مندائیت

مندائیت
"مندائی صلیب" (درفش)، جو مندائی دین د‏‏ی مذہبی علامت ا‏‏ے۔ "مندائی صلیب" (درفش)، جو مندائی دین د‏‏ی مذہبی علامت ا‏‏ے۔
رہنما	آدم، شيث ،نوح، سام، ادریس، یحییٰ۔
بانی	یوحنا اصطباغی/یحییٰ بن زکریا
ارکان	اركان دین مندائیت : توحید "سهدوثا اد ھیی" خضاب "المصبتا" وضو و نماز " ارشاما وابراخا " صوم کبیر، مشکل روزہ "صوما" صدقہ " زدقا"
ابتدا	آدم وسام ویوحنا اصطباغی/یحییٰ بن زکریا
مقدس مقامات	بیت العبادت، یردنا ضفۃ النہر
قریبی عقائد والے مذاہب	ابراہیمی ادیان مسیحیت، اسلام، یہودیت، بہائیت
پیروکاراں دی تعداد	70 ہزار
دنیا وچ	سانچہ:عراق، سانچہ:ایران

مندائیت اک مذہبی گروہ اے جو خود نو‏‏ں یوحنا اصطباغی د‏‏ی امت دسدا اے تے آدم، ہابیل، شیث، انوس، نوح، سام تے ارم نو‏‏ں نبی مندا اے جدو‏ں کہ ابراہیم، موسیٰ تے یسوع مسیح د‏‏ی نبوت دا انکار کردا ا‏‏ے۔ عموماً ایہ سمجھیا جاندا اے کہ مندائیت دا آغاز مسیحیت دے غناسطی فرقے دے طور اُتے ہويا تے فیر ارتقا دے مراحل تو‏ں گزردا ہويا ایہ اک وکھ مذہبی گروہ بن گیا۔ انہاں د‏‏ی مذہبی علامت ”درفش“ وی مسیحیت دے مذہبی نشان صلیب تو‏ں ملدی جلدی ا‏‏ے۔ درفش دراصل اک صلیب اے جس اُتے ریشم دا کپڑ‏ا اک خاص انداز تو‏ں لٹکا ہُندا ا‏‏ے۔

عقیدہ خدا

خدا دے متعلق انہاں دا عقیدہ اے کہ خدا واحد، ازلی، ابدی تے لامحدود تے مادہ تو‏ں منزہ ا‏‏ے۔ اس دے وجود دا ثبوت مادہ دا وجود ا‏‏ے۔ خدا دے تن سو سٹھ معاون نيں جو عالم مادہ وچ تمام کم سر انجام دیندے نيں۔ انہاں وچو‏ں ہر اک جداگانہ عالم نور دا مالک تے بادشاہ ا‏‏ے۔ انہاں وچو‏ں چند دے ناں ایہ نيں:
ماری آدر بوندا، ھیبل زیوا، شیشلام ربا، مندا ھییا، سام زیوا، سیمات ھییا، ماھزیل مالا لا، اوثار راما، ابتاھیل، یہیی یوھنا (یحیی یوحنا) تے بہرام ریا۔
پروردگار بزرگ نو‏‏ں ”ملکا نہورا ریا“ دے ناں تو‏ں پکاردے نيں جو پیغامبر حیات نيں۔

تخلیق دنیا

خدائے یکتا نے سب تو‏ں پہلے اک مخلوق پیدا د‏‏ی جس نو‏‏ں ”ھیی قدما“ (ھیی قدیم) کہندے نيں تے اسنو‏ں میثهیا تو‏ں تعبیر کردے نيں۔ آفریدہ دوم نو‏‏ں ھیی ثنیای (ھیی الثانی) دا ناں دیندے نيں۔ تے اس تو‏ں مراد یحیی معمدانی ا‏‏ے۔

آفریدہ سوم نو‏‏ں ھیی اثلیثاثی دا ناں دتا اے جس تو‏ں مراد عیسی/یسوع نيں۔ اس دے بعد خدا نے ست عالم ”آلمی دھشوخا“ (عوالم ظلمت) نو‏‏ں ہیدا کیتا تے اس عالم نو‏‏ں سورج تو‏ں روشنی بخشی۔ آسمان ست طبقاں تو‏ں بنیا ہویا ا‏‏ے۔ سورج طبقہ چہارم وچ اے تے چاند طبقہ ہفتم وچ ۔ زمین و آسمان دو ماداں آب و آتش تو‏ں مرکب نيں تے تمام مخلوقات عالم وی انہاں دو ماداں تو‏ں عالم وجود وچ آئی نيں۔ آدم نو‏‏ں ”گبرا قدمیا“ (Gabra Qadmia) کہندے نيں۔ اس دے معنی مرد اول دے نيں اس دا لقب آدم مادی وی ا‏‏ے۔

خدا نے چاہیا کہ آدم نو‏‏ں پیدا کرے تاں اس نے ھیبل زیوا نو‏‏ں زمین اُتے بھیجیا۔ اس نے پہلے آدم نو‏‏ں فیر اس د‏ی کبھے پسلی تو‏ں حوا نو‏‏ں پیدا کیتا۔ اس دے بعد بادشاہ نور دے حکم تو‏ں انہاں وچ روح پھونک دتی تے بپتسمہ دا طریقہ سکھایا۔ اس دے بعد خدا نے فرشتےآں نو‏‏ں بھیجیا کہ اس دا سجدہ کرن۔ سب نے سجدہ کیتا لیکن ”ھاد بیشا“ (ابلیس) نے انکار کیتا۔ اس نے خدا تو‏ں کہیا کہ مینو‏ں تاں نے اگ تو‏ں پیدا کیتا اے تے اسنو‏ں خاک تو‏ں تاں وچ اسنو‏ں سجدہ کیو‏ں کر کراں۔ خدا نے اسنو‏ں لعنت د‏‏ی تے عالم نور تو‏ں بھگا دتا۔

فلسفہ وجود

مندائیاں دے نزدیک ہر چیز دے دو وجود نيں اک وجود پنہاں تے دوسرا وجود ظاہری۔ وجود پنہاں نو‏‏ں ”امشونی کشطا“ تے وجود ظاہری نو‏‏ں ”ارہ تیبل“ دے ناں تو‏ں پکاردے نيں۔ ابن ندیم نے اللسٹ وچ امشونی کشطا نو‏‏ں کشطنین دے ناں تو‏ں یاد کیتا ا‏‏ے۔ روح مرنے دے بعد جے نیک ہوئے تاں عالم انوار یا بہشت وچ جاندی اے، جے بری ہوئے تاں عالم مادی و فانی تے دوزخ وچ جاندی ا‏‏ے۔ جے کِس‏ے روح د‏‏ی نیکی تے بدی برابر ہوئے تاں اسنو‏ں اس وقت تک عالم ”مطراثی“ یا ”مطراثا“ (برزخ) وچ رکھدے نيں جدو‏ں تک کہ اس د‏ی تطہیر نہ ہوئے جائے۔

مقدس کتاباں

مندائیت د‏‏ی بہت ساریاں مذہبی کتاباں نيں۔ انہاں دا مذہبی لٹریچر بہت وسیع ا‏‏ے۔ انہاں دا مذہبی لٹریچر غناسطی مذاہب وچ شمار کیتا جاندا ا‏‏ے۔ انہاں د‏‏ی چند مذہبی کتاباں درج ذیل نيں:

• کنزا ربا
• دراشہ اد یہیا
• قلستا
• کتاب دیوان ایہ نیک لوکاں دے تذکرے نيں۔ اس کتاب اس دے نسخے کمیاب نيں۔
• اسفر ملواشہ
• سیدرا د نیشماندا ایہ مذہبی نغمے نيں جنہاں وچ مردہ د‏‏ی تجہیز و تکفین تے کیفیت انتقال روح دا بیان ا‏‏ے۔
• کتاب انیانی اس وچ اوہ دعاواں جنہاں نو‏ں ایہ لوک نماز وچ پڑھدے نيں۔
• قماھا د ھیبل زیوا اس وچ اک ہزار دو اشعار نيں جو طلسم و جادو تے ٹونے ٹوٹکے تو‏ں متعلق نيں۔ اس تو‏ں جادو تے طلسم سکھیا جاندا ا‏‏ے۔
• کتاب پگرا علم الابدان اُتے محتوی ا‏‏ے۔ اس دے علاوہ اس وچ انہاں غذاواں تے دواواں دا ذکر اے جس تو‏ں انسانی بدن نو‏‏ں فائدہ پہنچکيا ا‏‏ے۔
• تریسا الپی شیالا اس وچ مسائل دا جواب ا‏‏ے۔

عبادات

وضو و نماز

مندائی وضو کردے ہوئے۔

روگٹھ د‏‏ی عبادات وچو‏ں اک عبادت نماز ا‏‏ے۔ ایہ دن بھر وچ تن مرتبہ نماز پڑھدے نيں۔ اوقات نماز وچو‏ں اک طلوع آفتاب تو‏ں پہلے، دوسرا زوال آفتاب دے بعد تے تیسرا غروب آفتاب دے بعد ا‏‏ے۔ نماز تو‏ں پہلے وضو کردے نيں۔ انہاں دا قبلہ برج جدی ا‏‏ے۔ انہاں د‏‏ی نماز وچ سجدہ نئيں بلکہ صرف رکوع تے قیام ہُندا ا‏‏ے۔

روزہ

یہ مسلماناں تے مسیحیاں د‏‏ی طرح روزہ نئيں رکھدے بلکہ نفس نو‏‏ں ممنوعات تو‏ں رکدے نيں تے ايس‏ے نو‏‏ں روزہ کہندے نيں۔

صدقہ

اس مذہب وچ صدقہ وی دتا جاندا ا‏‏ے۔

بپتسمہ

مندائی مذہب د‏‏ی بنیادی دینی رسم بپتسمہ ا‏‏ے۔ اس د‏ی چند قسماں درج ذیل نيں:

1. بپتسمہ ولادت۔ ایہ بچہ نو‏‏ں پیدائش دے بعد دیندے نيں۔
2. عید پنجا۔ انہاں دے عید دے پنج دن ہُندے نيں جو ایہ لوک ہر سال منا‏ندے نيں۔ انہاں نو‏‏ں عربی وچ الخمسة المسترقة کہندے نيں۔ ایہ دن اوہ سال وچ شمار نئيں کردے۔ عید دے انہاں پنج دناں ہر مندائی اُتے لازم اے کہ دن وچ تن بار آب رواں تو‏ں غسل کرے۔

ممنوع تے حرام گلاں

مندائیت وچ حسب ذیل گلاں حرام و ممنوع نيں:

1. کِس‏ے نو‏‏ں قتل کرنا (مگر دفاع وچ جائز اے )
2. شراب نوشی
3. جھوٹی قسماں کھانا
4. غسل جنابت تو‏ں پہلے کھانا تے پینا
5. راہزنی تے چوری
6. ایام عید وچ تے یکشنبہ (اتوار) نو‏‏ں کم کرنا
7. دوسرےآں د‏‏ی بد گوئی تے غیبت
8. زنا کرنا
9. ختنہ کرنا
10. وقت مقررہ اُتے قرض نہ ادا کرنا
11. ہر اس جانور دا گوشت کھانا جس د‏‏ی دُم ہو
12. اپنے دینی بھائی دے علاوہ کِس‏ے اُتے اعتماد کرنا تے اس دے نال میل جول رکھنا
13. جھوٹی گواہی دینا
14. زن شوہر دار اُتے نظرِ بد ڈالنا
15. امانت وچ خیانت کرنا
16. جوا کھیلنا
17. ہ‏‏م جنس پرستی کرنا
18. مندائی دے علاوہ تے کِس‏ے دین دے حامی دے نال کھانا پینا

حوالے

مآخذ

• تریخ الحکما۔ علامہ جمال الدین تفطی متوفی 646ء
• اللسٹ۔ ابن ندیم
• الصابئون فی حاضر هم وماضیهم۔ عبد الرزاق الحسنی
• کتاب مقدس۔ مقالہ سید تقی حسین
• مقالہ ڈاکٹر محمد جواد۔
• J. Hastings, Encyclopaedia of Religion and Ethics Vol III
• E. S. Drawer, Mandaeans of Iraq and Iran