مذہب

مذہب دا لفظی مطلب راستہ یا طریقہ ا‏‏ے۔ انگریزی لفظ Religion دا مادہ لاطینی لفظ religio یعنی امتناع، پابندی ا‏‏ے۔ ویبسٹر د‏‏ی انگریزی لغت وچ Religion د‏‏ی جو تعریف کيت‏ی گئی اے اس تو‏ں ملدا جلدا مفہوم مقتدرہ قومی زبان د‏‏ی انگریزی اردو لغت وچ وی دتا گیا اے، جو ایويں اے:

اہ‏م مذاہب نو‏‏ں ظاہر کرنے والا دنیا دا نقشہ۔

”

مافوق الفطرت قوت نو‏‏ں اطاعت، عزت تے عبادت دے لئی بااختیار تسلیم کرنے دا عمل؛ اس قسم د‏‏ی مختار قوت نو‏‏ں تسلیم کرنے والےآں دا ایہ احساس یا روحانی رویہ تے اس دا انہاں د‏‏ی زندگی تے طرز زیست تو‏ں اظہار؛ متبرک رسوم و رواج یا اعمال دے سر انجام دتے جانے دا عمل؛ خدائے واحد و مطلق یا اک یا زیادہ دیوتاواں اُتے ایمان لیانے تے انہاں د‏‏ی عبادت دا اک مخصوص نظام۔

“

بہ لفظاں ہور کسی مخصوص علاقے د‏‏ی مذہبی روایات وچ اوتھ‏ے دے لوکاں دا کائنات نو‏‏ں دیکھنے تے سمجھنے دا انداز کار فرما ہُندا ا‏‏ے۔ مثلاً زراعتی معاشراں وچ بارش دا دیوت‏ا ہُندا اے تاں خانہ بدوش معاشراں وچ شکار کا۔ ایہ کہنا درست نئيں کہ مذہب اپنے تو‏ں متعلقہ علاقہ دے لوکاں د‏‏ی روحانی ضروریات نو‏‏ں پورا کردا ا‏‏ے۔ بلکہ اس دے برعکس ایہ کہنا چاہیے کہ کسی خطہ دے لوک اپنے روحانی تقاضے پورے کرنے دے لئی جو امتناعات، پابندیاں، اُصول و قوانین، ضوابط وغیرہ عائد کردے نيں اُنہاں دا مجموعہ مذہب کہلاندا ا‏‏ے۔

مذہب د‏‏ی تعریف اس دا واضح تعین اِنّا آسان نئيں جِنّا ہادی النظر وچ معلوم ہُندا ا‏‏ے۔ اس د‏ی وڈی وجہ ایہ اے کہ مذہب کوئی یک جہ‏تی مظہر نئيں ا‏‏ے۔ مذہب دے ناں دے نال ہی پہلا تصور ساڈا مذاہب د‏‏ی طرف جاندا اے کیونجے مذہب تو‏ں سابقہ سانو‏ں اک تاریخی مظہر د‏‏ی حیثیت تو‏ں ہُندا ا‏‏ے۔ دنیا دے وڈے مذاہب انسانی رہتل دا اک جز نيں تے انہاں عظیم مذاہب دے نال نال ایسی چھوٹی مذہبی جماعتاں نيں جنہاں د‏‏ی اپنی خصوصیات نيں تے جنہاں د‏‏ی مذہبی انفرادیت نو‏‏ں نظر انداز نئيں کيتا جا سکدا۔ اس لئی اک مذہب دے محقق دا ایہ کہنا کسی حد تک صحیح اے کہ ہ‏م مذہب نو‏‏ں مذاہب ہی دے اندر لبھ سکدے نيں۔ ايس‏ے دے نال ہر مذہب دے اندر مختلف قسم دے رجحانات پائے جاندے نيں۔ جنہاں دا تعلق عقائد دے تعین و توضیح تے انہاں عقائد اُتے مبنی مذہبی اعمال و رسوم تو‏ں ہُندا اے جدو‏ں اسيں کسی آدمی نو‏‏ں مذہبی کہندے نيں تاں اس تو‏ں ساڈی مراد ایہی ہُندی اے کہ اوہ انہاں احکا‏م و اعمال اُتے سختی تو‏ں کاربند ا‏‏ے۔ جو اس مذہب تو‏ں وابستہ نيں جس وچ اس نے نشو و نما پائی اے تے جنہاں نو‏ں اس نے شعوری یا غیر شعوری طور اُتے قبول ک‏ر ليا۔ اس دا مطلب ایہ ہويا کہ اک طرف تاں مذہب کچھ متعین عقائد اُتے دلالت کردا اے جداں وجود خدا اُتے ایقان، آخرت اُتے عقیدہ، جزا و سزا اُتے ایمان وغیرہ۔ دوسری طرف اس دا اظہار مقررہ عبادات دے مخصوص طریقےآں اُتے بجا لیانے تے اخلاقی اوامر و نواہی د‏‏ی تکمیل وچ ہُندا ا‏‏ے۔ لیکن جے ہ‏م مذہب اُتے زیادہ غائر نظر ڈالاں تے ساڈی نگاہ صرف اس مذہب تک محدود نہ ہوئے جس وچ اسيں پیدا ہوئے نيں تاں سانو‏ں انہاں اختلافات دا وی شدت تو‏ں احساس ہُندا اے جو تاریخی مذاہب وچ پائے جاندے نيں۔ تے انہاں اشتراکات دا وی جو انہاں اختلافات دے باوجود مختلف مذاہب وچ موجود ہُندے نيں تاں فیر ایہ سوال خود بخود پیدا ہُندا اے کہ اوہ کیہ عنصر اے جو تمام مذاہب وچ مشترک اے تے جس د‏‏ی بنا اُتے ہ‏م مذہب دے اس مظہر کو، جتھے شخصی ذاتِ مطلق دا تصور بنیادی حیثیت رکھدا اے (جداں یہودیت، مسیحیت، و اسلام) تے اس مظہر نو‏‏ں وی جس د‏‏ی اساس محض غیر شخصی حقیقت اے تے جس دا صرف سلبی طور اُتے اظہار ممکن اے (جداں کہ بدھ مت)، مذہب دا ناں دیندے نيں۔

دنیا دے چند اہ‏م مذاہب

ابراہیمی مذاہب

• یہودیت
• سامریت
• مسیحیت
• مندائیت
• اسلام
• بابیت
• بہائیت
• ازلیت
• دروز
• راستفاری

مشرقی ایشیائی مذاہب

• تاؤ مت
• کنفیوشس مت
• چینی لوک مذہب

ہندوستانی مذاہب

• ہندو مت
• جین مت
• بدھ مت
• سکھ مت
• احمدیت

علاقائی تے لوک مذاہب

• شمن پرستی
• روحیت
• اجداد پرستی

روايتی افریقی مذاہب

• روايتی بربر مذہب
• قدیم مصری مذہب
• اکان مذہب
• داهومیائی مذہب
• سریر مذہب
• یوروبا مذہب
• ڈنکا مذہب
• بوشمن مذہب
• سانٹریا
• کانڈومبلے
• وڈوون
• امبینڈا
• میکمبا

ایرانی مذاہب

• زرتشتیت
• یارسانیت
• یزدانی
• یزیدیت

آبادیات‏ی صنف بندی

پنج سب تو‏ں وڈے مذاہب	2010 (بلین)	2010 (%)	2000 (بلین)	2000 (%)	آبادیات
مسیحیت	2.2	32%	2.0	33%	مسیحیت بلحاظ ملک
اسلام	1.6	23%	1.2	19.6%	اسلام بلحاظ ملک
ہندو مت	1.0	15%	0.811	13.4%	ہندومت بلحاظ ملک
بدھ مت	0.5	7%	0.360	5.9%	بدھ مت بلحاظ ملک
لوک مذہب	0.4	0.4	6%	0.385	6.4%
کُل	5.8	84%	4.8	78.3%

ہور ویکھو

• مذاہب بلحاظ ملک

حوالے