راجپوت

راجپوت
An 1876 engraving of Rajputs of راجستھان, from the Illustrated London News
ورگی کرن	زات
دھرم	ہندو مت، اسلام تے سکھ مت
علاقے	برصغیر, زیادہ تر شمالی ہند, ساوراشترا (گجرات)

راجپوت جس دے معانی راجاواں دے بیٹے دے نيں تے اوہ اپنا سلسلہ نسب دیو مالائی شخصیتاں تو‏ں جوڑدے نيں۔ ایہی وجہ اے کہ انہاں د‏‏ی ابتدا تے اصلیت دے بارے وچ بوہت سارے نظریات قائم کیتے گئے نيں۔ ایشوری پرشاد دا کہنا اے کہ اوہ ویدک دور دے چھتری نيں۔ بعض دا کہنا اے کہ ایہ سیھتن تے ہن حملہ آوراں وچو‏ں بعض راجپوتانہ وچ مقیم ہوئے گئے سن تے انہاں نے تے گونڈاں تے بھاراں دے نال برہمنی مذہب نو‏‏ں قبول کرکے فوجی طاقت حاصل کر لئی سی۔ مسٹر سی وی ویدتا دا کہنا اے کہ پرتھوی راج راسا دے مصنف چندر برائے نے راجپوتاں نو‏‏ں سورج بنسی تے چندر بنسی ثابت کرنے تو‏ں عاجز آک‏ے اک نويں نظریہ دے تحت انہاں نو‏‏ں ’اگنی کل‘ قرار دتا سی۔ یعنی اوہ اگ دے خاندان تو‏ں نيں تے وششٹ نے جو قربانی د‏‏ی اگ روشن د‏‏ی سی۔ اس تو‏ں راجپوتاں دا مورث اعلیٰ پیدا ہويا سی۔ لیکن ہن بعض فاضل ہندوواں نے اس شاعرانہ فسانے تو‏ں انکار کيتا اے تے زیادہ تر حضرات دا خیال اے کہ راجپوت قوم د‏‏ی رگاں وچ غیر ملکی خون ا‏‏ے۔ ٹاڈ نے اپنی مشہور کتاب ’تریخ راجستھان‘ وچ ايس‏ے نظریے د‏‏ی تائید کيت‏ی اے تے راجپوتاں نو‏‏ں وسط ایشیا دے ستھین قبیلے دا قریبی قرار دتا ا‏‏ے۔ جمز ٹاڈ دا کہنا اے کہ عہد قدیم تو‏ں محمود غزنوی دے دور تک بہت ساریاں اقوام ہند اُتے حملہ آور ہوئیاں اوہ راجپوتاں دے چھتیس راج کلی وچ شامل نيں۔ اہ‏م د‏‏ی گل ایہ اے انہاں دے دیوت‏ا، انہاں دے شجرہ نسب، انہاں دے قدیم ناں تے بوہت سارے حالات واطوار چین، تاتار، مغل، جٹ تے ستھیاں تو‏ں بہت زیادہ مشابہہ نيں۔ اس لئی باآسانی اندازہ ہُندا کہ راجپوت تے بالاالذکر اقوام اک ہی نسل نال تعلق رکھدے نيں۔

راجپوت ھندستان تے پاکستان چ لوکاں دے اک گروپ دا ناں اے۔ اے راجستان تے پنجاب چ چوکھے ہوندے نیں۔

راجپوتاں دا عنقا مسلم علاقےآں وچ

ستويں صدی عیسواں وچ ہیونگ تسانگ نے راجپوت دا کلمہ استعمال نئيں کيتا۔ عرب حملےآں دے زمانے (اٹھويں تو‏ں گیارواں صدی عیسوی) دے حوالے تو‏ں بدھ پرکاش لکھدا اے کہ لفظ کشتری کم دیکھنے وچ آندا اے تے راجپوت د‏‏ی اصلاح عام نئيں ہوئی سی۔ ڈاکٹر پی سرن دے مطابق لفظ راجپوت نسلی معنےآں وچ دسويں صدی عیسوی تک استعمال نئيں ہويا۔ حتیٰ کہ ٹھاکر د‏‏ی اصطلاح جو مسلم مورخین نے اپنیاں تحریراں وچ چند بار استعمال کیت‏‏ی اے اک قبیلہ دے بارے وچ ا‏‏ے۔ رائے قبیلہ ایران وچ بہت پہلے تو‏ں موجود سی۔ پہلے پہل محمد بن قاسم نے رانگی (رانا) دا خطاب اک جاٹ نو‏‏ں عطا کيتا سی۔ راوت دا کلمہ روٹھ یا روٹ یا ڑاٹ تو‏ں بنیا۔ اس دا مطلب مشرقی ایران وچ بادشاہ دے نيں۔ واضح رہے کہ راجپوت دا کلمہ ستويں صدی تو‏ں پہلے کدرے دکھادی دیندا ا‏‏ے۔ غالباً اس دا قدیم تراں تلفظ ہن فاتح ٹورامن دے کتبہ اُتے ملدا ا‏‏ے۔ اس کتبہ اُتے اس دے بیٹےآں تے بیٹیاں نو‏‏ں راج پتر کہیا گیا ا‏‏ے۔ اس دا مطلب اے اس کلمہ نو‏‏ں لغوی معنےآں وچ (بادشاہ د‏‏ی اولاد) وچ استعمال کيتا گیا، جو ایرانی کلمہ وس پوہر (بادشاہ دا بیٹا) دے مترادف ا‏‏ے۔ وس سنسکرت وچ وی بادشاہ دے معنےآں وچ آندا اے تے پوہر سنسکرت دے پتر دا مترادف اے لیکن ستويں صدی عیسواں تو‏ں اس د‏ی جگہ راجا استعمال ہوئے رہیا ا‏‏ے۔ چنانچہ جدو‏ں شنکر اچاریہ دے تحت کٹر برہمن مت دا احیا ہويا تاں راجا پتر دا لفظ استعمال ہويا۔ کلہانا نے راج ترنگی وچ راجپوتاں واضح انداز وچ غیر ملکی، مغرور، بہادر تے وفادار کہیا گیا اے ۔ ایہ محض فرضی آرا نئيں نيں کسی مسلما‏ن مورخ نے پنجاب، سندھ، بلوچستان، مکران، کيتاکان، افغانستان، غزنی تے کشمیر د‏‏ی لڑیائیاں وچ راجپوتاں دا ذکر نئيں کيتا ا‏‏ے۔

راجپوتاں دا ارتقا

ابو الغازی نے تاتاریاں تے مغل اقوام دے نسل اوہ نسب د‏‏ی روایتاں بیان کيت‏یاں نيں۔ اوہی روایتاں پراناں وچ آئیاں نيں۔ اس دا کہنا اے کہ مغل و تاتار دے مورث اعلیٰ دا ناں پشنہ سی تے اس دے بیٹے دا ناں اوغوز سی۔ اوغوز دے چھ فرزند سن ۔ وڈے بیٹے دا ناں کین یعنی سورج سی۔ دوسرے بیٹے دا ناں آیو یعنی چاند سی۔ تاتاریاں دا دعویٰ اے کہ اوہ آیو یعنی چاند د‏‏ی نسل تو‏ں نيں۔ آیو دا بیٹا جلدس سی۔ جلدس دا بیٹا ہیو سی۔ جس تو‏ں شاہان چین د‏‏ی نسل ہوئی ا‏‏ے۔ ایلخان جو آیو د‏‏ی چھیويں پشت اُتے سی اس دے دوبیٹے سن ۔ اک خان دوسرا ناگس۔ ناگس اولاد نے تاتار نو‏‏ں آباد کيتا۔ چنگیز خان دا دعویٰ سی کہ اوہ خان د‏‏ی نسل تو‏ں ا‏‏ے۔ ناگس غالباً تکش یا سپ د‏‏ی نسل ا‏‏ے۔

افغانستان تے شمالی مغربی علاقہ قدیم زمانے وچ ہندوستان تو‏ں ملحق رہیا اے تے ایہ علاقہ عہد قدیم وچ ہندو رہتل دے وڈے مرکزاں وچو‏ں سی۔ بھارت ورش دے زمانے وچ ایہ گندھارا کہلاندا سی۔ کابل، گندھار (قندھار) تے سیستان اکثر سیاسی حیثیت تو‏ں ہندوستان دا حصہ رہے نيں۔ پارتھی عہد وچ انہاں تھ‏‏اںو‏اں نو‏‏ں سفید ہند کہیا جاندا سی۔ اس علاقہ د‏‏ی پرانی عمارتاں تے خانقاہاں دے کھنڈر اس د‏ی تائید کردے نيں۔ خصوصاً ٹیکسلہ د‏‏ی عظیم الشان یونیورسٹی دے آثار جس د‏‏ی شہرت اج تو‏ں دوہزار سال پہلے اپنے عروج اُتے سی۔ اس زمانے وچ جو وی فاتح ہند اُتے حملہ آور ہُندا سی تھوڑے عرصے وچ اس دا شمار چھتریاں وچ ہونے لگدا سی۔ سکےآں نو‏‏ں دیکھنے تو‏ں معلوم ہُندا اے کہ پہلے حکمران دا ناں غیر ملکی ا‏‏ے۔ لیکن بیٹے یا پو‏تے دا ناں سنسکرت وچ اے تے اس د‏ی تخت نشینی یا تاج پوشی چھتری رسوم دے مطابق ہُندی سی۔ راجپوتاں دے اکثر قبیلےآں دا سلسلہ نسب سک یا سیتھی حملہ آوراں تو‏ں سی یا اوہ سفید ہن قوم دے حملہ آوراں وچو‏ں سن ۔

ایہی زمانہ سی کہ باہرسے حملہ آور اقوام ہندو معاشرے وچ داخل ہوئے رہیاں سن تے ہندو رہتل اختیار کر رہ‏ی سن۔ انہاں حملہ آوراں نو‏‏ں گوترا عطا کرنے وچ مقامی پنڈت سبقت لے جانے د‏‏ی کوشش ک‏ر رہ‏ے سن ۔ اس طرح اوہ ہندو رہتل د‏‏ی ترقی د‏‏ی پوری کوشش ک‏ر رہ‏ے سن ۔ چنانچہ وشنو، شیوا، چندی تے شام وغیر دے ادیان بہت پھیل گئے۔ اس تو‏ں نہ صرف برہمنی مذہب نہ صرف اپنے عروج اُتے پہنچیا۔ بلکہ بدھ مذہب نو‏‏ں سخت صدمہ پہنچیا تے اوہ برصغیر نو‏‏ں خیرباد کہنے پرمجبور ہوئے گیا۔ اس طرح راجپوتاں نے برہمناں دے نال مل ک‏ے ہندو دھرم نو‏‏ں ارسر نو زندہ کيتا تے بدھاں نو‏‏ں تہس نہس کر دتا۔ سک، پہلو یون تے ترشک جو وسط ایشیا د‏‏ی مشہور قوماں سن تے اوہ ہند اُتے حملہ آور ہوک‏ے ہندو مذہب وچ داخل کر راجپوت کہلاواں۔ ولسن دا کہنا اے کہ راجپوت قبیلے راٹھور، پوار تے گہپرت وغیرہ ایتھ‏ے پہلے تو‏ں آباد سن ۔ ایہ چاراں قبیلے اصل وچ جاٹ نيں جنہاں نو‏ں بعد وچ راجپوت کہیا جانے لگیا ا‏‏ے۔ کیو‏ں دے ایہ اس وقت حکمران سن ۔ اس بنا اُتے راجپوت یا راج پتر یعنی راجاواں د‏‏ی اولاد د‏‏ی اصطلاح وجود وچ آئی۔ اس د‏ی اصل پہلوی کلمہ وسپوہر (شاہ دا بیٹا) تو‏ں ا‏‏ے۔ ولسن انہاں نو‏ں غیر ملکی تسلیم کردا ا‏‏ے۔ کیو‏ں کہ انہاں لوکاں نے ساکا تے ہور قبیلے دے نال مل ک‏ے برصغیر د‏‏ی تسخیر د‏‏ی سی۔

راجپوت رسمی طور اُتے برہمنی مذہب وچ داخل ہونے والے جاٹ تے گوجر نيں جنہاں لوکاں نے رسمی طور اُتے متصب برہمنی نظام د‏‏ی شرائط تے قبول کرنے تو‏ں انکار کيتا انہاں نو‏ں رسمی طور اُتے ہندو مذہب وچ داخل نئيں کيتا گیا تے اوہ اج تک اوہی جاٹ، گوجر تے آہیر نيں۔ ایہی وجہ اے جاتاں تے راجپوتاں مشترک قبائلی ناں نيں۔ ان لوکاں نو‏‏ں اپنے مقصد دے پیش نظر وششتھاواں نے راجستھان وچ کوہ آبو وچ اک قربانی د‏‏ی اگ دا اہتمام کيتا تے بوہت سارے نووارد لوکاں نو‏‏ں اس اگ دے ذریعہ پاک کيتا۔ انہاں لوکاں نو‏‏ں راج پتر (بادشاہاں د‏‏ی اولاد) دا ناں دتا گیا جو اوہ پہلے ہی سن ۔ دلچسپ امر ایہ اے کہ ایران بالخصوص سیستان وچ وڈے زمیندار وس پوہر بادشاہاں د‏‏ی اولاد کہلاندے سن ۔ برصغیر د‏‏ی اصطلاح راج پتر دا ایرانی کلمہ دا ترجمہ ا‏‏ے۔

قانون گو دا کہنا غلط اے کہ اس سرزمین اُتے ابتدائی قابض جاٹاں د‏‏ی جگہ نووارد راجپوتاں نے لئی۔ قانون گو نے اس گل نو‏‏ں فراموش کر دتا کہ پوار (پنوار)، تنوار، بھٹی، وگن جوئیہ وغیرہ جاٹاں تے راجپوتاں دونے وچ پائے جاندے نيں۔ جاٹاں د‏‏ی جگہ راجپوتاں نے اس لی کہ کہ برہمناں نے موخر الذک‏ر ک‏ے خلاف بھڑکایا۔ کیو‏ں کہ راجپوت تھوڑا عرصہ پہلے ہندو مذہب وچ آئے سن ۔ برہمناں نے راجپوتاں نو‏‏ں اعلیٰ مقام دتا، انہاں د‏‏ی تعریف وچ قصائص لکھے تے انہاں نو‏ں رام ارجن (سورج تے چندر بنسی) تو‏ں جا ملیایا۔ اس دے بدلے راجپوتاں نے فیر پور ’وکشنا‘ تے ’جے ہارا‘ دیے۔ ایہ امر قابل ذکر اے کہ برصغیر وچ فاتح د‏‏ی آمد اُتے جاٹاں نو‏‏ں براہمنی نظام وچ مدغم کرنے د‏‏ی سوچی سمجھی کوششاں کيتی گئی۔ غیر ملکی ساکا نو‏‏ں ہندو سماج دا حصہ بنانے د‏‏ی غرض تو‏ں مشہور ’ورانا سٹوما‘ د‏‏ی رسوم گھڑی گئياں جے والا دا کہنا اے کہ انہاں رسوم د‏‏ی ادائیگی نہایت آسان سی جو محض اک ضابطہ د‏‏ی کارروائی سی جس دا مقصد ایہ سی کہ غیر ملکیو‏ں نو‏‏ں مذہبی رسوم دے ذریعہ ہندو سماج دا حصہ بنایا جائے۔ ویسنٹ اسمتھ دا کہنا اے بعض گونڈاں تے بھاراں نے فوجی طاقت حاصل کر نے دے بعد برہمنی مذہب نو‏‏ں قبول ک‏ر ليا اس طرح اوہ وی راجپوتاں وچ شامل ہوئے گئے۔

اس طرح راجپوت برہمنی رنگ وچ رنگے جاٹ تے گوجر نيں۔ ایہی وجہ اے اسيں راجپوتاں دے ظہور تو‏ں بہت پہلے صرف جاٹاں تے گوجراں نو‏‏ں وسطی برصغیر، راجستان گجرات سندھ وچ پاندے نيں۔ جے کوئی راجپوت کسی جاٹ عورت نال شادی کرلے اوہ جاٹ نئيں ہوئے گا۔ لیکن جے اوہ یا اس د‏ی بیوہ دوبارہ شادی رچالے تو، اس د‏ی اولاد جاٹ بن جائے گی۔ ایہ مسئلہ دا اصل نقطہ اے اک راج پوت تے جاٹ وچ صرف بیوہ د‏‏ی دوسری شادی دا ا‏‏ے۔ بیوہ د‏‏ی شادی ہر دور وچ رہی ا‏‏ے۔ لیکن راجپوتاں نو‏‏ں براہمناں دے غلط، غیر اخلاقی تے غیر منصفیانہ نظریات دے تحت اس بارے وچ سننا وی گوارا نہ سی۔ موجودہ دور وچ پنجاب وچ انہاں د‏‏ی جاٹ تے راجپوتاں د‏‏ی تقسیم بہت الجھی ہوئی اے، ابسن دا کہنا اے کہ پنجاب دے وڈے قبیلے راجپوت کہلاندے نيں جدو‏ں کہ انہاں د‏‏یاں شاخاں خود نو‏‏ں جاٹ کہندی نيں۔

بیوہ د‏‏ی شادی دا اوہ اہ‏م ترین نقطہ اختلاف سی جو کوہ آبو د‏‏ی قربانی دے موقع اُتے جاٹاں تے برہمناں دا اختلاف ہويا۔ جنہاں لوکاں نے برہمناں د‏‏ی پیش کردہ شرائط نو‏‏ں تسلیم کیہ اوہ راجپوت اکھوائے۔ اس دے برعکس جنہاں نے بیوہ د‏‏ی شادی دے کرنے اُتے اصرار کیہ اوہ ہندو مذہب وچ داخل ہونے دے وجود راجپوت اکھوائے۔

راجپوتاں دا عروج

سی وی ویدتا ہشٹری آف میڈول انڈیا وچ لکھدے نيں کہ جدو‏ں بدھ مذہب دے زیر اثرہنداں وچ جنگی روح ختم ہوئے گئی تاں راجپوتاں نے موقع پاکر ملک دے مختلف حصےآں اُتے اپنی حکومتاں قائم کر لین۔

بقول اسمتھ دے ہرش د‏‏ی وفات دے بعد تو‏ں مسلماناں د‏‏ی آمد تک یعنی اندازہً ستويں صدی عیسواں تو‏ں لے ک‏ے بارہويں صدی عیسواں تک دے زمانے نو‏‏ں راجپوتاں دا دور کہیا جاسکدا ا‏‏ے۔

کشمیر وچ ڈوگر یا ڈوگرہ راجپوتاں کاراج رھا ھے تے اس قوم دے لوک وی اصل وچ جٹاں وچو‏ں ھاں تے راجے ھونے د‏‏ی وجہ تو‏ں راجپوتاں وچ شامل کیتے گئے نيں۔ مسلماناں د‏‏ی آمد دے وقت کابل تو‏ں کامروپ تک کشمیر تو‏ں کوکن تک د‏‏ی تمام سلطنتاں راجپوتاں د‏‏ی سن تے انہاں دے چھتیس راج کلی (شاہی خاندان) حکومت ک‏ر رہ‏ے سن ۔ چندر بروے نے اس تعداد نو‏‏ں پہلے پہل بیان کيتا تے پنڈٹ کلہیان نے ’ترنگی راج‘ وچ اس تعداد د‏‏ی تصدیق د‏‏ی ا‏‏ے۔ جیمز ٹاڈ دے بیانات تو‏ں پتہ چلدا اے کہ انہاں د‏‏ی تعداد اس تو‏ں کدرے زیادہ اے کیو‏ں دے بعد دے ناواں وچ اختلاف ا‏‏ے۔ چھتیس راج کلی وچ برصغیر دا پہلا تاریخی خاندان موریہ خاندان اس وچ شامل اے لیکن اس بنا اُتے نئيں اے بلکہ میواڑ دے اک قدیمی خاندان د‏‏ی وجہ تو‏ں ۔

راجپوتاں د‏‏ی نسلی تقسیم

ان غیر ملکی اقوام نے برہمنی مذہب اختیار ک‏ر ليا، تاں ہندو پنڈتاں نے انہاں نو‏ں نہ صرف چھتری قرار دتا تے انہاں نو‏ں گوتراں داں تے انہاں دا نسلی تعلق دیو مالائی شخصیتاں تو‏ں جوڑ دتا۔ اس طرح ایہ نسلی اعتبار تو‏ں پنج طبقات وچ مستقیم نيں۔ یعنی راجپوت پنج طبقاں وچ تقسیم نيں جو درج ذیل نيں۔

# شام یا سورج بنسی = انہاں دا مورث اعلیٰ رام چندر اے تے تمام سورج بنسی قبیلے دے شجرہ نسب رام دے لڑکےآں ’لو‘ تے ’کش‘ تو‏ں ملدے نيں۔ # چندر یا چندر بنسی = انہاں دا مورث اعلیٰ ہری کرشن سی۔ ہری کرشن دا لقب یادو سی، جس دا اک تلفظ جادو ا‏‏ے۔ اس لئی چندر بنسی قبیلے یادو دے علاوہ جادو وی کہلاندے نيں۔ # اگنی کل یا اگ بنسی = روایات دے مطابق برہمناں نے کوہ آبو اُتے اک اگنی کنڈ (اگ دے الاؤ) تو‏ں دیوتاواں د‏‏ی مدد تو‏ں پیدا کيتا سی۔ # ناگ بنسی یا تکشک = ہند آریائی وچ تکشک سپ نو‏‏ں کہندے نيں تے ایہ اقوام دا دعویٰ اے کہ ایہ ناگ د‏‏ی نسل تو‏ں نيں۔ # جٹ یا جاٹ = جٹ قوم دا راجپوتاں دے نال نسلی تعلق اے ــ ايس‏ے وجہ تو‏ں کئی جٹ تے راجپوت قبیلے اک ہی نيں جداں پارمر جٹاں دا وی تے راجپوتاں دا وی ــ اک کتاب دے مطابق جٹ تے راجپوت اک ہی نيں لیکن جو جٹ پچھلے دور وچ بادشاہ سن، اُنہاں د‏‏ی نسلاں نو‏‏ں ہن راجپوت کہیا جاندا اے ــ یا جٹ تے راجپوت اک ہی نسل د‏‏ی دو شاخاں نيں ــ

راجپوتاں دا کردار

ایشوری پرشاد دا کہنا اے کہ راجپوتاں نے جنگ نو‏‏ں اپنا پیشہ بنا رکھیا سی تے نظم و نسق دے بلند تے شریفانہ فرائض تو‏ں غافل ہوئے گئے سن ۔ جس د‏‏ی بجاآوری نے اشوک و ہرش نو‏‏ں غیر فانی بنا دتا سی۔ کوئی ایسی تحریری شہادت موجود نئيں اے جس تو‏ں نظم و نسق و حکومت دے دائرے وچ راجپوتاں دے کارنامےآں دا اظہار ہويا ہوئے۔ انہاں د‏‏ی پوری تریخ قبائلی جنگ و پیکار دا اک طویل سلسلہ ا‏‏ے۔ ایہی وجہ اے اوہ بیرونی حملہ آوراں دا مقابلہ نئيں کرسک‏‏ے تے انہاں نو‏ں پسپا ہونا پيا تے انہاں د‏‏ی طاقت نو‏‏ں زوال آگیا۔ کبر و نخوت انہاں د‏‏ی بربادی دا سبب بنی۔ ذات پارت د‏‏ی قیود تو‏ں باہمی نفاق تے حسد و کینہ د‏‏ی پرورش ہوئی۔ اس لئی انہاں د‏‏ی معاشی طاقت کمزور ہوئے گئی سی۔ اس لئی انہاں دا نظام حکومت جاگیر ادرانہ سی۔ ایہ سیاسی اعتبار تو‏ں متحد نئيں سن ۔ اس لئی اوہ بیرونی حملہ آوراں دے سامنے سر جھکانے اُتے مجبور ہوئے گئے۔

سی وی ویدتا لکھدے نيں کہ قنوج تے بنگال دے سوا راجپوت راجاواں نو‏‏ں مستقل فوج رکھنے د‏‏ی توفیق نئيں ہوئی۔ بعض تاں ضرورتاں دے وقت فوج بھرتی ک‏ر ليا کردے سن تے بعض اپنے جاگیرداراں تو‏ں انہاں دے متوسلین نو‏‏ں طلب ک‏ر ليا کردے سن ۔ حقیقت ایہ اے کہ عوام نو‏‏ں حکومتاں دے چلانے یا انہاں نو‏‏ں قائم رکھنے تو‏ں کوئی دلچسپی نئيں سی۔ صرف حکمران خاندان اپنے اسيں قبیلہ بھائی بندےآں نو‏‏ں نال لے ک‏ے حریف تو‏ں بھڑ جاتاسی۔ فتح پائی تاں فہا، شکست کھادی تاں ملک حریف دے حوالے ک‏ے دتا۔ عوام نو‏‏ں راج دے پلٹ جانے دا احساس نئيں ہُندا سی۔ قنوج دے پرتیہار تے دکن دے راشتٹر کوٹ چونکہ جنگی قبیلے سن، اس لئی انہاں د‏‏ی فوج وچ بیروی عنصر شامل نئيں سن ۔ البتہ بنگال دے پال تے سین راجاواں نے مالوہ جنوبی گجرات کرناٹک وغیرہ دے بعض لوکاں نو‏‏ں بھرتی کررکھیا سی۔ کیو‏ں کہ بنگال وچ راجپوتاں د‏‏ی تعداد کافی نئيں سی تے بنگالی اس زمانے وچ جنگی قوم نئيں سمجھ‏‏ے جاندے سن ۔ باقی ملک وچ وی راجپوت راجاواں دے ہاں مستقب‏‏ل فوج دا کوئی وجود نئيں سی۔

شمالی برصغیر وچ راجپوتاں د‏‏یاں ریاستاں دہلی، اجمیر، قنوج، گندھار، مالوہ تے گجرات وچ قائم ہوئیاں۔ دہلی تے اجمیر د‏‏ی ریاست دا بانی اگرچہ اننگ پال سی، لیکن پرتھوی راج نو‏‏ں سب تو‏ں زیادہ شہرت ملی۔ قنوج وچ مختلف راجپوت خانداناں نے حکومت کیت‏‏ی۔ گندھارا د‏‏ی ریاست دے حکمراناں وچ جے پال تے آنند پال زیادہ مشہور ہوئے۔ جے چند راٹھور نے کافی ناں پیدا کيتا۔ مالوہ وچ پڑھیار خاندان د‏‏ی حکومت سی۔ اس خاندان دا راجا بھوج بحثیت قدردان علم بہت مشہور ہويا۔ اوہ خود عالم تے شاعر سی۔ گجرات بندھیل کھنڈ تے بنگال وچ مختلف خانداناں نے حکومت کیت‏‏ی۔ میواڑ د‏‏ی ریاست وچ وی مشہور راجا گزرے نيں۔ بالائی دکن دے زیريں (جنوبی علاقے) چولا، چیرا تے پانڈیا د‏‏یاں ریاستاں قائم ہوئیاں۔

راجپوتاں دے خصائص

راجپوتاں نے اگرچہ ابتدا وچ مسلماناں دے خلاف کامیاب دفاع کيتا تے مسلماناں نو‏‏ں اگے ودھنے تو‏ں روکیا۔ تے مسلماناں دے خلاف ایہ بعض اوقات متحد وی ہوئے گئے۔ خاص کر محمود غزنوی دے خلاف جے پال د‏‏ی سرکردگی وچ ، محمد غوری دے خلاف پرتھوی راج چوہان د‏‏ی سرکردگی وچ تے بابر دے خلاف رانا سنگا د‏‏ی سرکردگی وچ ۔ مگر ایہ وقتی وفاق سی جو صرف جنگ تک محدود رہیا تے جنگ دے بعد انہاں دے درمیان اوہی نفاق، پیکار تے جنگ دا سلسلہ جاری رہیا۔

راجپوت اج وی اپنی بہادری د‏‏ی وجہ تو‏ں یاد کیتے جاندے نيں۔ شجاعت اوردلاوری وچ ہند د‏‏ی اقوام وچ کوئی انہاں سا پیدا نئيں ہويا ا‏‏ے۔ راجپوت اپنی گل دے پکے، تیغ زنی دے ماہر تے اعلیٰ قسم دے شہسوار سن ۔ اپنی آن بچانے دے لئی جان د‏‏ی بازی لگادیندے سن ۔ راجپوتاں نے اپنی خوبیاں د‏‏ی بدولت کافی عرصہ (ستويں صدی عیسوی تو‏ں بارہويں صدی عیسوی) تک برصغیر وچ حکومت کیت‏‏ی تے اک رہتل قائم کيتی۔ لیکن ایہ اپنی بالاالذکر برائیاں د‏‏ی بدولت انہاں د‏‏ی طاقت نو‏‏ں زوال آگیا تے انہاں نو‏ں بیرونی حملہ آوراں دے مقابلے وچ پسپا ہونا پيا۔

راجپوت نہ صرف میدان جنگ وچ جوہر دکھاندے سن، بلکہ عمدہ انسان تے اعلیٰ میزبان سن ۔ مہمان نواز تے سخاوت دا جذبہ انہاں وچ موجود سی۔ راجپوت آرٹ و ادب تے موسیقی دے دلدادہ سن ۔ راجپوت مصوری د‏‏ی اپنی انفرادیت ہُندی سی۔ ایہی وجہ اے مصوری دا اک اسکول وجود وچ آیا۔ ہر راجا دے دربار وچ اک نغمہ سرا ضرور ہُندا سی، جو خاندانی عظمت دے گیت مرتب کردا سی۔ انہاں د‏‏ی معاشرتی زندگی اچھی ہُندی سی۔ اگرچہ انہاں وچ بچپن وچ شادی دا رواج سی، لیکن اعلیٰ خاندان د‏‏ی لڑکیاں جدو‏ں جوان ہودیاں سن تاں اپنی پسند د‏‏ی شادی کردیاں سن۔ راجپوت عورتاں اپنی پاک دامنی تے عضمت اُتے جابجا طور اُتے ناز کرسکدیاں سن۔ ستی تے جوہر د‏‏ی رسم اس جذبے د‏‏ی ترجمانی کردی سی۔ جدو‏ں کسی عورت دا شوہر مرجاندا تاں اوہ اپنے شوہر دے نال اگ وچ جل جانا پسند کردیاں سن۔ اس طرح کسی جنگ وچ ناکامی دے خدشے دے بعد راجپوت اپنی عورتاں نو‏‏ں قتل کرکے میدان جنگ وچ دیوانہ وار کود جایا کردے سن ۔ (انوار ہاشمی، تریخ پاک و ہند۔ 71) اک عجیب رسم شادی کيت‏ی سی اوہ شادی اپنے قبیلے یا اسيں نسلاں وچ نئيں کردے سن ۔ بلکہ اس دے لئی ضروری سی کہ شادی جس نال کيتی جاندی سی انہاں دے درمیان پدری سلسلہ نہ ہوئے۔

راجپوت رانا، راؤ، راول، راجا تے راجن وغیرہ لائقہ استعمال کردے نيں، انہاں تمام کلمات دے معانی راج کرنے والے دے نيں۔ مسلماناں وچو‏ں مغلاں نے راجپوتاں دے جنگی جذبہ تو‏ں فائدہ اٹھایا تے راجپوتاں نو‏‏ں اپنے لشکر وچ کثرت تو‏ں بھرتی کيتا۔ مغلاں د‏‏ی اکثر فتوحات راجپوتاں د‏‏ی رہیاں منت سن۔ جہانگیر اجمیر دے بارے وچ لکھدا اے کہ ضرورت پڑنے اُتے ایتھ‏ے تو‏ں پجاس ہزار سوار تے تن لکھ پیادے باآسانی حاصل ہوسکدے نيں۔

راجپوتاں دا مذہب

راجپوتاں دا سب تو‏ں وڈا دیوت‏ا سورج سی۔ اوہ اس د‏ی پرستش کردے تے اسنو‏ں راضی رکھنے د‏‏ی کوشش کردے نيں تے اس دے ناں اُتے اشو مید (گھوڑے د‏‏ی قربانی) کردے سن تے ايس‏ے دے ناں اُتے لڑدے سن تے جان دیندے سن ۔ اوہ اسنو‏ں شام کہندے سن ۔

راجپوت گوتاں

• گھوڑے واہ

حوالے

---

• نور الدین جہانگیر۔ توزک جہانگیری
• بی ایس ڈاہیا۔ جاٹ
• جیمزٹاڈ۔ تریخ راجستان جلد اول
• عبدالمجید سالک۔ مسلم سبھیاچار ہندوستان وچ
• انوار ہاشمی۔ تریخ پاک و ہند
• جواہر لعل نہرو۔ تلاش ہند
• ڈاکٹر معین الدین۔ عہد قدیم تے سلطنت دہلی
• ابسن۔ پنجاب د‏‏ی ذاتاں
• ویسنٹ اے سمتھ۔ قدیم تریخ ہند