہ اپنے جائز مطالبات دے لئی اُتے امن احتجاج کردا اے تے لوک اپنے مطالبات نوں منوانے دے لئی دھرنا دیندے نيں یا ریلی کڈدے نيں تاں اس صورت حال وچ حکومت عدم برداشت دا مظاہرہ کردی اے تے اُتے امن لوکاں دے احتجاج نوں ختم کروانے دے لئی اُتے امن لوکاں اُتے لاٹھی چارج کردی اے، واٹر کینن دا استعمال کردی اے، ربڑ دی گولیاں استعمال کردی اے، آنسو گیس دے شیل پھینکتی اے تے اُتے امن لوکاں اُتے پر گولیاں چلاندی اے تاں ایہ ریاستی دہشت گردی کہلاندی اے۔
دنیا وچ بوہت سارے ملکاں نيں جنہاں آزادی حاصل کرنے دے لئی بہت زیادہ جد و جہد دی لیکن انہاں ملکاں دی عوام نوں اس جد و جہد دے نتیجہ وچ ریاستی دہشت گردی دا سامنا کرنا پيا تے دنیا وچ بے شمار لوک آزادی دی جدوجہد وچ ریاستی دہشت گردی دا نشانہ بن دے ہلاک ہوئے گئے۔
برطانیہ دی ریاستی دہشت گردی
سودھوامریکا نے برطانوی تسلط توں آزادی حاصل کرنے دے لئی 7 جون 1776 نوں رچرڈ ہنری نے براعظمی کانگریس وچ کہیا کہ ” متحدہ نو آبادیات نوں آزاد تے خود مختار رہنے دا حق حاصل اے “ 2 جولائی نوں ایہ قرارداد منظور کرلئی گئی تے 4 جولائی اعلانِ خود مختاری (Declaration of Independence) اُتے دستخط کر دتے گئے۔ 4 جولائی 1776 نوں جنہاں 56 افراد نے اعلان آزادی اُتے دستخط کیتے انہاں حریت پسند اں نوں نو آبادیات اُتے پر قابض برطانیہ دی طرف توں بد ترین ریاستی دہشت گردی دا سامنا کرنا پيا۔ دستخط کرنے والے پنج افراد نوں برطانوی قابض افواج نے گرفتار کر کے غداری دے الزام وچ اِنّے ظالمانہ تشدد نشانہ بنایا کہ اوہ اپنی جان توں ہتھ دھو بیٹھے، بارہ انقلابیاں دے گھر تباہ و برباد کر کے نذر آتش کردیے گئے، اک انقلابی دے دو بیٹے گرفتار کر کے غائب کردیے گئے، انہاں 56 انقلابیاں وچوں 9 نے اپنی جدوجہد جاری رکھی تے انقلاب دی اذیت ناک تکالیف تے زخماں توں ہلاک ہوئے گئے، ورجینیا دے اک خوشحال تے مال دار تاجر دے بحری جہاز نوں برطانوی بحریہ قبضہ کر کے لے گئی اس تاجر نے اپنا گھر تے جائداد بیچ کر اپنے قرضے ادا کیتے تے انتہائی مفلسی دی موت قبول کيتی، اک ہور انقلابی سیمس میک کین (Mckean) دا برطانوی فوج نے اس قدر پِچھا کيتا کہ اسنوں بار بار اپنی سکونت تبدیل کرنی پئی تے اپنے خاندان نوں ادھر ادھر منتقل کرنا پيا۔ اوہ کانگریس وچ بغیر تنخواہ کم کردا رہیا۔ اس دی فیملی مسلسل روپوشی دے عالم وچ رہی۔ اس دا سارا اسباب خانہ پرت لیا گیا۔ تے اسنوں بقیہ عمر ناداری دے عالم وچ گزارنی پئی، برطانوی فوج دے سپاہیاں تے لٹیرے رضاکاراں نے ولیم ایلری (Welliam Ellery) لائمن ہال (Lyman Hall) جارج کلائمر (George Clymer) جارج والٹن (George Walton) بٹن گوئینٹ (Button Gwinnet)تھامس ہیورڈ جونیئر (Thomas Heyward Jr.) ایڈورڈ رٹلیج (Edward Rutledge) تے آرتھر مڈلٹن (Arthur Middleton) دی تمام جائیداداں پرت کر تباہ و برباد کر دیؤ، یارک ٹائون دے معرکہ وچ سیمس نیلسن (Thomas Nelson) نے نوٹ کيتا کہ برطانوی جنرل کارنوالس نے نیلسن دے گھر اُتے قبضہ کر کے اسنوں اپنا ہیڈکوارٹر بنا لیا اے۔ اس نے خاموشی توں انقلاب دے جنرل واشنگٹن نوں مشورہ دتا کہ اس دا گھر گولہ باری توں اڑا دتا جائے۔ گھر تباہ ہوئے گیا تے نیلسن قلاش ہوئے کے مرا، فرانسیس لیوس (Fracis Lewis) دا گھر تباہ کر دتا گیا تے اس دی بیوی نوں جیل وچ ڈال دتا گیا۔ جتھے اوہ چند ماہ بعد خالق حقیقی توں جا ملی۔ جان ہارٹ (John Hart) نوں اس دی بیوی دے بستر مرگ توں جدا کر دتا گیا۔ اس دے 13 بچے اپنی جاناں بچانے دے لئی بھج گئے، جان ہارٹ دے کھیت تے اس دی آٹا پیسنے دی مل تباہ و برباد کر دتی گئی۔ اک سال تک اوہ جنگلاں تے غاراں وچ چھپا پھردا رہیا تے جدوں اوہ گھر واپس آیا تاں اس دی بیوی مرچکيتی سی تے بچے نہ معلوم کتھے چلے گئے سن ۔ اس دے کچھ عرصہ بعد اوہ خود وی نہایت دل شکستگی دے عالم وچ فوت ہوئے گیا، رابرٹ مورس (Robert Moriss) تے فلپ لیونگ سٹون (Philip Levingstone) نوں وی ايسے نوع دے حالات توں گزرنا پيا، 22 ستمبر 1776ء نوں برطانوی افواج نے تحریک آزادی دے اک رہنما ناتھن ھیل (Nathan Hale)کو جاسوسی دے الزام وچ موت دے گھاٹ اتار دتا۔ مرنے توں پہلے اس دی زبان توں ایہ تاریخی لفظاں ادا ہوئے:”مینوں افسوس اے کہ وطن نوں دینے دے لئی میرے پاس صرف اک زندگی اے ۔“ ہن امریکا نوں خود سوچنا چاہئیے کہ آزادی دے لئی لڑنے والے لوک دہشت گرد نئيں ہُندے بلکہ انہاں نوں ریاستی دہشت گردی دا سامنا کرنا پڑدا اے۔ امریکا آزادی دے لئی لڑنے والےآں نوں دہشت گرد کہہ کے سنگین غلطی کر رہیا اے تے کشمیر تے فلسطین دی آزادی دی تحریکاں نوں دبانہ چاہندا اے ۔اسی طرح برطانیہ نے ہندوستان وچ ایسٹ انڈیا کمپنی نام دی تجارتی کمپنی بنائی جس نے سارے ہندوستان اُتے آہستہ آہستہ قبضہ کر ليا تے ایتھے ریاستی دہشت گردی دا بازار گرم گردتا ہندوستان وچ برطانوی تسلط توں آزادی دے لئی آزادی دی تحریک چلی تے برطانیہ ہندوستانی عوام اُتے ظلم و ستم دے پہاڑ توڑ کر ریاستی دہشت گردی دا مظاہرہ کردا رہیا ہزاراں افراد نوں جیلاں وچ ڈالیا گیا بے شمار افراد نوں آزادی دی تحریک وچ اپنی جاناں دا نذرانہ پیش کرنا پيا برطانیہ آزادی دی اس تحریک نوں ریاستی دہشت گردی توں دبانے دی کوشش کردا رہیا لیکن آخر اسنوں آزادی دی تحریک دے سامنے گھٹنے ٹیکنے پئے تے اسنوں ہندوستان نوں پاکستان تے بھارت دی صورت وچ آزاد کرنا پيا۔اب ایتھے سب توں عجیب صورت حال ایہ اے کہ اوہی بھارت جس نے برطانیہ توں آزادی دی تحریک دے ذریعے آزادی حاصل کيتی تے برطانیہ دی ریاستی دہشت گردی دا سامنا کيتا کشمیر وچ چلنے والی آزادی دی تحریک نوں دبانے دے لئی اپنی ست لکھ فوج دے ذریعے ریاستی دہشت گردی دا مظاہرہ کے رہیا اے تے امریکا دی آشیرباد توں کشمیر وچ آزادی دے لئی جدوجہد کرنے والےآں نوں دہشت گرد کہندا اے سوچاں کیہ ایہ کھلا تضاد نئيں تاں او کيتا اے ؟
اٹھارواں تے انیہويں صدی وچ برطانیہ نے کئی ملکاں اُتے قبضہ کر ليا سی تے انہاں ملکاں وچ برطانیہ دے تسلط توں آزادی دے لئی تحاریک چلائی گئياں برطانیہ نے انہاں تحاریک نوں ختم کرنے دے لئی ہر قسم دی ریاستی دہشت گردی دا مظاہرہ کیہ انہاں ملکاں دے عوام نوں جیلاں وچ ڈالیا گیا بوہت سارے افراد انہاں آزادی دی تحریکاں وچ برطانیہ دی ریاستی دہشت گردی دی وجہ توں ہلاک کر دتے گئے تے لیکن آخرکار انہاں ملکاں دے عوام دی جدوجہد رنگ لیائی تے ایہ ملکاں برطانیہ دے تسلط توں آزاد ہوئے گئے۔ اس لئی ضروری اے کہ دہشت گردی تے آزادی دی تحریکاں وچ فرق کيتا جائے۔آزادی دی تحریکاں نوں دہشت گردی کہنا بالکل غلط نظریہ تے تصور اے۔
بھارت دی ریاستی دہشت گردی
سودھواس وقت بھارت اوہ ملک اے جو دنیا دی سب توں وڈی جمہوریت ہونے دا دعویٰ رکھنے دے باوجو سب توں زیادہ ریاستی دہشت گردی کرنے والا ملک اے۔ بھارت نے مقبوضہ کشمیر وچ ست لکھ فوج تعینات کر رکھی اے تے ایہ فوج کشمیر وچ ریاستی دہشت گردی توں کشمیریاں نوں شہید کررہی اے۔ ہر روز کوئی نہ کوئی کشمیری بھارت دی ریاستی دہشت گردی دا نشانہ بن دے ہلاک کر دتا جاندا اے۔ اوتھے بھارتی فوج کشمیری خواتین دی عزت پرت لیندی اے، کشمیریاں نوں پیلٹ گناں دی گولیاں دا نشانہ بنایا جاندا اے جس دی وجہ توں سینکڑاں کشمیری معذور ہوچکے نيں ہن تک ہراراں کشمیری بھارتی فوجیاں دے ہتھوں ہلاک ہوچکے نيں۔ کشمیری اپنی آزادی دے لئی جد و جہد کر رہے نيں۔ کشمیر اُتے اقوام متحدہ دی قرارداد موجود اے کہ کشمیری رائے شماری دے ذریعے اپنی رائے داں کہ اوہ بھارت دے نال رہنا چاہندے نيں یا نئيں لیکن بھارت اقوام متحدہ دی قرارداد نوں نظر انداز کر کے کشمیر وچ ریاستی دہشت گردی توں کشمیریاں دی آواز نوں دبانے دی کوشش کر رہیا اے تے کشمیری عوام اُتے ظلم و ستم دے پہاڑ توڑ رہیا اے تے کشمیریاں دی آزادی دی تحریک نوں دہشت گردی قرار دینے دی کوشش کر رہیا اے جدوں کہ آزادی دی تحریک تے دہشت گردی وچ بہت وڈا فرق اے۔
اسی طرح بھارتی پنجاب وچ سکھاں دی آزادی دی تحریک خالصتان چل رہی اے لیکن بھارت سکھاں دی آزادی دی تحریک نوں ریاستی دہشت گردی توں دبانے دی کوشش کر رہیا اے گولڈن ٹیمپل دا واقعہ بھارت دی ریاستی دہشت گردی دی بہت وڈی مثال اے جس وچ بے شمار سکھ ہلاک کر دتے گئے۔ بھارت دے کئی تے صوبےآں ناگالینڈ، آسام تے بہار وغیرہ وچ آزادی دی تحریکاں اٹھیا رہیاں نيں لیکن بھارت ریاستی دہشت گردی توں انہاں علاقےآں دے عوام اُتے ظلم و ستم دے پہاڑ توڑ رہیا اے لیکن دنیا بھارت دی اس ریاستی دہشت گردی اُتے خاموش اے تے بھارت نوں ریاستی دہشت گردی کرنے دی کھلی چھُٹ اے۔
بھارت دی مودی سرکار انتہا پسند ہندوئاں دی بھرپور حمایت کردی اے تے ایہ انتہا پسند بھارت وچ موجود اقلیتاں مسلماناں، سکھاں، عیسائیاں تے شودراں نوں جنہاں نوں بھارت وچ کم ذات ہندو سمجھیا جاندا اے نوں بھارتی حکومت دی آشیر باد تے ہشت پناہی توں دہشت گردی دا نشانہ بناتے رکھدے نيں اس طرح جے دیکھیا جائے تاں بھارت وچ کوئی اقلیت وی محفوظ نئيں اے تے بھارتی حکومت دے انتہا پسند ہندو غنڈےآں دی دہشت گردی دا شکار ہُندی رہندی اے تے بھارتی حکومت انہاں انتہا پسند غنڈےآں نوں عدالتاں توں بچانے وچ مدد کردی اے تے انہاں انتہا پسنداں نوں اپنا سرمایہ سمجھدی اے۔ جے ایہ کہیا جائے تاں بے جا نہ ہوئے گا کہ بھارتی حکومت اپنے انتہا پسند غنڈےآں دے ہتھوں ریاستی دہشت گردی کروا رہی اے تے دنیا خاموشی توں بھارت دی ریاستی دہشت گردی دا نظارہ کے رہی اے۔
اسرائیل دی ریاستی دہشت گردی
سودھولبنان تے مصر دے درمیان واقع علاقہ دنیا دے قدیم ترین ملکاں وچوں اے اس دا ناں فلسطین اے۔ ایہ علاقہ خلافت عثمانیہ تک رہیا قائم رہیا خلافت عثمانیہ دے بعد فلسطین اُتے انگریزاں تے فرانسیسیاں نے قبضہ کر ليا 1948 وچ اک بہت وڈی سازش دے تحت فلسطین اُتے اسرائیلی ریاست قائم کيتی گئی تے دنیا بھر توں یہودی ایتھے لیا کے بسائے گئے تے ایتھے یہودیاں دی بستیاں تعمیر کيتیاں گئیاں 1967 وچ اسرائیل نے امریکی مدد تے امریکی اسلحہ دے زور اُتے بیت المقدس اُتے قبضہ کر ليا۔ فلسطین دی آزادی دی تحریک بہت پرانی اے لیکن اس آزادی دی تحریک وچ شدت اسرائیل دے بیت المقدس اُتے قبضہ دے بعد آئی جداں جداں فلسطین وچ آزادی دی تحریک زور پکڑدتی گئی تاں تاں اسرائیل دی ریاستی دہشت گردی وچ وی شدت آندی گئی۔ اسرائیل فلسطینی عوام اُتے ظلم و ستم دے پہاڑ توڑدا ریا فلسطینی عوام اپنی تے بیت المدس دی آزادی دے لئی اپنی جاناں دے نذرانے پیش کردے رہے ہزاراں فلسطینی آازدی دی اس جدوجہد وچ اسرائیلی بمباری تے اسرائیلی فوج دے ہتھوں شہید کر دتے گئے۔ اسرائیل نے عورتاں تے بچےآں اُتے وی رحم نہ کيتا تے انہاں نوں وی شہید کر دتا۔ ہزاواں فلسطینی اسرائیلی فوج دی بمباری تے اسرائیلی فوج دی گولیاں دا نشانہ بن دے زخمی ہوئے گئے یا معذور ہوئے گئے۔ آزادی دی اس تحریک دے روح رواں یاسر عرافات سن ۔ امریکا، یورپ تے اسرائیل یاسر عرافات نوں دہشت گرد کہندے سن لیکن فیر دنیا نے ایہ نظارہ وی دیکھیا کہ انہاں یاسر عرافات نوں جنہاں نوں ایہ دنیا دہشت گرد کہندی سی اقوام متحدہ نے انہاں نوں اقوام متحدہ دی جنرل اسمبلی توں خطاب دی دعوت دتی واہ ری دنیا تیرے رنگ ہی نرالے نيں جِنّا ہی سوچدے جائو اِنّا ہی حیرت دے سمندر وچ غوطہ زن ہُندے جائو ہن ایہ سوچنے دی گل اے کہ دنیا دے لوک جس یاسر عرافات نوں دہشت گرد کہندے نئيں تھکتے سن ۔ ايسے یاسر عرافات نوں اقوام متحدہ دی جنرل اسمبلی توں خطاب دی دعوت دے پائی ہن لوک ایہ سوچاں کہ کیہڑی گل صحیح اے یاسر عرافات نوں دہشت گرد کہنا یا یاسر عرافات نوں اقوام متحدہ دی جنرل اسمبلی توں خطاب دی دعوت دینا لوک سوچدے رہیاں تے اس گھدی نوں سلجھاندے رہیاں تے دنیا دی منافقت اُتے ہنستے رنيں۔
اج وی فلسطین تے بیت المقدس دی مکمل آزادی دی جدوجہد جاری اے تے اسرائیل دی وحشیانہ ریاستی دہشت گردی وی جاری اے ہن وی فلسطین وچ اسرائیلی بستیاں تعمیر دی جارہیاں نيں تے دنیا توں یہودیاں نوں ایتھے لیا کے بسایا جا رہیا اے۔ اسرائیلی فوجیاں دا جدوں جی چاہندا اے فلسطینی عوام نوں گولیاں توں بھون دیندے نيں۔ انہاں اُتے بمباری کر کے انہاں نوں شہید کر دیندے نيں عورتاں تے بچے وی اسرائیلی فوج دی وحشت تے بربریت تے ریاستی دہشت گردی توں محفوظ نئيں نيں۔ فلسطینی ہسپتالاں تے سکولاں تک نوں بمباری دا نشانہ بنایا جاندا اے لیکن افسوس کہ اقوام متحدہ تے رہتل یافتہ تے ترقی یافتہ کہلانے والی اس دنیا دے لب اسرائیل دی اس وحشت و بربریت تے ریاستی دہشت گردی اُتے سلے ہوئے نيں انہاں امن دے دعوے داراں نے چپ دا روزہ رکھیا ہويا اے تے کوئی اسرائیل دی اس ریاستی دہشت گردی دے خلاف آواز نئيں اٹھاندا کیونجے امریکا تے یورپ اسرائیل دے پشت پناہ نيں تے ایتھے جس دی لاٹھی اس دی بھینس والا قانون لاگو اے یا طاقت دے زور اُتے ہی کمزوراں اُتے ظلم و ستم دے پہاڑ نوں توڑنا اے اس دنیا دے قانون دی اکھاں اُتے پٹی بنھی ہوئی نظر آندی اے۔
امریکا دی ریاستی دہشت گردی
سودھودنیا وچ ریاستی دہشت گردی دی بدترین مثال امریکا نے قائم کيتی اے۔ دوسری جنگ عظیم وچ چھ اگست 1945 نوں امریکا نے جاپان دے شہر ہیروشیما اُتے ایٹم بم گرایا تے پل بھر وچ جاپان دا ایہ شہر راکھ دا ڈھیر بن گیا اس ایٹم بم دے حملے دے نتیجے وچ اک اندازے دے مطابق گھٹ توں گھٹ اک لکھ چالیس ہزار بے گناہ افراد ہلاک ہوئے گئے۔ امریکا نے اپنی اس بد ترین ریاستی دہشت گردی اُتے صبر نئيں کيتا تے ہیروشیما اُتے ایٹم بم گرانے دے ٹھیک تن روز بعد جاپان دے اک ہور شہر ناگا ساکی اُتے ایٹم بم گرایا تے امریکا دے اس ریاستی دہشت گردانہ حملے وچ گھٹ توں گھٹ 74 ہزار بے گناہ افراد اپنی جان توں ہتھ دھو بیٹھے۔ جاپان دے انہاں دو شہراں اُتے ایٹمی حملے دے نتیجے وچ دو لکھ توں ودھ بے گناہ افراد ہلاک ہوئے گئے تے لکھاں افراد معذور تے زخمی ہوئے گئے اس ایٹمی حملے دے اثرات اج وی جاپان دے انہاں شہراں اُتے قائم نيں تے اج وی جاپان دے انہاں شہراں وچ معذور بچے پیدا ہُندے۔ ایہ اک ریاست دی دوسری ریاست اُتے ریاستی دہشت گردی دی ایسی مثال اے جو دنیا قیامت تک نئيں بھُل سکدی جدوں وی دنیا وچ کِسے وی جگہ امریکا دی اس ریاستی دہشت گردی دا ذکر ہُندا اے اکھاں توں آنسو بہنے لگدے نيں امریکا نے دوسری جنگ عظیم تاں جیت لی لیکن اپنے ماتھے اُتے ریاستی دہشت گردی دا ایسا داغ چھڈ گیا جو کدی وی نئيں مٹ سکدا۔
ویت نام دی جنگ جسنوں ہند چینی دی جنگ وی کہیا جاندا اے شمالی ویت نام تے جنوبی ویت نام دے درمیان اک عسکری تنازع سی جو 1959 توں 30 اپریل 1975 تک جاری ریا امریکا اپنے اتحادیاں جنوبی کوریا، آسٹریلیا، تھائی لینڈ،اور نیوزی لینڈ دے ہمراہ اس جنگ وچ کود پيا جدوں کہ شمالی ویت نام نوں قومی محاذ برائے آزادی جنوبی ویت نام(المعروف ویت کانگ) سویت اتحاد تے عوامی جمہوریہ چین دی حمایت حاصل سی۔ امریکا نے 1965 وچ اپنی تقریباً ساڈھے پنج لکھ دے نیڑے افواج (اس پرائی جنگ وچ ) ویت ناں وچ اتار دتی تے ایتھے توں امریکی ریاستی دہشت گردی دا اک طویل سلسلہ شروع ہويا جو امریکی افواج دے ویت ناں چھڈنے تک جاری رہیا امریکی افواج نے 1973 وچ اپنی شکست دیکھ کے ویت ناں چھڈیا۔
امریکا دی اس جنگ وچ ریاستی دہشت گردی دی وجہ توں ویت ناں تے ویت کانگ دے اک اندازے دے مطابق ہلاکتاں تے گمشدگیاں دی تعداد گیارہ لکھ 76 ہزار سی [۱۵] جدوں کہ انہاں دے چھ لکھ توں ودھ افراد زخمی ہوئے سن ۔ویت ناں تے ویت کانگ دے اتحادیاں عوامی جمہوریہ چین دے 1446 فوجی ہلاک تے اور چار ہزار دو سو فوجی زخمی ہوئے، سویت یونین دے وی سولہ فوجی ہلاک ہوئے[۱۶] اس طرح شمالی ویت ناں تے اس دے کل اتحادیاں دا جانی نقصان 11 لکھ 77 ہزار 446 رہیا جدوں کہ زخمیاں دی کل تعداد چھ لکھ چار ہزار رہی۔ ایہ سارا جانی نقصان امریکا دی ویت ناں دی جنگ وچ مداخلت تے ریاستی دہشت گردی دی وجہ توں ہويا سی۔ جدوں کہ دوسری جانب جنوبی ویت نام دا جانی نقصان 2 لکھ 20 ہزار 357 سی تے زخمیاں دی تعداد گیارہ لکھ ستر ہزار توں ودھ سی۔ امریکا دے 58 ہزار اک سو 59، [۱۷] جنوبی کوریا دے 4 ہزار 960 فوجی، لائوس دے تیس ہزار، آسٹریلیا دے 520، نیوزی لینڈ دے 37 تے تھائی لینڈ دے 351 فوجی مارے گئے۔ اس طرح جنوبی ویت نام تے اس دے اتحادیاں دا کل جانی نقصان 3 لکھ 15 ہزار 831 رہیا تے اک اندازے دے مطابق زخمیاں دی کل تعداد 14 لکھ 90 ہزار تھی۔اس جنگ وچ دونے طرف دا اِنّا وڈا جانی نقصان صرف امریکا دی بے جا مداخلت تے ریاستی دہشت گردی دی وجہ توں ہويا، شمالی ویت نام تے جنوبی ویت ناں تباہ برباد علحیدہ ہوئے گئے امریکا اپنی ساری ریاستی دہشت گردی دے باوجود ایہ جنگ ہار گیا اس دا سارا غرور و تکبر زماں بوس ہوئے گیا۔
20 مارچ 2003 نوں امریکا تے برطانوی افواج تے انہاں دی اتحادی فوجاں عراق وچ ایٹمی ہتھیاراں تے کیمیکل ہتھیاراں دی موجودگی دا بہانہ بنا کے کویت دے راستے عراق وچ داخل ہُندیاں نيں تے عراق اُتے پوری طاقت توں حملہ کردیندی نيں۔ دو اپریل نوں امریکا تے اس دی اتحادی افواج دی بے پناہ طاقت دے سامنے صدر صدام حسین دی حکومت کمزور پڑ جاندی اے تے گھٹنے ٹیک دیندی اے اس طرح امریکا تے اس دی اتحادی فوجاں عراق دے دل بغداد وچ داخل ہوجاندیاں نيں تے اس اُتے قبضہ کر لیندی نيں ايسے وقت بغداد وچ صدر صدام حسین دے اک وڈے مجسمے نوں گرا دتا جاندا اے۔ تے عراق وچ پرت مار، قتل و غارت گری تے دہشت گردی دا اک سلسلہ شروع ہوئے جاندا اے جو کئی روز تک جاری رہندا اے۔ تے اس دے نال ہی عراق وچ امریکی ریاستی دہشت گردی دا اک طویل سلسلہ شروع ہوئے جاندا اے جو کئی سالاں اُتے محیط ہُندا اے۔
امریکا دی اس ریاستی دہشت گردی دے نتیجہ وچ کئی لکھ بے گناہ عراقی شہری ہلاک ہوئے گئے تے کئی لکھ بے گھر ہوئے گئے۔ امریکا دی اس ریاستی دہشت گردی دے نتیجہ وچ خودکش حملےآں تے بم دھماکےآں دا وی اک سلسلہ شووع ہوئے گیا جس وچ بے شمار بے گناہ لوک مارے گئے تے انسانیت شرمندہ ہُندی رہی لیکن امریکا نوں اپنی اس ریاستی دہشت گردی اُتے کوئی شرمندگی محسوس نہ ہوئی تے اوہ کیمیکل تے ایٹمی ہتھیار جس دا ڈھنڈورا امریکا نے پوری دنیا وچ پیٹ رکھیا سی اوہ عراق وچ اج تک وی کدرے وی نہ ملے۔ دراصل امریکا دا اصل مقصد تباہ شدہ عراق دی دوباہ تعمیر دے لئی امریکی کمپنیاں نوں ٹھیکے دلوانہ سی تے عراق دے تیل دے ذخائر اُتے قبضہ کرنا سی امریکا دی عراق اُتے ریاستی دہشت گردی دے بعد پوری دنیا وچ تیل دی قیمتاں نوں اُتے لگ گئے تے انہاں وچ بہت تیزی توں اضافہ ہويا جس نے دنیا دے بوہت سارے ملکاں دی معیشتاں نوں ہلیا کے رکھ دتا تے پوری دنیا وچ مہنگائی دا اوہ طوفان اٹھا جس نے دنیا دے غریب طبقہ نوں مہنگائی دی چکی وچ پیس کر رکھ دتا تے کمزور معیشت اُتے کھڑے ملکاں وچ غربت وچ بہت تیزی توں اضافہ ہويا۔اس طرح امریکا دی عراق اُتے ریاستی دہشت گردی دے بہت ہی ہولناک اثرات مرتب ہوئے۔
نو ، گیارہ یعنی 11 ستمبر 2001 وچ امریکا وچ ہونے والے دہشت گرد حملےآں دے بعد امریکا نے اپنے اتحادیاں دے ہمراہ افغانستان اُتے چڑھائی کر دتی انہاں حملےآں دا اصل مقصد نو گیارہ نوں امریکا وچ ہونے والے حملےآں دا بدلہ لینا تے اسامہ بن لادن دی گرفتاری سی۔ امریکا نے طالبان نوں تاں اس جنگ وچ شکست دے دتی لیکن اسامہ بن لادن نوں جو روس افغانستان دی جنگ وچ امریکی سی آئی اے دا ہی ایجنٹ سی تے امریکا دا لاڈلا سی نوں امریکا گرفتار نہ کرسکیا۔(جو بعد وچ امریکا ہی دے ہتھوں ماریا گیا) امریکا دے افغانستان اُتے قبضہ دے بعد اک طرف امریکی ریاستی دہشت گردی دا اک طویل سلسلہ شروع ہوئے گیا تے دوسری طرف طالبان دی دہشت گردی دا اک نہ ختم ہونے والا سلسلہ پہلے توں ہی جاری سی اوہ تے زیادہ تیزی پھڑ گیا انہاں دونے دہشت گردیاں دے درمیان وچ افغان عوام چکی دے دو پاٹاں وچ پس کر رہ گئے۔ ہن تک افغانستان وچ ہونے والی امریکی دہشت گردی تے افغان طالبان دی دہشت گردی دی وجہ توں 2014 تک اک اندازے دے مطابق 45 ہزار توں ودھ افغان شہری ، 72 ہزار توں ودھ افغان طالبان تے 2438 امریکی ہلاک ہوچکے نيں تے ہلاکتاں دا ایہ سلسلہ مسلسل جاری اے۔ پورا افغانستان تباہ و برباد ہوچکيا اے۔ امریکا تے افغان طالبان دی دہشت گردی دی وجہ توں افغان عوام دی زندگی اجیرن ہوچکی اے تے انہاں دی سمجھ وچ نئيں آرہیا اے کہ اوہ امریکا دا نال داں یا طالبان دا نال داں کیونجے افغانی عوام دے لئی دونے طرف موت اے۔ اوہ امریکا دی ریاستی دہشت گردی وچ اس دا نال دیندے نيں تاں طالبان دی صورت وچ موت انہاں دا پِچھا کردی اے تے جے طالبان دی دہشت گردی وچ اس دے نال کھڑے ہُندے نيں تاں امریکا تے اس دے حواریاں دی صورت وچ موت انہاں دی طرف ودھدی اے۔ ایتھے ایہ گل انتہائی حیرت انگیز اے کہ امریکا نے افغانستان وچ ہونے والی جنگ نوں دہشت گردی دے خلاف جنگ دا ناں دتا لیکں اس نے افغان طالبان نوں اج تک دہشت گرد قرار نئيں دتا جدوں کہ 26 دسمبر 2001 نوں تاں امریکا نے لشکر طیبہ تے جیش محمد ورگی ٹنظیماں نوں تاں دہشت گرد تنظیماں قرار دے دتا لیکن طالبان اج تک وی امریکا دے نزدیک دہشت گرد نئيں نيں حالانکہ ہزاراں امریکی فوجی طالبان دے ہتھوں موت دی وادی وچ اتر چکے نيں افغان طالبان امریکا دے نزدیک دہشت گرد کیوں نئيں نيں اس سوال دا جواب کسی دے پاس نئيں ایہ صرف امریکا ہی بہتر جاندا اے کہ اس نے افغان طالبان نوں دہشت گرد کیوں قرار نئيں دتا اے تے اج امریکا افغانستان وچ اپنی شکست دیکھ کے پاکستان نوں استعمال کردے ہوئے افغان طالبان توں مذاکرات کررہیا اے۔ سوچنے دی گل اے کہ کیہ امریکا سمجھدا اے کہ افغان طالبان کشمیریاں تے فلسطینیاں دی طرح اپنی آزادی دی جنگ لڑ رہے نيں لیکن امریکا دے نزدیک کشمیری تے فلسطینی دہشت گرد نيں تاں فیر افغان طالبان دہشت گرد کیوں نئيں نيں امریکا دا ایہ دوغلا رویہ سب دے لئی باعث حیرت اے۔
امریکا دی دوسرے ملکاں وچ مداخلت تے ریاستی دہشت گردی دی اک طویل لسٹ اے امریکا اپنی طاقت دے نشے وچ دنیا دے ہر ملک وچ مداخلت نوں اپنا حق سمجھدا اے۔ اس نے طالبان تے داعش ورگی دہشت گرد تنظیماں خود ہی پیدا کيتیاں تے انہاں دی ہتھیاراں توں مدد کيتی تے انہاں توں مالی تعاون کيتا تے جدوں ایہ تنظیماں مظبوط ہوئے گئياں تاں انہاں دا بظاہر قلع قمع کرنے دی مصنوعی کوشش کيتی۔ کیہ ایہ کھلا تضاد نئيں تاں تے کیہ اے ؟ کیہ ایہ اسلام دے خلاف اک گہری سازش اے ؟ یا امریکا دی دنیا خود ہی دہشت گردی تے بے امنی پیدا کر کے دنیا وچ اپنے ہتھیاراں نوں زیادہ توں زیادہ فروخت کرنا تے دنیا دے وسائل اُتے قبضہ کرنا اے۔ تاکہ دنیا وچ طاقت دا توازن صرف امریکا دے حق وچ رہے تے امریکا جس ملک وچ چاہے مداخلت کردا رہے تے جس ملک کوچاہے اپنی ریاستی دہشت گردی دا نشانہ بناندا رہے تے کوئی وی اس دے سامنے لب کھولنے دی جرات نہ کرسکے۔
ہور ملکاں تے ریاستی دہشت گردی
سودھودنیا دا شاید ہی کوئی ملک ہوئے جتھے ریاستی دہشت گردی نہ ہوئی ہوئے۔ ہاں ایہ ضرور اے کہ ایہ ریاستی دہشت گردی کدرے بہت زیادہ مقدار وچ ہُندی اے تے کدرے کم مقدار وچ لیکن ہُندی ضرور اے بے شمار ملکاں دے عوام دوسرے قابض ملکاں دے تسلط توں نجات دے لئی جدوجہد کردے نيں تاں انہاں نوں قابض ملکاں دے حکمراناں دی طرف توں ریاستی دہشت گردی دا سامنا کرنا پڑدا اے کیونجے غلام بنائے گئے ملکاں دے عوام نوں آزادی پلیٹ وچ رکھ دے نئيں ملدی اس دے لئی انہاں نوں سخت جدوجہد کرنا پڑدی اے جس دے لئی انہاں نوں ریاستی دہشت گردی دا سامنا کرنا پڑدا اے۔ دنیا وچ ہن تک اس قسم دی ریاستی دہشت گردی دی وجہ توں کروڑاں افراد ہلاک ہوچکے نيں ایتھے دلچسپ امر ایہ اے کہ جو ملکاں تے انہاں دے عوام اپنی آزادی حاصل کر نے دے لئی ریاستی دہشت گردی دا سامنا کردے نيں اوہ آزادی حاصل کرنے دے بعد اپنے ہی ملک دے عوام نوں ریاستی دہشت گردی دا نشانہ بناتے نيں۔ غرض جدوں توں ایہ اس دنیا وچ انسان آباد ہويا اے شاید ہی کوئی علاقہ یا ملک ایسا ہوئے جسنوں ریاستی دہشت گردی دا سامنا نہ کرنا پيا ہوئے تے بے گناہ عوام نوں ریاستی دہشت گردی دے توں ہلاک نہ کيتا گیا ہوئے یا جیلاں وچ نہ ڈالیا گیا ہوئے یا انہاں دے گھراں نوں تباہ و برباد نی کيتا گیا ہوئے۔ دنیا وچ ریاستی دہشت گردی دی ہولناکیاں اِنّی خوفناک نيں کہ انہاں دا سوچ کر وی رونگٹے کانپتے نيں۔
معاشی دہشت گردی
سودھوحکمران طبقہ، بیوروکریٹ یا کسی اعلیٰٰ سرکاری عہدے اُتے فائز لوک اپنے اختیارات دا ناجائز فائدہ اٹھا کے کرپشن دے ذریعے یا کک بیکس (کمیشن) حاصل کر کے ناجائز تے غیر قانونی طور اُتے مال کماندے نيں تے اور فیر اس مال نوں منی لانڈرنگ دے ذریعے بیرون ملکاں وچ ، حوالہ ہنڈی دے ذریعے تے لانچاں دے ذریعے یا اپنے ایجنٹاں دے ذریعے بیراں ملکاں وچ منتقل کردے نيں تے اس ناجائز مال دے ذریعے آفشور کمپنیاں بناتے نيں تے وڈی وڈی جائداداں خریدتے نيں یا فیر اس مال نوں جعلی اکائونٹس دے ذریعے تے ٹی ٹی دے ذرریعے واپس اپنے ملک وچ منتقل کر کے سفید دھن بنانے دی کوشش کردے نيں تے ملک نوں معاشی طور اُتے سخت نقصان پہنچاندے نيں۔ ایداں دے لوکاں دا ایہ عمل معاشی دہشت گردی کہلاندا اے۔ معاشی دہشت گردی دی وجہ توں ملک دی معیشت قرضےآں وچ ڈُب جاندی اے تے ملک دیوالیہ ہوجاندا اے یا دیوالیہ ہونے دے نیڑے پہنچ جاندا اے۔ کچھ لوک امیر توں امیر تر ہُندے چلے جاندے نيں تے عوام غریب توں غریب تر ہُندے چلے جاندی اے۔ عوام وچ احساسِِ محرومی بڑھدا چلا جاندا اے تے اس احساس محرومی دی وجہ توں لوک ریاست دے خلاف ہتھیار اٹھا لیندے نيں تے نفسانفسی دا دور شروع ہوجاندا اے، ہڑتالاں دھرنے تے احتجاج دا اک نہ ختم ہونے والا سلسلہ شروع ہوجاندا اے جس توں ملکی معیشت دا بالکل بیٹھ جاندی اے تے سونے اُتے سہاگہ ایہ ہُندا اے کہ ناجائز طو اُتے کمایا ہويا ایہ پیسہ دہشت گردی دے لئی استعمال کيتا جاندا اے یا الیکشن جیتنے دے لئی استعمال کيتا جاندا اے تاکہ حکمرانی حاصل کر کے دوبارہ ناجائز طور اُتے مال بنایا جاسکے۔ سرکاری عہدےآں اُتے اپنے وفادارےآں تے اپنی پسند دے لوکاں نوں تعینات کيتا جاندا اے تاکہ انہاں دے نال مل کے ملکی دولت نوں خوب لُٹیا جاسکے تے ایہ سرکاری عہدے دار وی ناجائز مال کمانے وچ خوب ہتھ رنگتے نيں۔ بعض اوقات سیاسی پارٹیاں اپنی باری مقرر کرلیندی نيں جس دی حکمرانی کيتی باری ہُندی اے اوہ اپنی پارٹی دے لوکاں نوں خوب مال بنانے دی اجازت دیندی اے۔ تے اپوزیشن عوام نوں مطمعن کرنے دے لئی کرپشن دے خلاف صرف بیان بازی کردی اے تے کوئی عملی احتجاج نئيں کيتا جاندا اے نہ ہی آواز اٹھائی جاندی اے تے فیر دوسری سیاسی پارٹی دی حکمرانی کيتی باری آجاندی اے تے دوسری پارٹی دے لوکاں نوں ناجائز طور اُتے مال بنانے دی کھلی چھُٹ دتی جاندی اے تے بیان بازی دا اوہی ڈراما رچایا جاندا اے اس طرح معاشی دہشت گردی دا ایہ سائیکل چلدا رہندا اے تے جے کوئی اس معاشی دہشت گردی دے خلاف آواز اٹھائے تے معاشی دہشت گردی کرنے والے کرپٹ لوکاں دے خلاف عملی اقدامات اٹھائے تاں ملک دی جمہوریت خطرے وچ پڑنے دا راگ الاپا جاندا اے تے ایہ سارے کرپٹ تے ناجائز مال بنانے والے لوک اکھٹے ہوجاندے نيں۔ افسوسناک پہلو ایہ اے کہ عوام دا اک طبقہ جس نے اس کرپٹ عناصر توں معاشی فائدہ اٹھایا ہُندا اے تے انہاں دے نال مل کے کرپشن وچ ہتھ رنگے ہُندے نيں یا اوہ انہاں دی فیکٹریاں تے انہاں دی زمینیاں اُتے کم کردے نيں انہاں کرپٹ عناصر بھرپور نال دیندے نيں یا اوہ عناصر جو خود تاں بظاہر کرپشن نئيں کردے لیکن انہاں سیاسی پارٹیاں وچ شامل ہُندے نيں جنہاں دے لیڈر معاشی دہشت گردی تے کرپشن وچ ملوث ہُندے نيں اپنے معاشی دہشت گرد تے کرپشن وچ ملوث لیڈراں دا ہر ٹی وی چینل اُتے بھرپور دفاع کر رہے ہُندے نيں نوں دیکھ کے حیرت ہُندی اے کہ ایہ سیاسی رہنما خود تاں کرپشن تے معاشی دہشت گردی نئيں کردے لیکن نئيں کردے لیکن اپنے کرپٹ لیڈراں تے معاشی دہشت گرداں نوں دفاع کس بنیاد اُتے کردے اس دی وجہ بالکل وی سمجھ وچ نئيں آندی کہ اوہ ایسا کیوں کردے نيں؟ حالانکہ اصول دے کے تحت تاں انہاں عناصر نوں کرپشن تے معاشی دہشت گرداں دے خلاف اپنی سیاسی پارٹیاں وچ آواز بلند کرنی چاہئیے یا جے ایہ اپنے آپ نوں ایماندار کہنے والے لوک ایسا نئيں کر سکدے تاں معاشی دہشت گرداں تے کرپشن وچ ملوث لوکاں دا نال تاں چھڈ سکدے نيں یا ایماندار لوکاں دے نال مل کے معاشی دہشت گردی تے کرپشن دا مقابلہ تاں کر سکدے نيں لیکن ایسا نئيں ہُندا۔ انہاں وجوہات دی وجہ توں معاشی دہشت گرداں نوں بہت وڈا سہارا ملدا اے ايسے وجہ توں انہاں معاشی دہشت گرداں دے خلاف کارروائی تقریباً ناممکن ہوجاندی اے تے ملک دی معیشت دیوالیہ ہوئے جاندی اے یا دیوالیہ ہونے دے نیڑے پہنچ جاندی اے تے عوام مہنگائی دے بجھ تلے دب کر غربت دی چکی ميں پستے رہندے نيں تے معاشی دہشت گرد آزادانہ معاشی دہشت گردی کردے رہندے تے کوئی پُچھنے والا نئيں ہُندا۔
ان معاشی دہشت گرداں تے کرپٹ عناصر نوں اک ہور وڈا سہارا ملدا اے کہ اوہ وکیل جو ایہ اچھی طرح جاندے نيں کہ انہاں لوکاں نے معاشی دہشت گردی دی اے، منی لانڈرنگ دی اے، کرپشن دی اے۔ کمیشن حاصل کيتی اے۔ آفشور کمپنیاں بنا کے تے عرب ملکاں دے اقامے حاصل کر کے بیرون ملکاں وچ جائداداں خریدیاں نيں ایہ وکیل وڈی وڈی فیساں دے عوض انہاں معاشی دہشت گرداں دے کیس عدالتاں وچ لڑدے نيں تے اپنی چرب زبانی توں انہاں معاشی دہشت گرداں نوں عدالتاں توں صاف بچا کر لے آندے نيں تے ایہ معاشی دہشت گرد وکٹری دا نشان بناتے ہوئے عدالتاں توں باہر آندے نيں جو دے معاشی دہشت گردی دا شکار ملکاں دا بہت وڈا المیہ اے۔
معاشی دہشت گردی ایسا ناسور اے جو کینسر دی طرح پوری دنیا وچ پھیل ریا اے جس دا کوئی علاج ممکن نظر نئيں آرہیا اے تے معاشی دہشت گردی دی وجہ توں دنیا دے بے شمار ملکاں دی معیشت ڈُب چکی اے۔ انسانی ہوس تے لالچ اس قدر ودھ چکيا اے کہ وطن توں محبت بے معنی ہوئے گئی اے تے لوک پیسہ بنانے دے چکر وچ تمام اخلاقی حداں نوں پار کر چکے نيں طاقتور طبقہ بالکل وی نئيں سوچکيا کہ اہک دن انہاں نوں اللہ دے اگے جواب دنیا پئے گا ایہ طاقتور طبقہ صرف ایہ سوچکيا اے کہ انہاں دا اج چنگا اے کوئی انہاں توں پُچھنے والا نئيں اے ریاستی ادارے تے عدالتاں اس معاشی دہشت گرد طبقے دے سامنے بالکل بے بس نظر آندیاں نيں سونے اُتے سہاگہ ایہ اے کہ ایہ معاشی دہشت گرد طبقہ اپنے فرنٹ میناں دے ذریعے تے آفشور کمپنیاں وچ اپنی حرام دی ناجائز دولت نوں چھپائے رکھدا اے تے ٹیکس ادا نئيں کردا جس توں بوہت سارے ملکاں وچ اک متوازی تے غیر قانونی معیشت قائم ہوئے جاندی اے تے اس دی وجہ توں انہاں ملکاں دی معیشت ڈُب جاندی اے تے انہاں ملکاں نوں اپنی خوداری نوں بیچ کر آئی ایم ایف تے ورلڈ بنک توں قرضےآں دی بھیک مانگنا پڑدی اے تے جس دا خمیازہ انہاں ملکاں دے عوام نوں مہنگائی تے ٹیکساں دی صورت وچ بھگتنا پڑدا اے۔ کاش ایہ معاشی دہشت گرد سوچاں کہ انہاں نوں اک دن اس دنیا توں واپس جانا اے تے اپنے رب نوں جواب دینا اے تے جو دولت انہاں دے پاس اے اوہ انہاں دی نئيں رہے گی انہاں نوں اس دنیا توں خالی ہتھ ہی جانا ہوئے گا تے انہاں دی اولاد اس حرام دی کمائی دے حصے بخرے کرلے گی صرف انہاں دے نال انہاں دے اعمال جاواں گے جس دا انہاں نوں ہر صورت وچ حساب دینا ہوئے گا تے اس وقت انہاں دے پاس پچھتاوے دے سوا کچھ نہ ہوئے گا تے انہاں دی تمام عبادتاں صفر ہوئے جاواں گی کیونجے ایہ لوک اللہ نوں بے قوف بنانے دی ناکام کوشش کر رہے نيں جو ایہ کدی نئيں بنا سکدے کیونجے اللہ انہاں دے بارے وچ سب جاندا اے اوہ انہاں نوں انہاں دے غلط اعمال دی سزا ضرور دے گا۔
دہشت گردی توں سب توں زیادہ متاثرہ دس ملکاں
سودھوموجودہ دور وچ دہشت گردی توں سب توں زیادہ متاثرہ ہونے والے ملکاں وچ عراق، افغانستان، نائیجیریا، شام، پاکستان، یمن، صومالیہ، بھارت، ترکی تے لیبیا نيں[۱۸][۱۹]
عراق
سودھوعراق دہشت گردی دے شکار ملکاں دی لسٹ وچ گزشتہ مسلسل تیرہ برس توں سر لسٹ اے۔ رواں برس دے گلوبل ٹیررازم انڈیکس دے مطابق گزشتہ برس عراق وچ دہشت گردی دے تن ہزار دے نیڑے واقعات پیش آئے جنہاں وچ تقریباً 10 ہزار افراد ہلاک جدوں کہ 13 ہزار توں ودھ زخمی ہوئے۔ دہشت گرد تنظیم داعش نے سب توں زیادہ دہشت گردانہ کارروائیاں کيتیاں ۔ عراق دا جی ٹی آئی اسکور دس رہیا۔
افغانستان
سودھوافغانستان اس لسٹ وچ دوسرے نمبر اُتے رہیا جتھے نیڑے ساڈھے تیرہ سو دہشت گردانہ حملےآں وچ ساڈھے چار ہزار توں ودھ انسان ہلاک جدوں کہ پنج ہزار توں ودھ زخمی ہوئے۔ افغانستان وچ دہشت گردی دے باعث ہلاکتاں دی تعداد، اس توں گزشتہ برس دے مقابلے وچ چودہ فیصد کم رہی۔ زیادہ تر حملے طالبان نے کیتے جنہاں وچ پولیس، عام شہریاں تے حکومتی دفاتر نوں نشانہ بنایا گیا۔ افغانستان دا جی ٹی آئی اسکور 9.44 رہیا۔
دہشت گردی توں متاثرہ ملکاں دی لسٹ وچ جی ٹی آئی اسکور 9.00 دے نال نائجیریا تیسرے نمبر اُتے اے۔ اس افریقی ملک وچ 466 دہشت گردانہ حملےآں وچ اٹھارہ سو توں ودھ افراد ہلاک تے اک ہزار دے نیڑے زخمی ہوئے۔ سن 2014 وچ ایداں دے حملےآں وچ ہلاکتاں دی تعداد ساڈھے ست ہزار توں ودھ رہی سی۔
شام
سودھوجی ٹی آئی انڈیکس دے مطابق خانہ جنگی دا شکار ملک شام دہشت گردی توں متاثرہ ملکاں دی لسٹ وچ چوتھے نمبر اُتے اے۔ شام وچ دہشت گردانہ کارروائیاں وچ زیادہ تر داعش تے النصرہ دے شدت پسند ملوث سن ۔ شام وچ سن 2016 وچ دہشت گردی دے 366 واقعات رونما ہوئے جنہاں وچ اکیس سو انسان ہلاک جدوں کہ ڈھائی ہزار توں ودھ زخمی ہوئے۔ جی ٹی آئی انڈیکس وچ شام دا اسکور 8.6 رہیا۔
پاکستان
سودھوپاکستان اس لسٹ وچ پنجويں نمبر اُتے اے جتھے گزشتہ برس 736 دہشت گردانہ واقعات وچ ساڈھے نو سو افراد ہلاک تے ستاراں سو توں ودھ زخمی ہوئے۔ دہشت گردی دی زیادہ تر کارروائیاں تحریک طالبان پاکستان، داعش دی خراسان شاخ تے لشکر جھنگوی نے کيتیاں ۔ رپورٹ دے مطابق پاکستان وچ دہشت گردی دے باعث ہلاکتاں دی تعداد سن 2013 دے مقابلے وچ 59 فیصد کم رہی جس دی اک اہم وجہ دہشت گردی دے خلاف ضرب عضب نامی فوجی آپریشن بنیا۔
یمن
سودھویمن وچ متحارب گروہاں تے سعودی قیادت وچ حوثیاں دے خلاف جاری جنگ دے علاوہ اس ملک نوں دہشت گردانہ حملےآں دا وی سامنا اے۔ مجموعی طور اُتے دہشت گردی دے 366 واقعات وچ نیڑے ساڈھے چھ سو افراد ہلاک ہوئے۔ دہشت گردی دے انہاں واقعات وچ حوثی شدت پسنداں دے علاوہ القاعدہ دی اک شاخ دے دہشت گرد ملوث سن ۔
صومالیہ
سودھودہشت گردی توں متاثرہ ملکاں دی لسٹ وچ صومالیہ ستويں نمبر اُتے رہیا جتھے الشباب تنظیم نال تعلق رکھنے والے دہشت گرداں نے نوے فیصد توں ودھ حملےآں دی ذمہ داری قبول کيتی۔ الشباب دے شدت پسنداں نے سب توں زیادہ ہلاکت خیز حملےآں وچ عام شہریاں نوں نشانہ بنایا۔ جی ٹی آئی انڈیکس وچ شام دا اسکور 7.6 رہیا۔
بھارت
سودھوجنوب ایشیائی ملک بھارت وی اس لسٹ وچ اٹھويں نمبر اُتے اے جتھے دہشت گردی دے نو سو توں ودھ واقعات وچ 340 افراد ہلاک جدوں کہ چھ سو توں ودھ زخمی ہوئے۔ ایہ تعداد سن 2015 دے مقابلے وچ اٹھارہ فیصد زیادہ اے۔ انڈیکس دے مطابق بھارت دے مشرقی حصے وچ ہونے والی زیادہ تر دہشت گردانہ کارروائیاں ماؤ نواز باغیاں نے کيتیاں ۔ 2016ء وچ لشکر طیبہ دے دہشت گردانہ حملےآں وچ پنج بھارتی شہری ہلاک ہوئے۔
ترکی
سودھودہشت گردی توں متاثرہ ملکاں دی لسٹ وچ ترکی پہلی مرتبہ پہلے دس ملکاں دی لسٹ وچ شامل کيتا گیا۔ ترکی وچ 364 دہشت گردانہ حملےآں وچ ساڈھے چھ سو توں ودھ افراد ہلاک تے نیڑے تئیس سو زخمی ہوئے۔ دہشت گردی دے زیادہ تر حملےآں دی ذمہ داری پی دے کے تے ٹی اے دے نامی کرد شدت پسند تنظیماں نے قبول کيتی جدوں کہ داعش وی ترک سرزمین اُتے دہشت گردانہ حملے کیتے۔
لیبیا
سودھولیبیا وچ معمر قذافی دے اقتدار دے خاتمے دے بعد ایہ ملک تیزی توں دہشت گردی دی لپیٹ وچ آیا۔ گلوبل ٹیررازم انڈیکس دے مطابق گزشتہ برس لیبیا وچ 333 دہشت گردانہ حملےآں وچ پونے چار سو افراد ہلاک ہوئے۔ لیبیا وچ وی دہشت گردی دی زیادہ تر کارروائیاں دہشت گرد تنظیم ’اسلامک اسٹیٹ‘ توں منسلک مختلف گروہاں نے کيتیاں ۔ جی ٹی آئی انڈیکس وچ لیبیا دا اسکور 7.2 رہیا۔
دنیا وچ دہشت گردی دے واقعات
سودھوجب توں اس دنیا وچ انسانی وجود نے قدم رکھیا اے دہشت گردی دے لکھاں واقعات رونما ہوچکے نيں تے انہاں واقعات وچ کروڑاں افراد ہلاک ہوچکے نيں دنیا وچ دہشت گردی دا سب توں پہلا واقعہ حضرت آدم علیہ السلام دے بیٹے قابیل دا ہابیل نوں ناحق قتل کرنا سی یعنی جس دن قابیل نے ہابیل نوں قتل کيتا اس دن ایہ اک انسان دا قتل نئيں سی بلکہ پوری انسانیت دا قتل سی کیونجے ہابیل دے قتل دے بعد انساناں دے قتل عام تے دہشت گردی دا اک ایسا نہ رکنے والا سلسلہ شروع ہوئے گیا جو کسی طرح وی تھمنے دا ناں نئيں لے رہیا اے تے معلوم نئيں شاید قیامت تک جاری رہے گا۔
اسلامی تریخ دا دہشت گردی دا اہم ترین واقعہ یزید دا حضرت امام حسین علیہ السلام نوں انہاں دے بہتر ساتھیاں سمیت میدان کربلا وچ تن دن دا بھوکااور پیاسا شہید کرنا اے دہشت گردی دے اس ہولناک واقعہ نے نہ صرف اسلامی دنیا نوں متاثر کيتا بلکہ پوری دنیا اس توں متاثر ہوئے بغیر نہ رہ سکی دنیا وچ ہر جگہ دہشت گردی دے اس واقعہ دی شدید ترین مذمت کيتی جاندی اے۔ حضرت امام حسین علیہ السلام تے انہاں دے ساتھیاں دا طلم، بے دردی تے دہشت گردی توں قتل امت مسلمہ دے ماتھے اُتے اک ایسا داغ اے جسنوں کسی صورت وی مٹایا نئيں جاسکدا تے روز قیامت حضرت امام حسین علیہ السلام تے انہاں قاتلاں دے قاتلاں نوں اللہ دے حضور اپنے اس ظالمانہ تے دہشت گردانہ فعل دا ضرور جواب دینا پئے گا۔
دنیا دا کوئی ملک ایسا نئيں ہوئے گا جہان دہشت گردی دا واقعہ نہ ہويا ہوئے دنیا دے اہم ملکاں وچ دہشت گردی دے جو واقعات ہوئے نيں اوہ درج ذیل نيں تے انسان دے لئی باعث عبرت نيں انساناں نوں انہاں واقعات نوں پڑھ کر سبق حاصل کرنا چاہیے تے عبرت پکڑنی چاہیے۔
امریکا وچ دہشت گردی دے واقعات
سودھوامریکا وچ دہشت گردی دے بے شمار واقعات ہوئے نيں جو درج ذیل نيں،
- 14 اپریل 1865 نوں واشنگٹن ڈی سی وچ امریکی صدر ابراہم لنکن نوں جان ولکس بوتھ نے گولی مار دتی امریکی صدر ابراہم لنکن دہشت گردی دے اس واقعہ وچ 15 اپریل 1865 نوں انتقال کر گئے دہشت گردی دے اس واقعہ وچ تن افراد زخمی وی ہوئے۔
- 2 جولائی 1881 وچ امریکی صدر جیمز گار فیلڈ نوں (James Garfield) نوں چارلس جے گیوٹیو (Charles J. Guiteau ) نے واشنگٹن ڈی سی وچ گولی مار دتی امریکی صدر دہشت گردی دے اس واقعہ وچ 19 ستمبر 1881 نوں انتقال کرگئے۔
- 4 مئی شگاگو،الیونیس (Chicago, Illinois)ماں ( Haymarket Square) اُتے مزدور ریلی دے دوران بم پھینکا گیا اس دہشت گردانہ حملہ وچ 7 پولیس والےآں سمیت کل بارہ افراد ہلاک ہوئے تے 60 دے نیڑے افراد زخمی ہوئے [۲۰]
- 6 ستمبر 1901 نوں بفیلو، نیویارک (Buffalo, New York) وچ صدر ولیم میکلی نوں ( Leon Czolgosz)نے گولی مار دتی 14 ستمبر نوں اس دہشت گردانہ حملہ وچ صدر میکلی انتقال کر گئے اس سانحہ وچ اک شخص زخمی وی ہويا۔
- 30 دسمبر 1905 نوں امریکی ریاست (Idaho) دے سابق گورنر فرینک اسٹونینبرگ (Frank Steunenberg) اک بم حملے وچ ہلاک کر دتے گئے۔
- یکم اکتوبر 1910 نوں لاس اینجلز، کیلی فورنیا (Los Angeles, California) وچ ٹائمز بلڈنگ وچ لیبر کارکناں دی طرف توں بم دھماکے کیتے گئے جس دے نتیجے وچ عمارت جزوی طور اُتے تباہ ہوئے گئی اس دہشت گردی وچ 21 افراد ہلاک ہوئے تے 20 افراد زخمی ہوئے۔
- 22 جولائی 1916 نوں سان فرانسسکو، کیلیفورنیا (San Francisco, California) وچ پریڈ دی تیاری دے دن اک سوٹ کیس وچ موجود بم پھٹ گیا جس دے نتیجہ وچ 10 افراد ہلاک ہوئے تے 44 زخمی ہوئے۔
- 24 نومبر 1917 نوں ملواکی، وسکونسن (Milwaukee, Wisconsin) وچ پولیس سٹیشن اُتے بم دھماکا ہويا جس دے نتیجہ وچ 10 1فراد ہلاک تے 2 زخمی ہوئے۔
- 31 جنوری 1919 نوں واشنگٹن ڈی سی (Washington, DC) وچ دہشت گردی دے حملہ وچ تن چینی باشندے ہلاک کر دتے گئے۔
- 16 ستمبر 1920 نوں نیویارک سٹی، نیویارک (New York City, New York) وچ مورگن بنک دے نیڑے (lower Manhattan) وچ گھوڑے توں تیار کيتی گئی ویگن (wagon) وچ شدید بم دھماکا ہويا۔ دہشت گردی دے اس خوفناک حملہ وچ 38 افراد جاں بحق ہوئے جدوں کہ تن سو افراد زخمی ہوئے۔
- 22 جون 1922 نوں ہیرن، ایلینوس (Herrin, Illinois) وچ مزدوراں دے احتجاج اُتے فائرنگ ہوئی جس وچ 19 افراد ہلاک ہوئے گئے۔
- 18 مئی 1927 نوں باتھ، مشیگن (Bath, Michigan) وچ اک اسکول وچ خود کش بم دھماکے دے نتیجہ وچ 46 افراد ہلاک تے 58 زخمی ہوئے گئے۔
- 15 فروری 1933 نوں میامی، فلوریڈا (Miami, Florida) وچ شدت پسند جوزف زنگارا (Joseph Zangara) نے منتخب امریکی صدر فرینکلن روز ویلٹ ( Franklin Roosevelt ) نوں ہلاک کرنے دی کوشش کيتی اس سانحہ وچ اک شخص ہلاک تے چار افراد زخمی ہوئے گئے۔
- 10 اکتوبر 1933 نوں چیسٹیرون، انڈیانا (Chesterton, Indiana) وچ اک بم دھماکے توں اک بوئنگ نمبر 247 تباہ ہوئے گیا جس دے نتیجہ وچ ست افراد ہلاک ہوئے۔
- 8 جولائی 1945 نوں سیلینا، یوٹاہ (Salina, Utah) وچ اک گارڈ دی طرف توں جرمن قیدیاں اُتے فائرنگ دے نتیجہ وچ 9 افراد ہلاک تے 20 افراد زخمی ہوئے گئے۔
- یکم نومبر 1950 نوں واشنگٹن ڈی سی (Washington, DC) وچ امریکی صدر ہیری ٹرومین ( Harry Truman, ) نوں ہلاک کرنے دی کوشش کيتی گئی اس سانحہ وچ دو افراد سمیت اک دہشت گرد ہلاک ہوئے گیا۔
- یکم نومبر 1955 نوں لانگمونٹ، کولوراڈو (Longmont, Colorado) وچ یونائیٹڈ ایئر لائن ڈی سی 8 نوں بم دھماکے توں تباہ کر دتا گیا جس دے نتیجہ وچ 44 افراد ہلاک ہوئے گئے۔
- 15 ستمبر 1959 نوں ہیوسٹن، ٹیکساس (Houston, Texas) وچ اک ایلیمنٹری اسکول وچ خودکش بم حملہ ہويا جس وچ چھ افراد ہلاک تے 18 زخمی ہوئے۔
- 6 جنوری 1960کو بولیویا، شمالی کیرولینا (Bolivia, North Carolina) وچ نیشنل ایئر لائن دی پرواز وچ بم دھماکا ہويا جس وچ 34 افراد ہلاک ہوئے۔
- 22 مئی 1962 نوں یونین ویلی، مسوری (Unionville, Missouri) وچ کنٹینٹل پرواز وچ بم دھماکے دے نتیجہ وچ 44 افراد ہلاک ہوئے۔
- 15 ستمبر 1963 نوں برمنگھم، البامہ (Birmingham, Alabama) چرچ دے اقدامات دے لئی ہونے والی سنڈے اسکول دی تقریب وچ 4 لڑکیاں جنہاں دی عمراں 11 توں 14 سال سن بم دھماکا توں ہلاک کردتی گئياں جدوں کہ 23 افراد زخمی ہوئے۔
- 22 نومبر 1963 نوں ڈلاس، ٹیکساس (Dallas, Texas) وچ لی ہاروی اوسوالڈ (Lee Harvey Oswald) نے امریکی صدر جان کینڈی ( John Kennedy)کو گولی مار دتی جس وچ امریکی صدر جاں بحق ہوئے گئے۔ اس سانحہ وچ دو افراد زخمی وی ہوئے۔
- یکم مئی 1964 نوں سان رامون، کیلیفورنیا (San Ramon, California) وچ فرینک گونزلیز (Frank Gonzalez) پیسفک ایئر لائنز دے پائلٹ نوں گولی مار دتی جس دے نتیجہ وچ 44 افراد ہلاک ہوئے گئے۔
- 22 جون 1964 نوں فلاڈیلفیا، مسیسپی (Philadelphia, Mississippi) وچ تن شہری حقوق دے کارکناں نوں اغوا کر ليا گیا جنہاں دی لاشاں 4 اگست نوں ملیاں ست افراد نوں قتل دے الزام وچ سزا ہوئی۔
- 11 توں 16 اگست تک لاس اینجلس، کیلی فورنیا (Los Angeles, California) وچ سیاہ فسادات ہوئے جس وچ 34 افراد ہلاک تے 1یک ہزار افراد ذخمی ہوئے۔ انہاں فسادات وچ 20 ملین ڈالر دا نقصان ہويا۔
- 15 مارچ 1966 نوں لاس اینجلس، کیلی فورنیا (Los Angeles, California) وچ سیاہ فسادات دے نتیجہ وچ دو افراد ہلاک 25 زخمی ہوئے۔
- یکم اگست 1966 نوں آسٹن، ٹیکساس (Austin, Texas) وچ یونیورسٹی آف ٹیکساس دے ٹاور توں سنائپر شوٹنگ (sniper shooting) دے نتیجہ وچ 19 افراد ہلاک تے 31 افراد ذخمی ہوئے گئے۔
- ست جون 1967 نوں لاس ویگاس، نیواڈا (Las Vegas, Nevada) وچ اک موٹل وچ خودکش حملہ ہويا جس دے نتیجہ وچ چھ افراد ہلاک بارہ افراد زخمی ہوئے۔
- بارہ توں ستاراں جولائی 1967 تک نیویارک، نیو جرسی (Newark, New Jersey) وچ سیاہ فسادات ہوئے جس دے نتیجہ وچ 26 افراد ہلاک 1500 زخمی ہوئے گئے۔
- 23 توں 30 جولائی 1967 تک سیاہ فسادات ہوئے جس دے نتیجہ وچ 43 افراد ہلاک تے 2000 زخمی ہوئے۔
- 4 اپریل 19668 نوں میمفس، ٹینیسی (Memphis, Tennessee) وچ جیمز آرل رے نے سیاہ فام لیڈر مارٹن لوتھر کنگ نوں گولی ماردی۔
- 5 جون 1968 نوں لاس اینجلس، کیلی فورنیا (Los Angeles, California) وچ رابرٹ کینیڈی نوں (Jordanian Sinhan Bishara Sirhan) نے گولی ماردی رابرٹ کینیڈی 6 جون نوں انتقال کر گئے۔
- یکم جون 1969 نوں کیلی فورنیا ( California) وچ بلیک پینتھر پارٹی دے ہیڈ کواٹر اُتے فائرنگ توں 13 پولیس والے زخمی ہوئے گئے۔
- 7 اگست 1969 نوں نیویارک سٹی، نیویارک (New York City, New York) وچ میرین مڈل لینڈ بلڈنگ وچ بمباری دے نتیجہ وچ 20 افراد زخمی ہوئے۔
- 22 جنوری 1972 نوں سینٹ لوئس، مسوری (Saint Louis, Missouri) وچ دو پولیس والےآں نوں ہلاک کر دتا گیا۔
- 27 جنوری 1972 نوں نیویارک سٹی، نیویارک (New York City, New York) وچ دو پولیس آفیسرز نوں ہلاک کر دتا گیا۔
- 7 جنوری 1973 نوں نیو اورلینز، لوزیانا (New Orleans, Louisiana) وچ بلیک پینتھر دے سابق رکن دی فائرنگ توں 9 افراد ہلاک تے 13 زخمی ہوئے گئے۔
- 17 مئی 1974 نوں لاس اینجلس، کیلی فورنیا (Los Angeles, California) پولیس مقابلہ وچ چھ مشتبہ دہشت گرد ہلاک ہوئے گئے۔
- 6 اگست 1974 نوں لاس اینجلس، کیلی فورنیا (Los Angeles, California) وچ ائیر پورٹ اُتے لیا کے وچ بم دھماکا ہويا اس سانحہ وچ تن افراد ہلاک تے 35 زخمی ہوئے۔
- 24 جنوری 1975 نوں نیویارک سٹی، نیویارک (New York City, New York) وچ بم دھماکا ہويا جس دے نتیجہ وچ 4 افراد ہلاک 63 زخمی ہوئے۔
- 29 دسمبر 1975 نوں نیویارک سٹی، نیویارک (New York City, New York) وچ لا گارڈیا ائیر پورٹ (La Guardia Airport) اُتے اک لیا کے وچ بم دھماکا ہويا جس وچ 11 افراد ہلاک 25 زخمی ہوئے۔ اس دھماکے دا شک کروشیا دے قوم پرستاں اُتے کيتا گیا۔
- 21 ستمبر 1976 نوں واشنگٹن ڈی سی (Washington, DC) وچ دو چینی باشندےآں نوں کار بمبنگ وچ قتل کر دتا گیا۔
- 9 مارچ 1977 نوں حنفی مسلم عسکریت پسنداں نے واشنگٹن ڈی سی (Washington, DC) تن عمارتاں اُتے قبضہ کر ليا تے 134 افراد نوں 39 گھینٹے تک یرغمال بنائے رکھیا۔
- 3 نومبر 1979 نوں شمالی کیرولینا (North Carolina) وچ اک احتجاج وچ فائرنگ ہوئی جس دے نتیجہ وچ 5 افراد ہلاک تے 11 افراد ہلاک ہوئے۔
- 15 نومبر 1979 نوں شکاگو، الیوینس (Chicago, Illinois) وچ بم دی وجہ توں امریکن ایئر لائن وچ دھواں بھر گیا طیارے نوں محفوط طریقے توں زمین اُتے اتار لیا گیا دھواں دی وجہ توں بارہ افراد متاثر ہوئے۔
- یکم دسمبر 1979 نوں سبانا سیکا، پورٹو ریکو(Sabana Seca, Puerto Rico) وچ نیوی دی بس اُتے حملہ ہويا جس دے نتیجہ وچ دو افراد ہلاک تے دس زخمی ہوئے۔
- 30 مارچ 1981 نوں واشنگٹن ڈی سی( Washington, DC)ماں صدر رونالڈ ریگن نوں ہلاک کرنے دی کوشش کيتی گئی اس سانحہ وچ صدر رونالڈ ریگن سمیت تن افراد زخمی ہوئے۔
- 25 ستمبر 1982 نوں ولکس باریر، پنسلوانیا(Wilkes-Barre, Pennsylvaniaٌ) وچ فائرنگ توں تیرہ افراد ہلاک کر دتے گئے۔
- 18 جولائی 1984 نوں سان یذڈورو، کیلیفورنیا(San Ysidro, California) وچ میک ڈونلڈ ریستوران اُتے فائرنگ ہوئی جس دے نتیجہ وچ 22 افراد ہلاک تے 19 زخمی ہوئے۔
- 9 توں 19 ستمبر 1984 تک ڈیلاس، اورگن (Dalles, Oregonٌ) وچ بھگوان شری رنجیت دے 751 پیرو کار اک ریستوران وچ سالمونیلا پوائزنگ (فوڈ پوائزنگ) دا شکار ہوئے کسی نے انہاں دی خوراک وچ زہر ملیا دتا سی۔
- 16 مئی 1986 نوں کوکیویل، وومنگ(Cokeville, Wyoming) وچ آریان قوم نال تعلق رکھنے والے دو ارکان نے ایلیمنٹری اسکول دے 150 طلبہ تے استاداں نوں یرغمال بنا لیا بم حادّاتی طور اُتے پھٹ گیا جس دے نتیجہ وچ دو افراد ہلاک تے 79 افراد بچےآں سمیت زخمی ہوئے گئے۔
- 20 اگست 1986 نوں ایڈمنڈ، اوکلاہوما(Edmond, Oklahoma) وچ پوسٹ آفس وچ پوسٹ آفس دے ملازم دی طرف توں فائرنگ دے نتیجہ وچ 15 افراد ہلاک تے چھ افراد زخمی ہوئے گئے۔
- 31 دسمبر 1986 نوں سان جوآن، پورٹو ریکو(San Juan, Puerto Rico)ماں ڈوپونٹ پلازا ہوٹل( Dupont Plaza Hotel) تن ملازمین نے ہوٹل انتظامیہ توں تنازع دے نتیجہ وچ ہوٹل وچ اگ لگیا دتی جس توں 97 افراد ہلاک تے 140 افراد زخمی ہوئے گئے اس سانحہ دے وقت بہت اسنوں افراد ہوٹل دے کیسینو وچ موجود سن ۔
- 25 مارچ 1990 نوں نیویارک سٹی، نیویارک(New York City, New York) وچ اک سوشل کلب وچ اگ لگیا دتی گئی جس دے نتیجہ وچ 87 افراد ہلاک ہوئے گئے۔
- 18 جون 1990 نوں (جیکسن ویل، فلوریڈا) وچ جی ایم اے سی آفس (GMAC office) وچ فائرنگ دے نتیجہ وچ دس افراد ہلاک تے چار افراد زخمی ہوئے۔
- 16 اکتوبر 1991 نوں لوبی ریستوران(Luby restaurant) وچ فائرنگ دے حملہ وچ 24 افراد جاں بحق تے 20 افراد زخمی ہوئے۔
- 27 اپریل توں دو مئی 1992 تک لاس اینجلس، کیلی فورنیا(Los Angeles, California) وچ بدترین سیاہ فسادات ہوئے جس دے نتیجہ وچ 58 افراد ہلاک تے 4000 ہزار زخمی ہوئے۔
- یکم مئی 1992 نوں اولیوہرسٹ، کیلیفورنیا(Olivehurst, California) وچ ہائی اسکول وچ فائرنگ توں 4 افراد ہلاک تے دس زخمی ہوئے۔
- 25 جنوری 1993 نوں ورجینیا( Virginia) وچ ایمل کانسی نے سی آئی اے ہیڈ کواٹر دے سامنے گڈیاں وچ موجود سی آئی اے ملازمین اُتے فائرنگ دی جس دے نتیجہ وچ دو افراد ہلاک تے تن زخمی ہوئے گئے۔
- 26 فروری 1993 نوں نیویارک سٹی، نیویارک(New York City, New York) وچ ورلڈ ٹریڈ سینٹر دے گیراج وچ بم دا دھماکا ہويا جس دے نتیجہ وچ چھ افراد ہلاک تے 1040 زخمی ہوئے۔
- 14 دسمبر 1993 نوں گارڈن سٹی، نیویارک(Garden City, New York) وچ لانگ آئس لینڈ ٹرین (Long Island train) اُتے کولین فرگوسن دی فائرنگ توں چھ افراد ہلاک تے ستاراں افراد زخمی ہوئے گئے۔
- یکم مارچ 1994 نوں نیویارک سٹی، نیویارک(New York City, New York) وچ اک شخص دی فائرنگ توں اک یہودی طالب علم ہلاک تے تن زخمی ہوئے۔
- 20 جون 1994 نوں واشنگٹن(Washington) وچ ویہہ ہسپتال( base hospital) اُتے فائرنگ توں 4 افراد ہلاک تے 22 افراد زخمی ہوئے گئے۔
- 9 اپریل 1995 نوں اوکلاہوما سٹی، اوکلاہوما(Oklahoma City, Oklahoma) وچ فیڈرل بلڈنگ وچ ٹرک وچ بم دا دھماکا ہويا جس دے نتیجہ وچ 169 افراد ہلاک ہوئے جدوں کہ 675 افراد زخمی ہوئے گئے۔
- 27 جولائی 1996 نوں (اٹلانٹا، جارجیا) وچ سمر اولمپک کھیلاں وچ رات دے کنسرٹ وچ پائپ بم دھماکا ہويا جس وچ دو افراد ہلاک جدوں کہ 110 افراد زخمی ہوئے۔
- 24 فروری 1997 نوں نیویارک سٹی، نیویارک(New York City, New York) وچ فلسطینی گن مین نے ایمپائر اسٹیٹ بلڈنگ وچ فائرنگ دی جس دے نتیجہ وچ دو افراد ہلاک تے چھ افراد زخمی ہوئے گئے۔ حملہ آور نے خود نوں وی ہلاک کر ليا۔
- 23 مارچ 1998 نوں جونزبورو، آرکنساس(Jonesboro, Arkansasٌ) وچ مڈل اسکول وچ دو طالب علماں دی فائرنگ توں چار طالب علم تے اک ٹیچر ہلاک ہوئے گئے جدوں کہ 9 طلبہ تے دو افراد زخمی ہوئے۔
- 21 مئی 1998 نوں اسپرنگ فیلڈ، اورگن(Springfield, Oregon) وچ رہائش گاہ تے اسکول اُتے فائرنگ دے حملہ وچ 4 افراد ہلاک تے 25 افراد زخمی ہوئے۔
- 20 اپریل 1999 نوں لٹلیٹن، کولوراڈو(Littleton, Colorado) وچ کولمبین ہائی اسکول وچ دو طالب علماں دے حملہ وچ 15 افراد ہلاک تے 27 افراد زخمی ہوئے دونے حملہ آوراں نے خود نوں وی ہلاک کر ليا۔
- 31 اکتوبر 1999 نوں اٹلانٹک اوقیانوس، میساچیٹس(Atlantic Ocean, Massachusettsٌ) وچ مصر دی ایئر فلائٹ بوئنگ 767 دے پائلٹ نے جہاز دا انجن بند کر دتا تے جہاز دا رخ زمین دی طرف کر دتا جس دے نتیجہ وچ جہاز تباہ ہوئے گیا تے 217 افراد ہلاک ہوئے گئے [۲۱]
- 11 ستمبر 2001 نوں نیویارک سٹی، نیویارک(New York City, New York) وچ دہشت گرداں نے دو اغواشدہ طیارےآں نوں ورلڈ ٹریڈ سینٹر دی عمارت توں ٹکرا دتا جس دے نتیجہ وچ 2759 افراد ہلاک تے 8700 افراد زخمی ہوئے گئے تے عمارت تباہ ہوئے گئی۔[۲۲]
- 11 ستمبر 2001 نوں آرلنگٹن، ورجینیا(Arlington, Virginia) وچ پنٹاگون دی عمارت توں دہشت گرداں نے اغوا شدہ طیارہ ٹکرا دتا جس دے نتیجہ وچ 189 افراد ہلاک تے 200 افراد زخمی ہوئے گئے، [۲۳]
- 11 ستمبر 2001 نوں سومرسیٹ کاؤنٹی، پنسلوانیا(Somerset County, Pennsylvania) وچ پنسلوانیا دے پینڈو علاقے وچ اغوا شدہ جہاز اُتے مسافراں نے کنٹرول حاصل کرنے دی کوشش کيتی گئی جس دے نتیجہ وچ جہاز حادثہ دا شکار ہوئے گیا تے اس سانحہ وچ 45 افراد ہلاک ہوئے گئے۔[۲۴]
- 18 ستمبر 2001 نوں ویسٹ پام بیچ، فلوریڈا(West Palm Beach, Florida) انتھراکس بیماری دے بیکٹیریا توں آلودہ خطوط لوکاں نوں بھیجے گئے جس دی وجہ توں بوہت سارے لوک اس بیکٹیریا توں متاثر ہوئے تے اک شخص جان دی بازی ہار گیا۔[۲۵]
- 9 اکتوبر 2001 نوں واشنگٹن ڈی سی(Washington, DC) وچ انتھراکس بیماری دے بیکٹیریا توں آلودہ خطوط لوکاں نوں بھیجے گئے جس دی وجہ توں 4 افراد جاں بحق ہوئے گئے تے ست افراد ہسپتال پہنچ گئے۔[۲۶]
- 4 جولائی 2002 نوں لاس اینجلس، کیلی فورنیا(Los Angeles, California) وچ اک مصری گن ميں نے لاس اینجلس ایئرپورٹ اُتے فائرنگ دی تے دو اسرائیلیاں نوں ہلاک تے چار نوں زخمی کر دتا۔
- 3 اکتوبر 2002 نوں اسپن ہل، میری لینڈ(Aspen Hill, Maryland) وچ بیلٹ وے سنائپر دی طرف توں فائرنگ دی جس دے نتیجہ وچ 5 افراد ہلاک ہوئے گئے۔
- 8 جولائی 2003 نوں مرڈیان، مسیسپی(Meridian, Mississippi) فائرنگ دے حملہ وچ ست افراد ہلاک تے اٹھ افراد زخمی ہوئے گئے۔
- 21 مارچ 2005 نوں ریڈ لیک، مینیسوٹا(Red Lake, Minnesotaٌٌ) وچ انڈین ریزرویشن اسکول وچ فائرنگ توں 10 افراد ہلاک تے 7 افراد زخمی ہوئے۔[۲۷]
- 5 مارچ 2006 نوں چیپل ہل، شمالی کیرولینا(Chapel Hill, North Carolina) شمالی کیرولینا یونیورسٹی وچ اک مسلم دہشت گرد نے فٹ پاتھ اُتے گڈی چڑھا دتی جس دے نتیجہ وچ 9 افراد ہلاک ہوئے گئے۔
- 28 جولائی 2006 نوں سیٹل، واشنگٹن(Seattle, Washington) وچ اک مسلم دہشت گرد نے یہودی خواتین اُتے فائرنگ دی جس دے نتیجہ وچ اک خاتون ہلاک تے 5 زخمی ہوئے گئياں۔
- 27 ستمبر 2006 نوں بیلی، کولوراڈو(Bailey, Colorado)ہائی اسکول وچ طلبہ نوں یرغمال بنا لیا گیا تے فائرنگ کيتی گئی جس دے نتیجہ وچ 2 افراد ہلاک تے 5 زخمی ہوئے۔
- 2 اکتوبر 2006 نوں نکل مائنس، پنسلوانیا(Nickel Mines, Pennsylvania) وچ اسکول ہائوس وچ یرغمال بنائے گئے لوکاں اُتے فائرنگ کيتی گئی جس دے نتیجہ وچ چھ افراد ہلاک پنج زخمی ہوئے۔[۲۸]
- 16 اپریل 2007 نوں ورجینیا(Virginia) پولی ٹیکنیک انسٹیٹُٹ وچ شدید فائرنگ کيتی گئی جس دے نتیجہ وچ 33 افراد ہلاک تے 17 زخمی ہوئے گئے۔
- 10 مارچ 2009 نوں البامہ(Alabama) وچ سمسون تے جنیوا دے کاروباری علاقےآں تے رہائش گاہاں وچ فائرنگ کيتی گئی جس دے نتیجہ وچ 11 افراد ہلاک تے چھ افراد زخمی ہوئے گئے۔
- 3 اپریل 2009 نوں بنگہمٹن، نیویارک(Binghamton, New York) وچ تارکین وطن دے مرکز اُتے فائرنگ کيتی گئی جس دے نتیجہ وچ 14 افراد ہلاک تے 4 زخمی ہوئے گئے۔
- 5 نومبر 2009 نوں فورٹ ہڈ، ٹیکساس(Fort Hood, Texas) وچ فوجی تیاری دے مرکز اُتے فائرنگ توں حملہ ہويا جس دے نتیجہ وچ 13 افراد ہلاک تے 44 زخمی ہوئے گئے۔[۲۹]
- 18 فروری 2010 نوں آسٹن، ٹیکساس(Austin, Texas) وچ وفاقی دفتر دی عمارت اُتے اک چھوٹے جہاز دا خودکش حملہ ہويا جس دے نتیجہ وچ 2 افراد ہلاک تے 13 افراد زخمی ہوئے گئے۔[۳۰]
- 4 مارچ 2010 نوں آرلنگٹن، ورجینیا(Arlington, Virginia) وچ پنٹاگون دے باہر فائرنگ ہوئی جس دے نتیجہ وچ اک گن مین ماریا گیا تے دو افراد زخمی ہوئے۔[۳۱]
- 8 جنوری 2011 نوں ٹکسن، ایریزونا(Tucson, Arizona) وچ اک سپر مارکیٹ وچ اک سیاسی تقریب وچ فائرنگ دا حملہ ہويا جس وچ ڈسٹرکٹ جج جان رول سمیت 6 افراد ہلاک ہوئے تے امریکی نمائندے Gabrielle Giffords سمیت 13 افراد زخمی ہوئے۔[۳۲]
- 6 ستمبر 2011 نوں کارسن سٹی، نیواڈا(Carson City, Nevada) وچ اک ریستوران وچ فائرنگ کيتی گئی جس دے نتیجہ وچ 2 افراد فوری طور ہر جاں بحق ہوئے گئے تے 2 بعد وچ زخماں دی تاب نہ لاندے ہوئے انتقال کرگئے جدوں کہ حملہ آور وی ہلاک ہوئے گیا۔ اس سانحہ وچ ست افراد وی زخمی ہوئے۔
- 20 جولائی 2012 نوں اورورا، کولوراڈو(Aurora, Colorado) وچ اک فلم تھیٹر وچ اک دہشت گرد دی فائرنگ توں 12 افراد ہلاک تے 58 افراد زخمی ہوئے گئے اک مشتبہ شخص نوں گرفتار کر ليا گیا۔
- 5 اگست 2012 نوں اوک کریک، وسکونسن(Oak Creek, Wisconsin) وچ اک سکھاں دی عبادت گاہ وچ فائرنگ کيتی گئی جس وچ اک پولیس آفیسر سمیت 7 افراد ہلاک ہوئے گئے جدوں کہ اس سانحہ وچ 6 افراد زخمی وی ہوئے۔[۳۳]
- 14 اگست 2012 نوں اک تفتیشی حملہ وچ لاپلیس، لوئیزا(LaPlace, Louisiana) وچ 2 افراد ہلاک جدوں کہ 4 افراد زخمی ہوئے گئے۔ ست افراد نوں حراست وچ لے لیا گیا۔
- 15 اپریل 2013 نوں بوسٹن ، میساچوسٹس۔(Boston, Massachusetts) وچ دہشت گرداں دی طرف توں دو بم دھماکے کیتے گئے جس دے نتیجہ وچ اک بچے سمیت تن افراد ہلاک ہوئے تے اٹھ بچےآں سمیت 264 افراد زخمی ہوئے۔[۳۴]
- 16 ستمبر 2013 نوں واشنگٹن ڈی سی(Washington, DC) وچ نیوی یارڈ وچ فائرنگ ہوئی جس دے نتیجہ وچ 13 افراد یلاک جدوں کہ 3 افراد زخمی ہوئے۔
- 13 اپریل 2014 نوں اوورلینڈ پارک ، کینساس(Overland Park, Kansas) وچ یہودی برادری اُتے ریٹائر منٹ ہوم اُتے فائرنگ ہوئی جس دے نتیجہ وچ 3 افراد ہلاک ہوئے جنہاں وچ اک نوجوان شامل سی۔[۳۵]
- 8 جون 2014 نوں لاس ویگاس ، نیواڈا۔(Las Vegas, Nevada) وچ اک ریستوران تے سٹور وچ فائرنگ کيتی گئی جس دے نتیجہ وچ دو پولیس ایلکاراں سمیت تن افراد ہلاک ہوئے جدوں کہ فائرنگ کرنے والے دونے افراد نے خود نوں وی ہلاک کر ليا۔[۳۶]
- 20 دسمبر 2014 نوں نیو یارک سٹی ، نیو یارک۔(New York City, New York) وچ اک حملہ آور نے فائرنگ دی جس دے نتیجہ وچ دو پولیس آفیسر اپنی جان توں ہتھ دھو بیٹھے جدوں کہ حملہ آور نے خود نوں وی ہلاک کر ليا۔[۳۷]
- 17 جون 2015 نوں چارلسٹن ، جنوبی کیرولائنا(Charleston, South Carolina) وچ بائبل دے بائبل دے مطالعاتی گروپ اُتے ایمانوئل افریقی میتھوڈسٹ ایپسکوپل چرچ اُتے بندوق بردار نے 9 افراد نوں ہلاک کر دتا۔جدوں کہ اک شخص زخمی وی ہويا [۳۸]
- یکم اکتوبر 2015 نوں روزبرگ ، اوریگون۔(Roseburg, Oregon) امپکو کمیونٹی کالج وچ فائرنگ دے حملے وچ 9 افراد ہلاک تے 9 زخمی ہوئے گئے۔ شوٹر نے خود نوں ہلاک کر دتا۔
- 27 نومبر 2015 نوں کولوراڈو اسپرنگس ، کولوراڈو۔(Colorado Springs, Colorado)ماں اک گن ميں نے پلانٹ پیرنٹ کلینک دے باہر دو عام شہریاں تے اک پولیس والے نوں ہلاک کر دتا جدوں کہ 4 شہری تے 5 پولیس اہلکار زخمی وی ہوئے۔[۳۹]
- 2 دسمبر 2015 نوں سان برنارڈینو ، کیلیفورنیا۔(San Bernardino, California) وچ کاؤنٹی دے ملازمین دی میٹنگ تے کرسمس پارٹی وچ دو حملہ آوراں نے 14 نوں ہلاک تے 21 نوں زخمی کر دتا۔ دونے حملہ آور گھنٹےآں بعد پولیس دے نال فائرنگ دے تبادلے وچ مارے گئے سن جس وچ 2 پولیس اہلکار زخمی ہوئے سن ۔[۴۰]
- 12 جون 2016 نوں اورلینڈو ، فلوریڈا۔(Orlando, Florida) وچ اک نائٹ کلب وچ فائرنگ ہوئی جس دے نتیجہ وچ 50 افراد ہلاک تے 53 افراد زخمی ہوئے۔
- 7 جولائی 2016 نوں ڈلاس ، ٹیکساس(Dallas, Texas) وچ احتجاجی ریلی وچ سنائپر (sniper) حملے وچ 5 پولیس اہلکار ہلاک ، 8 پولیس افسران تے 2 شہری زخمی حملہ آور پولیس دے ہتھوں ماریا گیا۔
- 17 جولائی 2016 نوں بیٹن روج ، لوزیانا۔(Baton Rouge, Louisiana) وچ فائرنگ دے تبادلے وچ 3 پولیس اہلکار ہلاک ، 3 پولیس اہلکار زخمی جدوں کہ پولیس نے حملہ آور نوں گولی مار دے ہلاک کر دتا۔
- 17 ستمبر 2016 نوں سینٹ کلاؤڈ ، مینیسوٹا۔(Saint Cloud, Minnesota) وچ شاپنگ مال وچ چھریاں دے حملے وچ اک 15 سالہ بچی سمیت 10 زخمی ہوئے گئے۔ پولیس نے حملہ آور نوں گولی مار دے ہلاک کر دتا۔
- 17 ستمبر 2016 نوں نیو یارک سٹی ، نیویارک۔(New York City, New York) وچ مین ہیٹن وچ سڑک اُتے بم دھمادے ميں 29 افراد زخمی اضافی بم مین ہٹن تے نیڑےی نیو جرسی دے ہور تھاںواں اُتے پائے گئے لیکن محفوظ طریقے توں انہاں بماں نوں ناکارہ بنا دتا گیا۔
- 28 نو،بر 2106 نوں کولمبس ، اوہائیو(Columbus, Ohio) وچ اوہائیو اسٹیٹ یونیورسٹی وچ طلبہ اُتے گڈیاں دا حملہ ، جس دے بعد ڈرائیور نے لوکاں اُتے چاقو توں حملہ کيتا۔ پولیس نے حملہ آور نوں گولی مار دے ہلاک کر دتا۔اس واقعہ وچ شخص ہلاک تے گیارہ افراد زخمی ہوئے۔
- 6 جنوری 2017 نوں فورٹ لاؤڈرڈیل ، فلوریڈا۔(Fort Lauderdale, Florida) وچ فورٹ لاؤڈرڈیل ہوائی اڈے اُتے فائرنگ دا حملہ؛ 5 ہلاک ، 6 زخمی؛ ایئر پورٹ توں 12،000 افراد نوں کڈیا گیا۔
- 14 جنوری 2017 نوں اسکندریہ ، ورجینیا(Alexandria, Virginia) ویہہ بال دے میدان وچ ریپبلکن قانون سازاں نوں نشانہ بناتے ہوئے فائرنگ دا حملہ؛ 5 زخمی جنہاں وچ امریکی نمائندے اسٹیو اسکیلیز تے 1 پولیس آفیسر شامل نيں۔ حملہ آور نوں گولی مار دتی گئی۔
- 12 اگست 2017 نوں چارلوٹز ویل ، ورجینیا۔(Charlottesville, Virginia) وچ احتجاجی مظاہرین اُتے گاڑیاں چڑھا دتیاں گئیاں جس دے نتیجہ وچ اک شخص ہلاک جدوں کہ 19 افراد زخمی ہوئے گئے۔
- 24 ستمبر 2017 نوں چرچ دی خدمت اُتے معمور افراد اُتے فائرنگ کيتی گئی جس دے نتیجہ وچ اک شخص ہلاک تے حملہ آور سمیت 8 افراد زخمی ہوئے گئے۔
- یکم اکتوبر 2017 نوں لاس ویگاس ، نیواڈا۔(Las Vegas, Nevada) وچ کنسرٹ اُتے سنائپر توں حملہ کيتا گیا جس دے نتیجہ وچ 59 افراد ہلاک تے 527 افراد زخمی ہوئے ہلاک ہونے والےآں وچ اک پولیس آفیسر تے دو کنیڈین شہری وی شامل سن جدوں کہ حملہ آور نے خود نوں ہلاک کر ليا۔
- 31اکتوبر 2017 نوں نیو یارک سٹی ، نیویارک۔(New York City, New York) وچ حملہ آور نے موٹر سائیکل نوں گڈی وچ گھسا دتا۔ جس دے نتیجہ وچ ميں 8 افراد ہلاک (5 ارجنٹائن دے شہری تے 1 بیلجئیم شہری شامل سن ) ، فیر اسکول بس وچ گھس گیا جس دے نتیجے وچ 4 زخمی ہوئے گئے (2 بچےآں سمیت)۔ حملہ آور نوں گولی مار دے زخمی کر دتا گیا۔ [۴۱]
- 5 نومبر 2017 نوں سدرلینڈ اسپرنگس ، ٹیکساس۔(Sutherland Springs, Texas) وچ عبادت دے دوران چرچ اُتے حملہ کيتا گیا۔؛ ہلاکتاں وچ 9 بچے ہلاک تے کم توں کم 4 بچے زخمی ہوئے۔ حملہ آور نوں گولی مار دتی گئی جو بعد وچ ہلاک ہوئے گیا گیا۔
- 14 فروری 2018 نوں پارک لینڈ ، فلوریڈا۔(Parkland, Florida) وچ اک سابقہ طالب علم اک ہائی اسکول وچ داخل ہويا ، جس نے فائرنگ کرکے 14 طلبہ تے 3 عملے دے افراد نوں ہلاک کر دتا۔ 25 ہور زخمی ہوئے۔
- 2 مارچ 2018 نوں آسٹن ، ٹیکساس۔(Austin, Texas) وچ آسٹن دے علاقے وچ اک توں زیادہ پیکیج بم دھماکے: 2 مارچ نوں اک گھر اُتے بم دھمادے ميں 1 ہلاک 12 مارچ نوں گھراں اُتے ہوئے دو بم دھماکےآں وچ اک 17 سالہ بچی ہلاک تے دو بالغ افراد زخمی ہوئے۔ 18 مارچ نوں رہائشی فٹ پاتھ اُتے بم دھمادے ميں 2 زخمی 20 مارچ نوں شیرٹز وچ شپنگ دی سہولت اُتے پیکیج دھمادے ميں 1 زخمی 21 مارچ نوں بمبار نے دھمادے ميں خود نوں ہلاک کر دتا ، اک پولیس اہلکار نوں وی زخمی کر دتا۔
- 18 مئی 2018 نوں سانٹا فی ، ٹیکساس(Santa Fe, Texas) وچ ہائی اسکول وچ اک طالب علم دی فائرنگ دے نتیجہ وچ 10 افراد ہلاک تے 14 افراد زخمی ہوئے۔
- 27 اکتوبر 2018 نوں پِٹسبرگ ، پنسلوانیا۔(Pittsburgh, Pennsylvania) وچ اک یہودی عبادت گاہ وچ یہودی نمازیاں اُتے فائرنگ دا حملہ؛ جس دے نتیجہ 11 افراد ہلاک تے 7 افراد زخمی ہوئے زخمی ہونے والےآں وچ 4 پولیس افسر شامل سن ۔ دہشت گرد نوں گولی مار دے گرفتار کر ليا گیا۔
- 7 نومبر 2018 نوں سیئوزنڈ اوکس ، کیلیفورنیا۔(Thousand Oaks, California) وچ بار وچ فائرنگ دا حملہ؛ جس دے نتیجہ وچ 13 افراد ہلاک تے 12 افراد زخمی ہوئے گئے۔ حملہ آور نے خود نوں ہلاک کر ليا۔
- 27 1پریل 2019 ک2 پووے ، کیلیفورنیا۔(Poway, California) پووے وچ یہودیاں دے عبادت خانے وچ فائرنگ توں حملہ کيتا گیا جس دے نتیجہ وچ اک شخص ہلاک تے تن افراد زخمی ہوئے۔
- 31 مئی 2019 نوں ورجینیا بیچ ، ورجینیا۔(Virginia Beach, Virginia) وچ میونسپل عمارت اُتے فائرنگ دا حملہ کيتا گیا جس دے نتیجہ وچ 13 افراد ہلاک تے 5 افراد زخمی ہوئے۔ حملہ آور ماریا گیا۔
- 13 جولائی 2019 نوں گلروئی ، کیلیفورنیا۔(Gilroy, California) وچ گلروئی گارلک (لہسن) فیسٹیول وچ فائرنگ دا حملہ؛ جس دے نتیجہ وچ 4 افراد ہلاک تے 15 افراد زخمی ہوئے۔ حملہ آور نے خود نوں ہلاک کر ليا۔
- 3 اگست 2019 نوں ایل پاسو ، ٹیکساس۔(El Paso, Texas) وچ والمارٹ اسٹور اُتے فائرنگ دا حملہ کيتا گیا جس دے نتیجہ وچ 22 افراد ہلاک تے 24 افراد زخمی ہوئے۔
- 4 اگست 2019 نوں ڈیٹن ، اوہائیو (Dayton, Ohio) وچ بار دے باہر فائرنگ دا حملہ کيتا گیا جس دے نتیجہ وچ 10 افراد ہلاک تے 27 افراد زخمی ہوئے۔پولیس نے حملہ آور نوں ہلاک کر دتا[۴۲]
پاکستان وچ دہشت گردی دے واقعات
سودھوپاکستان دنیا وچ دہشت گردی توں سب توں زیادہ متاثر ہونے والا ہونے والا ملک اے اک اندازے دے مطابق پاکستان وچ ہن تک ستر ہزار توں زیادہ افراد دہشت گردی دی وجہ توں ہلاک تے شہید ہوئے چکے نيں تے ہزاراں افراد زخمی تے معذور ہوئے چکے نيں پاکستانی فوج دے افیسرز اہلکار، سیکورٹی ادارےآں دے اہلکار، رینجرز دے اہلکار تے پولیس دے اہلکار دہشت گرداں دا مقابلہ کردے ہوئے جام شہادت نوش کر چکے نيں۔اس سب قربانیاں دے باوجود افسوس دے نال کہنا پڑدا اے کہ دنیا دے ناعاقبت لوک بجائے پاکستان تے پاکستانی عوام نوں سرہاندے تے پاکستان دا احسان مندے تے پاکستان دی تعریف کردے کہ پاکستان نے دہشت گردی دا مقابلہ جس طرح کيتا اس دی مثال شاید ہی دنیا وچ کدی ملے لیکن اس دنیا وچ تاں گنگا ہمیشہ ہی الٹی بہندی اے ایہ احسان فراموش دنیا پاکستان توں ہمیشہ ڈو مور دا مطالبہ ہی کردی رہندی اے تے پاکستان نوں سب قربانیاں دے باوجود دہشت گرد ملک ہی سمجھیا جاندا اے۔
2001 اک تک پاکستان وچ دہشت گردی نہ ہونے دے برابر سی لیکن افغانستان وچ روس دے خلاف لڑی جانے والی جنگ وچ ایہی دہشت گرد جو امریکا تے یورپی ملکاں دی نظر وچ مجاہدین سن لیکن افغانستان وچ روسی فوجاں دی واپسی دے بعد امریکا نے اپنا مطلب پورا ہونے دے بعد افغانستان نوں لاوارث چھڈ دتا جس دے نتیجہ وچ اس خطہ وچ دہشت گردی پھوٹ پئی تے اس توں سب توں زیادہ متاثر پاکستان ہويا اک طرف لکھاں افغان مہاجرین دا بجھ پاکستان اُتے پے گیا تے انہاں افغان مہاجرین دی وجہ توں پاکستان جداں پرامن ملک وچ دہشت گردی جو نہ ہونے دے برابر سی دہشت گردی نے جنم لینا شروع کيتا نو گیارہ دے سانحہ دے بعد ایہی مجاہدین جو امریکا تے یورپی ملکاں دی اکھ دا تارا سن ہن بدترین دہشت گرد اکھوائے جانے لگے امریکا دے لے پالک مجاہدین ہن امریکا دی ہی اکھاں وچ کھٹکنے لگے انہاں سب گلاں دے اثرات نوں پاکستان نوں برداشت کرنا پيا تے پاکستان جتھے دہشت گردی دا ناں و نشان تک نہ سی ہن پاکستان نوں دہشت گردی دے بہت وڈے طوفان دا سامنا کرنا پيا جس دا پاکستانی فوج تے ہور سیکورٹی دے ادارےآں تے عوام نے جوانمردی توں سامنا کيتا تے دہشت گردی اُتے بہت حد تک قابو پالیا لیکن ہن وی بہت سا کم کرنا باقی اے اس سارے منظرنامے دا سب توں وڈا نقصان ایہ ہويا کہ کشمیر دی آزادی دی تحریک نوں دہشت گرد تحریک سمجھیا جانے لگا۔ پاکستان وچ 2001 توں دہشت گردی دے واقعات درج ذیل نيں
- 28 اکتوبرکو جنوبی پنجاب دے شہر بہاولپور وچ پروٹسٹنٹ چرچ اُتے حملے دے نتیجے وچ 16 افراد ہلاک تے 6 زخمی ہوئے گئے۔ حادثے وچ اک پولیس افسر دے سوا تمام مسیحی عبادت گزار سن ۔ [۴۳]
- 21 دسمبر نوں پاکستانی وزیر داخلہ لیفٹیننٹ جنرل (ر) معین الدین حیدر دے وڈے بھائی احتشام الدین حیدر نوں کراچی دے سولجر بازار دے نیڑے حملہ آوراں نے گولی مار دے ہلاک کر دتا۔[۴۴]
- 22 فروری نوں امریکی صحافی ڈینیئل پرل نوں کراچی وچ اغوا کرکے قتل کر دتا گیا۔[۴۵]
- 26 فروری نوں راولپنڈی وچ شاہ نجف مسجد وچ نقاب پوش بندوق برداراں دے اک گروہ دی بلااشتعال فائرنگ توں 11 شیعہ نمازی ہلاک ہوئے گئے۔[۴۶]
- 17 مارچ 2002 نوں اسلام آباد وچ ڈپلومیٹک انکلیو وچ اک پروٹسٹنٹ چرچ اُتے دستی بم حملے وچ اک امریکی سفارت کار دی اہلیہ تے بیٹی سمیت پنج افراد ہلاک تے 40 توں زیادہ زخمی ہوئے گئے۔[۴۷]
- 7 مئی 2002 نوں لاہور دے شہر اقبال ٹاؤن وچ مذہبی اسکالر پروفیسر ڈاکٹر غلام مرتضیٰ ملک ، انہاں دے ڈرائیور تے اک پولیس اہلکار نوں دو بندوق برداراں نے گولی مار دے ہلاک کر دتا۔[۴۸]
- 8 مئی 2002 کراچی وچ شیراٹن ہوٹل دے نیڑے بس بم دھمادے ميں 11 فرانسیسی تے 3 پاکستانی ہلاک ہوئے گئے۔[۴۹]
- 14 جون 2002 نوں کراچی وچ امریکی قونصلیٹ دے محافظاں دے نیڑے اک طاقتور کار بم پھٹا جس وچ 12 افراد ہلاک تے 50 توں زیادہ زخمی ہوئے گئے۔ قونصل خانے دی بیرونی دیوار دا اک حصہ اڑا دتا گیا۔[۵۰]
- 13 جولائی 2002 نوں مانسہرہ ضلع وچ آثار قدیمہ دے نیڑے حملے وچ نو غیر ملکی سیاح تے تن پاکستانی شہری زخمی ہوئے گئے۔[۵۱]
- 5 اگست 2002 نوں مری دے پہاڑی سیاحت وچ غیر ملکی طلبہ دے لئی مشنری اسکول اُتے بندوق بردار حملے وچ 6 افراد ہلاک تے چار زخمی ہوئے گئے۔ ایہ حملہ چار بندوق برداراں نے کيتا ، جدوں انہاں نے اَنھّا دھند فائرنگ شروع کردتی ، اُتے ہلاک ہونے والےآں وچ کوئی شاگرد شامل نئيں سی ، ایہ سب اسکول وچ پاکستانی گارڈز تے ملازمین سن ۔[۵۲]
- 9 اگست 2002 نوں شمالی پنجاب دے شہر ٹیکسلا وچ ٹیکسلا کرسچن اسپتال وچ چرچ اُتے دہشت گرداں دے حملے وچ 3 نرساں تے اک حملہ آور ہلاک ہوئے گئے جدوں کہ 25 زخمی ہوئے گئے۔[۵۳]
- 25 ستمبر2002 نوں مسلح افراد نے کراچی وچ اک عیسائی فلاحی تنظیم دے دفاتر اُتے دھاوا بول دتا ، دفتر دے ست کارکناں نوں نیڑےی حدود وچ سر وچ گولی مارنے توں پہلے اپنی کرسیاں توں بنھ دتا۔[۵۴]
- 16 اکتوبر2002 نوں پاکستان دے سب توں وڈے شہر کراچی وچ پارسل بم دھماکےآں دے سلسلے وچ اٹھ توں زیادہ افراد زخمی ہوئے گئے۔[۵۵]
- 15 نومبر 2002 نوں سندھ دے شہر حیدرآباد وچ اک بس وچ دھماکے دے نتیجے وچ دو افراد ہلاک تے گھٹ توں گھٹ نو ہور زخمی ہوئے گئے۔[۵۶]
- 5 دسمبر2002 نوں کراچی شہر وچ مقدونیائی اعزازی قونصل خانے اُتے حملے وچ تن افراد ہلاک ہوئے گئے۔ دفتر وچ دھماکے توں پہلے ہلاک ہونے والے - تمام پاکستانی - بندھے ہوئے سن ، گھات لگائے تے مارے گئے سن ۔[۵۷]
- 25 دسمبر 2002 نوں پاکستان دے وسطی صوبہ پنجاب وچ نامعلوم حملہ آوراں نے اک پریسبیٹیرین چرچ اُتے دستی بم پھینکا ، جس وچ تن کمسن بچیاں جاں بحق ہوگئياں۔ سیالکوٹ دے نیڑے ڈسکہ اُتے حملے وچ گھٹ توں گھٹ 12 ہور زخمی ہوئے گئے۔[۵۸]
- 28 فروری 2003 نوں کراچی وچ امریکی قونصل خانے دے باہر دو پولیس اہلکاراں نوں گولی مار دے ہلاک کر دتا گیا ، ايسے جگہ جتھے نو ماہ پہلے کار بم دھماکے توں 12 افراد ہلاک ہوئے گئے سن ۔[۵۹]
- 10 مارچ 2003 نوں فیصل آباد دی گلستان کالونی وچ اک نقاب پوش دہشت گرد نے مسجد اُتے اَنھّا دھند فائرنگ دی جس توں دو افراد زخمی ہوئے گئے۔[۶۰]
- 8 جون 2003 نوں کوئٹہ دے سریاب روڈ اُتے فرقہ وارانہ حملہ ہونے دے بارے وچ خیال کيتا جاندا اے کہ 11 پاکستانی پولیس ٹرینیاں نوں گولی مار دے ہلاک کر دتا گیا کیونجے اوہ سب دا تعلق اسلام دی ہزارہ شیعہ شاخ توں سی۔ ہور 9 افراد دے زخمی ہونے دی اطلاع اے۔[۶۱]
- 4 جولائی 2003 نوں جنوب مغربی پاکستان دے شہر کوئٹہ وچ شیعہ مسجد اُتے حملے وچ گھٹ توں گھٹ 47 افراد ہلاک تے 150 زخمی ہوئے گئے۔[۶۲]
- 3 اکتوبر 2003 نوں کراچی دے شہر ماوری پور وچ حب ریور روڈ اُتے انہاں دی سرکاری وین اُتے فائرنگ دے نتیجے وچ اسپیس اینڈ اپر فضا ماحول ریسرچ کمیشن (سوپورکو) دے 6 ملازمین ہلاک تے متعدد زخمی ہوئے گئے۔ لشکر جھنگوی اُتے سرکاری طور اُتے چارج کيتا گیا۔<refhttps://www.dawn.com/news/144854/karachi-evidence-concluded-in-suparco-killing-case></ref>
- 6 اکتوبر 2003 نوں ملت اسلامیہ (سابقہ سپاہ صحابہ پاکستان) دے سربراہ تے ایم این اے دے رہنما مولانا اعظم طارق نوں نامعلوم مسلح افراد نے اس دے نال ہی چار ہور افراد دے ہمراہ قتل کر دتا جدوں انہاں دی کار راجگڑھ اسلام آباد جارہی سی۔[۶۳]
- 14 دسمبر 2003 نوں صدر پرویز مشرف قاتلانہ حملے وچ زندہ بچ گئے جدوں انہاں دے محافظ قافلے نے راولپنڈی وچ اک پل نوں عبور کرنے دے چند منٹ بعد اک طاقتور بم پھٹ گیا۔ بظاہر پرویز مشرف نوں اپنے لیموزین وچ اک جام آلے دے ذریعہ بچایا گیا سی جس نے ریموٹ کنٹرول دھماکا خیز مواد نوں پل توں اڑانے توں روک دتا جدوں انہاں دا قافلہ اس دے کولوں گزریا۔[۶۴]
- 25 دسمبر 2003 نوں 11 دن بعد صدر اُتے اک ہور حملہ کوشش کيتی گئی جدوں دو خود کش حملہ آوراں نے پرویز مشرف نوں مارنے دی کوشش کيتی ، لیکن اوہ صدر نوں مارنے وچ ناکام رہے۔ اس دی بجائے آس پاس دے 16 ہور افراد ہلاک ہوئے گئے۔ مشرف اپنی گڈی اُتے صرف ٹوٹے ہوئے ونڈ اسکرین دے نال محفوظ رہے۔ عسکریت پسند امجد فاروقی نوں بظاہر انہاں کوششاں دے پِچھے ماسٹر مائنڈ ہونے دا شبہ ظاہر کيتا گیا تے 2004 وچ پاکستانی فورسز نے اک آپریشن وچ اسنوں ہلاک کر دتا سی۔[۶۵]
- 28 فروری 2004 نوں راولپنڈی دے سیٹلائٹ ٹاؤن وچ امام بارگاہ اُتے حملے وچ اک خودکش بمبار ہلاک تے تن نمازی زخمی ہوئے گئے۔[۶۶]
- 2 مارچ 2004 نوں کوئٹہ دے لیاقت بازار وچ شیعہ مسلماناں دے جلوس اُتے دیوبندی شدت پسنداں نے حملہ کيتا جس دے نتیجہ وچ گھٹ توں گھٹ 42 افراد ہلاک تے 100 توں ودھ زخمی ہوئے گئے۔[۶۷][۶۸]
- 10 اپریل 2004 نوں اک ہال دے نیڑے پارکنگ دے علاقے وچ کار بم پھٹنے توں گھٹ توں گھٹ اک شخص ہلاک تے تن ہور زخمی ہوئے گئے جتھے سینکڑاں افراد بھارتی پاپ گروپ سونو نگم دے کنسرٹ وچ شریک سن ۔
- 3 مئی 2004 نوں جنوب مغربی شہر گوادر وچ اک کار بم دھمادے ميں 3 چینی انجینئر ہلاک تے 10 ہور افراد زخمی ہوئے گئے۔[۶۹]
- 7 مئی 2004 نوں اک خودکش بمبار نے کراچی وچ اک پرہجوم شیعہ مسجد سندھ مدرستہ الاسلام وچ حملہ کيتا جس وچ گھٹ توں گھٹ 15 افراد ہلاک ہوئے گئے۔ اس حملے وچ 100 توں زیادہ افراد زخمی وی ہوئے ، انہاں وچوں 25 افراد شدید زخمی وی ہوئے۔ اس حملے دے بعد ہونے والے فسادات وچ اک شخص ہلاک ہويا۔ [۷۰]
- 14 مئی 2004 نوں لاہور دے مغلپورہ علاقہ وچ شیعہ خاندان دے 6 افراد نوں گولی مار دے ہلاک کر دتا گیا۔[۷۱]
- 26 مئی 2004 نوں پاکستان امریکن کلچرل سنٹر دے باہر تے کراچی وچ امریکی قونصل جنرل دی رہائش گاہ دے نیڑے 20 منٹ دے اندر دو کار بم دھماکے ہوئے ، جس وچ دو افراد ہلاک تے 27 توں زیادہ افراد زخمی ہوئے ، خاص طور اُتے پولیس اہلکار تے صحافی شامل سن ۔[۷۲]
- 30 مئی 2004 نوں اک سینئر دیوبندی عالم دین تے سربراہ اسلامی مذہبی اسکول یونیورسٹی بنوریہ ، مفتی نظام الدین شامعی زئی نوں کراچی وچ اپنے گھر جاندے ہوئے انہاں دی کار وچ گولی مار دتی گئی۔[۷۳]
- 31 مئی 2004 اک خودکش بمبار نے شام دی نماز دے وسط وچ کراچی وچ واقع امام بارگاہ علی رضا نوں دھماکے توں اڑا دتا ، جس وچ 16 نمازی جاں بحق تے 35 زخمی ہوئے گئے سن ۔ مسجد حملے تے شامعی زئی دے قتل دے واقعات وچ ہونے والے فسادات وچ دو افراد ہلاک ہوئے گئے سن ۔[۷۴]
- 10 جون 2004 نوں کراچی وچ اس وقت دے کور کمانڈر لیفٹیننٹ جنرل احسن سلیم حیات نوں لے جانے والے قافلے اُتے مسلح افراد نے فائرنگ کردتی۔ اس سانحہ وچ 11 افراد ہلاک ہوئے گئے۔[۷۵]
- 30 جولائی 2004 نوں وزیر اعظم منتخب ہونے والے شوکت عزیز اُتے اس وقت قاتلانہ حملہ ہويا جدوں اوہ پنجاب دے ضلع اٹک دے ضلع فتح جنگ وچ ضمنی انتخاب دی مہم چلا رہے سن ۔ اگرچہ اوہ اس حملہ وچ بچ گئے لیکن خود کش دھماکے دی وجہ توں نو افراد ہلاک ہوئے گئے۔[۷۶]
- 2 اگست 2004 نوں وزیراعلیٰ بلوچستان جام محمد یوسف قاتلانہ حملے وچ محفوظ رہے جدوں نامعلوم افراد نے انہاں دے قافلے اُتے فائرنگ کردتی جس توں انہاں دا اک محافظ ہلاک تے دو زخمی ہوئے گئے۔[۷۷]
- 8 اگست 2004 نوں یونیورسٹی بنوریہ مدرسہ، کراچی دے نیڑے دو بم پھٹنے توں 8 افراد ہلاک تے 40 توں ودھ زخمی ہوئے گئے۔[۷۸]
- 31 اگست 2004 نوں قلات دے بلوچی قصبے وچ دکان اُتے ہوئے بم دھمادے ميں 3 افراد ہلاک تے 3 زخمی ہوئے گئے۔[۷۹]
- 21 ستمبر 2004 نوں سپاہ صحابہ دے مشتبہ ارکان نے ڈیرہ اسماعیل خان وچ فرقہ وارانہ حملے وچ شیعہ خاندان دے گھٹ توں گھٹ تن افراد نوں گولی مار دے ہلاک کر دتا۔[۸۰]
- یکم اکتوبر 2044 نوں سیالکوٹ وچ نماز جمعہ دے بعد شیعہ مسجد وچ خودکش بم دھمادے ميں 25 افراد ہلاک تے درجناں زخمی ہوئے گئے۔[۸۱]
- 7 اکتوبر 2004 نوں ملتان وچ سپاہ صحابہ پاکستان دے مقتول رہنما، مولانا اعظم طارق دی یاد وچ سنی (دیوبندی) ریلی دے دوران اک طاقتور کار بم دھمادے ميں 40 افراد ہلاک تے 100 توں ودھ زخمی ہوئے گئے۔ غالبا. ایہ اک ہفتہ پہلے سیالکوٹ خودکش حملےآں دا انتقام سی۔[۸۲]
- 10 اکتوبر 2004 نوں لاہور وچ شیعہ مسلماناں دے زیر استعمال مسجد وچ خودکش بمبار دے دھمادے ميں گھٹ توں گھٹ چار افراد ہلاک تے اٹھ افراد زخمی ہوئے گئے۔[۸۳]
- 10 دسمبر 2004 نوں کوئٹہ شہر دے اک بازار وچ بم دھمادے ميں گھٹ توں گھٹ 10 افراد ہلاک تے 30 زخمی ہوئے گئے۔ بم آرمی ٹرک دے نیڑے پھٹا، بلوچستان لبریشن آرمی نے اس بم دھماکے دی ذمہ داری قبول کرلئی-[۸۴]
- 8 جنوری 2005 نوں شمالی پاکستان دے شہر گلگت وچ فرقہ وارانہ تشدد وچ گھٹ توں گھٹ 10 افراد ہلاک ہوئے گئے۔ پہلے ازاں شیعہ مسلمان عالم نوں گولی مار دتی گئی جس دے نتیجہ وچ انہاں دے حامیاں تے دیوبندیاں دے وچکار جھڑپاں شروع ہوگئياں۔[۸۵]
- 19 مارچ 2005 نوں بلوچستان، ضلع جھل مگسی دے دور دراز گائاں فتح پور وچ پیر خیل شاہ دے مزار اُتے سپاہ صحابہ دے اک دہشت گرد دے خود کش حملہ وچ گھٹ توں گھٹ 35 افراد ہلاک تے متعدد زخمی ہوئے گئے۔[۸۶]
- 25 مئی 2005 نوں جنوبی وزیرستان دی تحصیل میکین دے پنڈ بانڈ خیل وچ دھماکے دے نتیجے وچ اک کنبے دے چھ افراد ہلاک ہوئے گئے۔[۸۷]
- 27 مئی 2005 نوں اسلام آباد وچ بری امام دے مزار اُتے سالانہ شیعہ مسلم جماعت وچ خودکش بم دھماکے دے نتیجے وچ گھٹ توں گھٹ 20 افراد ذبح تے 82 زخمی ہوئے گئے۔[۸۸]
- 31 مئی 2005 نوں کراچی وچ شیعہ مسجد اُتے حملے دے بعد مشتعل ہجوم نے نذرآتش دی ہوئی فاسٹ فوڈ دکان توں چھ لاشاں برآمد کيتیاں ۔ وسطی کراچی وچ شیعہ مسجد اُتے خودکش حملے دی جوابی فائرنگ سی جتھے پنج افراد ہلاک تے 20 دے نیڑے زخمی ہوئے۔[۸۹]
- 22 ستمبر 2005 نوں لاہور وچ دو بم دھماکےآں وچ خاتون سمیت 6 افراد ہلاک تے 27 زخمی ہوئے گئے۔ پولیس نے دسیا کہ بم ڈیڑھ گھنٹہ دے وقفے وچ پھٹ گئے۔[۹۰]
- 7 اکتوبر 2005 نوں احمدیہ عقیدے دے 8 افراد مسجد دے اندر اس وقت ہلاک ہوئے گئے جدوں نمازی نماز پڑھ رہے سن ۔ ایہ واقعہ پنجاب دے منڈی بہاؤالدین وچ پیش آیا۔[۹۱]
- 13 اکتوبر 2005 نوں گلگت وچ رینجرز تے عام شہریاں دے درمیان کرفیو تے جھڑپاں وچ طلبہ سمیت 12 دے نیڑے افراد ہلاک ہوئے گئے۔ ایہ جھڑپاں رینجرز دی تحویل وچ اک طالب علم دی ہلاکت دے بعد ہوئی نيں۔[۹۲]
- 15 نومبر 2005 نوں کراچی وچ کینٹکی فرائیڈ چکن دکان دے باہر کار بم پھٹا۔ گھٹ توں گھٹ تن افراد ہلاک تے اٹھ زخمی ہوئے۔[۹۳]
- 8 دسمبر 2005 نوں جنوبی وزیرستان دے قصبے جنڈولا وچ بم دھمادے ميں 12 افراد ہلاک تے 30 زخمی ہوئے گئے۔[۹۴]
- 22 دسمبر 2005 نوں جنوبی وزیرستان دے شہر جندولا وچ اسلامی طلبہ تے ڈاکوواں دے وچکار ہونے والی لڑائی دے بارے وچ حکام دے مطابق گھٹ توں گھٹ ست افراد ہلاک ہوئے گئے۔[۹۵]
- 25 جنوری 2006 نوں بلوچستان دے ضلع ڈیرہ بگٹی وچ بارودی سرنگ دے اُتے بس دے ٹکراؤ دے نتیجے وچ 6 افراد ہلاک تے 5 زخمی ہوئے گئے۔[۹۶]
- 5 فروری 2006 نوں بلوچستان دے ضلع بولان دے علاقہ کولن پور وچ کوئٹہ توں لاہور جانے والی بس اُتے بم دھمادے ميں 3 فوجی اہلکاراں سمیت 13 افراد ہلاک تے 18 زخمی ہوئے گئے۔ کسی گروپ نے حملے دی ذمہ داری قبول نئيں کيتی اے۔[۹۷]
- 9 فروری 2006 نوں ملک دے شمال مغربی حصے وچ واقع ہنگو وچ یوم عاشورا دے موقع اُتے شیعاں اُتے ہونے والے اک خودکش حملہ دے بعد تشدد پھیل گیا جس وچ 36 افراد ہلاک تے 100 توں زیادہ افراد زخمی ہوئے گئے۔[۹۸]
- 2 مارچ 2006 نوں امریکی صدر جارج ڈبلیو بش دے پاکستان پہنچنے توں اک روز پہلے امریکی قونصلیٹ ، کراچی دے نیڑے ہائی سیکیورٹی زون وچ خودکش کار بم حملے وچ اک امریکی سفارت کار سمیت چار افراد ہلاک ہوئے گئے۔[۹۹]
- 10 مارچ 2006 نوں بلوچستان دے ضلع ڈیرہ بگٹی وچ بارودی سرنگ دے پھٹنے توں 26 افراد ہلاک ہوئے گئے ، جنہاں وچ زیادہ تر خواتین تے بچے شامل سن ۔ قبائلی باغی تے سیکیورٹی فورسز دونے نے علاقے وچ بارودی سرنگاں نصب کيتیاں سن۔[۱۰۰]
- 11 اپریل 2006 نوں کراچی دے نشتر پارک وچ عید میلادالنبی منانے والے اک مذہبی اجتماع وچ بم دھمادے ميں سنی (بریلوی) اسکالرز سمیت 50 توں ودھ افراد ہلاک ہوئے گئے۔[۱۰۱]
- 12 جون 2006 نوں کوئٹہ دے ہوٹل وچ بم حملے وچ گھٹ توں گھٹ پنج افراد ہلاک تے 17 زخمی ہوئے گئے۔[۱۰۲]
- 15 جون 2006 نوں جنوبی پاکستان دے شہر کراچی وچ نامعلوم مسلح افراد نے جیل دے اک سینئر اہلکار امان اللہ خان نیازی تے چار ہور افراد نوں ہلاک کر دتا۔[۱۰۳]
- 16 جون 2006 نوں اورکزئی ایجنسی دے کھوگا چیری پنڈ وچ دو خواتین استاداں تے دو بچےآں نوں گولی مار دے ہلاک کر دتا گیا۔[۱۰۴]
- 14 جولائی 2006 نوں شیعہ مذہبی اسکالر تے تحریک جعفریہ پاکستان دے سربراہ علامہ حسن ترابی تے انہاں دا 12 سالہ بھتیجا عباس ٹاؤن دی رہائش گاہ دے نیڑے خودکش حملے وچ ہلاک ہوئے گئے۔ بعد وچ خودکش حملہ آور دی شناخت عبد الکریم دے ناں توں ہوئی ، جو بنگالی بولنے والا سی تے کراچی دے وسطی شہر دے علاقے وچ اک قصبے دا رہائشی سی۔[۱۰۵]
- 26 اگست 2006 نوں قبائلی رہنما نواب اکبر بگٹی بلوچستان وچ قبائلی عسکریت پسنداں تے سرکاری فوج دے وچکار لڑائی وچ مارے گئے۔ اس واقعہ وچ کم توں کم پنج فوجی تے گھٹ توں گھٹ 30 باغی وی ہلاک ہوئے۔[۱۰۶]
- 26–31 اگست 2006 تک اکبر بگٹی دے قتل دے بعد پنج روز ہنگامہ آرائی رہی جس وچ 6 افراد ہلاک ، درجناں زخمی ہوئے تے 700 افراد نوں حراست وچ لیا گیا۔[۱۰۷]
- 8 ستمبر 2006 نوں بلوچستان دے ضلع بارکھان دے رخنی بازار دے علاقے وچ زوردار بم دھماکے دے نتیجے وچ 6 افراد ہلاک تے 17 زخمی ہوئے گئے ، انہاں وچوں چار شدید زخمی ہوئے۔[۱۰۸]
- 6 اکتوبر 2006 نوں پاکستان دے قبائلی علاقے اورکزئی وچ اٹھارہويں صدی دی شخصیت سید امیر انور شاہ دے مزار اُتے ملکیت دے تنازع اُتے سنی تے شیعہ مسلماناں دے وچکار لڑائی وچ 17 افراد ہلاک ہوئے گئے۔[۱۰۹]
- 20 اکتوبر 2006 نوں پشاور دے مصروف شاپنگ ضلع وچ اک بم دھمادے ميں گھٹ توں گھٹ 6 افراد ہلاک تے 21 زخمی ہوئے گئے۔[۱۱۰]
- 8 نومبر 2006 نوں شمال مغربی قصبے درگئی وچ اک خودکش بمبار نے پاکستانی فوج دے 42 فوجیاں نوں ہلاک تے 20 نوں زخمی کر دتا، باجوڑ دے علاقے وچ پچھلے مہینے 80 افراد ہلاک ہوئے گئے سن ۔ 2004 دے کراچی کور کمانڈر اُتے قاتلانہ حملے دے بعد آرمی اُتے ایہ دوسرا حملہ سی۔[۱۱۱]
- 15 جنوری 2007 نوں جلوزئی پناہ گزیناں دے کیمپ وچ اک زوردار دھماکے توں مٹی دا مکان تباہ ہوئے گیا ، جس وچ چار افراد ہلاک تے پنج زخمی ہوئے گئے۔[۱۱۲]
- 26 جنوری 2007 نوں پاکستان وچ مشتبہ خودکش حملے وچ دو افراد ہلاک تے پنج زخمی ہوئے گئے۔ راجگڑھ اسلام آباد دے میریٹ ہوٹل وچ ہونے والے دھمادے ميں خودکش بمبار تے اک سکیورٹی گارڈ ہلاک ہوئے گئے۔[۱۱۳]
- 27 جنوری 2007 نوں پشاور وچ اک پرہجوم شیعہ مسجد دے نیڑے خودکش بم دھمادے ميں ہفتہ دی شام پشاور سٹی پولیس دے چیف ملک سعد سمیت 13 افراد ہلاک ہوئے گئے۔ 9: 20 بجے دے وقت ، تقریباۖ 60 افراد زخمی ہوئے ، جنہاں وچ 17 افراد شدید زخمی ہوئے۔ دھماکا پولیس نے دسیا کہ نیڑے 2 ہزار شیعہ مسلمان مسجد دے آس پاس تے مسجد وچ موجود ہوئے۔[۱۱۴]
- 29 جنوری 2007 نوں ڈیرہ اسماعیل خان وچ خودکش بمبار نے خود نوں دھماکے توں اڑالیا جس دے نتیجے وچ 2 افراد ہلاک تے 7 زخمی ہوئے گئے۔[۱۱۵]
- 6 فروری 2007 نوں اسلام آباد انٹرنیشنل ایئرپورٹ دے باہر پارکنگ ایریا وچ خودکش بمبار نے ا دھمادا کیہ جس وچ 5 افراد زخمی ہوئے گئے۔[۱۱۶]
- 17 فروری 2007 نوں کوئٹہ ، بلوچستان وچ اک کمرہ عدالت دے اندر خود نوں دھماکے توں اڑانے دے بعد اک خودکش بمبار نے اک جج سمیت 15 افراد نوں ہلاک کر دتا۔ خود کش حملے وچ گھٹ توں گھٹ 24 افراد زخمی ہوئے۔[۱۱۷]
- 20 فروری 2007 نوں پنجاب دے وزیر برائے سماجی بہبود ذی الحما عثمان نوں گوجرانوالہ وچ گولی مار دے ہلاک کر دتا گیا۔[۱۱۸]
- 19 توں 22 مارچ 2007 تک وزیرستان دے علاقے وچ مولوی نذیر تے القاعدہ دی باقیات دے تحت حکومت نواز فورسز دے وچکار جھڑپاں وچ دونے اطراف دے گھٹ توں گھٹ 135 افراد ہلاک ہوئے گئے۔ جنگ بندی دا اعلان دونے اطراف دے عہدیداراں دے ذریعہ چار دن تک جاری رہنے والی لڑائی دے بعد کيتا گیا۔[۱۱۹]
- 10 توں 11 اپریل 2007 تک کرم ایجنسی دے مختلف علاقےآں وچ منگل دی رات تے بدھ دے روز حریف شیعہ تے سنی (دیوبندی) گروپاں دے درمیان شدید لڑائی وچ 35 افراد ہلاک تے متعدد زخمی ہوئے گئے۔[۱۲۰]
- 28 اپریل 2007 نوں خیبر پختونخوا دے چارسدہ وچ وزیر داخلہ آفتاب احمد شیر پاؤ اُتے قاتلانہ حملہ ہويا۔[۱۲۱]
- 12 مئی 2007 نوں مخالف جماعتاں دے پارٹی کارکنان دے درمیان تصادم دے نتیجہ وچ 50 توں زیادہ افراد ہلاک تے سیکڑاں زخمی ہوئے گئے کراچی وچ ایم کیو ایم ، اے این پی تے پیپلز پارٹی دے درمیان تصادم۔ فسادات دا آغاز اس وقت ہويا جدوں چیف جسٹس افتخار محمد چوہدری دی بحالی دے لئی وکلا تے اپوزیشن پارٹیاں دا احتجاج جاری سی تے چیف جسٹس افتخار چوہدری دی کراچی وچ آمد دی کوشش ہورہی سی۔[۱۲۲]
- 15 مئی 2007 نوں پشاور دے مقامی مرحبا ہوٹل وچ ہوئے اک بم دھمادے ميں گھٹ توں گھٹ 24 افراد ہلاک تے 30 زخمی ہوئے گئے۔[۱۲۳]
- 2 جون 2007 نوں باجوڑ ایجنسی دے دارا خاور وچ اک گڈی سڑک دے کنارے نصب اک بم توں ٹکرا گئی جدوں قبائلی سربراہ ، اک تحصیلدار تے اک صحافی سمیت پنج افراد ہلاک ہوئے گئے۔[۱۲۴]
- 8 جون 2007 نوں بلوچستان دے شہر حب وچ بس اُتے بم پھٹنے توں 3 افراد ہلاک تے ست زخمی ہوئے گئے۔ کوچ لسبیلہ توں کراچی جارہی سی۔[۱۲۵]
- 23 جون 2007 نوں افغانستان توں فائر کیتے گئے توپ خانے تے میزائلاں نے شمالی وزیرستان دے قبائلی علاقے منگروٹئی دے علاقے وچ رہائشی کمپاؤنڈز تے اک ہوٹل نوں نشانہ بنایا جس دے نتیجے وچ 11 افراد ہلاک تے 10 زخمی ہوئے گئے۔ عینی شاہدین تے عہدیداراں نے دسیا۔ ہلاک ہونے والےآں وچ دو بچے تے اک خاتون شامل سن ۔[۱۲۶]
- 6 جولائی: - صدر جنرل پرویز مشرف جمعہ دی صبح اک ہور حملہ وچ محفوظ رہے۔ جدوں راولپنڈی وچ سب میشین گن توں انہاں دے طیارے اُتے لگ بھگ 36 راؤنڈز اپنا نشانہ کھو بیٹھے۔ [اک ہور واقعے وچ ، پاک فوج دے چار جوان ، جنہاں وچ اک میجر تے جماعت اسلامی تے کالعدم تحریک نفاذ شریعت محمدی دے مضبوط گڑھ - دیر ضلع وچ اک فوجی قافلے اُتے اک دیسی ساختہ دھماکا خیز آلے دے حملے وچ اک لیفٹیننٹ ہلاک ہوئے گیا۔[۱۲۷]
- 8 جولائی: - نامعلوم مسلح افراد نے پشاور دے نیڑے تن چینی کارکناں نوں ہلاک تے اک ہور نوں زخمی کر دتا جس وچ پاکستانی عہدیداراں دا کہنا سی کہ ایہ اک دہشت گرد حملہ سی جو بظاہر اسلام آباد دی اک مسجد وچ شدت پسنداں دے خونی محاصرہ توں منسلک سی۔[۱۲۸]
- 12 جولائی 2007 نوں خیبر پختونخوا دے تن قبائلی علاقےآں تے ضلع سوات وچ دو خودکش حملےآں ، دو دھماکےآں تے راکٹ حملے وچ تن پولیس اہلکاراں سمیت ست افراد ہلاک تے متعدد زخمی ہوئے گئے۔[۱۲۹]
- 14 جولائی 2007 نوں شمالی وزیرستان وچ سیکیورٹی فورسز اُتے اک مہلک حملے وچ میران شاہ وچ اک خودکش بمبار نے بارود توں بھری گڈی نوں سیکیورٹی قافلے وچ گھسادتا جس دے نتیجے وچ گھٹ توں گھٹ 23 نیم فوجی فوجی ہلاک تے 27 ہور زخمی ہوئے گئے۔[۱۳۰]
- 15 جولائی 2007 نوں لال مسجد آپریشن دی صریح انتقامی کارروائی وچ خیبر پختونخوا وچ خودکش حملہ تے کار بم دھمادے ميں گھٹ توں گھٹ 49 افراد ہلاک تے سیکڑاں زخمی ہوئے گئے۔ ضلع سوات دے شہر مٹہ وچ 11 سیکیورٹی اہلکار تے 6 شہری ہلاک تے 47 زخمی ہوئے گئے جدوں خودکش حملہ آوراں نے دھماکا خیز مواد توں بھری دو کاراں نوں فوج دے قافلے وچ گھسا دتا ، ڈیرہ اسماعیل خان پولیس بھرتی مرکز وچ اک خودکش بمبار نے خود نوں دھماکے توں اڑا لیا جس دے نتیجے وچ 25 افراد ہلاک تے 61 زخمی ہوئے گئے۔[۱۳۱]
- 17 جولائی 2007 نوں اسلام آباد وچ ڈسٹرکٹ بار کونسل کنونشن دے مقام دے باہر خودکش بمبار نے خود نوں دھماکے توں اڑا دتا جس دے نتیجے وچ گھٹ توں گھٹ 17 افراد ہلاک تے 50 زخمی ہوئے گئے ، چیف جسٹس افتخار محمد چوہدری دی آمد دے منتظر بیشتر پی پی پی دے سیاسی کارکن ہلاک ہوئے گئے۔[۱۳۲]
- 19 جولائی 2007 نوں تن مختلف بم حملےآں وچ 40 توں زیادہ افراد ہلاک ہوئے گئے۔ پہلے واقعے وچ ، کوہاٹ دے شمال مغربی قصبے وچ فوجی جواناں دے زیر استعمال مسجد وچ بم پھٹا جس وچ گھٹ توں گھٹ 11 افراد ہلاک ہوئے گئے سن ۔ ایہ 2004 دے بعد توں تنازع زون دے باہر فوج اُتے حملہ کرنے دا چوتھا واقعہ سی۔ دوسرے واقعہ وچ ، بلوچستان دے ضلع لسبیلہ دے جنوبی قصبے حب وچ 26 افراد ہلاک تے 50 زخمی ہوئے گئے سن ۔ اس حملے وچ بظاہر چینی کارکناں نوں نشانہ بنایا گیا سی۔ تے آخری واقعہ وچ ، شمال مغربی قصبے ہنگو وچ پولیس اکیڈمی وچ خودکش کار بم دھمادے ميں گھٹ توں گھٹ 7 افراد ہلاک تے 20 توں زیادہ زخمی ہوئے گئے۔[۱۳۳]
- 24 جولائی 2007 نوں شمال مغربی شہر بناں وچ نامعلوم عسکریت پسنداں نے شہری آبادی اُتے راکٹاں دے بیریج(barrage) فائر کرنے توں اک خاتون سمیت 9 افراد ہلاک تے 40 زخمی ہوئے گئے۔[۱۳۴]
- 27 جولائی 2007 نوں اسلام آباد دے آبپارہ دے مظفر ہوٹل وچ جمعہ دے روز اک مشتبہ خودکش بمبار نے گھٹ توں گھٹ 13 افراد نوں ہلاک کر دتا ، جدوں کہ جمعہ دے بعد پولیس تے مظاہرین وچ جھڑپ ہوئی جس وچ پولیس نے مظاہرین اُتے پتھرائو کيتا تے فوج دے لال مسجد اُتے حملہ دے بعد ایہ مسجد پہلی بار دوبارہ کھولی گئی۔اسی دن کوئٹہ وچ حملہ آوراں نے فائرنگ کرکے بلوچستان حکومت دے ترجمان ، سابق گوریلا کمانڈر ، رازق بگٹی نوں ہلاک کر دتا۔[۱۳۵]
- 2 اگست 2007 نوں سرگودھا وچ پولیس نے اک مشتبہ خودکش حملہ آور نوں گولی مار دے ہلاک کر دتا۔ایہ شخص دھماکا خیز مواد نوں پھاڑنے وچ ناکام ہوئے گیا۔ پولیس ٹریننگ سینٹر وچ داخل ہونے والے اس شخص نے فائرنگ توں پہلے ہی اک پولیس اہلکار نوں ہلاک کردیاسی۔[۱۳۶]
- 4 اگست 2007 نوں کرم ایجنسی دے پاراچنار وچ اک مصروف بس اسٹیشن اُتے خودکش کار بمبار دے دھماکے دے نتیجے وچ 9 افراد ہلاک تے 43 زخمی ہوئے گئے۔[۱۳۷]
- 26 اگست 2007 نوں ضلع شانگلہ دے ماچار علاقے وچ خودکش حملے وچ چار پولیس اہلکار ہلاک تے دو زخمی ہوئے گئے۔[۱۳۸]
- 4 ستمبر 2007 نوں راولپنڈی چھاؤنی دے اعلیٰ سیکیورٹی علاقےآں وچ صبح دے اوقات دے دوران دو خودکش بم دھماکےآں وچ 25 افراد ہلاک تے 66 زخمی ہوئے گئے۔ پہلا دھماکا قاسم مارکیٹ دے نیڑے ہويا۔ جس وچ 18 افراد ہلاک ہوئے گئے۔ پنج منٹ بعد ، دوسرا دھماکا جنرل ہیڈ کوارٹر دے پِچھے ، آر اے بازار دے نیڑے ہويا۔ دھماکا اک موٹرسائیکل اُتے نصب بارودی مواد دے باعث ہويا ، جس دے نتیجہ وچ 7 افراد نوں موقع اُتے ہی ہلاک ہوئے گئے۔[۱۳۹]
- 11 ستمبر 2007 نوں ڈیرہ اسماعیل خان ضلع دے بناں اڈا اُتے مسافر وین وچ پندرہ سالہ خود کش حملہ آور نے خود نوں دھماکے توں اڑالیا جس دے نتیجہ وچ 3 سیکیورٹی اہلکار تے اک خاتون سمیت گھٹ توں گھٹ 17 افراد ہلاک تے 16 زخمی ہوئے گئے۔ ايسے دن عمر ایوب خان دے پروٹوکول آفیسر لیاقت حسین نوں کراچی وچ ناردرن بائی پاس دے نیڑے گولی مار دے ہلاک کيتا گیا سی۔[۱۴۰]
- 13 ستمبر 2007 نوں تربیلا ڈیم دے نیڑے ہری پور دے علاقے تربیلا غازی وچ آرمی آفیسرز اُتے بظاہر خودکش دھمادے ميں گھٹ توں گھٹ 20 آف ڈیوٹی کمانڈوز ہلاک تے 11 زخمی ہوئے گئے۔ نشانہ بنائے گئے پاک فوج دی اسپیشل فورس یونٹ ایس ایس جی دی کرار کمپنی دے آفیسرز سن ۔[۱۴۱]
- 15 ستمبر 2007 نوں نامعلوم حملہ آوراں نے جمعیت علمائے اسلام دے رہنما تے وفاق مدارس دے وائس چیئرمین مولانا حسن جان نوں پشاور دے علاقے یکہ توت دے حدود وچ گولی مار دے ہلاک کر دتا۔ سابق ایم این اے حسن ، نے خودکش حملےآں دے خلاف وی اک فتویٰ جاری کيتا سی تے انہاں نے 2001 وچ ملیا عمر نوں راضی کرنے دے لئی پاکستانی علما دے اک گروپ دے نال افغانستان دا سفر کيتا سی تاکہ اوہ امریکی حملےآں توں بچنے کےاسامہ بن لادن نوں افغانستان توں کڈ دتیاں[۱۴۲]
- یکم اکتوبر2007 نوں خیبر پختونخوا دے شہر بناں وچ پولیس دے مصروف چوکی اُتے خودکش حملہ آور نے خود نوں دھماکے توں اڑا لیا جس وچ چار پولیس اہلکاراں سمیت گھٹ توں گھٹ 16 افراد ہلاک تے 29 زخمی ہوئے گئے سن ۔[۱۴۳]
- 12 اکتوبر 2007 نوں مہمند طالبان نے شریعت دے ناں اُتے چھ "مجرماں" دا سرعام سر قلم کيتا تے تن ہور افراد اُتے کوڑے مارے۔[۱۴۴]
- 18 اکتوبر 2007 نوں کراچی وچ بے نظیر بھٹو دے قافلے اُتے ہونے والے حملے وچ 139 توں زیادہ افراد ہلاک تے 450 توں ودھ زخمی ہوئے گئے۔ سابق وزیر اعظم بے نظیر بھٹو 8 سال خود ساختہ جلاوطنی دے بعد واپس آرہیاں سن جدوں خود کش بمبار نے قافلے اُتے حملہ کيتا جس وچ درجناں افراد ہلاک ہوئے۔[۱۴۵]
- 20 اکتوبر 2007 نوں ڈیرہ بگٹی ، بلوچستان وچ اک پک اپ گڈی وچ نصب اک طاقتور بم پھٹنے توں 8 افراد ہلاک تے 28 زخمی ہوئے گئے۔[۱۴۶]
- 25 اکتوبر 2007 نوں شورش زدہ ضلع سوات وچ فرنٹیئر کانسٹیبلری (ایف سی) دے اہلکاراں نوں لے جانے والی گڈی دے دھمادے ميں 18 فوجیاں سمیت گھٹ توں گھٹ 20 افراد ہلاک تے 35 زخمی ہوئے گئے۔ ایہ خودکش حملہ ہونے دا شبہ سی۔[۱۴۷]
- 30 اکتوبر 2007 نوں صدر جنرل پرویز مشرف دے کیمپ آفس توں اک کلومیٹر دے فاصلے اُتے راولپنڈی دے ہائی سیکیورٹی زون وچ اک خودکش بمبار نے پولیس چوکی اُتے حملہ کيتا ، جس وچ ست افراد ہلاک ہوئے گئے ، انہاں وچوں تن پولیس اہلکار تے 31 ہور زخمی ہوئے گئے۔[۱۴۸]
- 9 نومبر 2007 نوں پشاور وچ وفاقی وزیر برائے سیاسی امور تے مسلم لیگ ق دے صوبائی صدر امیر مقام دے گھر اُتے بارودی مواد پھٹنے توں اک خودکش بمبار نے گھٹ توں گھٹ تن افراد نوں ہلاک تے دو نوں زخمی کر دتا۔ وزیر زخمی نئيں ہوئے ، لیکن اس دا اک کزن زخمی ہوئے گیا۔ تِناں جاں بحق پولیس اہلکار گھر دی حفاظت کر رہے سن ۔[۱۴۹]
- 17 توں 19 نومبر 2007 تک افغانستان توں متصل پاکستان دے قبائلی علاقےآں وچ کرم ایجنسی دے پاراچنار وچ حریف سنی (دیوبندی) تے شیعہ مسلک دے وچکار تن روز تک جاری لڑائی وچ 94 افراد ہلاک تے 168 زخمی ہوئے گئے۔ چوتھے فوج نے علاقے اُتے کنٹرول حاصل کر ليا تے علاقے وچ جنگ بندی برقرار رہی۔[۱۵۰]
- 24 نومبر 2007 نوں راولپنڈی وچ دو خود کش حملےآں وچ 30 افراد ہلاک ہوئے گئے۔ پہلے واقعے وچ ، اک خود کش حملہ آور نے اپنی کار نوں 72 روٹر والی بس وچ گھسادتا جو مری روڈ اُتے اوجڑی کیمپ دے سامنے کھڑی سی ، جس وچ انٹر سروسز انٹیلیجنس (آئی ایس آئی) دے اہلکار کم کرنے جا رہے سن ۔ دوسرا واقعہ اس وقت پیش آیا جدوں اک دوسرے خودکش بمبار نے جنرل ہیڈ کوارٹر (جی ایچ کیو) وچ داخل ہونے دی کوشش کيتی۔ جی ایچ کیو دی چیک پوسٹ اُتے شناخت دے لئی پُچھے جانے اُتے ، اس نے خود نوں دھماکے توں اڑا لیا ، جس دے نتیجے وچ اک سیکیورٹی اہلکار تے اک مسافر ہلاک ہوئے گیا۔[۱۵۱]
- 9 دسمبر 2007 نوں ضلع سوات دے شہر مٹہ دے نیڑے کار بم دھمادے ميں 3 پولیس اہلکار تے 7 شہریاں سمیت کم توں کم 10 افراد ہلاک ہوئے گئے۔[۱۵۲]
- 10 دسمبر 2007 نوں صبح دی بھیڑ دے دوران بچےآں نوں لے جانے والی اسکول بس اُتے خودکش حملہ ، انہاں وچوں 7 افراد زخمی ہوئے گئے۔ ایہ پی اے ایف دے ملازمین دی بس سی تے ایہ حملہ منہاس ایئربیس ، کامرا دے نیڑے ہويا۔ سرگودھا حملے دے بعد پاک فضائیہ اُتے ایہ دوسرا وڈا حملہ سی۔[۱۵۳]
- 13 دسمبر 2007 نوں کوئٹہ وچ آرمی چوکی دے نیڑے دو خودکش بم دھماکےآں وچ پاک فوج دے 3 اہلکاراں سمیت 7 افراد ہلاک ہوئے گئے۔[۱۵۴]
- 15 دسمبر 2007 نوں نوشہرہ شہر وچ خودکش حملے وچ اک خودکش حملہ آور نے اپنی بارود توں بھری سائیکل نوں فوجی چوکی توں گھسادتا جس وچ 5 افراد ہلاک تے 11 زخمی ہوئے گئے۔ ایہ حملہ آرمی اسکول دے گیٹ دے نیڑے اک چوکی اُتے ہويا تے تنازع زون دے باہر فوج دے خلاف حملےآں دے سلسلے وچ ایہ نويں نمبر اُتے سی۔[۱۵۵]
- 17 دسمبر 2007 نوں ملک دے شمال مغربی شہر کوہاٹ وچ خود کش حملے وچ 12 سیکیورٹی اہلکار ہلاک تے پنج زخمی ہوئے گئے۔ متاثرین فوج دی مقامی فٹ بال ٹیم دے ارکان سن ۔ ایہ حملہ فوج اُتے اپنی نوعیت دا دسواں تے اسپورٹس ٹیم دے خلاف پہلا حملہ سی۔[۱۵۶]
- 21 دسمبر 2007 نوں عید الاضحی دے موقع اُتے ، چارسدہ ضلع وچ جامع مسجد شیر پاؤ وچ اک خود کش بم دھمادے ميں آفتاب احمد شیر پاؤ اُتے ہونے والے حملہ وچ گھٹ توں گھٹ 57 افراد نوں ہلاک تے 100 توں ودھ نوں زخمی ہوئے گئے۔ آفتاب شیرپاؤ اس دھمادے ميں تاں بال بال بچ گئے ، لیکن انہاں دا چھوٹا بیٹا مصطفیٰ خان شیر پاؤ زخمی ہوئے گیا۔[۱۵۷]
- 23 دسمبر 2007 نوں مینگورہ دے نیڑے خودکش بمبار نے فوج دے قافلے نوں نشانہ بنایا جدوں اک فوجی تے چھ عام شہریاں سمیت گھٹ توں گھٹ 7 افراد ہلاک تے 23 زخمی ہوئے گئے۔[۱۵۸]
- 27 دسمبر 2007 نوں راولپنڈی دے لیاقت باغ وچ دو بار دی وزیر اعظم بے نظیر بھٹو نوں فائرنگ تے خودکش بم دھمادے ميں قتل کيتا گیا ، جس وچ 20 افراد ہلاک تے متعدد زخمی ہوئے گئے۔ ایہ مقام اس وجہ توں بدنام اے کیونجے اکتوبر وچ سابق وزیر اعظم لیاقت علی خان نوں وی قتل کيتا گیا سی۔[۱۵۹]
- 28 دسمبر 2007 نوں سابق وزیر اعظم بے نظیر بھٹو دے قتل دے بعد پیش آنے والے تشدد وچ پورے پاکستان وچ چار پولیس اہلکاراں سمیت گھٹ توں گھٹ 33 افراد ہلاک ہوئے گئے۔ صورت حال اِنّی خراب ہوئے گئی کہ سندھ رینجرز نوں دیکھدے ہی شوٹ کردینے دے سخت احکامات دتے گئے۔[۱۶۰]
- 28 دسمبر 2007 نوں سڑک دے کنارے نصب بم دھمادے ميں ضلع سوات وچ مسلم لیگ ق دے سابق وزیر اسفند یار امیرزیب ، جو والی سوات دے پوتے سمیت 9 افراد ہلاک ہوئے گئے۔[۱۶۱]
- 10 جنوری 2008 نوں صوبائی راجگڑھ لاہور وچ حکومت دے خلاف شیڈول وکیل دے احتجاج توں پہلے پولیس اہلکاراں نوں جان بجھ کر لاہور ہائیکورٹ دے باہر نشانہ بنایا گیا خودکش حملے وچ 24 افراد ہلاک تے 73 زخمی ہوئے گئے۔ دہشت گردی دے خلاف جنگ دے آغاز دے بعد ایہ حملہ لاہور وچ اپنی نوعیت دا پہلا واقعہ سی۔[۱۶۲]
- 14 جنوری 2008 نوں قائد آباد وچ بم پھٹنے توں 10 افراد ہلاک تے 50 توں ودھ زخمی ہوئے گئے۔ بم اک سائیکل اُتے نصب کيتا گیا سی تے ایہ کراچی دے سبزی منڈی وچ ہفتہ دے دن پھٹا۔[۱۶۳]
- 17 جنوری 2008 نوں خیبر پختونخوا دے راجگڑھ پشاور دے علاقے کوہاٹی دے محلہ جنگھی وچ اک خودکش بمبار نے مرزا قاسم بیگ امام بارگاہ اُتے خود نوں دھماکے توں اڑا لیا جس وچوں 12 افراد تے 26 شدید زخمی ہوئے۔[۱۶۴]
- 4 فروری 2008 نوں راولپنڈی وچ جنرل ہیڈ کوارٹر دے نیڑے اک خودکش بمبار نے اپنی موٹر سائیکل نوں مسلح افواج دی بس توں ٹکرایا جدوں کہ گھٹ توں گھٹ 10 افراد ہلاک تے 27 زخمی ہوئے گئے۔ جی ایچ کیو دے نیڑے راولپنڈی وچ چوتھا تے ایہ میڈیکل طلبہ اُتے اپنی نوعیت دا پہلا پاکستان آرمی اُتے گیارہواں حملہ اے۔[۱۶۵]
- 9 فروری 2008 نوں شمال مغربی پاکستان وچ چارسدہ وچ حزب اختلاف دی انتخابی ریلی وچ زوردار دھماکے دے نتیجے وچ 25 افراد ہلاک تے 35 زخمی ہوئے گئے۔ اس حملے وچ اک سیکولر جماعت اے این پی نوں نشانہ بنایا گیا ، جس وچوں اک رہنما فضل الرحمن اتخیل نوں 7 فروری نوں کراچی وچ قتل کيتا گیا سی جس نے وڈے پیمانے اُتے مظاہرے کیتے سن ۔ اس تازہ حملے دی ممکنہ سازش کرنے والا شمال مغربی پاکستان وچ سرگرم اسلامیہ القاعدہ دا گٹھ جوڑ ہوسکدا اے۔[۱۶۶]
- 11 فروری 2008 نوں شمالی وزیرستان دے شہر میرانشاہ وچ جلسہ عام اُتے خودکش حملے وچ قومی اسمبلی دے امیدوار سمیت گھٹ توں گھٹ 8 افراد ہلاک تے اک درجن زخمی ہوئے گئے۔ ایہ دو دن وچ اے این پی دے انتخابی اجتماع اُتے دوسرا حملہ سی۔[۱۶۷]
- 16 فروری 2008 نوں شمال مغربی پاکستان دے کرم ایجنسی دے پاراچنار وچ ، مقتول سابق وزیر اعظم بے نظیر بھٹو دی جماعت ، پاکستان پیپلز پارٹی دے انتخابی اجلاس دے دوران ، اک خودکش بمبار نے اپنی بارود توں بھری گڈی نوں اڑا دتا۔ وزارت داخلہ پاکستان دے مطابق اس حملے وچ گھٹ توں گھٹ 47 افراد ہلاک تے 150 زخمی ہوئے۔ اک سال دے اندر پیپلز پارٹی دے سیاسی کارکناں اُتے ایہ چوتھا حملہ سی۔ انہاں وچوں دو نے پیپلز پارٹی دی سابق رہنما بینظیر بھٹو نوں نشانہ بنایا سی۔[۱۶۸]
- 18 فروری 2008 نوں پاکستان وچ عام انتخابات دے موقع اُتے پورے ملک وچ انتخابات توں متعلقہ تشدد وچ گھٹ توں گھٹ 24 افراد ہلاک تے 200 دے نیڑے زخمی ہوئے۔ اسنوں اج ٹی وی نے رپورٹ کيتا۔[۱۶۹]
- 22 فروری 2008 نوں خیبر پختونخوا دے ضلع سوات دے علاقے مٹہ دے نیڑے سڑک کنارے نصب بم دھمادے ميں شادی کيتی تقریب وچ گھٹ توں گھٹ 13 افراد ہلاک تے اک درجن دے نیڑے زخمی ہوئے گئے۔فوج دے ترجمان نے دسیا کہ بم ریموٹ کنٹرول دے ذریعے پھٹا سی۔ خواتین تے بچے وی انہاں ہلاکتاں وچ شامل نيں۔[۱۷۰]
- 25 فروری 2008 نوں راولپنڈی وچ آرمی جنرل ہیڈ کوارٹر دے نیڑے مقامی وقت دے مطابق 2 بجکر 45 منٹ پرپاک فوج دے ٹاپ میڈیکل لیفٹیننٹ جنرل مشتاق بیگ، ڈرائیور تے سیکیورٹی گارڈ دے ہمراہ ہلاک ہوئے گئے۔ اس واقعے وچ گھٹ توں گھٹ 5 ہور راہگیر وی ہلاک تے 20 زخمی ہوئے گئے۔ جنرل بیگ نائن الیون حملےآں دے بعد توں پاکستان وچ مارے جانے والے اعلیٰ درجہ دے افسر سن ۔ ایہ حملہ آرمی دے خلاف بارہواں تے جی ایچ کیو دے نیڑے پنجواں واقعات سی[۱۷۱]
- 29 فروری 2008 کوخیبر پختون خواہ دے جنوبی حصے لکی مروت وچ گھنٹےآں پہلے ہلاک ہونے والے اک سینئر پولیس آفیسر دی آخری رسومات دے دوران جمعہ دے روز ضلع سوات دے علاقہ مینگورہ وچ اک خودکش بمبار نے خود نوں دھماکے توں اڑالیا تے 38 افراد ہلاک تے 75 زخمی ہوئے گئے -پختونخوا۔ پولیس ڈی ایس پی تن ہور پولیس اہلکاراں دے ہمراہ اس وقت ہلاک ہويا جدوں انہاں دی گڈی دن دے اوائل وچ سڑک دے کنارے نصب اک بم توں ٹکرا گئی سی۔ عینی شاہدین نے دسیا کہ ایہ خودکش حملہ اس وقت ہويا جدوں اک پولیس پارٹی شام 8 بجے دے لگ بھگ مینگورہ قصبے وچ اسکول دے گراؤنڈ وچ مقتول پولیس افسر دے اعزاز وچ سلامی پیش کر رہی سی۔[۱۷۲]
- 2 مارچ 2008 نوں پشاور توں کچھ میل دور جنوب وچ واقع قصبہ درہ آدم خیل وچ قبائلی عمائدین تے مقامی عہدیداراں دی میٹنگ اُتے خود کش بمبار دے حملے وچ گھٹ توں گھٹ 42 افراد ہلاک تے 58 زخمی ہوئے گئے۔ جنوری دے اوائل وچ درہ آدم خیل قصبہ پرتشدد جھڑپاں دا مرکز سی جدوں عسکریت پسنداں نے پشاور تے کوہاٹ توں منسلک کوہاٹ سرنگ اُتے قبضہ کيتا۔ سرنگ نوں واپس لینے دے لئی سیکیورٹی فورسز دے حملے دے بعد ، اس لڑائی دے نتیجے وچ 13 فوجی تے 70 عسکریت پسند ہلاک ہوئے گئے۔[۱۷۳]
- 4 مارچ 2008 نوں لاہور شہر وچ واقع پاکستان نیوی وار کالج دے پارکنگ ایریا وچ دو خودکش بمباراں نے خود نوں دھماکے توں اڑالیا جس دے نتیجہ وچ 8 افراد ہلاک تے 24 زخمی ہوئے گئے۔ پاکستان وچ دہشت گردی دے خلاف جاری جنگ دے بعد تے بالخصوص لال مسجد دے محاصرے دے بعد ایہ پہلا موقع سی جدوں پاکستان دے بحری ادارے نوں عسکریت پسنداں نے نشانہ بنایا سی (جنگی زون تے ایئر فورس دے باہر فوج نوں گھٹ توں گھٹ اٹھ بار نشانہ بنایا گیا سی) . وار کالج اُتے ایہ حملہ دو خود کش حملہ آوراں نے کيتا سی ، پہلا حملہ دوسرا دے لئی راستہ صاف کرنا سی۔ تے دوسرا نقصان کرنے والا۔[۱۷۴]
- 11 مارچ 2008 نوں لاہور وچ دو خودکش بم دھماکےآں وچ گھٹ توں گھٹ 24 افراد ہلاک تے 200 توں ودھ زخمی ہوئے گئے۔ انہاں حملےآں وچوں اک حملہ آور نے نے وفاقی تحقیقاتی ایجنسی (ایف آئی اے) دی عمارت نوں نشانہ بنایا جس وچ 21 پولیس اہلکار وی شامل سن ۔ دوسرے حملہ آور نے ماڈل ٹاؤن دے پوش علاقے نوں نشانہ بنایا ، خود کش بمبار بلاول ہاؤس دے نیڑے پھٹا ، جس دا تعلق پیپلز پارٹی دے رہنماواں بے نظیر بھٹو تے انہاں دے شوہر آصف علی زرداری توں سی۔[۱۷۵]
- 15 مارچ 2008 نوں اک حملہ اس وقت ہويا جدوں اسلام آباد دے اک ریستوران دے چاراں طرف دیوار دے اُتے بم پھینکا گیا۔ بم دھمادے ميں زخمی ہونے والے 12 افراد وچوں چار امریکی ایف بی آئی دے ایجنٹ سن ۔ ایجنٹاں نوں زخمی کرنے دے علاوہ ، دھمادے ميں اک ترک خاتون ہلاک تے جدوں کہ پنج امریکی ، تن پاکستانی ، برطانیہ نال تعلق رکھنے والا اک شخص تے جاپان نال تعلق رکھنے والا اک شخص زخمی ہويا۔[۱۷۶]
- 9 اپریل 2008 نوں کراچی وچ ہنگامےآں دے نتیجے وچ 9 افراد ہلاک تے 40 افراد زخمی ہوئے گئے۔ وکیلاں دے دو گرپاں نے سابق وزہر اعلیٰ پنجاب ارباب غلام رحیم تے سابق وفاقی وزیر شیر افگن نیازی دے نال بدتمیزی کيتی۔[۱۷۷]
- 17 اپریل 2008 نوں خیبر ایجنسی وچ دو جنگجوئاں دھڑاں دے وچکار جھڑپاں وچ گھٹ توں گھٹ 20 افراد ہلاک تے درجناں زخمی ہوئے گئے۔[۱۷۸]
- 6 مئی 2008 نوں بناں وچ اک مشتبہ خودکش حملے وچ گھٹ توں گھٹ چار افراد ہلاک ہوئے گئے ، اس گل دے اشارے دے ملے نيں کہ عسکریت پسنداں دے نال معاہدہ ٹُٹ سکدا اے ، جس دے لئی مارچ وچ مذاکرات دا آغاز کيتا گیا سی۔[۱۷۹]
- 18 مئی 2008 نوں مردان شہر وچ آرمی دے پنجاب ریجمنٹل سنٹر مارکیٹ نوں نشانہ بنانے والے اک بم حملے وچ چار فوجیاں سمیت گھٹ توں گھٹ 13 افراد ہلاک تے 20 توں زیادہ زخمی ہوئے گئے۔ مردان وچ 25 مارچ نوں کار بم دھماکے دے بعد اک ماہ وچ ایہ دوسرا حملہ سی۔ اپریل وچ تن ہلاک تے 26 افراد زخمی ہوئے۔ فوجی کارروائیاں دے آغاز دے بعد توں ایہ حملہ فوج اُتے تیرہواں سی۔[۱۸۰]
- 19 مئی 2008 نوں باجوڑایجنسی دی تحصیل ماموند وچ اک مسجد دے باہر ریموٹ کنٹرول بم دھمادے ميں گھٹ توں گھٹ چار افراد ہلاک تے دو زخمی ہوئے گئے۔[۱۸۱]
- 26 مئی 2008 نوں ڈیرہ اسماعیل خان وچ فرقہ وارانہ تشدد دے واقعات وچ ست افراد ہلاک تے پنج زخمی ہوئے گئے۔[۱۸۲]
- 2 جون 2008 نوں اسلام آباد وچ ڈنمارک دے سفارتخانے اُتے کار بم توں حملہ ہويا جس وچ 6 افراد ہلاک ہوئے گئے۔ حملے دی ذمہ داری قبول کرنے دے اک روز بعد ہی القاعدہ دے مصطفیٰ ابو الزید دی اک پوسٹ انٹرنیٹ اُتے نمودار ہوئی اے۔[۱۸۳]
- 9 جون 2008 نوں ٹی این ایس ایم دے رہنما صوفی محمد پیر دے روز پشاور وچ مقامی طالبان دی جانب توں شروع کیتے گئے ریموٹ کنٹرول بم دھمادے ميں بال بال بچ گئے ، جس وچ چار پولیس اہلکار زخمی ہوئے گئے۔[۱۸۴]
- 16 جون 2008 نوں ڈیرہ اسماعیل خان وچ شیعہ مسجد دے اندر بم دھمادے ميں گھٹ توں گھٹ چار افراد ہلاک تے دو زخمی ہوئے گئے۔[۱۸۵]
- 6 جولائی 2008 نوں اسلام آباد دی لال مسجد اُتے آرمی دے حملے دی پہلی برسی دے موقع اُتے ریلی وچ تعینات پولیس اہلکاراں نوں نشانہ بناتے ہوئے اک خودکش بمبار نے 19 افراد نوں ہلاک کر دتا۔[۱۸۶]
- 7 جولائی 2008 نوں کراچی دے راجگڑھ وچ اک مہلک خود کش حملے دے اک روز بعد پاکستان وچ ہنگامہ آرائی ، بم دھماکےآں دے اک سلسلے وچ گھٹ توں گھٹ 37 افراد زخمی ہوئے گئے۔[۱۸۷]
- 2 اگست 2008 نوں سوات مینگورہ وچ سیکورٹی اہلکاراں دی گڈی دے نیڑے ریموٹ کنٹرول بم پھٹنے توں 8 پولیس تے سیکیورٹی کارکن ہلاک ہوئے گئے۔[۱۸۸]
- 31 جولائی توں 4 اگست 2008 تک سکیورٹی فورسز تے طالبان نواز عسکریت پسنداں دے وچکار اک ہفتے دے دوران وادی سوات وچ مجموعی طور اُتے 136 افراد مارے گئے۔ ہلاکتاں وچ گھٹ توں گھٹ 94 عسکریت پسند ، 14 فوجی تے 28 دے لگ بھگ شہری شامل نيں۔[۱۸۹]
- 9 اگست 2008 نوں ضلع بونیر دے پنڈ کنگرگالئی وچ جمعہ دی رات عسکریت پسنداں نے پولیس چوکی اُتے دھاوا بول دتا ، اٹھ پولیس اہلکار ہلاک ہوئے گئے۔[۱۹۰]
- 12 اگست 2008 نوں منگل دے روز پشاور دے وسط دے نیڑے اک وڈی سڑک اُتے اک فوجی اڈے توں اہلکاراں نوں لے جانے والی پاک فضائیہ دی بس نوں نشانہ بنانے والے بم وچ 13 افراد ہلاک تے 11 زخمی ہوئے گئے۔ طالبان فورسز نے اس دی ذمہ داری قبول کيتی۔ اس حملے نوں افغانستان دی سرحد دے نیڑے عسکریت پسنداں دا مضبوط گڑھ باجوڑ ایجنسی وچ پاکستانی فضائی حملےآں دی انتقامی کارروائی دے طور اُتے دیکھیا گیا سی۔ ہلاک ہونے والےآں وچ پنج فضائیہ دے اہلکار سن تے اٹھ ہور مسافر سوار سن ۔[۱۹۱]
- 13 اگست 2008 نوں یوم آزادی دی تقریبات دے موقع اُتے اک مبینہ خودکش بمبار نے لاہور دے اک پولیس اسٹیشن وچ خود نوں دھماکے توں اڑانے دے بعد دو پولیس اہلکاراں سمیت 8 افراد ہلاک تے 20 توں زیادہ زخمی ہوئے گئے۔ ايسے دن ، پنجگور وچ دستی بم حملے تے بلوچستان دے خاران تے تربت قصبےآں وچ فائرنگ دے واقعات ، حب تے اتل وچ ہونے والے دھماکےآں وچ 6 افراد ہلاک تے 19 ہور زخمی ہوئے گئے ، انہاں وچوں چار پولیس اہلکار شامل سن ۔ جدوں کہ تحصیل باڑہ وچ خطبہ دیندے ہوئے کالعدم تنظیم دے رہنما عمرو بل معروف واح انیل منکر حاجی نامدار نوں گولی مار دے ہلاک کر دتا گیا۔حاجی نامدار اس توں پہلے 1 مئی 2008 نوں خودکش حملے وچ بچ گئے سن جس وچ 17 افراد زخمی ہوئے سن ۔ [۱۹۲]
- 7 اگست توں 18 اگست 2008 تک کرم ایجنسی وچ بنیادی طور اُتے طوری تے بنگش قبیلے دے درمیان جھڑپاں ہوئیاں۔ جس وچ ہور مقامی قبیلے وی شامل سن ، مسلسل 12 دن تک جاری رہنے والی لڑائی وچ گھٹ توں گھٹ 287 افراد ہلاک تے 373 زخمی ہوئے۔ اس دے بعد دے واقعات وچ ، طالبان دے حامی عسکریت پسند وی ملوث سن ، جس دے بعد مقامی قبائلیاں نے حکومت توں عسکریت پسنداں نوں ختم کرنے نوں کہیا۔[۱۹۳]
- 19 اگست 2008 نوں ڈیرہ اسماعیل خان وچ ڈسٹرکٹ ہیڈ کوارٹر ہسپتال دے ایمرجنسی وارڈ دے نیڑے خودکش حملہ آور نے خود نوں دھماکے توں اڑالیا جس توں 32 افراد ہلاک ہوئے گئے جنہاں وچ ست پولیس اہلکار تے انہاں وچوں دو صحت دے اہلکار شامل سن ۔ جدوں کہ 55 افراد زخمی ہوئے۔[۱۹۴]
- 21 اگست 2008 نوں پاکستان آرڈیننس فیکٹری واہ چھاونی دے ميں گیٹ دے سامنے دو خودکش حملہ آوراں نے خود نوں دھماکے توں اڑا لیا جس دے نتیجہ وچ گھٹ توں گھٹ 70 افراد ہلاک تے 67 افراد زخمی ہوئے گئے۔ تحریک طالبان نے اس حملہ دی ذمہ داری قبول کر لئی۔[۱۹۵]
- 21 اگست 2008 نوں ضلع سوات وچ ننگوالئی دے اک بااثر شخص موسیٰ خان نوں نماز دے بعد مسجد توں باہر جاندے ہی نامعلوم حملہ آوراں نے گولی مار دے ہلاک کر دتا۔ اس دے محافظاں نے فائرنگ کردتی لیکن حملہ آور فرار ہونے وچ کامیاب ہوئے گئے۔ اس واقعے وچ راہگیر اسلام گل نامی شخص وی زخمی ہويا۔ حاجی موسیٰ خان گذشتہ دناں بم تے بندوق دے حملے توں بچ گئے سن ۔ طالبان دے ترجمان مسلم خان نے اس ہلاکت دی ذمہ داری قبول کردے ہوئے قبائلی بزرگ اُتے سیکیورٹی فورسز دا سرگرم حامی ہونے دا الزام عائد کيتا سی۔[۱۹۶]
- 23 اگست 2008 نوں خیبر پختونخوا دی وادی سوات دی تحصیل چارباغ وچ اک خودکش بمبار نے بارود توں بھری گڈی نوں پولیس اسٹیشن وچ گھسادتا جس دے نتیجہ وچ 20 افراد ہلاک ہوئے گئے۔ تحریک طالبان پاکستان نے حملے دی ذمہ داری قبول کرلئی-[۱۹۷]
- 25 اگست 2008 نوں خیبر پختونخوا وچ وادی سوات وچ اک مقامی رکن صوبائی اسمبلی (ایم پی اے) دے گھر نوں نشانہ بنانے والے راکٹ حملے وچ 10 افراد ہلاک ہوئے گئے۔ حملے دے نتیجے وچ ، اے این پی دے ایم پی اے وقار احمد دا بھائی تے کنبہ دے ہور افراد ہلاک ہوئے گئے۔[۱۹۸]
- 26 اگست 2008 نوں منگل دے روز اسلام آباد دے نواح وچ ماڈل ٹاؤن دے علاقے وچ سڑک دے کنارے اک ریسٹورنٹ وچ بم دھمادے ميں 8 افراد ہلاک تے 20 توں زیادہ زخمی ہوئے گئے۔[۱۹۹]
- 28 اگست 2008 نوں خیبر پختونخوا دے بناں دے علاقے وچ پولیس وین نوں نشانہ بنانے والے بم حملے وچ 9 افراد ہلاک تے 15 زخمی ہوئے گئے۔[۲۰۰]
- 6 ستمبر 2008 نوں پشاور توں 20 کلومیٹر دور واقع اک نیم فوجی چوکی اُتے خودکش کار بم دھمادے ميں گھٹ توں گھٹ 30 افراد ہلاک تے 70 زخمی ہوئے گئے۔ ایہ حملہ آصف علی زرداری نوں صدر پاکستان تے یوم دفاع دے موقع اُتے منتخب کرنے دے لئی ووٹنگ دے دوران ہويا۔[۲۰۱]
- 10 ستمبر 2008 نوں خیبر پختونخوا دے شمالی حصے ، ضلع لوئر دیر دے مسکانويں دے علاقے وچ اک مسجد وچ دستی بم تے بندوق دے حملے وچ 25 نمازی ہلاک تے 50 زخمی ہوئے گئے۔[۲۰۲]
- 19 ستمبر 2008 نوں کوئٹہ وچ اسلامی مذہبی اسکول وچ اک بم پھٹنے توں پنج افراد ہلاک تے گھٹ توں گھٹ اٹھ زخمی ہوئے گئے۔ اس اسکول دا انعقاد مولانا فضل الرحمن دی سربراہی وچ مذہبی جماعت جمعیت علمائے اسلام نے کيتا سی۔[۲۰۳]
- 20 ستمبر 2008 نوں اسلام آباد دے میریٹ ہوٹل دے باہر اک زبردست ٹرک بم دھماکا ہويا ، جس وچ 57 افراد ہلاک تے 266 زخمی ہوئے گئے۔ ایہ خودکش حملہ کسی اک فرد دے ذریعہ کيتا گیا سی جس وچ 20 فٹ (6.1 میٹر) گہرائی تے 50 فٹ (15 میٹر) چوڑا گڑھا بن گیا سی ، ایہ حملہ افطار دے وقت ہويا جدوں مقامی تے غیر ملکی باشندے رمضان دی دعوت دے لئی اکٹھے ہوئے سن ، ایہ حملہ اس لئی اہم سی کیونجے صدر دے پہلے پارلیمانی خطاب دے بعد نیڑےی وزرائے اعظم سیکرٹریٹ وچ تمام اعلیٰ سیاسی ، سفارتی تے فوجی وی کھانا کھا رہے سن [۲۰۴]
- 22 ستمبر 2008 نوں ضلع سوات وچ اک چیک پوسٹ اُتے خودکش کار بم حملے وچ 9 سیکیورٹی اہلکار ہلاک ہوئے گئے۔[۲۰۵]
- 26 ستمبر2008 نوں بہاولپور شہر دے نیڑے ٹرین اُتے بم حملے وچ گھٹ توں گھٹ تن افراد ہلاک تے پندرہ افراد زخمی ہوئے گئے۔ بم جسنوں ریلوے ٹریک اُتے رکھیا گیا سی پھٹ گیا جس توں ٹرین پٹری توں اتر گئی۔ کسی نے حملے دی ذمہ داری قبول نئيں کيتی۔[۲۰۶]
- 2 اکتوبر 2008 نوں چارسدہ وچ اے این پی دے رہنما اسفند یار ولی خان دے گھر نوں اک خودکش حملہ آور نے نشانہ بنایا۔ اسفند یار ولی اس حملے وچ بچ گئے ، کیوں کہ ولی خان تک پہنچنے توں پہلے اس دے محافظ نے خودکش حملہ آور نوں سر وچ گولی مار دی۔ گارڈ بعد وچ اس وقت ماریا گیا جدوں حملہ آور زمین اُتے ہُندے ہوئے بم پھاڑنے وچ کامیاب ہويا۔ اے این پی اُتے ایہ چوتھا حملہ سی۔[۲۰۷]
- 6 اکتوبر 2008 نوں پنجاب دے شہر بھکر وچ اک خودکش حملہ آور 20 افراد نوں ہلاک تے 60 نوں زخمی کرنے وچ کامیاب ہوئے گیا ، جدوں اس نے مسلم لیگ (ن) دے ایم این اے راشد اکبر نوانی دے سیاسی اجتماع نوں نشانہ بنایا۔ اگرچہ حملے وچ زندہ بچ جانے دے بعد ، نوانی زخمی ہوئے گئے۔ دہشت گردی دے خلاف جنگ دے آغاز دے بعد توں ایہ مسلم لیگ (ن) اُتے پہلا حملہ سی۔ ایہ فرقہ وارانہ حملہ سی کیونجے مسٹر نوانی شیعہ سن تے اجتماع وچ پارٹی دے زیادہ تر کارکن اقلیت شیعہ مسلک دے سن ۔[۲۰۸]
- 9 اکتوبر 2008 نوں اسلام آباد دے اک اہم پولیس ہیڈ کوارٹر اُتے خودکش بم حملے وچ گھٹ توں گھٹ 8 افراد ہلاک تے کم توں کم 8 زخمی ہوئے گئے۔ ایہ علاقہ راجگڑھ دا مرکزی پولیس کمپلیکس سی ، جس وچ پولیس افسران دے لئی تربیت تے رہائشی سہولیات موجود سن۔ ہزاراں پولیس اہلکار مرکز وچ مقیم سن ۔[۲۰۹]
اک ہور واقعہ وچ خیبر پختونخوا دے ضلع دیر بالا وچ اس وقت گیارہ افراد ہلاک ہوئے گئے جدوں پولیس قیدیاں نوں لے جانے والی پولیس وین دے نیڑے سڑک کنارے نصب بم پھٹا۔ جاں بحق ہونے والی بس وچ چار اسکول دے بچے وی ہلاک ہونے والےآں وچ شامل سن ۔
- 10 1کتوبر 2008 نوں 600 مقامی قبائلی رہنماواں کےاک اجلاس وچ جس وچ طالبان نوں بے دخل کرنے دے لئی ملیشیاء بنانے دے لئی تبادلہ خیال جاری سی وچ اک خودکش حملہ آور نے بارود توں بھری گڈی گھسا دتی تے بم پھاڑ دتا جس دے نتیجہ وچ گھٹ توں گھٹ 110 افراد ہلاک تے 200 توں ودھ افراد زخمی ہوئے گئے۔[۲۱۰]
- 13 اکتوبر 2008 نوں سیکولر سیاسی رہنما دی گڈی دے نیڑے ریموٹ کنٹرول بم دھماکا ہويا ، سیکولر سیاسی رہنما سمیت چار افراد سمیت زخمی ہوئے گئے۔ اس دے بعد توں قانون سازاں تے سرکاری اہلکاراں دے خلاف حملےآں دا سلسلہ جاری اے۔ تے عوامی نیشنل پارٹی دا اُتے اس مہینے وچ دوسرا حملہ سی۔ اس حملے نے خیبر پختون خواہ وچ 18:30 بجے بظاہر پشتون سیکولر اے این پی دی ممبر شمین خان نوں نشانہ بنانا سی۔[۲۱۱]
- 16 اکتوبر 2008 نوں اک خودکش بمبار نے وادی سوات دے مزاحمتی علاقے وچ اک بارود توں بھری گڈی نوں پولیس اسٹیشن وچ گھسادتا جس دے نتیجے وچ چار افراد ہلاک تے عمارت نوں تباہ ہوئے گئی۔[۲۱۲]
- 19 اکتوبر 2008 نوں اک علیحدگی پسند گروپ ، بلوچ جمہوریہ آرمی ، نے شمال مغربی صوبہ بلوچستان وچ ہونے والے بم دھماکے دی ذمہ داری قبول کيتی ، جس وچ گھٹ توں گھٹ تن افراد ہلاک تے چھ زخمی ہوئے۔ دھماکا ضلع ڈیرہ بگٹی دے بازار وچ ہويا تے ریموٹ کنٹرول بم موٹرسائیکل وچ نصب سی۔[۲۱۳]
- 26 اکتوبر 2008 نوں مہمند ایجنسی دے گھلانويں دے نیڑے اتوار دے روز اک خود کش حملے وچ گھٹ توں گھٹ 11 افراد ، جنہاں وچوں ست فرنٹیئر کور دے اہلکار تے تن خاصدار شامل سن ، ہلاک تے پنج زخمی ہوئے گئے۔[۲۱۴]
- 27 اکتوبر 2008 نوں کوئٹہ وچ ڈسٹرکٹ کورٹ کمپلیکس دے نیڑے ہوئے بم دھمادے ميں دو افراد ہلاک تے 12 زخمی ہوئے گئے ، انہاں وچوں کچھ شدید زخمی ہوئے۔[۲۱۵]
- 31 اکتوبر 2008 نوں شمال مغربی شہر مردان وچ پولیس اہلکار نوں نشانہ بنانے والے اک خودکش بم دھمادے ميں 8 افراد ہلاک تے 20 زخمی ہوئے گئے۔[۲۱۶]
- 2 نومبر 2008 نوں جنوبی وزیرستان دے مرکزی قصبے وانا دے نیڑے سیکیورٹی چوکی اُتے خودکش بم حملے وچ 8 پاکستانی فوجی ہلاک ہوئے گئے۔[۲۱۷]
- 4 نومبر 2008 نوں ضلع ہنگو وچ منگل دی صبح سیکیورٹی فورس دی چوکی اُتے خودکش حملے وچ 3 سیکیورٹی اہلکاراں سمیت 7 افراد ہلاک تے 6 زخمی ہوئے گئے۔[۲۱۸]
- 6 نومبر 2008 نوں جمعرات دے روز باجوڑایجنسی وچ سالارزئی جرگہ وچ خودکش بمبار نے خود نوں دھماکے توں اڑا دتا جس توں 22 قبائلی ہلاک تے 45 زخمی ہوئے گئے۔ دھمادے ميں ایجنسی ہیڈکوارٹر خار توں 40 کلومیٹر شمال مشرق وچ بٹملانی وچ لشکر (رضاکار ملیشیا) نوں نشانہ بنایا گیا۔[۲۱۹]
- 11 نومبر 2008 نوں پشاور دے اک ہجوم توں بھرے قیوم اسٹیڈیم وچ منگل دے روز اک خودکش بمبار نے خود نوں دھماکے توں اڑا لیا ، جس وچ چار افراد ہلاک تے 13 زخمی ہوئے گئے۔ خیبر پختونخوا دے گورنر اویس احمد غنی حالے پنڈال توں ہی نکلے سن تے سینئر صوبائی وزیر بشیر بلور اپنے راستے توں باہر جا رہے سن ۔ . بشیر بلور ، جو ظاہر ہدف سن ، نے دسیا کہ ہلاک ہونے والےآں وچ انہاں دے دو محافظ وی شامل نيں تے تن زخمی ہوئے نيں۔[۲۲۰]
- 12 نومبر 2008 نوں چارسدہ ضلع وچ بدھ دے روز اک خودکش بمبار نے بارود توں بھری بس نوں اسکول دے گیٹ توں ٹکرا دتا جس دے نتیجے وچ پنج افراد ہلاک ہوئے گئے۔ جوابی فائرنگ وچ 2 افراد ہلاک ہوئے گئے۔ فوجیاں تے عام شہریاں سمیت پندرہ افراد زخمی ہوئے۔[۲۲۱]
- 17 نومبر 2008 نوں سوات خواجہ خیلہ دے علاقے وچ اک خودکش بمبار نے دھماکا خیز مواد توں بھری گڈی نوں سیکیورٹی دی اک چوکی توں ٹکرا دی۔[۲۲۲]
- 19 نومبر 2008 نوں فوج دے ایلیٹ کمانڈو فورس اسپیشل سروس گروپ دے سابق سربراہ ، میجر جنرل (ر) امیر فیصل علوی تے انہاں دے ڈرائیور نوں بدھ دی صبح اسلام آباد دے نیڑے گولی مار دے ہلاک کر دتا گیا۔ امیر فیصل علوی نے 2004 وچ جنوبی وزیرستان دے انگور اڈا وچ شدت پسنداں اُتے پہلے وڈے حملے دے دوران ایس ایس جی نوں کمانڈ کيتا سی ، اوہ کورال پولیس دی حدود وچ پی ڈبلیو ڈی ہاؤسنگ سوسائٹی دے نیڑے اسلام آباد ہائی وے اُتے ڈرائیونگ دے دوران اپنے گھر دے نیڑے ہلاک کردیے گئے۔ ایہ حملہ جنگی زون توں باہر دی فوج اُتے پندرہواں حملہ سی تے آرمی جی ایچ کیو دے مقام راولپنڈی دے آس پاس وچ چھٹا حملہ سی۔[۲۲۳]
- 20 نومبر 2008 نوں باجوڑ ایجنسی دی تحصیل ماموند دی اک مسجد وچ جمعرات دے روز اک خودکش بمبار نے گھٹ توں گھٹ نو افراد نوں ہلاک تے چار نوں زخمی کر دتا۔[۲۲۴]
- 21 نومبر 2008 نوں ڈیرہ اسماعیل خان وچ جمعہ دی صبح ایتھے بس اسٹینڈ دے نیڑے مولوی دی آخری رسومات دے دوران ہونے والے دھمادے ميں 7 افراد ہلاک تے 17 زخمی ہوئے گئے۔[۲۲۵]
- 22 نومبر 2008 نوں ضلع ہنگو دے ٹل دے علاقے ٹنڈارو وچ ہفتے دے روز اک خودکش بمبار نے اک مسجد وچ خود نوں دھماکے توں اڑالیا جس توں 6 افراد ہلاک تے 15 زخمی ہوئے گئے۔ جدوں کہ ہفتے دے روز دیر گئے لاہور دے الہامرا کلچرل کمپلیکس دے نیڑے تن دھماکےآں دے سلسلے وچ اک نوعمر سمیت گھٹ توں گھٹ تن افراد زخمی ہوئے گئے ، جتھے بین الاقوامی ورلڈ پرفارمنگ آرٹس فیسٹول جاری سی۔[۲۲۶]
- 28 نومبر 2008 نوں جمعہ دے روز بناں دے علاقے ڈومیل دے علاقے پشاور بناں روڈ اُتے اک خودکش بمبار نے اپنے دھماکا خیز مواد توں بھری کوچ نوں پولیس دی گڈی توں ٹکرایا جس توں چار پولیس سمیت 9 افراد ہلاک تے 16 زخمی ہوئے گئے۔[۲۲۷]
- یکم دسمبر 2008 نوں پیر دے روز مینگورہ توں تقریباْ seven ست کلومیٹر شمال مشرق وچ سنگاٹا سیکیورٹی پوسٹ دے نیڑے خودکش بمبار نے بارود توں بھری ٹرک نوں اڑا دتا جدوں دس افراد ہلاک تے 49 زخمی ہوئے گئے۔[۲۲۸]
- 5 دسمبر 2008 نوں شمال مغربی پاکستان دے اُتے ہجوم بازاراں وچ دو بم پھٹنے توں گھٹ توں گھٹ 27 افراد ہلاک تے درجناں زخمی ہوئے گئے۔ پشاور دے قلب وچ ہوئے اک دھمادے ميں 21 افراد ہلاک تے 5 فٹ گہرائی وچ (1.5 میٹر) گڑھا پیدا ہويا۔ اورکزئی دے قبائلی ضلع اورکزئی دے اک بازار وچ کار بم دھمادے ميں 6 افراد ہلاک ہوئے گئے۔ کسی نے وی فوری طور اُتے دونے حملےآں دی ذمہ داری قبول نئيں کيتی۔[۲۲۹]
- 28 دسمبر 2008 نوں اتوار دے روز ضلع بونیر دے اک سرکاری اسکول وچ اک پولنگ اسٹیشن دے نیڑے کار بم حملے وچ گھٹ توں گھٹ 36 افراد ہلاک ہوئے گئے۔ اس دھمادے ميں 16 افراد زخمی ہوئے۔ایہ دھماکا صمنی الیکشن وچ پولنگ اسٹیشن اُتے ہويا۔[۲۳۰]
- 4 جنوری 2009 نوں ڈیرہ اسماعیل خان وچ ملتان روڈ اُتے واقع اک امام بارگاہ دے نیڑے گورنمنٹ پولی ٹیکنک کالج دے سامنے خودکش حملہ آور نے خود نوں دھماکے توں اڑادتا جس توں گھٹ توں گھٹ ست افراد ہلاک ہوئے گئے ، جنہاں وچ تن پولیس اہلکار تے دو صحافی سن ۔ تقریباْ 25 افراد زخمی ہوئے ، جنہاں وچ زیادہ تر پولیس اہلکار سن ۔[۲۳۱]
- 10 جنوری 2009 نوں ہنگو وچ حریف فرقےآں دے وچکار زبردست فائرنگ دا تبادلہ ہفتہ دے روز وی جاری رہیا جس وچ خونریزی روکنے دے لئی ابتدائی جنگ بندی دی کوشش کيتی گئی سی۔ سرکاری ذرائع نے دسیا اے کہ دو روزہ لڑائی وچ اہل سنت والجماعت دے مقامی باب دے ڈپٹی چیئرمین مفتی رستم سمیت 26 افراد ہلاک تے متعدد زخمی ہوئے گئے نيں۔[۲۳۲]
- 26 جنوری 2009 نوں پولیس دا کہنا اے کہ شمال مغربی پاکستان وچ اک بم دھمادے ميں گھٹ توں گھٹ پنج افراد ہلاک تے متعدد زخمی ہوئے گئے۔ ایہ بم ، اک موٹرسائیکل توں منسلک سی، دھماکا ڈیرہ اسماعیل خان دے قصبے وچ اک مصروف مین روڈ اُتے کيتا گیا۔[۲۳۳] جدوں کہ اک ہور واقعے وچ ، جنوب مغربی شہر کوئٹہ وچ ہزارہ ڈیموکریٹک پارٹی دے چیئرمین حسین علی یوسفی نوں لشکر جھنگوی نے فائرنگ کر کے ہلاک کر دتا۔[۲۳۴]
- 3 فروری 2009 نوں منگل دی شام ڈیرہ اسماعیل خان ضلع دے محلہ جوگین والا وچ سنی مسجد اُتے دستی بم دے حملے وچ اک شخص ہلاک تے 18 زخمی ہوئے گئے۔[۲۳۵]
- 5 فروری 2009 نوں جمعرات دے روز ڈیرہ غازیخان مسجد دے باہر شیعہ نمازیاں دے ہجوم وچ اک مشتبہ خودکش بم دھمادے ميں 32 افراد ہلاک ہوئے گئے۔ پولیس نے دسیا کہ اس دھمادے ميں اک مذہبی اجتماع توں کچھ دیر پہلے ، اندھیرے دے بعد الحسینیہ مسجد وچ داخل ہونے والے درجناں افراد نوں نشانہ بنایا گیا۔[۲۳۶]
- 7 فروری 2009 نوں خیبر پختون خواہ دے نیڑے پنجاب دے ضلع میانوالی وچ اک چوکی اُتے حملے وچ گھٹ توں گھٹ ست اہلکار ہلاک ہوئے گئے۔[۲۳۷]
- 11 فروری 2009 نوں عوامی نیشنل پارٹی (اے این پی) دے صوبائی قانون ساز عالم زیب خان بدھ دے روز ریموٹ کنٹرول دھمادے ميں ہلاک تے 8 افراد زخمی ہوئے گئے۔ ایہ بم پشاور وچ دلازک روڈ اُتے مقتول ایم پی اے دی رہائش گاہ دے نیڑے کھڑی موٹرسائیکل اُتے نصب سی۔ اک سال توں وی کم عرصے وچ ایہ اے این پی اُتے چھٹا حملہ سی۔[۲۳۸]
- 17 فروری 2009 نوں شمال مغربی پاکستان وچ اک سرکاری اہلکار دے گھر دے باہر پھٹنے والے کار بم دھمادے ميں گھٹ توں گھٹ تن افراد ہلاک ہوئے گئے۔ بمبار نے پشاور شہر دے نیڑے نواحی علاقے بایزید خیل وچ طالبان مخالف میئر نوں نشانہ بنایا۔ اوہ بچ گیا لیکن متعدد افراد نوں چوٹ پہنچی۔[۲۳۹]
- 20 فروری 2009 نوں ڈیرہ اسماعیل خان وچ جمعہ دے روز کرفیو نافذ کر دتا گیا سی تے فوج نے ہنگامےآں نوں روکیا، پہلے ازاں جنوبی ڈیرہ اسماعیل خان ضلع وچ اک خودکش بمبار نے گھٹ توں گھٹ 30 شیعہاں نوں ہلاک تے 157 نوں زخمی کر دتا سی۔ عینی شاہدین نے دسیا کہ شیعہ رہنما شیر زمان دی آخری رسومات اُتے دھماکے دے بعد جدوں فائرنگ کيتی گئی تاں پولیس ’بھج گئی‘ شیعہ رہنما شیر زمان نوں اک دن پہلے ہی فائرنگ کر کے ہلاک کر دتا گیا سی۔[۲۴۰]
- 2 مارچ 2009 نوں پیر دے روز بلوچستان دے ضلع پشین وچ لڑکیوں دے اک مذہبی اسکول وچ خودکش بمبار نے پنج افراد نوں ہلاک تے 12 نوں زخمی کر دتا۔[۲۴۱]
- 3 مارچ 2009 نوں قذافی اسٹیڈیم دے نیڑے ، لاہور وچ اسٹیڈیم دے نیڑے ، دو بساں وچ سری لنکن کرکٹرز تے عہدیداراں نوں لے جانے والے قافلے اُتے 12 بندوق برداراں نے فائرنگ کردتی۔ کرکٹرز دوسرے ٹیسٹ میچ دے تیسرے دن پاکستانی کرکٹ ٹیم دے خلاف کھیلنے جا رہے سن ۔ سری لنکن کرکٹ ٹیم دے چھ ارکان زخمی ہوئے۔ چھ پاکستانی پولیس اہلکار تے دو عام شہری ہلاک ہوئے گئے۔[۲۴۲]
- 7 مارچ 2009 نوں پشاور وچ بم توں بھری گڈی پھٹ گئی جدوں پولیس نے لاش نوں کھینچنے دی کوشش کيتی تاں اٹھ افراد ہلاک تے پنج زخمی ہوئے گئے۔ جاں بحق ہونے والےآں وچ ست پولیس اہلکار سن جدوں کہ دوسرا راہگیر سی۔ اک ہور واقعے وچ ، درہ آدم خیل قصبے وچ سڑک کنارے نصب بم دھمادے ميں تن شہری ہلاک تے چار فوجی زخمی ہوئے گئے۔[۲۴۳]
- 11 مارچ 2009 نوں خیبر پختونخوا دے سینئر وزیر تے عوامی نیشنل پارٹی دے رہنما بشیر بلور قاتلانہ حملے وچ بال بال بچ گئے ، جس دے نتیجے وچ بدھ دے روز پشاور دی نمک منڈی وچ دو مشتبہ خودکش حملہ آوراں سمیت چھ افراد ہلاک ہوئے گئے۔ فائرنگ ، دستی بم حملے تے خودکش دھمادے ميں اک نوجوان لڑکی سمیت چار افراد جنہاں دی گذشتہ اتوار نوں شادی ہوئی سی ، شدید زخمی ہوئے گئے سن ۔[۲۴۴]
- 16 مارچ 2009 نوں پیرواڈھائی دے مقام اُتے راولپنڈی دے مصروف ترین بس اسٹینڈ دے نیڑے پیر دے روز خودکش حملہ آور نے خود نوں دھماکے توں اڑالیا جس دے نتیجے وچ گھٹ توں گھٹ 14 افراد ہلاک تے 17 زخمی ہوئے گئے۔[۲۴۵]
- 18 مارچ 2009 نوں منگل دی رات ضلع لوئر دیر دے ضلع چکدرہ وچ مالاکنڈ یونیورسٹی دے داخلی دروازے اُتے 100 توں ودھ نامعلوم مسلح افراد نے پولیس دی گڈی اُتے حملہ کر کے 3 پولیس اہلکاراں سمیت 5 افراد نوں ہلاک تے چار نوں زخمی کر دتا۔[۲۴۶]
- 23 مارچ 2009 نوں پیر نوں اسلام آباد وچ پولیس اسپیشل برانچ دے دفتر دے باہر خودکش بم دھمادے ميں اک سیکیورٹی اہلکار ہلاک تے تن زخمی ہوئے گئے۔[۲۴۷]
- 26 مارچ 2009 نوں جمعرات دے روز جنوبی وزیرستان دے جندولہ دے نیڑے تحریک طالبان پاکستان دے سربراہ بیت اللہ محسود دے مخالفین نوں نشانہ بنانے والے اک ریستوراں وچ خودکش حملے وچ گھٹ توں گھٹ 10 افراد ہلاک تے 25 زخمی ہوئے گئے۔[۲۴۸]
- 27 مارچ 2009 نوں خیبر ایجنسی دے علاقہ جمرود وچ پشاور طورخم شاہراہ اُتے جمعہ دے اجتماع دے دوران اک مسجد اُتے بظاہر خودکش حملے وچ 76 افراد ہلاک تے 100 توں ودھ زخمی ہوئے گئے۔ اُتے ، انٹیلیجنس ذرائع نے مرنے والےآں دی تعداد 86 دسی لیکن پولیٹیکل انتظامیہ دے اہلکار ہلاکتاں دی تعداد 50 دسی۔[۲۴۹]
- 30 مارچ 2009 نوں پیر نوں بھارت دی سرحد دے نیڑے لاہور وچ واقع مناواں پولیس ٹریننگ اسکول اُتے پیر دے روز 10 دہشت گرداں نے بندوقاں تے دستی بماں توں حملہ کيتا جس وچ گھٹ توں گھٹ 8 پولیس بھرتی اہلکار تے اک شہری ہلاک ہوئے گئے۔ سیکیورٹی فورسز نے اٹھ گھینٹے توں زیادہ جاری رہنے والے آپریشن وچ اسکول اُتے دوبارہ کنٹرول حاصل کر ليا۔ تقریباً 93 کیڈٹ تے شہری زخمی وی ہوئے۔[۲۵۰]
- 4 اپریل 2009 نوں اسلام آباد دے مارگلہ روڈ اُتے ہفتے دے روز اک خودکش بمبار نے فرنٹیئر کانسٹیبلری (ایف سی) دے کیمپ اُتے حملہ کيتا ، حملہ آور دے علاوہ گھٹ توں گھٹ اٹھ ایف سی اہلکار تے اک شہری ہلاک تے 12 زخمی ہوئے گئے۔[۲۵۱]
- 5 اپریل 2009 نوں اتوار دے روز چکوال وچ اک امام بارگاہ وچ شیعہ مذہبی اجتماع وچ خودکش بمبار نے خود نوں دھماکے توں اڑا لیا ، جس دے نتیجے وچ گھٹ توں گھٹ 22 افراد ہلاک تے 60 زخمی ہوئے گئے۔ حملہ آور نے شیعہ مسجد دے گیٹ اُتے حملہ کيتا جتھے نیڑے 1200 افراد مذہبی اجتماع وچ شریک سن ۔[۲۵۲]
- 6 اپریل 2009 نوں پولیس نوں پیر دے روز ضلع مانسہرہ دے شنکیاری علاقے وچ تن مقامی امدادی کارکناں دی گولیاں توں چھلنی لاشاں ملیاں۔[۲۵۳]
- 15 اپریل 2009 نوں شمال مغربی پاکستان وچ اک خود کش کار بمبار نے سیکیورٹی پوسٹ اُتے حملہ کيتا ، جس وچ گھٹ توں گھٹ 18 افراد ہلاک ہوئے گئے ، انہاں وچوں 9 پولیس تے پنج ہور زخمی ہوئے گئے۔ حملہ آور نے اپنا دھماکا خیز مواد اس وقت پھاڑا جدوں اوہ پشاور شہر دے نواحی قصبے چارسدہ وچ اک چودی ميں داخل ہونے وچ کامیاب ہويا۔[۲۵۴]
- 18 اپریل 2009 نوں اک خودکش حملہ آور نے ہفتے دے روز شمال مغربی پاکستان دے شہر ہنگو دے دوآبہ دے علاقے وچ اک چوکی اُتے کار بم دھمادا کیہ ، جس وچ 5 سیکیورٹی اہلکاراں سمیت گھٹ توں گھٹ 22 افراد ہلاک تے 15 زخمی ہوئے گئے۔[۲۵۵]
- 26 اپریل 2009 نوں شمال مغربی پاکستان وچ اک کھلونا بم توں کھیلنے دی غلطی توں ہونے والے بم دھمادا ميں 12 بچے ہلاک ہوئے گئے۔ بچےآں دی موت بم دے پھٹنے دے بعد ہوئی ، جو فٹ بال دی طرح ہی سی ، ہفتہ دے روز لوئر دیر ضلع وچ پھٹا۔[۲۵۶]
- 29 اپریل 2009 نوں کراچی وچ ٹارگٹ کلنگ نے شہر دے مختلف علاقےآں وچ نامعلوم مسلح افراد نے 34 افراد دیاں جاناں لے لاں تے 40 نوں زخمی کر دتا۔ 28 اپریل تک اک ماہ تک جاری رہنے والے تشدد دے واقعات وچ ، پولیس ریکارڈ توں پتہ چلدا اے کہ ہلاکتاں دے مختلف واقعات وچ 16 افراد نوں گولی مار دے ہلاک کيتا گیا سی تے 54 زخمی ہوئے سن ۔ اعدادوشمار نے ہور دسیا کہ مجموعی طور اُتے لوکاں وچوں 43 افراد دا تعلق پختون برادری توں سی جدوں کہ ست افراد اردو بولنے والے سن ۔[۲۵۷]
- 5 مئی 2009 نوں منگل دی صبح پشاور چھاؤنی توں 12 کلومیٹر مغرب وچ واقع پشاور بارہ روڈ اُتے اک چوکی دے نیڑے بارود توں بھری کار اک پک اپ توں ٹکرا گئی ، جس دے نتیجے وچ 7 افراد ، دو بچے تے انہاں وچ فرنٹیئر کور دا اک فوجی ہلاک تے 48 زخمی ہوئے گئے۔[۲۵۸]
- 11 مئی 2009 نوں پیر دے روز دارا آدم خیل دے نواح وچ اک ایف سی چوکی دے نیڑے اک خودکش بمبار نے اپنی بارود توں بھری گڈی نوں دھماکے توں اڑا دتا ، جس وچ اٹھ شہری تے دو سکیورٹی اہلکار ہلاک تے 27 ہور افراد زخمی ہوئے۔[۲۵۹]
- 14 مئی 2009 نوں شہر وچ تن دستی بم پھٹنے توں 9 پولیس اہلکار زخمی ہوئے گئے۔[۲۶۰]
- 16 مئی 2009 نوں ہفتہ دے روز دو مسلسل بم دھماکےآں توں پشاور لرز اٹھا ، جس وچ 13 افراد ہلاک تے 34 ہور زخمی ہوئے گئے۔ بارسکو دے علاقے وچ اک طاقتور کار بم دھمادے ميں 12 افراد ہلاک تے 31 ہور زخمی ہوئے گئے ، جنہاں وچ اسکول دے بچے تے خواتین وی شامل نيں ، جدوں کہ پشاور صدر دے گورا بازار وچ اک کم شدت والے آلے توں اک نابالغ بچی جاں بحق تے تن زخمی ہوئے گئے۔[۲۶۱]
- 21 مئی 2009 نوں جمعرات دی شام ٹانک دے جنڈولا علاقے وچ فرنٹیئر کور (ایف سی) دے قلعے دے نیڑے خودکش حملے وچ کم توں کم 9 افراد ہلاک تے 25 زخمی ہوئے گئے۔[۲۶۲]
- 22 مئی 2009 نوں پشاور دے سنیما روڈ دے علاقے وچ جمعہ دی شام اک سنیما دے باہر طاقتور کار بم پھٹنے توں 10 افراد ہلاک تے 75 زخمی ہوئے گئے۔[۲۶۳]
- 27 مئی 2009 نوں خودکش حملہ آوراں نے راجگڑھ سٹی پولیس آفیسر (سی سی پی او) تے انٹر سروسز انٹیلیجنس (آئی ایس آئی) دے دفتراں دے نیڑے بدھ دے روز 100 کلوگرام بارود توں بھری ہوئی اک گڈی نوں دھماکے توں اڑا دتا جس وچ گھٹ توں گھٹ 27 افراد ہلاک تے 326 زخمی ہوئے ، ریسکیو 15 پولیس سروس دی دو منزلہ عمارت نوں تباہ کرنے دے علاوہ۔ دہشت گردی دے خلاف جنگ دے آغاز دے بعد آئی ایس آئی اُتے ایہ دوسرا حملہ سی۔[۲۶۴]
- 28 مئی 2009 نوں جمعرات دے روز دھماکےآں دے اَگڑ پِچھڑ خیبر پختون خواہ وچ ہلاکتاں ہوگئياں ، پنج پولیس اہلکاراں سمیت 13 افراد ہلاک تے 90 توں ودھ زخمی ہوئے گئے۔ پشاور وچ تن دھماکے ہوئے ، انہاں وچوں اک خودکش حملہ آور نے پولیس چوکی نوں نشانہ بنایا تے اک خودکش حملہ آور نے ڈیرہ اسماعیل خان وچ سیکیورٹی چوکی اُتے حملہ کيتا۔[۲۶۵]
- 5 جون 2009 نوں اپر دیر ضلع دے حیاگئی شرقئی پنڈ وچ اک خودکش بمبار نے مسجد دے باہر خود نوں دھماکے توں اڑا لیا جدوں جمعہ دی نماز دے دوران 40 افراد ہلاک تے 70 زخمی ہوئے گئے۔[۲۶۶]
- 6 جون 2009 نوں ہفتہ دے روز اسلام آباد وچ پولیس ہیلپ لائن یونٹ ، ریسکیو 15 دے خلاف اک نوجوان دے خودکش حملے دے بعد دو پولیس اہلکار ہلاک ہوئے گئے۔ گھٹ توں گھٹ چار ہور پولیس اہلکار زخمی ہوئے۔[۲۶۷]
- 8 جون 2009 نوں کراچی وچ سیاسی دھڑاں دے وچکار دشمنیاں توں پھوٹ پڑنے والی تشدد دی لہر بدستور پھیل رہی ، کیونجے پیر نوں ہور 12 افراد ٹارگٹ کلنگ دا شکار ہوئے گئے۔ اس طرح ، جون دے پہلے ہفتے دے دوران ٹارگٹ کلنگ دا نشانہ بننے والے سیاسی کارکناں دی تعداد 35 ہوئے گئی۔ بیشتر متاثرین ایم کیو ایم (الطاف) تے ایم کیو ایم (حققی) دھڑاں دی خونی دشمنی دا شکار ہوئے گئے سن ۔[۲۶۸]
- 9 جون 2009 نوں پشاور وچ منگل دے روز اک وڈے اسٹار پرل کانٹینینٹل ہوٹل وچ ٹرک وچ موجود بم دھماکے توں پھٹ گیا جس دے نتیجے وچ 11 افراد جاں بحق تے 60 توں زیادہ زخمی ہوئے گئے۔ حملہ آور رات تقریباً 30۔10 بجے دو گڈیاں اُتے مشتمل کمپاؤنڈ وچ داخل ہوئے تے اہک بوتل توں سیکیورٹی گارڈز اُتے اسپرے کيتا۔ ہوٹل دا گیٹ تے دوسرے گارڈ نوں کو ہوٹل دی پارکنگ وچ اڑا دتا گیا۔ بعد وچ ہلاکتاں دی تعداد 17 ہوئے گئی۔[۲۶۹]
- 12 جون 2009 نوں گڑھی شاہو کے علاقے علامہ اقبال روڈ اُتے یونیورسٹی نعیمیہ مدرسہ وچ خودکش حملہ آور نے خود نوں دھماکے توں اڑا لیا جس توں چھ افراد ہلاک تے پنج زخمی ہونے دے نال ، اک معروف سنی بریلوی عالم دین سرفراز احمد نعیمی نوں قتل کر دتا گیا نماز جمعہ دے فورا بعد ہی لاہور۔ نوشہرہ وچ ، گرینڈ ٹرنک روڈ اُتے واقع کنٹونمنٹ دے علاقے وچ نماز جمعہ دے دوران اک خودکش بمبار نے بارود توں بھری گڈی نوں مسجد وچ گھسادتا جدوں کہ پنج نمازی ہلاک تے 105 ہور زخمی ہوئے گئے۔ نوشہرہ حملہ تنازع زون توں باہر فوج اُتے ایسا سولہواں حملہ سی تے نوشہرہ وچ دوسرا حملہ۔ بعد وچ تحریک طالبان پاکستان نے جمعہ دے روز پشاور ، نوشہرہ تے لاہور وچ تن خود کش حملےآں دی ذمہ داری قبول کردے ہوئے کہیا اے کہ جلد ہی اس طرح دے تے حملے وی کیتے جاواں گے۔[۲۷۰]
- 14 جون 2009 نوں اتوار دے روز ڈیرہ اسماعیل خان وچ مصروف بازار وچ زوردار دھماکے دے نتیجے وچ نو افراد ہلاک تے 40 توں زیادہ زخمی ہوئے گئے۔[۲۷۱]
- 26 جون 2009 نوں آزاد جموں و کشمیر (اے جے کے) دے مظفر آباد وچ آزاد جموں وکشمیر وچ اس طرح دے پہلے حملے وچ جمعہ دے روز اک خودکش بمبار نے دو فوجیاں نوں ہلاک کر دتا جدوں اس نے اپنے آپ نوں اک فوجی گڈی دے نیڑے اڑا لیا۔[۲۷۲]
۔
ہور ویکھو
سودھوحوالے
سودھو- ↑ «دہشت گردی کيتا اے ؟». Dawn News Television. 21 نومبر، 2013. تاریخ وارد شده در
|date=
را بررسی کنید (کمک) - ↑ سورۃ مائدہ آیت 32
- ↑ سورۃ منافقون سورۃ نمبر 63 پارہ نمبر 28
- ↑ سورۃ بقرۃ آیات نمبر 11؛12
- ↑ سورۃ تکویر آیت نمبر8، آیت نمبر9
- ↑ سورۃ النحل آیات نمبر 58: 59
- ↑ بخاري، الصحيح، کتاب الفتن، باب قول النبي صلی الله عليه وآله وسلم : لا ترجعوا بعدي کفارا يضرب بعضکم رقاب بعض، 6: 2594، رقم: 6668
- ↑ بخاري، الصحيح، کتاب الحج، باب الخطبة أيام مني، 2: 620، رقم: 1654، بخاري، کتاب العلم، باب قول النبي صلی الله عليه وآله وسلم : رب مبلغ أوعی من سامع، 1: 37، رقم: 67، مسلم، الصحيح، کتاب القسامة والمحاربين والقصاص والديات، باب تغليظ تحريم الدماء والأعراض والأموال، 3: 1305, 1306، رقم: 1679
- ↑ بخاری، الصحيح، کتاب الفتن، باب ظهور الفتن، 6: 2590، الرقم: 6652
- ↑ متی باب نمبر 10 آیت 34: 36
- ↑ کتاب استشناء: باب نمبر 20 آیت نمبر 10
- ↑ باب نمبر 13 دی آیت نمبر پندرہ سولہ
- ↑ سورۃ بقرہ آیت 256
- ↑ سورۃ کافرون
- ↑ Aaron Ulrich (Editor); Edward FeuerHerd (Producer & Director). (2005 & 2006) (Box set, Color, Dolby, DVD-Video, Full Screen, NTSC). Heart of Darkness: The Vietnam War Chronicles 1945–1975. [Documentary]. Koch Vision. Event occurs at 321 minutes. ISBN 1-4172-2920-9.
- ↑ Dunnigan, James & Nofi, Albert: Dirty Little Secrets of the Vietnam War: Military Information You're Not Supposed to Know. St. Martin's Press, 2000, page 284. ISBN 0-312-25282-X
- ↑ ب پ ت Aaron Ulrich (Editor); Edward FeuerHerd (Producer & Director). (2005 & 2006) (Box set, Color, Dolby, DVD-Video, Full Screen, NTSC). Heart of Darkness: The Vietnam War Chronicles 1945–1975. [Documentary]. Koch Vision. Event occurs at 321 minutes. ISBN 1-4172-2920-9.
- ↑ Welle (www.dw.com)، Deutsche. «دہشت گردی توں سب توں زیادہ متاثرہ دس ملکاں | DW | 13.12.2017». DW.COM.
- ↑ Welle (www.dw.com)، Deutsche. «دہشت گردی توں متعلق اقوام متحدہ دی لسٹ، 139 ناں پاکستان توں | DW | 04.04.2018». DW.COM.
- ↑ http://www.johnstonsarchive.net/terrorism/wrjp255a.html
- ↑ http://www.johnstonsarchive.net/terrorism/incidents/19991031a.html
- ↑ http://www.johnstonsarchive.net/terrorism/incidents/20010911a.html
- ↑ http://www.johnstonsarchive.net/terrorism/incidents/20010911a.html
- ↑ http://www.johnstonsarchive.net/terrorism/incidents/20010911a.html
- ↑ http://www.johnstonsarchive.net/terrorism/anthrax.html
- ↑ http://www.johnstonsarchive.net/terrorism/anthrax.html
- ↑ http://www.johnstonsarchive.net/terrorism/incidents/20050321a.html
- ↑ http://www.johnstonsarchive.net/terrorism/incidents/20061002a.html
- ↑ http://www.johnstonsarchive.net/terrorism/incidents/20091105a.html
- ↑ http://www.johnstonsarchive.net/terrorism/incidents/20100218a.html
- ↑ http://www.johnstonsarchive.net/terrorism/incidents/20100304a.html
- ↑ http://www.johnstonsarchive.net/terrorism/incidents/20110108a.html
- ↑ http://www.johnstonsarchive.net/terrorism/incidents/20120805a.html
- ↑ http://www.johnstonsarchive.net/terrorism/incidents/20130415a.html
- ↑ http://www.johnstonsarchive.net/terrorism/incidents/20140413a.html
- ↑ http://www.johnstonsarchive.net/terrorism/incidents/20140608a.html
- ↑ http://www.johnstonsarchive.net/terrorism/incidents/20141220a.html
- ↑ http://www.johnstonsarchive.net/terrorism/incidents/20150617a.html
- ↑ http://www.johnstonsarchive.net/terrorism/incidents/20151127a.html
- ↑ http://www.johnstonsarchive.net/terrorism/incidents/20151202a.html
- ↑ http://www.johnstonsarchive.net/terrorism/incidents/20171031a.html
- ↑ http://www.johnstonsarchive.net/terrorism/wrjp255a.html
- ↑ en:Terrorist incidents in Pakistan in 2001
- ↑ en:Terrorist incidents in Pakistan in 2001#cite note-1
- ↑ en:Terrorist incidents in Pakistan in 2002
- ↑ en:Terrorist incidents in Pakistan in 2002
- ↑ en:Terrorist incidents in Pakistan in 2002
- ↑ en:Terrorist incidents in Pakistan in 2002
- ↑ en:2002 Karachi bus bombing
- ↑ en:Terrorist incidents in Pakistan in 2002#cite note-6
- ↑ http://news.bbc.co.uk/2/hi/world/south_asia/2126786.stm
- ↑ http://news.bbc.co.uk/2/hi/south_asia/2173184.stm
- ↑ https://www.dawn.com/news/52044/three-nurses-killed-in-taxila-chapel-attack
- ↑ en:Terrorist incidents in Pakistan in 2002#cite note-10
- ↑ http://news.bbc.co.uk/2/hi/south_asia/2332779.stm
- ↑ https://www.cbc.ca/news/world/bus-explosion-in-pakistan-kills-two-1.331248
- ↑ http://news.bbc.co.uk/2/hi/south_asia/2544935.stm
- ↑ http://news.bbc.co.uk/2/hi/south_asia/2605839.stm
- ↑ en:Terrorist incidents in Pakistan in 2003#cite note-1
- ↑ https://www.dawn.com/news/86983/two-injured-in-faisalabad-mosque-attack
- ↑ http://news.bbc.co.uk/2/hi/south_asia/2973288.stm
- ↑ en:Terrorist incidents in Pakistan in 2003#cite note-4
- ↑ https://www.dawn.com/news/118945/azam-tariq-gunned-down-in-islamabad
- ↑ http://news.bbc.co.uk/2/hi/south_asia/3318449.stm
- ↑ https://www.cbc.ca/news/world/musharraf-survives-second-assassination-attempt-in-two-weeks-1.359952
- ↑ en:Terrorist incidents in Pakistan in 2004#cite note-1
- ↑ http://news.bbc.co.uk/2/hi/south_asia/3524851.stm
- ↑ en:2004 Quetta Ashura massacre
- ↑ http://news.bbc.co.uk/2/hi/south_asia/3679533.stm
- ↑ http://news.bbc.co.uk/2/hi/south_asia/3693023.stm
- ↑ en:Terrorist incidents in Pakistan in 2004#cite note-5
- ↑ en:Terrorist incidents in Pakistan in 2004#cite note-6
- ↑ en:Terrorist incidents in Pakistan in 2004#cite note-6
- ↑ en:Terrorist incidents in Pakistan in 2004#cite note-6
- ↑ en:Terrorist incidents in Pakistan in 2004
- ↑ https://www.cbc.ca/news/world/pakistan-s-pm-designate-survives-assassination-attempt-1.514614
- ↑ «Archive copy». بایگانیشده از اصلی در ۲۰۱۸-۰۵-۰۱. دریافتشده در ۲۰۲۰-۱۰-۰۴.
- ↑ https://www.dawn.com/news/367007/twin-blasts-leave-8-dead-in-karachi
- ↑ https://www.tribuneindia.com/2004/20040901/world.htm#4
- ↑ en:Terrorist incidents in Pakistan in 2004#cite note-11
- ↑ http://news.bbc.co.uk/2/hi/south_asia/3706506.stm
- ↑ en:2004 Multan bombing
- ↑ http://news.bbc.co.uk/2/hi/south_asia/3731418.stm
- ↑ http://news.bbc.co.uk/2/hi/south_asia/3731418.stm
- ↑ http://news.bbc.co.uk/2/hi/south_asia/4157867.stm
- ↑ en:Terrorist incidents in Pakistan in 2005#cite note-2
- ↑ en:Terrorist incidents in Pakistan in 2005
- ↑ en:Terrorist incidents in Pakistan in 2005#cite note-2
- ↑ http://news.bbc.co.uk/2/hi/south_asia/4594023.stm
- ↑ https://www.dawn.com/news/157943/bomb-blasts-in-lahore-kill-six-hurt-scores
- ↑ http://news.bbc.co.uk/2/hi/south_asia/4317998.stm
- ↑ en:Terrorist incidents in Pakistan in 2005#cite note-2
- ↑ en:Terrorist incidents in Pakistan in 2005#cite note-9
- ↑ http://news.bbc.co.uk/2/hi/south_asia/4509160.stm
- ↑ http://news.bbc.co.uk/2/hi/south_asia/4552322.stm
- ↑ http://news.bbc.co.uk/2/hi/south_asia/4646016.stm
- ↑ https://www.dawn.com/news/177566/13-killed-by-bomb-blast-on-lahore-bound-bus
- ↑ en:Terrorist incidents in Pakistan in 2006#cite note-3
- ↑ http://news.bbc.co.uk/2/hi/south_asia/4765170.stm
- ↑ http://news.bbc.co.uk/2/hi/south_asia/4792116.stm
- ↑ en:Jamaat Ahle Sunnat
- ↑ http://news.bbc.co.uk/2/hi/south_asia/5070648.stm
- ↑ http://news.bbc.co.uk/2/hi/south_asia/5082770.stm
- ↑ http://news.bbc.co.uk/2/hi/south_asia/5087144.stm
- ↑ en:Terrorist incidents in Pakistan in 2006#cite note-3
- ↑ http://news.bbc.co.uk/2/hi/south_asia/5289880.stm
- ↑ en:Terrorist incidents in Pakistan in 2006#cite note-3
- ↑ https://www.dawn.com/news/209679/six-killed-in-barkhan-explosion
- ↑ http://news.bbc.co.uk/2/hi/south_asia/5413680.stm
- ↑ http://news.bbc.co.uk/2/hi/south_asia/6070596.stm
- ↑ en:2006 Dargai bombing
- ↑ https://www.dawn.com/news/228209/four-die-in-refugee-camp-blast
- ↑ en:Terrorist incidents in Pakistan in 2007
- ↑ en:Terrorist incidents in Pakistan in 2007
- ↑ http://news.bbc.co.uk/2/hi/south_asia/6309965.stm
- ↑ en:Terrorist incidents in Pakistan in 2007
- ↑ en:Terrorist incidents in Pakistan in 2007
- ↑ en:Terrorist incidents in Pakistan in 2007
- ↑ en:Terrorist incidents in Pakistan in 2007
- ↑ https://www.dawn.com/news/241979/15-killed-in-attack-on-two-villages
- ↑ en:Terrorist incidents in Pakistan in 2007
- ↑ en:12 May Karachi violence
- ↑ en:Terrorist incidents in Pakistan in 2007
- ↑ https://www.dawn.com/news/250109/tribal-chief-journalist-killed-in-bomb-blast
- ↑ https://www.dawn.com/news/251000/three-killed-in-bomb-attack
- ↑ https://www.dawn.com/news/253206/11-killed-in-attack-from-afghanistan-nato-says-60-insurgents-dead
- ↑ en:Terrorist incidents in Pakistan in 2007
- ↑ en:Terrorist incidents in Pakistan in 2007
- ↑ en:Terrorist incidents in Pakistan in 2007
- ↑ en:Terrorist incidents in Pakistan in 2007
- ↑ en:Terrorist incidents in Pakistan in 2007
- ↑ https://www.dawn.com/news/256952/another-carnage-visits-capital-17-killed-in-suicide-bombing-ppp-reception-camp-targeted-at-cj-rally-venue
- ↑ http://news.bbc.co.uk/2/hi/south_asia/6905808.stm
- ↑ en:Terrorist incidents in Pakistan in 2007
- ↑ en:Terrorist incidents in Pakistan in 2007
- ↑ http://news.bbc.co.uk/2/hi/south_asia/6927188.stm
- ↑ en:2007 Parachinar bombing
- ↑ en:Terrorist incidents in Pakistan in 2007
- ↑ en:September 2007 bombings in Rawalpindi
- ↑ en:Terrorist incidents in Pakistan in 2007
- ↑ en:Terrorist incidents in Pakistan in 2007
- ↑ en:Terrorist incidents in Pakistan in 2007
- ↑ en:Terrorist incidents in Pakistan in 2007
- ↑ en:Terrorist incidents in Pakistan in 2007
- ↑ en:2007 Karsaz bombing
- ↑ en:Terrorist incidents in Pakistan in 2007
- ↑ en:Terrorist incidents in Pakistan in 2007
- ↑ https://www.dawn.com/news/273641/suicide-attack-in-top-security-zone-seven-killed-31-injured
- ↑ en:Terrorist incidents in Pakistan in 2007
- ↑ en:Terrorist incidents in Pakistan in 2007
- ↑ en:Terrorist incidents in Pakistan in 2007
- ↑ en:Terrorist incidents in Pakistan in 2007
- ↑ https://www.dawn.com/news/279832/suicide-bombing-hits-children-s-bus-7-injured
- ↑ en:Terrorist incidents in Pakistan in 2007
- ↑ en:Terrorist incidents in Pakistan in 2007
- ↑ en:Terrorist incidents in Pakistan in 2007
- ↑ http://news.bbc.co.uk/2/hi/south_asia/7155161.stm
- ↑ en:Terrorist incidents in Pakistan in 2007
- ↑ en:Assassination of Benazir Bhutto
- ↑ en:Terrorist incidents in Pakistan in 2007
- ↑ en:Terrorist incidents in Pakistan in 2007
- ↑ https://www.dawn.com/news/284235/suicide-attack-on-police-mows-down-24-in-lahore
- ↑ en:Terrorist incidents in Pakistan in 2008
- ↑ https://www.dawn.com/news/285391/teenage-bomber-wreaks-havoc-in-peshawar-12-worshippers-dead-25-injured
- ↑ en:Terrorist incidents in Pakistan in 2008
- ↑ en:2008 Charsadda bombing
- ↑ en:Terrorist incidents in Pakistan in 2008
- ↑ en:2008 Parachinar bombing
- ↑ en:Terrorist incidents in Pakistan in 2008
- ↑ http://news.bbc.co.uk/2/hi/south_asia/7259302.stm
- ↑ http://news.bbc.co.uk/2/hi/south_asia/7262622.stm
- ↑ https://www.dawn.com/news/291713/carnage-at-slain-officer-s-funeral-dsp-killed-in-lakki-marwat-blast-38-die-in-mingora-suicide-attack
- ↑ https://www.dawn.com/news/291991/tribal-peace-jirga-attacked-42-killed-58-injured-in-darra-adamkhel
- ↑ en:Terrorist incidents in Pakistan in 2008
- ↑ https://www.theguardian.com/world/2008/mar/11/pakistan
- ↑ http://edition.cnn.com/2008/WORLD/asiapcf/03/16/pakistan/index.html
- ↑ en:Terrorist incidents in Pakistan in 2008
- ↑ en:Terrorist incidents in Pakistan in 2008
- ↑ en:Terrorist incidents in Pakistan in 2008
- ↑ http://news.bbc.co.uk/2/hi/south_asia/7407302.stm
- ↑ en:Terrorist incidents in Pakistan in 2008
- ↑ https://www.dawn.com/news/304779/seven-killed-in-d-i-khan
- ↑ http://news.bbc.co.uk/2/hi/south_asia/7437037.stm
- ↑ en:Terrorist incidents in Pakistan in 2008
- ↑ en:Terrorist incidents in Pakistan in 2008
- ↑ en:2008 Lal Masjid bombing
- ↑ https://www.nytimes.com/2008/07/08/world/asia/08pstan.html
- ↑ en:Terrorist incidents in Pakistan in 2008
- ↑ http://news.bbc.co.uk/2/hi/south_asia/7541508.stm
- ↑ https://www.dawn.com/news/315874/8-policemen-killed-in-attack-on-post
- ↑ https://www.nytimes.com/2008/08/13/world/asia/13pstan.html?_r=1&hp&oref=slogin&mtrref=en.wikipedia.org&gwh=460287E97D9437C0113CA7B1D33D091B&gwt=pay&assetType=REGIWALL
- ↑ https://www.dawn.com/news/300922/17-injured-in-mosque-suicide-attack
- ↑ en:Terrorist incidents in Pakistan in 2008
- ↑ https://www.dawn.com/news/317414/suicide-bomber-hits-d-i-khan-hospital-32-killed-55-injured-tehrik-i-taliban-claims-responsibility-for-the-carnage
- ↑ en:2008 Wah bombing
- ↑ https://www.dawn.com/news/317710/ex-nazim-among-five-shot-dead-in-swat
- ↑ en:Terrorist incidents in Pakistan in 2008
- ↑ en:Terrorist incidents in Pakistan in 2008
- ↑ en:Terrorist incidents in Pakistan in 2008
- ↑ en:Terrorist incidents in Pakistan in 2008
- ↑ http://news.bbc.co.uk/2/hi/south_asia/7601671.stm
- ↑ en:Terrorist incidents in Pakistan in 2008
- ↑ http://news.bbc.co.uk/2/hi/south_asia/7626454.stm
- ↑ en:Islamabad Marriott Hotel bombing
- ↑ en:Terrorist incidents in Pakistan in 2008
- ↑ http://news.bbc.co.uk/2/hi/south_asia/7637415.stm
- ↑ https://www.telegraph.co.uk/news/worldnews/asia/pakistan/3123657/Suicide-bomber-attacks-Pakistan-politicians-home.html
- ↑ en:Terrorist incidents in Pakistan in 2008
- ↑ http://news.bbc.co.uk/2/hi/south_asia/7660578.stm
- ↑ http://news.bbc.co.uk/2/hi/south_asia/7663574.stm
- ↑ http://edition.cnn.com/2008/WORLD/asiapcf/10/13/pakistan.bomb/
- ↑ https://www.aljazeera.com/news/asia/2008/10/2008101651419107218.html
- ↑ en:Terrorist incidents in Pakistan in 2008
- ↑ en:Terrorist incidents in Pakistan in 2008
- ↑ en:Terrorist incidents in Pakistan in 2008
- ↑ http://news.bbc.co.uk/2/hi/in_depth/7701435.stm
- ↑ http://news.bbc.co.uk/2/hi/south_asia/7704678.stm
- ↑ en:Terrorist incidents in Pakistan in 2008
- ↑ en:Terrorist incidents in Pakistan in 2008
- ↑ en:Terrorist incidents in Pakistan in 2008
- ↑ en:Terrorist incidents in Pakistan in 2008
- ↑ en:Terrorist incidents in Pakistan in 2008
- ↑ https://www.dawn.com/news/330883/ex-chief-of-commando-force-gunned-down
- ↑ en:Terrorist incidents in Pakistan in 2008
- ↑ en:November 2008 Dera Ismail Khan bombing
- ↑ en:Terrorist incidents in Pakistan in 2008
- ↑ en:Terrorist incidents in Pakistan in 2008
- ↑ https://www.dawn.com/news/332692/10-killed-in-mingora-suicide-attack
- ↑ en:Terrorist incidents in Pakistan in 2008
- ↑ https://www.dawn.com/news/336337/suicide-blast-rocks-buner-on-polling-day-36-killed
- ↑ https://www.dawn.com/news/337449/suicide-bomber-kills-seven-in-d-i-khan
- ↑ https://www.dawn.com/news/338245/fierce-battles-in-hangu-leave-26-dead
- ↑ http://news.bbc.co.uk/2/hi/south_asia/7851241.stm
- ↑ https://www.bbc.com/urdu/pakistan/story/2009/01/090127_hazara_funeral_strike_zs.shtml
- ↑ en:Terrorist incidents in Pakistan in 2009
- ↑ en:Terrorist incidents in Pakistan in 2009
- ↑ http://news.bbc.co.uk/2/hi/south_asia/7876188.stm
- ↑ en:Terrorist incidents in Pakistan in 2009
- ↑ http://news.bbc.co.uk/2/hi/south_asia/7894584.stm
- ↑ en:February 2009 Dera Ismail Khan suicide bombing
- ↑ en:Terrorist incidents in Pakistan in 2009
- ↑ en:2009 attack on the Sri Lanka national cricket team
- ↑ en:Terrorist incidents in Pakistan in 2009
- ↑ en:Terrorist incidents in Pakistan in 2009
- ↑ en:Terrorist incidents in Pakistan in 2009
- ↑ en:Terrorist incidents in Pakistan in 2009
- ↑ en:Terrorist incidents in Pakistan in 2009
- ↑ en:Terrorist incidents in Pakistan in 2009
- ↑ en:Terrorist incidents in Pakistan in 2009
- ↑ en:2009 Lahore police academy attacks
- ↑ en:2009 Islamabad Frontier Corps post bombing
- ↑ en:2009 Chakwal mosque bombing
- ↑ en:Terrorist incidents in Pakistan in 2009
- ↑ http://news.bbc.co.uk/2/hi/south_asia/8000724.stm
- ↑ en:Terrorist incidents in Pakistan in 2009
- ↑ http://news.bbc.co.uk/2/hi/south_asia/8019031.stm
- ↑ en:Terrorist incidents in Pakistan in 2009
- ↑ en:Terrorist incidents in Pakistan in 2009
- ↑ en:Terrorist incidents in Pakistan in 2009
- ↑ en:May 2009 Dera Ismail Khan bombings
- ↑ en:Terrorist incidents in Pakistan in 2009
- ↑ en:Terrorist incidents in Pakistan in 2009
- ↑ en:Terrorist incidents in Pakistan in 2009
- ↑ en:2009 Lahore bombing
- ↑ en:May 2009 Dera Ismail Khan bombings
- ↑ en:Terrorist incidents in Pakistan in 2009
- ↑ en:Terrorist incidents in Pakistan in 2009
- ↑ en:Terrorist incidents in Pakistan in 2009
- ↑ en:Terrorist incidents in Pakistan in 2009
- ↑ en:Terrorist incidents in Pakistan in 2009
- ↑ en:Terrorist incidents in Pakistan in 2009
- ↑ en:Terrorist incidents in Pakistan in 2009
وکیمیڈیا کامنز چ مورتاں: دہشت گردی |