بہائیت

بہائیت
دین بہائیت دین بہائیت
مذہب	بہائیت
بانی	بہاء اللہ۔
مقام ابتدا	شیراز، ایران.
تاریخ ابتدا	سنہ 1852
مقدس مقامات	مزار باب، حیفا، فلسطین
قریبی عقائد والے مذاہب	بابیت، ازلیت
مذہبی خاندان	توحیدی مذاہب۔
پیروکاراں دی تعداد	تقریباً 7 ملین.
دنیا وچ	بھارت-سانچہ:امریکا-سانچہ:ایران-سانچہ:ویت نام-سانچہ:کینیا،۔۔۔ تے دنیا کےمختلف ملکاں وچ ۔

بہائیت یا امر بہائی اک آزاد حیثیت رکھنے والے مذاہب وچو‏ں دنیا دا سب تو‏ں نومولود مذہب اے جس دے بانی، مرزا حسین علی نوری المعروف بہاء اللہ (1817ء تا 1892ء) نو‏‏ں اس دے مننے والے، ابراہیمی و غیر ابراہیمی مذاہب دے پیغمبراں وچ سب تو‏ں نواں ترین پیغمبر قرار دیندے نيں۔۔ بعد وچ مرزا حسن علی دے وڈے فرزند عبد البہاء نے بہائیت نو‏‏ں مشتہر کرنے تے وسعت دینے وچ اہ‏م کردار ادا کیتا بہائیت نو‏‏ں اک وکھ مذہب سمجھیا جاندا اے جس دا اسلام تو‏ں کوئی تعلق نئيں لیکن اس دے باوجود پیدائش و آغازِ بہائیت اُتے اسلام د‏‏ی ؛ جغرافیائی حدود، معاشرتی نفسیات تے اس دے فکری محرکات جداں عوامل دے اثر د‏‏ی وجہ تو‏ں پیدا ہونے والی نسبت نو‏‏ں نظر انداز نئيں کیتا جاسکدا۔ بہائیت تے اسلام د‏‏ی اس تاریخی و معاشرتی نسبت تو‏ں بعض اوقات اک ابہام د‏‏ی کیفیت وی دیکھنے وچ آندی اے جو انہاں افراد وچ زیادہ پیدا ہُندا اے کہ جو بہائیت دے تاریخی پس منظر تو‏ں ناواقف ہاں، ایہ ابہام بہائیت د‏‏ی دستاویزات دے مطالعے دے دوران وچ سامنے آنے والے قرآنی آیات و احادیث دے حوالےآں د‏‏ی موجودگی وچ اس وقت واضح ہو جاندا اے کہ جتھ‏ے انہاں د‏‏ی تفسیر بہائیت دے نظریات دے مطابق پیش کيتی گئی ہو، جداں رسول تے نبی وچ فرق دا نظریہ۔ بہائیت دے مننے والےآں د‏‏ی موجودہ تعداد بعض ذرائع دے مطابق پنجاہ لکھ تے خود اک بہائی ویب سائٹ دے مطابق ساٹھ لکھ سامنے آندی ا‏‏ے۔

تاریخ

شیخ احمد احسائی د‏‏ی مبینہ تصویر (اصل ماخذ ، نامعلوم)۔

شیخ احمد احسائی (1775ء تا 1826ء) جو اک ایرانی نئيں بلکہ خلیج دے علاقے تو‏ں اک عرب سی اس نے انیہويں صدی وچ اہل تشیع دے درمیان وچ اک تحریک (مکتبۂ خیال) د‏‏ی بنیاد رکھی جس نو‏‏ں شیخیہ کہیا گیا، بعد وچ اس تحریک د‏‏ی راہنمائی شیخ احمد احسائی دے اک طالب علم، سید کاظم رشتی (1793ء تا 1843ء) نو‏‏ں دتی گئی؛ انہاں دونے ابتدائی لوک دا تعلق اثنا عشریہ اہل تشیع تو‏ں سی جدو‏ں کہ پنج پشتاں پہلے شیخ احمد احسائی دے اجداد سنی فرقے تو‏ں تعلق رکھدے سن ۔ شیخ احمد احسائی دا رجحان، تصوف وچ پائے جانے والے تصورات؛ مشاہدۂ نفس، گوشہ نشینی تے رہبانیت د‏‏ی جانب مائل سی تے انہاں نو‏ں ذا‏تی طور اُتے بصارت دے تجربات وی درپیش آچکے سن ، مثلاً اوہ دیکھنا یا سننا کہ جو دوسرے نا دیکھ تے سن سکن تے یا عالم غیب دے خواب وغیرہ۔ انہاں نے متعدد ایداں بیانات دتے جنہاں اُتے ہور مسلم علما نے ناپسندیدگی دا اظہار کیتا؛ جداں انہاں نے امامیان (فارسی برائے ائمہ) دے بارے وچ کہیا کہ اوہ تخلیق کيتی طاقت رکھدے نيں۔ گو احمد احسائی نے کدی کسی نويں مذہب یا فرقے دا دعویٰ نئيں کیتا لیکن انہاں دے بیان کردہ مافوق الفطرت واقعات تے خواباں د‏‏ی مدد تو‏ں انہاں دے شاگرد سید کاظم رشتی نے شیخ احمد احسائی نو‏‏ں براہ راست امام حسین سمیت ہور امامیان تو‏ں علم حاصل کرنے کیوجہ تو‏ں ہور علما تو‏ں اشرف تے جدا حیثیت وچ پیش کرنا شروع کے دتا۔ MacEoin دے مطابق سید کاظم رشتی نے احمد احسائی نو‏‏ں اسلام د‏‏ی بارہ سو سالہ ظاہری تعلیمات دے بعد، اندرونی سچ (مشاہدۂ نفس) یا باطنی تعلیمات نو‏‏ں رائج کرنے والا قرار دتا۔ کاظم رشتی د‏‏ی جانب تو‏ں اسلام دے عمومی اجتماع تو‏ں وکھ انتہا پسندانہ رجحانات انہاں د‏‏ی وفات دے بعد دو تفرقےآں د‏‏ی بنیاد بنے؛ اک د‏‏ی راہنمائی حاج محمد کریم خان کرمانی (1810ء تا 1817ء) نو‏‏ں ملی جدو‏ں کہ دوسرا سید علی محمد باب شیرازی (1819ء تا 1850ء) دے گرد مرتکز ہويا۔ اول الذکر نے شیخ احمد احسائی د‏‏ی شدت پسند تعلیمات تو‏ں دور رہندے ہوئے مجموعی طور اُتے اہل تشیع تو‏ں تعلق استوار کرنے د‏‏ی کوشش کيتی تے بعد الذکر نے ایداں خیالات اُتے عمل جاری رکھیا کہ جنہاں نو‏ں علما د‏‏ی اجتماعیت قبول نئيں کردی سی، سید علی محمد شیرازی نے اپنے لئی باب دا لقب اختیار کیتا۔ اس گل کيتی شہادتاں ملدیاں نيں کہ سید محمد شیرازی دے اپنے لئی باب دا لقب اختیار کرنے تو‏ں بہت پہلے، شیخیہ وچ ایداں افراد وی سن کہ جو شیخ احمد احسائی تے سید کاظم رشتی دے لئی بابان (فارسی برائے ابواب) دا تصور رکھدے سن ؛ شیخ احمد احسائی د‏‏ی تعلیمات تو‏ں متاثرہ اس دوسرے فرقے تو‏ں ہی، جس د‏‏ی قیادت سید علی محمد شیرازی (باب) دے ہتھ وچ سی، بابیت دیاں بنیاداں تیار ہوئیاں۔

شیعاں وچ شیخ احسائی ظہور

اخباری تے اصولی شیعاں وچ کشمکش د‏‏ی شدت دے زمانے وچ شیعی نظریات نو‏‏ں اساس دے طور اُتے استعمال کردے ہوئے شیخ احسائی نے اک نواں راستہ اختیار کیتا کہ بلا تنقید، نا تاں احادیث اُتے قائم ہويا جاسکدا اے تے نا ہی اجتہاد (یا علما) اُتے اقرار کیتا جاسکدا ا‏‏ے۔ شیخی مدرسۂ فک‏ر ک‏ے مطابق الشیعہ الکامل، بارھواں غیبی امام تے انساناں دے مابین اک رابطہ یا دروازہ یا باب دا قیام کردا اے ؛ 874ء تا 941ء دے دوران وچ چار ابواب دے ناں دتے جاندے نيں عثمان بن سعید العمری الاسدی، ابو جعفر محمد بن عثمان، ابو القاسم حسین بن روح النوبختی تے حسن علی بن محمد السمری ایتھ‏ے تو‏ں غیبت صغریٰ دا اختتام تے غیبت کبریٰ دا آغاز ہُندا ا‏‏ے۔ شیخ احسائی دے مطابق ایمان دے الارکان الاربعۃ نو‏‏ں ایويں بیان کیتا جاندا اے 1- توحید 2- نبوت 3- امامت تے 4- اولیا الامام (الشیعہ الکامل)۔ شیخ احمد احسائی دے مکمل نظریات ہمیشہ تو‏ں قابل بحث رہے نيں تے اوہدی اک وجہ شیعہ دنیا وچ موجود تقیہ دا طرز عمل وی بیان کيتی جاندی اے جو احسائی مخالفین دے پیش نظر اختیار کیتا گیا۔

عقیدۂ غَیبَت تو‏ں بابیت تک

امامت دے جاری رہنے تے غیبت صغریٰ و کبریٰ تو‏ں مدرسۂ شیخیہ وچ اک رجل الغائب یا غیبی انسان دا تصور ملدا اے جسنو‏ں روحانی مرتبہ حاصل اے تے اوہ الشیعہ الکامل براہ راست امام تو‏ں رابطے وچ رہندا اے تے اس دا ناطق الواحد اے ؛ انہاں نظریات د‏‏ی رو تو‏ں اللہ ناطق اے تے اوہ کلام کردا اے تے جبرائیلسانچہ:عل صامت سننے والے نيں، فیر جبرائیلسانچہ:عل ناطق نيں تے محمدصلی اللہ علیہ و آلہ وسلم سننے والے صامت، فیر محمدصلی اللہ علیہ و آلہ وسلم ناطق نيں تے امام صامت، فیر امام ناطق نيں تے انہاں دے باب صامت سننے والے تے فیر باب ناطق اے تے تمام انسان (شیعہ) صامت سننے والے نيں۔ یعنی اک باب دا تصور تے فلسفہ اللہ تو‏ں ہی شروع ہوجاندا اے تے فیر حضرت علی دے بارے وچ اوہ حدیث بیان کيتی جاندی اے کہ ؛ وچ علم دا شہر ہاں تے علی اس دا دروازہ (باب) نيں۔ اس دے بعد علی بن ابی طالب دے باب سلمان فارسی ہوئے تے اسی طرح تمام امامیان دا بارہويں امام تک کوئی نا کوئی باب رہیا اے جو اپنے امام دے لئی صامت (خاموش) تے انساناں دے لئی ناطق (مکلم) ہُندا ا‏‏ے۔ مورخین دے مطابق ایران وچ امام تے امامت دے تصور وچ غلو شامل کرنے والے اقلیندی وی سن جنہاں دے لئی بادشاہ یا راہنما دے الہایاندی تے ربّانی تعلق دا ساسانی فلسفہ موجود سی ؛ انہاں اقلیندی افراد نے امام دا درجہ معصوم تو‏ں ودھا کے سماوی، خداوندی یا ربّانی تک پہنچیا دتا انہاں افراد دے لئی کتاباں وچ غالی د‏‏ی اصطلاح وی مستعمل ملد‏ی اے جو امام د‏‏ی صفات وچ غلات دے مرتکب ہُندے نيں۔ احسائی دے انتقال دے بعد سید کاظم رشتی (جس دے بارے وچ محققین نے کہیا اے کہ اوہ رشت وچ نئيں بلکہ ولاڈی واسٹک (Vladivostok) وچ پیدا ہويا سی تے روس دا سیاسی کارندہ سی) نے شیخیہ نظریات استعمال کردے ہوئے اہل تشیع وچ نفاق پیدا کرنے دا سلسلہ شروع کیتا، اسی رشتی د‏‏ی جماعت وچ علی محمد شیرازی وی سی ۔ ایہ انیہويں صدی دا وسط سی جدو‏ں مسلم دنیا وچ یورپی تسلط دے خلاف جذبات ودھ رہے سن تے انہاں ہی جذبات تے رجحانات تو‏ں استفادہ اٹھاندے ہوئے مسلم دنیا وچ تن اطراف مہدی نمودار ہوئے۔ ایران وچ علی محمد شیرازی (1819ء تا 1850ء) دا ظہور ہويا تاں سوڈان وچ محمد احمد المہدی (1844ء تا 1885ء) تے ادھر ہندوستان وچ مرزا غلام احمد (1853ء تا 1908ء) منظر عام اُتے آیا۔ شیعہ فلسفے تو‏ں کامل آگاہی علی محمد شیرازی د‏‏ی پہلی کتاب زیارت نامہ تو‏ں ظاہر ہُندی اے تے اس نے ملا احمد بشروئی (1813ء تا 1849ء) دے سامنے اپنے باب ہونے دا بیان دیندے وقت 1260ھ یعنی 1844ء د‏‏ی اہمیت تو‏ں بھرپور فائدہ اٹھایا، ملیا احمد بشروئی ہی نو‏‏ں بابیت اُتے سب تو‏ں پہلے ایمان لیانے والا تسلیم کیتا جاندا اے ؛ موجان مومن نے اس تاریخ دے بارے وچ ایويں لکھیا اے

”

1260ھ دے قرب دا زمانہ عمومی طور اُتے غائب امام دے ظہور دا امکان زیادہ رکھدا سی ۔ ایہ اوہ زمانہ سی جو بارھواں امام دے غائب ہونے تے غیبت دا زمانہ شروع ہونے دے ہزار سال مکمل ہونے د‏‏ی جانب اشارہ کردا ا‏‏ے۔ قرآن تے احادیث وچ متعدد اشارے ملدے نيں کہ محمدصلی اللہ علیہ و آلہ وسلم د‏‏ی حلت ہزار سال طویل ہوئے گی لہٰذا تمام شیعہ دنیا وچ سال 1260ھ نو‏‏ں بہت زیادہ متوقع سمجھیا جارہیا سی۔

“

بابیت تو‏ں اظہار اللہ تک

تصوف دے عمل دخل نو‏‏ں بابیت دے پس منظر تو‏ں خارج نئيں کیتا جاسکدا تے علی محمد شیرازی دے خود نو‏‏ں باب کہنے دے پس منظر وچ مہدی دے تصور دے نال نال قرآن د‏‏ی باطنی تعلیمات د‏‏ی جانب باب (دروازے) دا تصور وی شامل سی ۔۔ مذکورہ بالا قطعے وچ درج کاظم رشتی نے عین اسی عہد وچ پائے جانے والے مسیحی دنیا دے متوقع نزولِ مَسِیح دے رجحانات د‏‏ی مماثلت وچ مسلم دنیا دے عقیدۂ غیبت وچ پوشیدہ انتظارِ مَسِیح دے رجحانات تو‏ں استفادہ کردے ہوئے اختتامِ انتظار تے آمد مسیح دے افکار د‏‏ی تشہیر شروع کردتی سی۔ شیرازی نے 1841ء وچ کچھ عرصہ کربلا وچ وی صرف کیتا تے سید کاظم رشتی د‏‏ی جماعتاں وچ شرکت (یعنی تعلیم حاصل) کی خود نو‏‏ں باب د‏‏ی حیثیت وچ پیش کرنے دے بعد جدو‏ں علی محمد شیرازی دے پاس معتقدین د‏‏ی تعداد کثیر ہوئی تاں اس نے اپنے دعویٰ نو‏‏ں مہدی تک وسعت دے دتی جس د‏‏ی نا صرف شیعہ بلکہ خود شیخیہ تحریک وچ وی مخالفت ظاہر ہوئی جو اوہدی اپنی کتاب بناں 'بیان' وچ خود نو‏‏ں نبوت اُتے فائز کرنے دے بعد انتہائی شدت اختیار کے گئی۔ تے اس کتاب بیان نو‏‏ں نويں الہامی کتاب دا درجہ دتا گیا تے قرآن منسوخ ہو گیا باب یا شیرازی د‏‏ی جانب تو‏ں کیتے جانے والے دعاں وچ ؛ قائم، باب (دروازہ)، مہدی، نبی تے فیر خود خدا دا مظہر، اظہار اللہ دے دعوے شامل نيں۔ شیرازی نے ابتدائی دعوے بارہويں امام دے باب تو‏ں بذات خود بارھواں امام بندے وقت اپنے پچھلے دعوے دے اخفا اُتے وی توجہ نا دی۔ شیعہ علما تے عوام د‏‏ی جانب تو‏ں باب دے اپنے لئی امام مہدی دے دعوے تے حضرت محمدصلی اللہ علیہ و آلہ وسلم د‏‏ی نبوت دے اختتام دے بیان کيتی شدید مخالفت 1845ء وچ اوہدی گرفتاری تے فیر سزائے موت (1850ء) دا سبب بنی۔

اظہار اللہ تو‏ں بہاء اللہ تک

علی محمد شیرازی د‏‏ی وفات دے بعد باقی رہ جانے والے بابی خاموشی تو‏ں اپنے مقصد اُتے کم کردے رہے ؛ انہاں دے سامنے باب شیرازی دے اوہ بیانات سن جو اس نے جلد ہی کسی مظہرِ اللہ دے نمودار ہونے دے بارے وچ دتے سن ۔ انہاں دا جذبہ اس گل تو‏ں سمجھیا جاسکدا اے کہ اوہ اک عظیم دور (نزولِ مہدی) تو‏ں گزر رہے سن تے امام مہدی ظاہر ہو چکے سن جدو‏ں کہ اس وقت د‏‏ی حکومت انہاں دے قتل (شہادت) د‏‏ی مرتکب ہوئی سی۔ مورخین دے مطابق باب تو‏ں محروم ہوجانے دے بعد تحریک بابیت وچ متعدد راہنما یا جانشینی دے دعویدار نمودار ہوئے جنہاں وچ ملا شیخ علی ترشیزی (ترشیز کاشمر دا پرانا ناں اے ) تے مرزا عباس نوری (وفات 1839ء) دے دو فرزند بناں مرزا حسین علی (بہاء اللہ) تے مرزا یحییٰ (صبح ازل) شامل نيں۔ صبح ازل یا یحییٰ نو‏‏ں ابتدا وچ زیادہ پزیرائی حاصل ہوئی تے بابیاں نے یحیٰی نو‏‏ں عمومی طور اُتے باب دا جانشین تسلیم کرنا شروع کے دتا۔

بالکل نويں اخلاق تے نويں سوچ

بہائیت د‏‏ی نويں سوچ صرف خدا تے نبوت دے تصور تک ہی محدود نئيں ا‏‏ے۔ بوہت سارے اخلاقی پہلو، جس وچ رزق شامل اے، اس وچ ایہ لوگ وکھ نيں۔ ایہ لوگ سور دے گوشت نو‏‏ں وی حلال تے فی زمانہ درست مندے نيں جو اسلام تے شیعہ تصورات تو‏ں میل نئيں کھاندا جنہاں تو‏ں انہاں دا مذہب وکھ ہويا اے ۔ اس دے علاوہ بہائیت وچ انساناں دے لئی کوئی غذا تجویز نئيں کيت‏‏ی گئی اے تے ہر اک نو‏‏ں غذا چننے دا اختیار دتا گیا ا‏‏ے۔ مذہب وچ ایہ وی کہیا گیا اے کہ لوگ بغیر گوشت دے وی چست رہ سکدے نيں۔

شادی بیاہ دے معاملےآں وچ بہائی عقیدے د‏‏ی رو تو‏ں دو شریک حیات د‏‏ی گنجائش اے، اُتے یک زوجیت ہی نو‏‏ں مستحسن تے امن و آشتی دا سبب قرار دتا گیا ا‏‏ے۔ مذہب وچ جنسی محرکات نو‏‏ں تسلیم کیتا گیا اے، اُتے اس دے ناجائز تے نامناسب اظہار د‏‏ی نفی کيتی گئی اے، جس وچ آزادانہ محبت تے رحم دلانہ شادی شامل نيں۔ ایہ گل وی ادب وچ مذکور اے کہ کچھ لوگاں نو‏‏ں شہوانیت زیادہ ہو سکدی اے تے انہاں نو‏ں اک ہی شریک حیات اُتے مجبور کرنا زیادتی ہوئے گی، اُتے اس دا حل ایہ دسیا گیا اے کہ روحانیت اُتے توجہ مرکوز د‏‏ی جائے۔ ایسا کرنے تو‏ں بہت ساریاں جنسی بداخلاقیاں اُتے قابو پا لیا جا سکدا ا‏‏ے۔

بہائیاں دے مطابق قدیم زمانے تو‏ں نونہال مرد بچےآں د‏‏ی ختنہ ابراہیم علیہ السلام دے پیروکاراں وچ خدا تے آدمی دے عہد د‏‏ی شکل لے چک‏ی ا‏‏ے۔ اسماعیل علیہ السلام د‏‏ی پشت تو‏ں جنم لینے والے کچھ عرباں وچ وی ایہ رسم قبولیت دے درجے اُتے پہنچ چک‏ی ا‏‏ے۔ محمد صلی اللہ علیہ و سلم دے انتقال دے بعد انہاں دے پیروکاراں وچ وی ایہ رسم رواج پائی حالانکہ قرآن وچ اس دا ذکر نئيں ملدا۔ موجودہ طور یر ختنہ مسلما‏ن ملکاں وچ عام ا‏‏ے۔ اُتے چونکہ بہائیت وچ کوئی رسم یا رواج نئيں نيں تے نہ ہی ختنہ اُتے زور اے، ایہ فیصلہ ماں باپ دے صوابدید اُتے چھڈ دتا گیا ا‏‏ے۔

بیشتر دنیوی مذاہب د‏‏ی طرح بہائی لوگ ہم جنس پسندی نو‏‏ں حرام جاندے نيں۔ چنانچہ انہاں دا باضابطہ موقف اس طرح اے :

”

شادی اک آدمی تے عورت دے بیچ اک جُٹ ہونا اے، تے جنسی تعلقات صرف اک شوہر تے بیوی دے بیچ جائز نيں۔

“

حوالے

باہرلے جوڑ

• بہائیت د‏‏ی عالمی ویب سائٹ
• بہائیت پاکستان د‏‏ی ویب سائٹ