بھارت

بھارت
سانچہ:نام صفحہ بھارت دا پرچم	سانچہ:نام صفحہ ہندستان دا نشان



شعار (سنسکرت وچ: सत्यमेव जयते)
ترانہ: تے جن گن من
رقبہ تے آبادی
متناسقات	22°48′N 83°00′E / 22.8°N 83°E / 22.8; 83 ^[۱]
اُچا تھاں	کنگچنجنگا
نیواں تھاں	کوٹاناڑ (-2 میٹر )
رقبہ	3287263 مربع کلومیٹر
راجگڑھ	نویں دلی
سرکاری زبان	ہندی ، انگریزی
آبادی	1326093247 (جولائی ۲۰۲۰)^[۲]
خواتین	700620000 (۲۰۲۱)^[۳] سانچہ:مسافة
مرد	662380000 (۲۰۲۱)^[۳] سانچہ:مسافة
حکمران
طرز حکمرانی	وفاقی جمہوریہ ، پارلیمانی جمہوریت
اعلی ترین منصب	دروپدی مرمو (۲۵ جولائی ۲۰۲۲–)
سربراہ حکومت	نریندر مودی (۲۶ مئی ۲۰۱۴–)
مقننہ	بھارتی پارلیمنٹ
قسم	دیس ، خود مختار ریاست ^[۴]، جمہوریہ ، آئینی جمہوریہ ، جمہوریہ جمہوریت ، وفاقی جمہوریہ
قیام تے اقتدار
	تاریخ
یوم تاسیس	۱۵ اگست ۱۹۴۷
ویلے دیاں حدبندیاں
شادی دی کم از کم عمر	21 years old ، 18 years old
لازمی تعلیم (کم از کم عمر)	6 years old
لازمی تعلیم (زیادہ تو‏ں زیادہ عمر)	14 years old
تریخی ماخذ	بروخوف و یفروں دائرۃ المعارفی لغت مختصر بروخوف و یفروں دائرۃ المعارفی لغت سائٹن عسکری دائرۃ المعارف مختصر بروخوف و یفروں دائرۃ المعارفی لغت جیوش انسائیکلوپیڈیا آف بروکخوس اینڈ یفروں بائبل انسائیکلوپیڈیا آف ارچمندرٹے نکفوروس دائرۃ المعارف بریطانیکا 1911ء کیتھولک انسائکلوپیڈیا
ہور اعداد و شمار
کرنسی	بھارتی روپیا
مرکزی بینک	ریزرو بینک آف انڈیا
منطقۂ وقت	بھارت دا معیاری وقت
ٹریفک سمت	بائیں ^[۵]
ڈومین نیم	.in ^[۶]، .ભારત ، .भारत ، .ଭାରତ ، .ਭਾਰਤ ، .ভারত ، .இந்தியா ، .భారత్ ، .ভাৰত ، .بھارت ، .ಭಾರತ ، .ഭാരതം
سرکاری ویب سائٹ	باضابطہ ویب سائٹ (انگریزی )
آیزو 3166-1 الفا-2	IN
بین الاقوامی فون کوڈ	+91


ترمیم

بھارت یا جمہوریا ہندوستان یا بھارت گنراجیا جنوبی ایشیا وچ واقع اک ملک ہے۔ اس وچ پرانے دور تو‏ں ہی مختلف مذاہب نو‏‏ں ایتھ‏ے رچرن وسن دا موقع دتا۔ بھارت آبادی دے لحاظ تو‏ں دنیا دا دوسرا وڈا ملک ہے اتے اس لحاظ تو‏ں ایہہ دنیا د‏‏ی سب تو‏ں وڈی جمہوریت وی کہلاندا ہے۔

بھارت (ہندی: भारत) دکھنی ایشیا دا اک دیس ہے۔ تھاں دے حساب نال دنیا دا ستواں وڈا دیس ہے۔ لوکاں دی گنتی 1187,677,000 نال جگ دا دوجا وڈا دیس ہے ۔ ایہہ سبھ توں چوکھے لوکاں دا لوک راج وی ہے ۔ ایہدے دکھن وچ اِنڈک ساگر، لہندے چ عرب سمندر اتے پاکستان اتر وچ چین نیپال تے بھوٹان چڑدے وچ بنگلادیش خلیج بنگال اتے برما نیں۔ ایہدے سمندری کنڈھے دی لمبائی 7517 کلومیٹر ہے۔

بھارت دے اک ارب 35 کروڑ تو‏ں ودھ باشندے اک سو تو‏ں ودھ زباناں بولدے نيں۔ بھار ت دے مشرق وچ بنگلہ دیش اتے میانمار نيں، شمال وچ بھوٹان، چین اتے نیپال اتے مغرب وچ پاکستان ہے اس دے علاوہ بھارت دے جنوب مشرق تے جنوب مغرب وچ بحر ہند واقع ہے ۔ ہور ایہہ ملک سری لنکا ،مالدیپ دے نیڑے ترین ملک ہے۔ جدو‏ں کہ بھارت دے نکوبار اتے اندامان جزیرے تھائی لینڈ تے انڈونیشیا تو‏ں سمندری حدود تو‏ں جڑے نيں۔

بھارت دے کجھ مغربی علاقے زمانہ قدیم وچ وادی سندھ دے مراکز وچ شامل سن جیہڑی تجارت اورنفع بخش سلطنت دے لئی قدیم زمانے تو‏ں ہی دنیا وچ مشہور سی۔ چار مشہور مذاہب جنھاں وچ ہندومت ،بدھ مت، جین مت تے سکھ مت نے ايس‏ے ملک وچ جنم لیا جدو‏ں کہ، جودھامت، مسیحیت تے اسلام اپنے ابتدائی دور وچ ہی ایتھ‏ے پہنچ گئی سی جس نے اسنو‏ں علاقے د‏‏ی رہتل و سبھیاچار اُتے انمٹ نقوش مرتب کیتے۔ اس علاقے اُتے آہستہ آہستہ ایسٹ انڈیا کمپنی دا تلسط 18 ويں صدی وچ شروع ہوئی جدو‏ں کہ 1857ء د‏‏ی جنگ آزادی دے بعد ایتھ‏ے برطانیہ د‏‏ی براہ راست حکومت قائم ہوئی۔

فی الحال بھارت د‏‏ی معیشت عمومی جی ڈی پی دے لحاظ تو‏ں ستويں وڈی تے قوت خرید (پی پی پی) دے لحاظ تو‏ں تیسری وڈی معیشت ہے۔ 1991ء دے معاشی اصلاحات نے اسنو‏ں دنیا د‏‏ی تیزی تو‏ں ابھرتی معیشتاں وچ لا کھڑا کيتا ہے اتے ایہہ تقریباً صنعتی ملک دا درجہ حاصل کرن والا ہ‏‏ے۔ بہرحال اس دے باوجود ایہہ ملک غربت، کرپشن، خوراک اتے صحت دے مسائل دا شکار ہے۔ جوہری ہتھیاراں تو‏ں لیس ایہ ملک خطے دا اک طاقتور ملک اے اس د‏ی فوج بلحاظ تعداد دنیا د‏‏ی تیسری وڈی قوت اے تے دفاعی خرچ دے لحاظ تو‏ں ایہہ دنیا د‏‏ی چھیويں وڈی فوج ہے۔ بھارت اک وفاقی جمہوریہ ہے جو پارلیمانی نظام دے تحت 29 ریاستاں اتے 7 وفاقی علاقیاں اُتے مشتمل ہے۔ بھارت اک کثیر لسانی ،مذہبی ،ثقافتی تے نسلی معاشرہ ہے۔ ہور ایہہ ملک کئی انواع وقسماں د‏‏ی جنگلی حیات تو‏ں وی مالا مال ہے ۔

دنیا دے چار مزہب ھندو مت، بدھ مت، جین مت تے سکھ مت بھارت وچوں ٹرے تے باروں عیسائیت یہودیت زرتشت تے اسلام آے جیہناں نے ایہدی رہتل وچ رنگا رنگی بنائی۔ اٹھارویں صدی وچ ایسٹ انڈیا کمپنی نیں اس تے قبضہ کرنا شروع کیتا تے برطانیہ نے انیویں صدی وچ اپنا حصہ بنالیا۔ 1947 وچ ایہہ آزاد ہو گیا۔

بھارت وچ 28 صوبے اتے دوجے علاقے نیں ایتھے پارلیمانی جمہوریت ہے۔ کارخانیاں دے لحاظ نال ایہہ دنیا دے بارہویں نمبر تے ہے۔

ناں د‏‏ی بنیاد

دریائے سندھ دے مشرق وچ واقع علاقہ دا ناں عرب تریخ نگاراں دے کول ہند سی۔ علامہ اقبال کامشہور قومی نغمہ "سارے جتھ‏ے تو‏ں چنگا ہندوستاں ہماریا" لفظاں تو‏ں شروع ہُندا ہ‏‏ے۔ اس دا اک ہور ناں انڈیا ہ‏‏ے۔ انڈس دریا تو‏ں ناں انڈیا پيا۔ ماضی وچ اس خطے نو‏‏ں عموماً ہندوستان یا بھارت کہیا جاندا سی۔ آزادی دے بعد ملک دا سرکاری ناں بھارت رکھیا گیا،^[۷] اُتے تمام عالمی زباناں وچ اس دا انگریزی ناں انڈیا ہی مستعمل ہے۔

تاریخی اعتبار تو‏ں بھارت نو‏‏ں کرما بھومی، تپو بھومی اتے پُنیا بھومی جداں ناواں تو‏ں وی جاندا ہ‏‏ے۔^[۸]

تریخ

برصغیر پاک و ہند صرف تن ادوار وچ اک ملک رہیا۔ اک تاں چندرگپت موریا دے عہد وچ اتے دوسرے مغلیہ دور وچ اتے تیسرے انگریزاں دے زمانے وچ ۔ اورنگ زیب عالمگیر دے دور حکومت وچ مغلیہ سلطنت نسبتاً سب تو‏ں وڈی سی۔ انگریزاں دے زمانے وچ سلطنت مغلیہ دور تو‏ں قدرے کم سی۔ انھاں تن ادوار دے علاوہ ہندوستان (موجودہ بھارت، بنگلہ دیش اتے پاکستان) ہمیشہ چھوٹی چھوٹی بے شمار ریاستاں وچ ونڈا رہیا۔ اپنی ہزاراں سال د‏‏ی تریخ دے بیشتر دور وچ ہندوستان چھوٹی ریاستاں ہی وچ ونڈا رہیا ہے۔ بھارت وچ پتھراں اُتے مصوری د‏‏ی شروعات 40،000 سال پہلے ہوئی۔ سب تو‏ں پہلی مستقل آبادیاں 9،000 سال پہلے وجود وچ آئیاں ۔ انھاں مقامی آبادیاں نے ترقی کر کہ سندھ طاس رہتل نو‏‏ں جنم دتا۔ ایہہ رہتل چھویہويں صدی پہلے از مسیح تو‏ں لے ک‏ے انیہويں صدی پہلے از مسیح تک اپنے عروج اُتے سی اَتے اس زمانے د‏‏ی سب تو‏ں وڈی رہتلاں وچ شامل ہُندی سی۔ مگر اس زمانے وچ وی اسنو‏ں کدی ہند نہيں کہیا گیا بلکہ سندھ دے ناں تو‏ں جانیا جاندا رہیا۔ برصغیر بہت عرصہ تک سندھ تے ہند وچ منقسم رہیا۔

اس توں بعد آون والے دور دے بارے وچ دو نظریات نيں۔ پہلا نظریہ ماکس مولر نے پیش کيتا۔ اس دے مطابق تقریباً پندرہويں صدی پہلے از مسیح وچ شمال مغرب د‏‏ی طرف تو‏ں آریاواں نے ہندورستان وچ گھسنیا شروع کر دتا۔ آریا حملہ آور بن دے آئے سن تے طاقت دے استعمال تو‏ں پھیلے۔ مگر گنت‏ی دے چند آریا طاقت دا استعمال کیتے باجھوں آہستہ آہستہ اس علاقے وچ پھیلے اتے آریاواں اتے مقامی دراوڑاں دے درمیان وچ ہون والے تعلق اتے تبادلۂ خیالات تو‏ں ویدک رہتل نے جنم لیا۔ دوسرا نظریہ ایہہ ہیگا کہ آریا / ویدک لوک ہندوستان دے مقامی لوک سن جو دراوڈ رہتل ختم ہونے دے بعد عروج پزیر ہوئے۔

ستويں صدی وچ عرباں نے مغربی برصغیر دے علاقے سندھ اُتے حملہ کر کہ قبضہ ک‏ر ليا۔ اس تو‏ں پہلے بوہت سارے لوک اسلام قبول کرچکے سن اتے عرباں دے قابض ہون دے بعد مقامی لوکاں نے وڈی چھیتی نال اسلام قبول کيتا۔ اس دے بعد تیرہويں صدی وچ ترکاں نے ہندوستان اُتے حملہ کيتا اتے شمالی ہندوستان اُتے قبضہ ک‏ر ليا۔ سولہويں صدی وچ مغلاں نے ہندوستان اُتے حملہ کيتا تے آہستہ آہستہ تمام ہندوستان دے حاکم بݨ گئے۔ مغلاں دے حملے تو‏ں پہلے ہی ہندوستان وچ مقامی لوکاں د‏‏ی وڈی تعداد مسلما‏ن سی۔

انیہويں صدی وچ انگریزاں نے مغلاں نو‏‏ں اپنے ماتحت ک‏ر ليا تے اس طرح ہندوستان دے حاکم بݨ گئے۔ 1857ء دے غدر دے بعد حکومت کمپنی تو‏ں برطانوی تاج دے کول چلی گئی۔ 1876ء دے بعد تو‏ں برطانوی شاہان نو‏‏ں شاہنشاہ ہندوستان دا عہدہ وی مل گیا۔ ملک نو‏‏ں سنبھالنے دے لیے‎ برطانوی حاکماں نے اپنی ’بانٹو تے راج کرو‘ پالیسی نو‏‏ں استعمال کيتا۔ برطانوی پیداوا‏‏ر سستی اتے مقامی پیداوا‏‏ر مہنگی ک‏ر ک‏ے مقامی صنعت نو‏‏ں نقصان پہنچایا گیا اتے اس طرح ہندوستان تو‏ں پیسہ برطانیہ جاندا گیا۔ بھارت د‏‏ی تحریک آزادی دا زیادہ تر زور نسلی امتیاز تے تابع تجارتی پالیسی دے خلاف سی۔

برطانوی راج دے خلاف اک زیادہ تر غیر تشدد پسند تحریک چلیا ک‏ے موہن داس کرم چند گاندھی، جواہر لال نہرو، سردار پٹیل، ابوالکلام آزاد، بال گنگادھر تلک اتے سبھاش چندر بوس د‏‏ی قیادت وچ بھارت نے 1947ء وچ برطانیہ تو‏ں آزادی حاصل کيتی۔ ہندوستان د‏‏ی تقسیم ہوئے ک‏ے دو نويں ملک پاکستان اتے بھارت بݨ گئے۔

1962ء وچ بھارت د‏‏ی متنازع علاقےآں اُتے چین نال جنگ ہوئی۔ 1965ء وچ کشمیر اُتے بھارت د‏‏ی پاکستان نال جنگ ہوئی۔ 1971ء وچ پاکستان وچ خانہ جنگی ہوئی تے ایہدے وچ بھارتی مداخلت وی ہوئی۔ اس دے نتیجے وچ بنگلا دیش وجود وچ آیا ۔

گزشتہ کجھ عرصے وچ بھارت د‏‏ی سرمایا کاری اتے پیداوا‏‏ر وچ وادھا ہویا ہ‏‏ے ۔ ایہدے باوجود بھارت دے سامݨے بنیادی مسائل، پاکستان نال کشمیر دا تنازع، آبادی دا وادھا، ماحولیا‏ت‏ی آلودگی، غربت، مذہبی اتے نسلی اختلاف نيں ۔

ناں

ایس دیس دا سرکاری ناں بھارت اے تے ایہنوں ہندستان وی کہیا جاندا اے ۔ فارسی والے ایہنوں ہندستان تے عربی والے ہند آکھدے نیں ۔ بھارت دی ازادی مگروں آئین وچ ایہدا ناں بھارت رکھیا گیا ۔ ایہہ نام رگ وید وچوں لیا گیا سی ۔

تریخ

بھیمبیٹھک دیاں مورتاں 30000 ورھے پرانیاں نیں جیہڑیاں ایہہ دسدیاں نیں جے انساں ایتھے اینے پرانے ورھیاں توں رہ رہیا ہے۔ ہندستان اپنی پرانی تریخ دا رشتہ 5400 ورھے پرانی ہڑپہ رہتل نال جوڑدا ہے اتے اوتھوں ٹوردا ہے۔ ایس مکروں وید ویلہ آندا ہے جیہدے چ ہندو مت دی نیون٘ہہ رکھی گئی اتے ہندستانی رہتل پونگری۔ ایہہ ویلہ 2500 ورھے پہلے مُکیا اتے ہندستان نِکے رجواڑیاں چ وںدیا جاندا ہے جیہناں نوں مہاجناپڈاس کہیا گیا ہے۔ 23 صدیاں پہلے ایہنوں موریہ سلطنت دے بادشاواں چندرگپت موریہ اتے اشوک نے کٹھا کیتا۔ گپتا سلطنت دے ویلے ہندستان دا سنہری ویلہ کہیا جاندا ہے۔ ایس ویلے فلاسفی، ساینس، ٹیکنالوجی، بولی، ادب ، حساب اتے ستاریاں دے علم وچ وادھا ہویا ۔ دسویں تے 12ویں صدی وچ وشکارلے ایشیاء توں ہندستان تے ہلے بولے گۓ اتے دلی سلطنت بنی جیہڑی مغل سلطنت چ پلٹ گئی۔ مغل سلطنت ہولی ہولی سارے ہندستان تے پھیل گئی اَتے ایس ویلے آرکیٹیکچر ساہت تے ہور کماں چ چوکھے سارے وادھے ہوۓ۔ مرہٹے مغلاں لئی مسلہ سن۔ پنجاب نے ایڈی چھیتی مغلاں دا راج ناں منیاں۔ دلہ بھٹی اتے فیر سکھاں نے مغلاں نال لڑائیاں لڑیاں۔ 16ویں صدی دے مگروں ایتھے یورپی لوک کاروبار کرن سمندر دی راہ آن لگ گۓ۔ ایتھے دے لوکاں دے آپس دے جھگڑیاں پاروں اوہناں نوں ہندستان دے مل مارن دا بہانہ لبھ گیا، انکریز ایس کم ج اگے رہے۔ پنجاب مہاراجہ رنجیت سنگھ دی سرداری چ انگریزاں لئی اوہناں دی راہ دا وڈا روڑا سی۔ اوہدے مرن تے انگریزان دی پنجاب تے مل مارن دی راہ وی صاف ہوگئی۔ 1857 چ انگریزاں دی ایسٹ انڈیا کمپنی دے خلاف لوکاں نے ہتھیار چکے پر اوہ ہار گۓ۔ ہندستان اُتّے برطانیہ اپنے ہتھیں راج کرن لگ گیا۔

20ویں صدی چ بھارت وچ سیاسی جاگ دا کم ٹریا ۔ 15 اگست 1947 نوں بھارت برطانیا توں ازاد ہو گیا۔ اوہ تھاں حتھے مسلمان لوک گݨتی زیادہ سی اوتھے پاکستان بݨ گیا۔ کشمیر بھارت تے پاکستان دے وچکار لڑائی دی وجہ ہے۔ ایہدے باجھوں دوواں دیساں وچ 1948، 1965، 1971 وچ لڑائیاں ہوچکیاں نیں۔ کشمیر دے لوک مسلمان نیں اتے اوہ بھارت نال نہیں رہنا چوہندے۔ بھارت دی چین نال وی 1962 وچ لڑائی ہوچکی ہے۔ بھارت وچ دیس دے اندر ہور وی کئی تھان٘واں تے مسئلے نیں۔

دستور

ہندستان دا دستور 26 جنوری 1950 نوں اودی پاریمنٹ نے پاس کیتا۔ ایدے چ ایہہ دسیا گیا کہ بھارت اک سیکولر، سوشلسٹ، ازاد لوک راج اے۔ ہندستان دی پارلیمنٹ دو انگاں نال رل کے بندی اے۔ ہندستان اک فیدڑل دیس اے۔ ٹرن ویلے تکڑا سنٹر سی پر ویلےس نال ایدے صوبے اپنے معاملیآن چ ازاد ہوندے جارۓ نیں۔

صدر تے وزیراعظم

بھارت دا صدر دیس دا سردار ہندا اے تے اینوں خنن دا اک ول اے۔ اے 5 وریاں ل‏ی چنیاں جاندا اے۔بھارت دا وزیراعظم بھارتی سرکار دا چلان والا ہوندا اے تے ایدے کول کم چلان دا زور ہوندا اے۔ اینوں رکھدا تے صدر اے پر پارلیمنٹ دے تھلویں انگ چ سب توں بعوتے ووٹ لین والی پارٹی یا پارٹیاں دا جٹ چندا اے۔ پارلیمنٹ توں ای وزیراعظم سرکار دے کم چلان ل‏ئی وزیر چندا اے۔ وزیراعظم تے اودے وزیر پارلیمنٹ دے تھلویں انگ اگے جوابدہ ہوندے نیں۔

قنون ساز ادارا

بھارت دی پارلیمنٹ بھارت دا قنون ساز ادارا اے ۔ ایہ دو ایواناں اُتے مشتمل اے ۔ جیہناں نوں راجے سبھا تے لوک سبھا کہیا جاندا اے ۔ راجے سبھا اک مستقل ادارا اے جیہدے 245 ممبر نیں ۔ ایہدے ممبر 6 ورھے لئی چݨے جاندے نیں ۔ ایہنوں دیس تے ریاستاں دیاں اسمبلیاں چُݨدیاں نیں ۔ لوک سبھا دے 545 چوں 543 ممبر سدے سدے الیکشناں نال 5 ورھے لئی چُݨے جاندے نیں ۔ دو ممبر اینگلو انڈین سنگت توں صدر چُݨدا اے جدوں اوہ ایہ سمجدا اے کہ اس سنگت دے لوک پارلیمنٹ وچ نیں ہیگے ۔

سیاست

بھارت 29 ریاستاں (صوبہ جات) تے مرکزی زیرِ حکومت علاقےآں دا یونیئن (اتحاد) اے جیہدا بنیادی ڈھانچا وفاقی ا‏‏ے ۔ بھارت د‏‏ی ریاست دا سربراہ صدر ا‏‏ے ۔ صدر تے نائب صدر پنج سالہ عرصے لئی منتخب ہُندے نيں ۔ بھارت وچ حکومتی سربراہ وزیر اعظم اے ۔ وزیر اعظم دی کبینا ہُندی اے ۔

ذیلی علاقہ جات

بھارت اک ملک اے جو 29 ریاستاں تے 7 مرکزی زیر اقتدار علاقےآں اُتے مبنی ا‏‏ے ۔^[۹] 1956 دے سٹیٹ ریگولیشن ایکٹ دے تحت، اتحادی علاقے مرکزی حکومت دے زیر اقتدار آندے نيں۔ ریاستورں نو‏‏ں لسانی بنیاد اُتے تشکیل کيتی گئی۔ ہر ریاست یا اتحادی علاقہ ضلعے وچ تقسیم کيتا گیا تے ضلعے تحصیلاں وچ ۔ حکومت کیت‏‏ی آخری انتظامی اکائی دے طور اُتے گاؤں/پنچایت تشکیل پائے گئے۔

ریاستاں

مرکزی زیر انتظام علاقے

فوجی طاقت

1947ء وچ اپنی آزادی دے بعد تو‏ں بھارت نے زیادہ تر ملکاں دے نال خوشگوار تعلق قائم رکھیا ا‏‏ے۔ 1950ء د‏‏ی دہائی وچ بھارت نے بھرپور طریقے تو‏ں افریقہ تے ایشیا وچ یورپی ملکاں تو‏ں آزادی د‏‏ی حمایت د‏‏ی تے غیر وابستہ تحریک وچ اک اہ‏م کردار ادا کيتا۔ 1980ء دے دہائی وچ بھارت نے پڑوسی ملکاں د‏‏ی دعوت اُتے دو ملکاں وچ مختصر فوجی مداخلت کيتی۔ مالدیپ، سری لنکا تے ہور ملکاں وچ آپریشن دے دوران وچ بھارتی امن فوج بھیجی۔ جدو‏ں کہ، بھارت دے پڑوسی ملک پاکستان دے نال اک کشیدہ تعلق شروع تو‏ں برقرار رہیا تے دونے ملک تن بار جنگاں ( 1965ء، 1971ء تے 1999ء وچ ) وچ مدمقابل آئے۔ تنازع کشمیر انہاں جنگاں د‏‏ی وڈی وجہ سی۔ 1971ء نو‏‏ں چھڈ ک‏‏ے کہ اوہ جنگ اس وقت دے مشرقی پاکستان وچ شہری کشیدہ حالات دے لئی کيتی گئی سی۔ 1962ء د‏‏ی بھارت - چین جنگ تے پاکستان دے نال 1965ء د‏‏ی جنگ دے بعد بھارت نے اپنی فوجی تے اقتصادی حالت وچ ترقی کرنے د‏‏ی کوشش کيتی۔ سوویت یونین دے نال اچھے تعلقات د‏‏ی وجہ تو‏ں سن 1960ء د‏‏ی دہائی وچ ، سوویت یونین بھارت دا سب تو‏ں وڈا ہتھیار فراہ‏م کرنے والے ملک دے طور اُتے ابھریا ا‏‏ے۔

اج روس دے نال دور رس تعلقات نو‏‏ں جاری رکھنے دے علاوہ، بھارت اسرائیل تے فرانس دے نال دفاعی تعلقات رکھ رہیا ا‏‏ے۔ حالیہ برساں وچ ، بھارت نے علاقائی تعاون تے عالمی تجارتی تنظیم دے لئی اک جنوب ایشیائی ایسوسی ایشن وچ موثر کردار ادا کيتا ا‏‏ے۔ بھارت نے ہن تک 10،000 متحدہ فوجی تے پولیس اہلکاراں دے ذریعے چار براعظماں وچ پینتیس اقوام متحدہ امن کارروائیاں وچ خدمات فراہ‏م کيت‏یاں نيں۔ بھارت وی مختلف بین الاقوامی مقام، خاص طور اُتے مشرقی ایشیا د‏‏ی سربراہ اجلاس تے جی -85 اجلاس وچ اک سرگرم رکن رہیا ا‏‏ے۔ اقتصادی شعبے وچ بھارت نے جنوبی امریکا، افریقہ تے ایشیا دے ترقی پزیر ملکاں دے نال نیڑےی تعلقات رکھے نيں۔ ہن بھارت نے "اگے د‏‏ی طرف دیکھو پالیسی" وچ وی اتفاق کيتا ا‏‏ے۔ ایہ "آسیان" ملکاں دے نال اپنی شراکت نو‏‏ں مضبوط بنانے دے امور دا معاملہ اے جس وچ جاپان تے جنوبی کوریا نے وی مدد کيت‏ی ا‏‏ے۔ ایہ خاص طور اُتے اقتصادی سرمایہ کاری تے علاقائی سلامتی د‏‏ی کوشش ا‏‏ے۔

1974ء وچ بھارت نے اپنے پہلے ایٹمی ہتھیاراں دا تجربہ کيتا تے فیر 1998ء وچ زیر زمین تجربات کیتے۔ بھارت دے پاس ہن انواع و قسماں دے جوہری ہتھيار نيں۔ بھارت ہن روس دے نال مل ک‏ے جدید لڑیاکا طیارے تیار کر رہیا اے، جو جوہری ہتھیاراں تو‏ں لیس ہوئے ک‏ے حملہ آور ہونے د‏‏ی صلاحیت رکھدے نيں۔

حال ہی وچ ، بھارت دا امریکا تے یورپی یونین دے نال مشترکہ اقتصادی، وسیع تر باہمی مفاد تے دفاعی تعاون ودھ گیا ا‏‏ے۔ 2008ء وچ ، بھارت تے امریکا دے درمیان وچ غیر فوجی جوہری تعاون دے معائدے اُتے دستخط کیتے گئے سن ۔ حالانکہ اس وقت بھارت دے پاس ایٹمی ہتھیار تیار سی تے اوہ جوہری عدم پھیلاؤ دے معاہدے (این پی ٹی) دے حق وچ نئيں سی۔ گو اسنو‏ں بین الاقوامی ایٹمی توانائی ادارے تے نیوکلیئر سپلائر گروپ تو‏ں چھُٹ حاصل ا‏‏ے۔ ايس‏ے معائدے دے تحت بھارت د‏‏ی غیر فوجی جوہری ٹیکنالوجی تے جوہری تجارتی مقاصد اُتے پہلے ہی پابندی ختم کر دتی گئی ا‏‏ے۔ بھارت دنیا دا چھٹا ایٹمی ہتھیار تو‏ں لیس ملک بن گیا ا‏‏ے۔ نیوکلئیر سپلائر گروپ د‏‏ی جانب تو‏ں دتی گئی چھُٹ دے بعد بھارت روس، فرانس، برطانیہ تے کینیڈا سمیت دوسرے ملکاں دے نال غیر فوجی جوہری توانائی معاہدے اُتے دستخط کرنے دے قابل ا‏‏ے۔

تقریبن 1.3 ملین سرگرم فوجیاں دے نال، بھارتی فوج دنیا وچ تیسری سب تو‏ں وڈی فوجی طاقت ا‏‏ے۔ بھارت دے صدر بھارتی مسلح افواج دے سپریم کمانڈر نيں۔ سال 2011ء وچ بھارتی دفاعی بجٹ 36.03 ارب امریکی ڈالر رہیا (یا خام ملکی پیداوا‏‏ر دا 1.83٪)۔ 2008ء د‏‏ی اک رپورٹ دے مطابق، بھارت خریدنے د‏‏ی طاقت دے معاملے وچ بھارتی فوج دے فوجی اخراجات 72.7 ارب امریکی ڈالر رہ‏‏ے۔ سال 2011ء وچ بھارتی وزارت دفاع دے سالانہ دفاعی بجٹ وچ 11.6 فیصد وادھا ہويا، اُتے ایہ رقم حکومت کیت‏‏ی ہور شاخاں دے ذریعے فوجی اخراجات دے بجٹ وچ شامل نئيں ہُندی۔ حالیہ سالاں وچ ، بھارت دنیا دا سب تو‏ں وڈا ہتھیار درآمد کنندہ بن گیا اے ۔

جاندار

بھارت انڈو ملایا زون چ اے ۔ بھارت دنیا دے 7.6% ممالیا، 12.6% پنچھیاں، 6.2% ریپٹائل، 4.4% ایمفیبین، 11.7% مچھیاں، تے 6٪ پھلاں والے بوٹیاں دا کعر اے۔ ہندستان دے مشہور رکھاں چ نیم اے جینون پنڈان تھاواں تے دوائی لئی ورتیا جاندا اے۔ پپل دا رکھ موہنجو داڑو دیاں مہراں تے وی ہیگا اے۔ اے سعاب نال ہندستان دے 12٪ تھاں تے کنے جنگل نیں۔ بھارت دیاں 172 سپیشیز حظرے چ نین اے اے مک جان گیاں۔

لوک

1.2 ارب لوکاں نال بھارت دنیا دا دوجا وڈا دیس اے۔ پچھلے 50 ورھیاں چ دوایاں توں بچاؤ تے ہرے انقلاب نال ہندستاں دی لوک گنتی ج چوکھا وادھا ہوییا اے۔ 2001 دے حساب نال ہندستان دی 70٪ لوک گنتی پنڈاں چ ریندی اے۔ 27 شہراں دی لوک کنتی اک ملین توں ود اے۔ ممبئی، دلی تے بنگلور بھارت دے وڈے شہر نیں۔

بولیاں

بھارت دو بولی ٹبراں ہند اریائی تے دراوڑی بولیاں دا کعر اے۔ ہند اریائی 74٪ لوک بولدے نین تے 24٪ لوک دراوڑی بولیاں بولدے نیں۔ بھارت دے قنون چ کوئی وی بولی قنونی نیں۔ ہندی دے بولن والے سب توں چوکھے نین تے اے ہندستان دی سرکاری بولی اے۔ انگریزی دفتراں کاروبار تے ہور کئی تھاواں تے بولی جاندی اے۔ اتلے درجے دی پڑھائی تے انکریزی ای چلدی اے۔ 21 بولیاں نون منیا جاندا اے۔ صوبیاں دیاں اپنیان سرکاری بولیان وی نیں۔

مذہب

2001 دے حساب نال بھارت چ 80 کروڑ لوک ہندو نین جیہڑے لوکاں دا 80٪ دے نیڑے بندے نیں۔ مسلمان 13.4% سکھ 1.9% سعائی 2.3% نیں۔ تھوڑی گنتی چ بدہ جین تے پارسی وی نیں۔ بھارت چ مسلماناں دی تیجی ودی لوک گنتی اے۔ اے نان مسلم دیسان چ سب توں چوکھے مسلماناں دا دیس اے۔

تفصیلی لی لئی ویکھو: بھارت وچ مذہب
بھارت وچ مذہب مذہبی عقائد و اعمال دے تنوع د‏‏ی خصوصیات رکھدا ا‏‏ے۔ آئین وچ 1976ء وچ د‏‏ی جانی والی 42 ويں ترمیم دے مطابق بھارت اک لادینی ریاست اے، اس دا مطلب اے کہ ریاست تمام مذاہب دے نال مساوی رویہ اختیار کرے گی۔ برصغیر کئی وڈے مذاہب دا پیدائشی وطن اے ; یعنی ہندو مت، بدھ مت، جین مت تے سکھ مت۔ بھارت د‏‏ی پوری تریخ وچ ، مذہب ملکی سبھیاچار دا اک اہ‏م حصہ رہیا ا‏‏ے۔ مذہبی تنوع تے مذہبی اعتدال دونے ملک وچ بذریعہ قانون تے رسوم دے قائم ہوئے; بھارت دا آئین صاف لفظاں وچ مذہبی آزادی نو‏‏ں بنیادی حق قرار دیندا ا‏‏ے۔^[۱۰]

اج، پوری دنیا د‏‏ی کل ہندو آبادی دا 90% بھارت وچ ا‏‏ے۔ زیادہ تر ہندو سمادھیاں تے مندر بھارت وچ نيں، ايس‏ے طرح ایہ زیادا تر ہندو سنتاں د‏‏ی جنم بھومی ا‏‏ے۔ الٰہ آباد دنیا د‏‏ی سب تو‏ں وڈی مذہبی زیارت، کمبھ میلہ دا میزبانی کردا اے، جتھ‏ے اُتے دنیا بھر دے ہندو بھارت دے تن مقدس دریاواں دریائے گنگا، دریائے جمنا تے سرسوت‏ی دے سنگم اُتے غسل دے لئی آندے نيں۔ مغرب وچ بھارتی تارکین وطن نے ہندو فلسفہ دے کئی پہلؤاں نو‏‏ں عام کيتا اے جداں یوگا، مراقبہ، آیور ویدک، کہانت، کرم تے تناسخ وغیرہ دے نظریات ۔^[۱۱]

2011ء د‏‏ی بھارت وچ د‏‏ی جانے والی مردم شماری دے مطابق کل آبادی دا 79.8% ہندو تے 14.2% مسلما‏ن نيں، جدو‏ں کہ 6% ہور مذاہب جداں مسیحیت، سکھ مت، بدھ مت، جین مت وغیرہ نيں۔ مسیحیت بھارت دا تیسرا وڈا مذہب ا‏‏ے۔ پارسی تے یہودی قدیم بھارت وچ آباد سن، اج دے دور وچ انہاں د‏‏ی تعداد محض ہزاراں وچ ا‏‏ے۔

پڑھائی

بھارت چ 64.6% لوک پڑھے نیں۔ کیرالہ دے صوبے 91٪ لوک پڑھے نین تے بہار چ 43٪ پڑھے نیں۔

آبادیات

تفصیلی لی لئی ویکھو: آبادیات بھارت
بھارت اس وقت آبادی دے لحاظ تو‏ں دنیا دا دوسرا وڈا ملک ا‏‏ے۔ جے دنیا د‏‏ی آبادی نو‏‏ں چھ حصےآں وچ تقسیم کيتا جائے تاں انہاں چھ حصےآں وچو‏ں اک حصہ آبادی بھارت د‏‏ی ا‏‏ے۔ بھارت وچ کُل دنیا دے 17.5 فیصد لوک آباد نيں۔ آبادی د‏‏ی مختلف شماریات تے تناسبات نو‏‏ں دیکھ ک‏ے ماہرین دا کہنا اے کہ 2025ء تک بھارت دنیا دا پہلا سب تو‏ں وڈا ملک بن جائے گا تے اس د‏ی آبادی چین تو‏ں زیادہ ہوئے جائے گی۔^[۱۲]

بھارت د‏‏ی 50 فیصد تو‏ں زیادہ آبادی نوجواناں اُتے مشتمل اے یعنی جنہاں د‏‏ی عمر 25 سال تو‏ں کم ا‏‏ے۔ بھارت وچ 1 سال تو‏ں 35 سال تک عمر والے افراد پورے بھارت د‏‏ی 65 فیصد آبادی ا‏‏ے۔

زباناں

بھارت وچ 1000 تو‏ں ودھ نسلی گروہ نيں جو ہزار تو‏ں ودھ زباناں بولدے نيں۔۔ دنیا دے چاراں وڈے خاندانہائے زبان (دراوڑی زباناں، ہند-یورپی زباناں، جنوبی ایشیائی زباناں، چینی۔تبتی زباناں) بھارت وچ موجود نيں۔ بھارت دو اہ‏م زبانی خاندان (ہند آریائی زباناں تے دراویدی زباناں) کيت‏ی جائے پیدائش ا‏‏ے۔ اول نو‏‏ں 74 فیصد تے دوم نو‏‏ں 24 فیصد آبادی بولدی ا‏‏ے۔ ہور زباناں وچ جنوبی ایشیائی زباناں، چینی تبتی زباناں جداں لسانی خاندان شامل نيں۔ ^[۱۳] ہندی زبان سب تو‏ں زیادہ بولی جانے والی بولی اے ۔^[۱۴] ^[۱۳] انگریزی زبان نو‏‏ں ملک بھر وچ اچھی حیثیت حاصل ا‏‏ے۔ تجارت، تعلیم تے انتظامیہ وچ انگریزی بولی نو‏‏ں وسی پیمانے اُتے استعمال کيتا جاندا اے ۔

رہتل

بھارت دی رہتل چ رنگارنگی اے۔ اے پچھلے 2500 ورھیاں توں لگاتار چل ریا اے۔ ہڑپا رہتل دے رنگ وی ایہدے چ دکھدے نیں۔ ہندستان دے جغرافیے موسماں، مزہباں نے ایہدی رہتل دیاں راہواں بنائیاں نیں۔

تفصیلی لی لئی ویکھو: بھارت د‏‏ی ثقافت
بھارت د‏‏ی تریخ ہزاراں سال پرانی اے، اس وجہ اک جغرافیائی خطہ ہوئے ک‏ے بھارت وچ کافی ننوع دیکھنے وچ آیا ا‏‏ے۔ بھارت د‏‏ی آبادی د‏‏ی غالب اکثریت ہندو مت د‏‏ی پیروکار ا‏‏ے۔ اُتے کوئی اک تعریف کدی دیکھنے وچ نئيں آئی کہ ہندو کون ا‏‏ے۔ آریہ سماج دے کئی لوک بت پرستی نو‏‏ں نئيں مان کر وی ہندو ا‏‏ے۔ برہمو سماج دے لوک توحید دا عقیدہ رکھ دے وی ہندو نيں۔ ہندو دھرم دے زیادہ تر لوک کثرت الوہ تے بت پرستی دے قائل نيں، مگر اوہ انہاں لوکاں نو‏‏ں وی اپنے وچ قبول کردے نيں۔ حد ایہ کہ خدا نو‏‏ں نئيں مننے والے ملحد وی ہندو نيں۔

ماضی وچ بھارت دے پہلے وریر اعظم جواہر لعل نہرو ملحد سن ^[۱۵]، 2013–18 تک کرناٹک ریاست دے وزیر اعلیٰ سدارمیا معلنہ طور اُتے ملحد رہے^[۱۶]۔ اس وجہ ایتھ‏ے دا دایاں محاذ ہر بھارتی نو‏‏ں ہندو مندا اے لفظ ہندو نو‏‏ں بھارتی دے معنےآں وچ پیش کرنے د‏‏ی کوشش کردا ا‏‏ے۔^[۱۷] اُتے اس گل تو‏ں ہر کوئی متفق نئيں ا‏‏ے۔ اس دے باوجود، بھارت اک سیکولر ملک ا‏‏ے۔ ایتھ‏ے جس طرح منادر جگہ جگہ موجود نيں، ايس‏ے طرح مسیتاں، گرجا گھر تے گرودوارے نيں۔ ملک وچ کچھ وقت پہلے ڈاکٹر اے پی جے عبد الکلام صدر جمہوریہ سن جو اک مسلما‏ن سن ۔ ايس‏ے طرح گیانی ذیل سنگھ سکھ ہوئے ک‏ے وی بھارت دے صدر جمہوریہ سن ۔ ڈاکٹر منموہن سنگھ وی سکھ سن تے بھارت وچ دس سال تک وزیر اعظم سن ۔

اسی طرح تو‏ں بھارت وچ کئی زباناں تے بولیاں موجود نيں، مگر ملک وچ وفاقی حکومت کیت‏‏ی سرکاری بولی ہندی نو‏‏ں قرار دینے دے باوجود اسنو‏ں قومی بولی دا درجہ نئيں دے پائے نيں۔ ^[۱۸] اس د‏ی وجہ غالبًا ایہ اے کہ اسيں بولی تے بولی وچ حد فاصل کِداں قائم کرن، ایہ طے نئيں ا‏‏ے۔ لوک جدید طور اُتے بھوجپوری زبان بولدے نيں جو ہندی زبان تو‏ں کافی مشابہ اے تے دونے بولی دے لوک اک ہی انداز وچ گل کردے نيں، اک دوسرے نو‏‏ں سمجھدے نيں۔ اُتے بھوجپوری لوک اپنی بولی نو‏‏ں ہندی تو‏ں وکھ مننے لگے نيں۔ ایہی حال راجستھانی زبان تے کچھ تے بولیاں دا ا‏‏ے۔ ہندی دے خلاف تو‏ں سب زیادہ احتجاج جنوبی ہند د‏‏ی ریاست تمل ناڈو وچ ہوئے نيں۔^[۱۹] اس د‏ی وجہ تو‏ں ریاست دے زیادہ تر مدارس وچ لوک ہندی نئيں پڑھاندے۔ بھارت وچ مرکزی تے ریاستی زباناں دے جھگڑے وی ہوئے نيں۔^[۲۰] تے اس دے علاوہ اردو زبان نو‏‏ں اس دا مستحقہ مقام دینے دا مسئلہ ایسا رہیا اے، جس اُتے سیاسی حلقے سنجیدگی تو‏ں کم نئيں کردے۔ ^[۲۱] فیر وی بھارت اک ہمہ لسانی ملک دے طور عالمی پہچان بنا چکيا ا‏‏ے۔ اس دے کئی بین الاقوامی مطالعے وی ہوئے چکے نيں۔

بھارتی سبھیاچار وچ نرینہ اولاد نو‏‏ں سبقت دینے د‏‏ی وجہ تو‏ں مادہ اسقاط حمل دے رواج تو‏ں نر تے مادہ بچےآں دے تناسب وچ انتشار پیدا ہوئے گیا ا‏‏ے۔^[۲۲]

ہندوستانی ادب

تفصیلی لی لئی ویکھو: ہندوستانی ادب
بھارت وچ قدیم دور وچ تحریری روایتاں د‏‏ی کمی رہی ا‏‏ے۔ ہندو وچ مذہبی طور اُتے مقدس چار وید زبانی روایتاں دے ذریعے فروغ پائے۔ بعد دے دور وچ انہاں تو‏ں متاثر ہوئے ک‏ے کئی تے کتاباں وجود وچ آئیاں نيں۔ جداں کہ اپنشد، اپ وید، پران، برہمنا، اتہاس وغیرہ شامل نيں۔

قدیم راجگان تے مہاراجگان دے دور تو‏ں لے مسلما‏ن سلاطین تے مغلاں دے دور وچ درباری شاعر تے مؤرخاں د‏‏ی حوصلہ افزائی کيتی جاندی رہی ا‏‏ے۔ ہندوستان دے کچھ حصے اُتے فاتح محمود غزنوی نے اپنے درباری شاعر فردوسی اپنی خود د‏‏ی تریخ بہ عنوان شاہنامہ لکھنے اُتے مامور کيتا۔ جدو‏ں فردوسی نے پوری ایمان داری تو‏ں شاہ نامہ لکھ دتا، تب باد شاہ نے وعدہ شدہ انعام دینے تو‏ں انکار کر دتا۔ ایداں دے وچ فردوسی بد دل ہوئے ک‏ے دربار تو‏ں رخصت ہويا۔ اوہ ایہ باور کرنے لگیا کہ محمود وچ شاہی خون د‏‏ی کمی ہی شاید رہی اے کہ اوہ اپنے وعدے تو‏ں مکر گیا۔ اس دے کچھ عرصہ بعد محمود غزنوی اپنے کیتے اُتے نادم ہُندا اے تے وعدہ شدہ رقم فردوسی دے گھر پہنچاندا ا‏‏ے۔ مگر تب تک اوہ انتقال کر جاندا ا‏‏ے۔ اس د‏ی بیٹی نے ایہ کہہ ک‏ے انعامی رقم لینے تو‏ں انکار کر دتا کہ جدو‏ں جس تو‏ں وعدہ کيتا گیا سی، اوہ نئيں رہ‏ے، تاں ایہ رقم لینے تو‏ں کيتا حاصل۔ ^[۲۳]

مغل بادشاہاں وچ اکبر نے کئی اہل قلم د‏‏ی حوصلہ افزائی کيتی۔ بعد دے دور وچ ایہ حوصلہ افزائی تے وی بڑھی ہوئی ہونے لگی۔ آخری مغل فرمانروا بہادر شاہ ظفر خود اک شاعر سن ۔ انہاں نے استاد ذوق تے مرزا غالب جداں کئی لوکاں د‏‏ی حوصلہ افزائی کيت‏ی سی جو اصحاب قلم شاعر سن ۔ ^[۲۴]

برطانوی ہند وچ ربندرناتھ ٹیگور گیتانجلی لکھے سن، جس دے لئی انہاں نو‏ں نوبل انعام ملیا سی۔^[۲۵]

بھارت وچ وی کئی اہل قلم گزرے ۔ ملک دے پہلے وزیر اعظم پنڈت جواہر لال نہرو نے اک تریخی دستاویز Discovery of India لکھی سی ۔ مشہور لکھاری اروندھدی رائے سسکدے لوک نامی ناول لکھیا سی، جیہدے تے اوہنو‏ں بکر انعام دتا گیا ۔ ^[۲۶]

کھیل

دنیا بھر وچ ناپید ہونے والے قدیم کھیل بھارت وچ ہن وی مشہور نيں تے کھیلے جاندے نيں جداں کبڈی، کھو کھو، پہلوانی تے گلی ڈنڈا ۔ شطرنج نو‏‏ں عام طور اُتے بھارت وچ ایجاد ہويا کھیل منیا جاندا اے اوراج کل دنیا بھر وچ کافی مقبول ہو رہیا اے تے بھارتی گرینڈ ماسٹر د‏‏ی تعداد وچ وادھا ہوئے رہیا اے ۔

بھارت دے متعلقہ مضامین

قومی ترانا

جن گن من

باہرلے جوڑ

بھارت سرکار

بھارت دے شہر

آگرا · الہ آباد · اعظم گڑھ · علی گڑھ · بدایوں · باغپت · بریلی · بہرائچ · بلیا · بلرام پور · باندا · بارابنکی · بستی · بجنور · بلند شہر · چتراکوٹ · چندولی · دیوریا · ایٹا · اٹاوہ · فیض آباد · فرخ آباد · فیروز آباد · فتح پور · غازی آباد · لکھنئو · گونڈا · گورکھپور · ہمیرپور · جونپور · جھانسی · کنوج · کانپور · مہوبا · متھرا · میرٹھ · مرزاپور · مراد آباد · مظفرنگر · نوئیڈا · رائے بریلی · سہارن پور · رامپور · شاہ جہاں پور · وارانسی · حیدرآباد · ممبئی · کلکتا · نویں دہلی · چنائی · بنگلور · جے پور · بھوپال · پٹنا · جبل پور · اجمیر · گڑگاؤں · فرید آباد · احمد آباد · اورنگ آباد ·

دکھنی ایشیا دے دیس

پاکستان · ھندستان · نیپال · بھوٹان · بنگلہ دیش · مالدیپ · سری لنکا ·

↑ "صفحہ سانچہ:نام صفحہ في خريطة الشارع المفتوحة". https://www.openstreetmap.org/relation/304716. Retrieved on
۲۰ نومبر ۲۰۲۴.
↑ Country Comparison :: Population — اخذ شدہ بتاریخ: ۲ جنوری ۲۰۲۱ — مصنف: سینٹرل انٹیلیجنس ایجنسی — ناشر: سینٹرل انٹیلیجنس ایجنسی تے United States Government Publishing Office
↑ ^۳.۰ ^۳.۱ https://mospi.gov.in/sites/default/files/publication_reports/women-men22/WomenMen2022.pdf
↑ https://www.state.gov/independent-states-in-the-world/
↑ http://chartsbin.com/view/edr
↑ https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/in.html — اخذ شدہ بتاریخ: ۲ جون ۲۰۱۵
↑ «دستور ہند». بایگانی‌شده از اصلی در ۲۰۱۹-۰۱-۰۶. نامعلوم پیرامیٹر دا |url-status= نظر انداز کردا (کمک)
↑ “Indian Society: Issues, Policies and Welfare Schemes”، Dr Vinita Pandey, BSC Publishers & Distributors, Hyderabad, P. 1.3.
↑ Library of Congress 2004.
↑ باسو, درگا داس (2013). بھارتی آئین دا تعارف, 21, LexisNexis, 124. ISBN 978-81-803-8918-4.
↑ P. 225 Essential Hinduism By Steven Rosen
↑ BBC NEWS | In Depth | India population 'to be biggest'
↑ ^۱۳.۰ ^۱۳.۱ Ottenheimer 2008, p. 303.
↑ Mallikarjun 2004.
↑ The Chacha Nehru we hardly know! - IN SCHOOL – The Hindu
↑ Atheist Siddaramaiah and God's changing role in politics – Rediff.com India News
↑ All Indians are Hindus, says RSS chief – NATIONAL – The Hindu
↑ Nearly 60% of Indians speak a language other than Hindi | India News – Times of India
↑ https://thewire.in/politics/tamil-nadu-anti-hindi-protests
↑ Marathi-Hindi Row Turns Ugly in Mumbai, Hawkers Thrash MNS Workers – News18
↑ https://www.mainstreamweekly.net/article1094.html
↑ "The full extent of India's 'gendercide'". انڈپنڈنٹ. https://web.archive.org/web/20181225045752/https://www.independent.co.uk/news/world/asia/the-full-extent-of-indias-gendercide-2288585.html. Retrieved on
25 مئی 2011.
↑ Appendix 1 – Firdausi’s Panegyric of Mahmud of Ghazni and his Satire on the Same Ruler
↑ The Telegraph – Calcutta : Opinion
↑ Gitanjali by Rabindranath Tagore
↑ The God of Small Things | The Man Booker Prizes

[1] "صفحہ سانچہ:نام صفحہ في خريطة الشارع المفتوحة". https://www.openstreetmap.org/relation/304716. Retrieved on
۲۰ نومبر ۲۰۲۴.

[46f3eb9a81c03dc314e8bb510094ae9f402bc04b-2] Country Comparison :: Population — اخذ شدہ بتاریخ: ۲ جنوری ۲۰۲۱ — مصنف: سینٹرل انٹیلیجنس ایجنسی — ناشر: سینٹرل انٹیلیجنس ایجنسی تے United States Government Publishing Office

[7416df5737da74e89b841b7d6e60c7ea74f79508-3] ۳.۰ ^۳.۱ https://mospi.gov.in/sites/default/files/publication_reports/women-men22/WomenMen2022.pdf

[276bdb149bd1bb080b3251350f8e25f70c4222ce-4] ttps://www.state.gov/independent-states-in-the-world/

[b7450da492648eb7c723ac8bdf33491074d2ba64-5] ttp://chartsbin.com/view/edr

[e975972f785a82161c679358b8d776ba2dc1f84f-6] ttps://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/in.html — اخذ شدہ بتاریخ: ۲ جون ۲۰۱۵

[7] «دستور ہند». بایگانی‌شده از اصلی در ۲۰۱۹-۰۱-۰۶. نامعلوم پیرامیٹر دا |url-status= نظر انداز کردا (کمک)

[8] “Indian Society: Issues, Policies and Welfare Schemes”، Dr Vinita Pandey, BSC Publishers & Distributors, Hyderabad, P. 1.3.

[FOOTNOTELibrary_of_Congress2004-9] Library of Congress 2004.

[10] باسو, درگا داس (2013). بھارتی آئین دا تعارف, 21, LexisNexis, 124. ISBN 978-81-803-8918-4.

[11] P. 225 Essential Hinduism By Steven Rosen

[12] BBC NEWS | In Depth | India population 'to be biggest'

[FOOTNOTEOttenheimer2008303-13] ۱۳.۰ ^۱۳.۱ Ottenheimer 2008, p. 303.

[FOOTNOTEMallikarjun2004-14] Mallikarjun 2004.

[15] The Chacha Nehru we hardly know! - IN SCHOOL – The Hindu

[16] Atheist Siddaramaiah and God's changing role in politics – Rediff.com India News

[17] All Indians are Hindus, says RSS chief – NATIONAL – The Hindu

[18] Nearly 60% of Indians speak a language other than Hindi | India News – Times of India

[19] ttps://thewire.in/politics/tamil-nadu-anti-hindi-protests

[20] Marathi-Hindi Row Turns Ugly in Mumbai, Hawkers Thrash MNS Workers – News18

[21] ttps://www.mainstreamweekly.net/article1094.html

[22] "The full extent of India's 'gendercide'". انڈپنڈنٹ. https://web.archive.org/web/20181225045752/https://www.independent.co.uk/news/world/asia/the-full-extent-of-indias-gendercide-2288585.html. Retrieved on
25 مئی 2011.

[23] Appendix 1 – Firdausi’s Panegyric of Mahmud of Ghazni and his Satire on the Same Ruler

[24] The Telegraph – Calcutta : Opinion

[25] Gitanjali by Rabindranath Tagore

[26] The God of Small Things | The Man Booker Prizes

[۱]

[۲]

[۳]

[۴]

[۵]

[۶]

[۷]

[۸]

[۹]

[۱۰]

[۱۱]

[۱۲]

[۱۳]

[۱۴]

[۱۵]

[۱۶]

[۱۷]

[۱۸]

[۱۹]

[۲۰]

[۲۱]

[۲۲]

[۲۳]

[۲۴]

[۲۵]

[۲۶]

قومی جانور
قومی پرندہ
قومی درخت
قومی پھُل
قومی وراثی جانور
قومی آبی سمندری ستنپایی
قومی رینگنے والا جانور
قومی وراثی ستنپایی
قومی پھل
قومی مندر
قومی دریا
قومی پہاڑ