محمود غزنوی
| محمود غزنوی | |
| |
| سلطان سلطنت غزنویہ | |
| راج ویلہ |
997ء توں 1030ء تک |
| جم | 2 نومبر 971ء |
| تھاں | غزنی افغانستان |
| موت |
30 اپریل 1030ء |
| مرن دی تھاں | غزنی افغانستان |
| جانشین | اسماعیل غزنوی |
| شاہی ٹبر | غزنویہ |
| پیؤ | سبکتگین |
| مذہب | سنی اسلام |
| قومیت | ترک |
| |
| سلطان محمود دی سلطنت دا جھنڈا | |
محمود غزنوی (12 اکتوبر 971ء - 30 اپریل 1030ء) تے پورا ناں یمین الدولہ عبدالقاسم محمود ابن سبکتگین المعروف سلطان محمود غزنوی ، 997ء توں اپنے انتقال تک سلطنت غزنویہ دے حکمران رہیا تے اس نے غزنی شہر نوں دنیا دے دولت مند ترین شہر چ تبدیل کر دتا ۔ اسدی وسیع سلطنت چ مکمل افغانستان ، ایران ، پاکستان دے کئی حصے تے اتلا لہندا ہندستان شامل سن ۔ محمود تریخ اسلام دا پہلا حکمران سی جس نے سلطان دا لقب اختیار کیتا ۔
عرباں دے ذریعہ شروع کيتا گیا کم ترکاں نے یعنی ہندوستان دے حملہ کرنے دے بعد (محمود غزنوی) نے مکمل کيتا۔ 11 ص صدی ہندوستان وچ اک وقت سیاسی مرکزیت دا سی۔ ایہ سفیر ریاستاں دا وقت سی ، جنہاں نے قیادت دے بعد اپنی ہی 2 سربراہی دے علاقائی اکائیاں نوں تشکیل دتا۔
ترک چین دی شمال مغربی سرحداں اُتے اک خانہ بدوش تے وحشیانہ قوم آباد سی۔ انہاں دا مقصد اک بہت وڈی مسلم سلطنت دا قیام سی۔
ترک حملہ ہندوستان دی تریخ دا اک اہم واقعہ سی۔ انہاں حملےآں نے اپنے اثر و رسوخ دے نال معاشرتی ، سیاسی ، معاشی تے مذہبی شعبےآں وچ نمایاں تبدیلیاں کيتياں۔
الفتگین نامی اک عثمانی بادشاہ نے غزنی وچ اک آزاد مملکت قائم کيتی ۔الپتاگن نے غزنی وچ یامینی سلطنت قائم کيتی۔ 977 وچ ، الپٹاگین دے داماد سبکتاگین نے غزنی دا اقتدار سنبھال لیا۔ ہندوستان اُتے حملہ کرنے والا پہلا عربی مسلمان محمد بن قاسم سی ، جدوں کہ پہلا ترک مسلمان سبتگین سی۔
سبکتاگین نے ہندوستان دے ہندوشاہی خاندان دے حکمران جیپال اُتے دو بار حملہ کيتا ، لیکن کامیابی نئيں مل سکيتی۔ فیر انہاں دے بیٹے محمود غزنوی نے انہاں دی جگہ لی جس نے ہندوستان وچ کافی کامیابی حاصل کيتی سی۔
محمود غزنویلکھو
محمود غزنوی نے 998 ء توں 1030 ء تک ہندوستان اُتے حکومت کیتی۔ محمود غزنوی سبکتگین دا بیٹا سی۔ محمود غزنوی اپنے والد دے وقت خراسان دا حکمران سی۔ اس نے 1001 توں 1030 ء تک 17 بار ہندوستان اُتے حملہ کيتا۔اس دے حملےآں دا ذکر اسکالر ہنری ایلیٹ نے کيتا اے۔
عتبی دے مطابق ، غزنوی نے جنگاں دے وقت جہاد دا نعرہ لگایا سی۔ محمود نے اپنا ناں بوٹشین (بتاں دی پوجا دا خاتمہ ) رکھیا۔ 30 اپریل 1030 نوں اس دا انتقال ہوگیا۔
محمود دے لقبلکھو
مورخین محمود غزنوی نوں مسلم تریخ دا پہلا سلطان مندے نيں۔ محمود دا لقب امیر محمود دے عنوان توں لکھیا ہويا اے ۔
بغداد خلیفہ القادر ولی اللہ نے اسنوں یمین الدولہ تے امین الدولہ نے القاب عطا کيتا ۔ ایہ وی کہیا جاندا اے کہ اس نے اس موقع اُتے ہر سال حملہ کرنے دا حلف لیا۔
درباری مصنف محمود غزنویلکھو
ایتھے البیرونی ، فردوسی (کاتب۔شہنما) ، اتبی (کتاب کتاباں الامینی / تتھی الامینی) وغیرہ موجود سن ۔
فوجی مہماںلکھو
994ء چ محمود نے سلطنت سامانیہ دے امیر نوح II دے باغی سردار فائق توں نوح دوم لئی خراسان کھون چ اپنے پیؤ سبکتگین نال حصہ لیا ۔ اس عرصے چ سلطنت سامانیہ بوہت کمزور ہو چکی سی ، جس دی وجہ عبدالقاسم سمجوری ، فائق ، ابو علی تے جرنیل بہتوزان وشکار اندورنی سیاسی چپلقش تے بنی بویہ تے خانان کاراخانی دیاں سلطنت سامانیہ نال چپلقشاں سن ۔
اقتدار مضبوط کرنالکھو
سلطان محمود دی پہلی جنگی مہم کاراخانی سلطنت دے خلاف سی ، جسدی حکومت اسدی سلطنت تے اتلے حصے چ سی ۔ اس دی شکست دے مگروں ، اینے دکھنی سوغدیہ تے خوارزم چ سلجوق ترکاں نال اتحاد بنایا ، جنہاں نے سفارتی زرائع راہیں ، اتلے علاقے دے تحفظ چ اسدی مدد کیتی ۔ سن 999ء چ سلطنت سامانیہ دے نواں بادشاہ عبدالمالک II دی محمود نال خراسان دے معاملے تے عداوت شروع ہوئی ۔ اینہاں دیاں فوجاں نوں خانان کاراخانی دے خان نصر خان نے اتلے توں حملہ کر کے شکست دتی ۔ محمود نے فیر نصر خان نال اتحاد قائم کر لیا جہڑا محمود دے نصر خان دی دھی نال ویاہ نال ہو پکا ہو گیا ۔
ملتان تے ہندو شاہیاں دے خلاف مہماںلکھو
دکھن ول محمود دی پہلی جنگی مہم ملتان دی اسماعیلی بادشاہت دے خلاف سی ، جس دا مقصد خلافت عباسیہ دے خلیفہ دی سیاسی حمایت تے منظوری حاصل کرنا سی ۔ اس موقعے تے لہور تے کشمیر دے ہندو راجہ جے پال نے محمود دے پیؤ سبکتگین دے ہتھوں اپنیاں پہلیاں شکستاں دا بدلہ لین دی کوشش کیتی ، سبکتگین نے 980ء دے دہاکے چ جے پال دے اک وڈے علاقے تے مل مار لیا سی ۔ اس دے بعد اسدے جانشین پتر آنند پال نے اپنے پیؤ دی خودکشی دا بدلہ لین دیاں کوششاں جاری رکھیاں (جے پال نے محمود دے ہتھوں شکست کھان مگروں خودکشی کر لئی سی)۔ اس نے ہندو راجےآں دا اک طاقتور وفاق بنایا جس نوں محمود دے ہتھوں غیر متوقع شکست ہوئی جدوں اینہاں دے ہاتھی جنگ دے عروج چ میدان جنگ توں واپس بھج آئے جس نال محمود نوں 1008ء اک وار فیر لہور ج فتح حاصل ہوئی تے محمود دے اقتدار چ اپدھاپورہ دے ہندو شاہی علاقے آ گئے ۔
محمود دیاں برصغیر چ جنگی مہماںلکھو
راجپوت راجےآں دی شکست دے مگروں محمود نے اینہاں دے خلاف لگاتار جنگی مہماں گھلیاں تے فتح کیتے علاقے ہندو باجگزار راجےآں دے کول ای رہن دتے تے صرف پنجاب دا علاقہ اپنی سلطنت چ شامل کیتا ۔ محمود دے بلخ دے حکمراناں پہلے توں ای تعلقات سن جس دی وجہ اسدا ایتھے دے حکمران ٹبر چ اپنے پتر دا ویاہ سی ۔ اس دے مقامی امیر ابو نصر محمد نے اپنیاں خدمات سلطان لئی تے اپنی دھی دے رشتے دی سلطان دے پتر لئی پیشکش کیتی سی ۔ ابو نصر دے مرن مگروں محمود بلخ توں اپنےاقتدار تھلے لے آیا ۔ بلخ نال اتحاد نے اتلے ہندستان چ اسدیاں مہماں چ اسدی بوہت مدد کیتی ۔
نگرکوٹ ۔ تھانیسیر ، قنوج تے اجین دیاں ہندستانی ریاستاں نوں فتح کر کے سلطان محمود نے اینہاں دے ہندو ، جین تے بدھ بادشاہاں دے ہتھاں چ ای باجگزار ریاستاں دے طور تے رہن دتیاں تے مقامی لوکاں نوں اپنی فوج چ سارےآں عہدےآں تے بھرتی کیتا ۔
محمود نے ہندستان تے بعد آلے حملے خاص طور تے مندراں آلے شہراں تے کیتے کیونجے ہندو مندر وڈے خرانے رکھدے سن تے ہندوآں دے نظریاتی مرکز سن ۔ اینہاں نوں تباہ کرنا اس دی سلطنت تے حملہ کرن آلے ہندوآں دے عزم نوں تباہ کرن دے مترادف سی ۔ محمود کدے وی مستقل طور تے ہندستان چ نئیں رہیا پر سومناتھ ، قنوج ، تھانیسیر ، کلنجر ، متھورا تے نگرکوٹ تے حملہ کیتا تے فتح کیتا ۔ محمود دیاں فوجاں نے دولت پاروں منداں نوں چنیا فیر اینہاں مہیشور ، جوالا مکھی ، نارونکوٹ تے دوارکا دیاں تھانواں تے تباہ کر دتا ۔ محمود دے حملے دے دوران سندھی سوارنکار لوکاں تے دوجے ہندو سندھ توں فرقہ وارانہ فساداں پاروں نس گئے تے اج دے ہندستان دی ریاست گجرات چ ضلع کچھ دے پنڈاں چ آباد ہو گئے ۔
فن تے شاعری دا سرپرستلکھو
30 سالاں دی سخت محنت دے مگروں فردوسی ایران دا نامور شاعر غزنی گیا تے شاہنامہ محمود نوں پیش کیتا ۔ قرون وسطی دیاں کئی کہانیاں نیں جنہاں چ دسیا گئیا کہ محمود نے فردوسی دے جیون بھر دے کم چ کوئی خاص دلچسپی نئیں دکھائی ۔ تریخ داناں موجب محمود نے فردوسی نال وعدہ کیتا سی کہ شاہ نامے دے ہر شعر دے بدلے اوہ اک دینار دے گا ۔ شاہنامے دے 60،000 شعراں بدلے 60،000 دینار بنے پر بعد چ اسنے استوں انکار کر دتا تے فردوسی نوں 20،000 درہم پیش کیتے ، جہڑے اوس ویلے صرف 200 دینار دے برابر سن ۔ فردوسی نے اینہاں نوں لین توں انکار کر دتا یاں کجھ زریعاں موجب شراب ویچن آلے اک غریب آدمی نوں دے دتے ۔ کجھ چر مگروں محمود نوں اپنی غلطی دا احساس ہویا ، اس نے وعدہ کیتی رقم فردوسی دے پنڈ بھیجی ، پر رقم لے جان آلے جدوں فودوسی دے گھر پہنچے ، تے پتا لگا کہ کجھ گھنٹے پہلاں فردوسی دا انتقال ہو گئیا اے ۔ ایہہ رقم اسدی دھی نوں پیش کیتی گئی ، کیونجے اسدا پتر پہلے ای 37 سال دی عمر چ مر گیا سی ۔ پر اسدی دھی نے ایہہ رقم لین توں انکار کر دتا تےفردوسی دے شاہنامے نوں امر کر دتا ۔ بعد چ محمود نے اس رقم نال مرو تے طوس وشکار روبت چاہ ناں دی اک سرائے اسارن دا حکم دتا تاکہ اہہ اس شاعر دی یاد چ قائم رہے ۔ ایہہ سرائے ہن کھنڈر اے پر موجود اے ۔
سیاسی مشکلات تے اسدی موتلکھو
محمود دے ج یون دے آخری چار سال وسطی ایشیا دے اوغوز ترک گھڑسوار قبیلےآں ، بنی بویہ تے سلجوقاں دی بغاوتاں دا مقابلہ کر دے لنگھ گئے ۔ شروع خ محمود نے سلجوقاں نوں پچھے دھک دتا تے اوہ خراسان توں دست کش ہو گئے ، پر ظغرل بیگ تے چغری بیگ دی اگوائی چ اینہاں نے مرو تے نیشاپور]] تے مل مار لیا (1028-1029ء) ۔ بعد چ ایہہ بار بار حملے کردے رہے تے علاقےآں تے محمود دے جانشیناں توں خراساں تے بلخ نالدے علاقے لیندے رہے تے ایتھے تک کہ 1037ء چ غزنی نوں وی تباہ برباد کر دتا ۔ سن1039ء چ سلجوقاں نے دنداناقان دی لڑائی چ محمود دے پوتے مسعود I نوں فیصلہ کن شکست دے کے اس دے لہندے علاقے سلجوق سلطنت چ شامل کر لئے ۔
سلطان محمود 30 اپریل 1030ء خ فوت ہویا ، اسدا مزار غزنی افغانستان چ اے ۔
سلطان محمود دیاں مہماںلکھو
شہزادہ دے طور تے
- 994ء:سلطنت سامانیہ دے راجہ نوحII نے محمود نوں یمین الدولہ دا حطاب دے کے خراسان دا گورنر مقرر کیتا ۔
- 995ء:سلطنت سامانیہ دے باغی فائق تے ابوعلی نے محمود نوں نیشاپور توں کڈ دتا ۔ محمود تے سبکتگین نے سامانی باغیاں نوں طوس چ شکست دتی ۔
حکمران دے طور تے
- 997ء:کاراخانی سلطنت دے خلاف ۔
- 999ء:خراسان ، بلخ ، ہرات تے مرو چ سلطنت سامانیہ دے خلاف ۔ تے اتلے توں خانان کاراخانی دے حملے نال سلطنت سامانیہ دا خاتمہ ہو گیا ۔
- 1000ء:سیستان چ ۔
- 1001ء:گندھارا چ: سلطان محمود نے راجہ جے پال نوں پشاور چ شکست دتی جسنے بعد چ خودکشی کر لئی ۔
- 1002ء:سیستان چ:خولف نوں قید کیتا۔
- 1004ء:بہاٹیا نوں خراج نا دین پاروں اپنی سلطنت ج شامل کر لیا ۔
- 1005ء:ملتان چ راجہ آنند پال دے مدد نال عبد الودود دی بغاوت ۔ جسنوں اسنے پشاور چ شکست دتی تے سوہدرہ(وزیرآباد) تک پچھا کیتا ۔ سیوک پال نوں علاقے دا منتظم مقرر کیتا ۔
- 1005ء:خانان کاراخانی دے خان توں بلخ تے خراسان دا دفاع کیتا تے سلطنت سامانیہ دے امیر اسماعیل منتنصر توں نیشاپور مڑ کھویا ۔
- 1005ء:سیوک پال نے بغاوت کیتی تے شکست کھادی ۔
- 1008ء: محمود عزنوی نے راجپوت اتحاد نوں پشاور تے اونڈ دے وشکار لڑائی چ شکست دتی تے اج دے ہماچل پردیش چ کانگڑہ چوں ہندوشاہیاں دے خزانے تے قبضہ کر لیا ۔
- 1010ء: غور ؛ محمد ابن صور دے خلاف جنگ ۔
- 1010ء:ملتان دیاں بغاوتاں مکایاں ، تے عبدالفتح داؤد نوں غزنی چ ساری عمر لئی قیدخانے چ سٹ دتا گیا ۔
- 1011:تھانیسیر دی مہم ۔
- 1012ء:گرجستان سار (زار؟؟) ابو نصر دی گرفتاری ۔
- 1012ء:صوبہ خراسان دے بقایاجات دا مطالبہ کیتا تے خلافت عباسیہ دے خلیفہ توں اسدی وصولی کیتی ۔ فیر ایداں ای سمرقند دا مطالبہ کیتا پر ایہہ نامنظور ہویا ۔
- 1013ء:بلنات:راجہ تریلوچن پال نوں شکست دتی ۔
ہندستان اُتے حملےلکھو
محمود دی فوج دے 1018–1019 دیے ہندوستانی یلغار دے نال آئے عربی دے مشہور عالم البرونی نے کتاب الہند وچ اس وقت دے ہندوستان وچ ریاضی ، تریخ ، جغرافیہ ، فلکیات ، فلسفہ وغیرہ دے ناں توں اک کتاب لکھی ۔
ترک حملہ - محمود غزنویلکھو
محمود غزنوی نے 17 بار ہندوستان اُتے حملہ کيتا ، جنہاں وچوں کچھ ذیل وچ بیان کیتے گئے نيں۔
پہلا حملہ - 1001 غیسوی وچ ، غزنوی نے ہندو خاندان دے حکمران جیپال دے خلاف حملہ کيتا ، جس وچ جیپال نے شکست کھادی تے خودکشی کيتی۔
1008 وچ آنندپال نوں شکست دتی۔
1021 وچ ادبھند پور فتح ہويا۔
1013 وچ تریلوچنپال نوں شکست دتی۔
1005 وچ ، بھٹندا (پنجاب) دے حکمران نے وجئےارام نوں شکست دتی۔
1006 وچ ملتان جیت گیا تے اسنوں اپنی سلطنت توں منسلک کردتا۔
تجارتی شہر - 1009 وچ نارائن پور (الور) اُتے حملہ کيتا۔
1014 وچ سینسوار (ہریانہ) اُتے حملہ کيتا تے چکسوامی مندر نوں تباہ کردتا۔
1018–19 وچ ، متھورا تے کنوج اُتے حملہ ہويا۔
کانوج پرتیہارا حکمران گورنر سی۔ محمود دے حملے دے وقت گورنر فرار ہوگیا۔ گورنر نوں سامنتتا ودادھار (چاندیل حکمران) نے مار ڈالیا۔
محمود نے 1021 وچ کلنجر اُتے حملہ کيتا۔ اس وقت کلنجر دا حاکم ودھادر سی ، جو کلینجر توں بھج گیا سی۔
1023 وچ ، اک بار فیر کلنجر اُتے حملہ کيتا تے ودھار دے نال معاہدہ کيتا۔
1025 وچ ، سومناتھ اُتے محمود غزنوی نے حملہ کيتا تے ایتھے بنایا ہويا ہیکل جلایا۔ اس مندر نوں بعد وچ گجرات دے حکمران بھما اول نے پتھراں تے اِٹاں توں تعمیر کيتا سی۔
غزنوی نے 1027 وچ جاٹاں اُتے حملہ کيتا۔ ایہ حملہ غزنوی دا ہندوستان اُتے آخری حملہ سی جو جٹاں دے خلاف سی۔
غزنوی وچ افغانستان ، فارس (ایران) تے پنجاب دے کچھ علاقے شامل سن ۔
انہاں دے دور وچ فارسی سبھیاچار تے فارسی بولی دی ترقی ہوئی ۔
ہور ویکھولکھو
نوٹلکھو
حوالےلکھو
- محمد قاسم فرشتہ ، مسلماناں دے عروج دی تریخ
- میکلیوڈ ، جان (2002) :ہندستان دی تریخ ۔ لندن ، گرین وڈ پریس ۔
باہرلے جوڑلکھو
- محمود غزنوی انسائکلوپیڈیا کولمبیا (چھیواں اڈیشن)