محمد غزنوی
| |||||||
---|---|---|---|---|---|---|---|
جم | سنہ 998 | ||||||
وفات | سنہ 1041 (42–43 سال) | ||||||
شہریت | غزنوی سلطنت | ||||||
والد | محمود غزنوی | ||||||
خاندان | سلطنت غزنویہ | ||||||
مناصب | |||||||
سلطان سلطنت غزنویہ | |||||||
دفتر وچ ۱۰۳۰ – ۱۰۴۱ |
|||||||
| |||||||
ترمیم |
سلطان محمود غزنوی دے تن بیٹے محمد غزنوی ، مسعود غزنوی تے عبد الرشید غزنوی سن ۔ سلطان دا سب توں وڈا بیٹا محمد غزنوی سی اس لئی اس نے مردے وقت وڈے بیٹے نوں سلطان بنانے دی وصیت کيتی سی۔ مسعود غزنوی فوج وچ مقبول سی اس لئی اس نے 1030ء وچ ہی بھائی نوں گرفتار کر ليا تے اسنوں اَنھّا کر کے قید خانے وچ ڈال دتا تے خود غزنی دے تخت اُتے قابض ہو گیا۔ [۱]
1030ء وچ سلطان محمد غزنوی نے صرف پنج ماہ حکومت کیتی سی۔ 1040ء وچ سلطان مسعود غزنوی دی گرفتاری دے بعد آپ نوں دوبارہ تخت اُتے بٹھایا گیا چونکہ نابینا سن اس لئی انتظام سلطنت آپ دے بیٹے احمد غزنوی دے ہتھ وچ سی ۔ جدوں امیر مودود غزنوی نوں اپنے باپ مسعود غزنوی دی گرفتاری دا پتا چلیا تاں اوہ اک لشکر جرار لے کے چچا دے مقابلے وچ آیا جس وچ اسنوں فتح نصیب ہوئی تے اس نے محمد غزنوی نوں مع بیٹےآں سمیت قتل کر دتا۔ دوسری بار وچ آپ دی مدت حکومت چار ماہ سی۔ [۲]
تخت نشینی
سودھوجدوں سلطان محمود دا انتقال ہويا تاں اس وقت اس دا اک بیٹا امیر محمد غزنوی تاں گورگان وچ سی تے دوسرا امیر مسعود غزنوی اصفہان وچ مقیم سی ۔ سلطان دے انتقال دے بعد اس دے داماد امیر علی بن ارسلان نے اپنے خسر دی وصیت دے مطابق امیر محمد غزنوی نوں غزنی وچ بلايا تے اسنوں باپ دا جانشین بنایا۔ امیر نے عنان حکومت اپنے ہتھ وچ لے کے اپنے چچا امیر یوسف نوں سپہ سالار تے خواجہ ابو سہل احمد بن حسن ہمدانی نوں وزارت سلطنت دے عہدے اُتے مقرر کیتا۔
رعایا اُتے نوازشات
سودھوسلطان محمد غزنوی نے رعایا نوں اپنا فرماں بردار بنانے دے لئی شاہی خزانے دے دروازے ہر خاص و عام دے لئی کھول دیے۔ اس دا نتیجہ ایہ ہويا کہ ملک وچ ہر شخص خوشحالی دی زندگی بسر کرنے لگیا تے رعایا تے فوج دا ہر طبقہ مطمئن نظر آنے لگیا لیکن سلطان دا ایہ انعام و اکرام اس دے لئی لوکاں دے دل وچ جگہ پیدا نہ کر سکیا تے اک بہت وڈا طبقہ آپ دی نسبت آپ دے بھائی مسعود غزنوی نوں ترجیح دیندا رہیا۔
امیر ایاز دی شورش
سودھوسلطان محمود دی وفات دے پنجاہ روز بعد ابو انجم امیر ایاز بن اسحاق نے غلاماں تے ابو علی دایہ نوں اپنے نال ملایا تے دن دہاڑے شاہی اصطبل وچ داخل ہو کے خاصے دے گھوڑےآں نوں قبضے وچ کر ليا تے ایہ سب لوک انہاں گھوڑےآں اُتے سوار ہو کے بست دی طرف روانہ ہو گئے۔ سلطان نوں جدوں ایہ واقعہ معلوم ہويا تاں اس نے اپنے اک قابل اعتبار ہندو امیر سویند رائے نوں ہندوواں دا اک لشکر جرار دے کے امیر ایاز دے پِچھے روانہ کیتا۔ اس لشکر نے امیر ایاز نوں تھوڑی ہی دور دے فاصلے اُتے جا لیا۔ طرفین وچ اک زبردست لڑائی ہوئی جس دے نتیجے وچ سویند رائے ہندوواں دی اک بہت وڈی تعداد دے نال ماریا گیا۔ امیر ایاز دے ساتھی وی اس معردے ميں کم آئے ہندواں دے لشکر وچ جو سپاہی رہندے سن امیر ایاز نے انہاں نوں گرفتار کر ليا تے انہاں دے سر تن توں جدا کر کے سلطان دے پاس بھجوا دتے تے خود اگے ودھیا تے جدوں نیشاپور پہنچیا تاں اوتھے اوہ سلطان دے بھائی امیر مسعود غزنوی توں ملا۔
مسعود غزنوی دی خواہش
سودھومورخین بیان کردے نيں کہ امیر مسعود نے جدوں ہمدان وچ اپنے باپ سلطان محمود دے انتقال دی خبر سنی سی تاں اس نے عراق تے عجم وچ اپنے قابل تے تجزیہ کار نائب تے عامل مقرر کر دتے سن تے خود جلد از جلد خراسان پہنچ گیا سی ۔ ایتھے توں اس نے اپنے بھائی سلطان نوں اس مضمون دا خط لکھیا کہ
- سلطان محمود مرحوم نے جو ملک توانوں عطا کیتے نيں وچ انہاں نوں اپنے قبضے وچ لانا نئيں چاہندا میرے لئی خود اپنے مفتوحہ ملکاں (جبل طربستان تے عراق) کافی نيں۔ میرا مدعا صرف اِنّا اے کہ تساں اپنے ملکاں وچ وی ایہ ہدایت کر دو کہ خطبے وچ میرا ناں تواڈے ناں توں پہلے پڑھا جائے۔
جنگ دی تیاری
سودھوکتب تریخ وچ ایہ مذکور اے کہ امیر مسعود تے سلطان دونے بھائی اک ہی دن پیدا ہوئے سن ۔ مسعود اپنے بھائی توں چند لمحے پیشتر اس دنیا وچ آیا سی اس لئی سلطان نوں مسعود دے مقابلے وچ وڈے چھوٹے دا کوئی خیال نہ سی ۔ اوہ اپنے آپ نوں چھوٹا بھائی نہ سمجھدا سی اس لئی اس دے نزدیک مسعود دی اطاعت ضروری نہ سی۔ جدوں مسعود دا خط سلطان دے پاس پہنچیا تاں اوہ بہت پیچ و تاب وچ آیا تے اس نے مسعود نوں جواب وچ وڈے سخت الفاظ استعمال کیتے۔ جواب وچ خط ارسال کرنے دے بعد سلطان نے جنگ کيتی تیاری شروع کر دتی۔ اگرچہ دربار دے امیراں وزیراں نے بہت کوشش کيتی کہ دونے بھائیاں وچ لڑائی نہ ہو تے تمام معاملات پرامن فضا وچ طے پائاں لیکن سلطان محمد غزنوی نے کسی دی نہ سنی تے اپنے ارادے اُتے قائم رہیا۔ سلطان اک بہت وڈی فوج تیار کرکے غزنی توں روانہ ہويا۔ یکم رمضان 421ھ بمطابق 1030ء نوں تمام لشکر نکیاباد (نکبت آباد) نامی مقام وچ پہنچیا اے۔ ایہی سلطان اپنی فوج دے نال خیمہ زن ہويا تے رمضان دا پورا مہینا ایہی گزار دتا۔
سلطان دی گرفتاری
سودھوجتھے سلطان دا لشکر خیمہ زن سی اوتھے عید دے روز اتفاق توں سلطان دے سر توں تاج گر پيا۔ لوکاں نے اس واقعے نوں فال بد سمجھیا تے اس توں علاحدہ ہو جانے دا پکا ارادہ کر ليا۔ شوال دی تن تریخ نوں مشہور معروف امیراں (امیر علی خویشاوند ، امیر یوسف سبکتگین تے میر حسین وغیرہ) نے سلطان دے خلاف بغاوت کيتی۔ ایہ امرا امیر مسعود غزنوی دی حمایت دے نعرے لگاندے ہوئے سلطان محمد غزنوی دے خیمے دے گرد جمع ہو گئے۔ انہاں امیراں نے سلطان نوں گرفتار کر کے دلج دے قلعے وچ جسنوں ہن اہل قندهار قلعہ خلج کہندے نيں قید کر دتا گیا تے خود مسعود غزنوی سلطان غزنوی بن گیا۔ اسیری دی حالات وچ محمد غزنوی نوں سلطان مسعود دے حکم توں نابینا کر دتا گیا۔[۳]
سلطان مسعود دی گرفتاری
سودھوسلطان مسعود نے 1040ء وچ اپنے باپ محمود غزنوی دی جمع دی ہوئی تمام دولت اونٹھاں اُتے لادی تے اس خزانے نوں اپنے نال لے کے لاہور دی طرف روانہ ہويا۔ سلطان نے راستے ہی وچ اپنے اک آدمی نوں اس کم دے لئی بھیجیا کہ اوہ اس دے بھائی محمد غزنوی نوں قلعے توں کڈ کے انہاں دے سامنے لائے۔ سلطان رباط مارکلہ (مارگیلہ)(یہ مقام راولپنڈی تے اٹک دے درمیان واقع اے ) دریائے جہلم دے قریب پہنچیا تاں سلطان دے قابل اعتبار غلاماں نے لالچ وچ آ کے اونٹھاں اُتے لدے ہوئے خزانے نوں جی کھول کر لُٹیا تے اس دوران وچ سلطان دے بھائی محمد غزنوی وی اوتھے پہنچ گیا۔ انہاں نمک حرام غلاماں نے جنہاں نے خزانہ شاہی نوں لُٹیا سی ایہ خیال کیتا کہ سلطان مسعود نوں معزول کر دينا مناسب اے ورنہ اوہ انہاں دی ناشائستہ حرکت نوں معاف نہ کريں گا۔ (تے کڑی سزا دے گا) ایہ سوچنے دے بعد انہاں غلاماں نے سلطان مسعود اُتے حملہ کر دتا۔ مسعود مجبوراً رباط مارکلہ وچ قلعہ بند ہو گیا۔
غزنوی فوج دا ہر چھوٹا وڈا فرد آئے دن دیاں جنگاں توں تنگ آ چکيا سی ہور وطن دی جدائی دی وجہ توں وی ایہ سب لوک پریشان سن ۔ اس بنا اُتے سارے لشکر نے سلطان دی مخالفت کيتی۔ ایہ لوک رباط دے اندر داخل ہو گئے تے سلطان مسعود نوں گرفتار کر کے امیر محمد غزنوی دے پاس لے آئے۔ امیر محمد نے اپنے بھائی توں کہیا
- وچ نئيں چاہندا کہ توانوں قتل کر دواں ہاں نظر بند ضرور کراں گا ، تساں جو جگہ اپنے تے اپنے بال بچےآں دے لئی منتخب کرو وچ اوتھے توانوں قید کر دواں گا تا کہ تساں اپنی زندگی دے باقی دن اطمینان تے آرام توں بسر کر سنوں۔
سلطان مسعود نے قلعہ گیری (یہ قلعہ دریائے سندھ دے قریب واقع تھا) وچ رہنا پسند کیتا تے روانگی دی تیاری کرنے لگیا۔
مورخین دا بیان اے کہ جس وقت مسعود غزنوی روانہ ہويا اس وقت اس دے پاس پھوٹی کوڑی وی نہ سی لہذا اس نے اک آدمی نوں اپنے بھائی محمد غزنوی جو اس وقت سلطان سی دے پاس بھیجیا تا کہ اوہ اخراجات دے لئی رقم لائے۔ سلطان نے پنج سو درہم بھجوائے۔ جدوں ایہ رقم مسعود دے سامنے آئی تاں اسنوں دیکھ کے اوہدی اکھاں وچ آنسو آگئے تے اسی عالم وچ اوہدی بولی توں بے اختیار ایہ الفاظ نکلے۔ سبحان اللہ كل اس وقت میرے قبضے وچ زر و جواہر توں لدے ہوئے تن ہزار اونٹھ سن تے اج میری بد قسمتی دا ایہ عالم اے ۔ مسعود نے اسی وقت اپنے چند ساتھیاں توں اک ہزار دینار بطور قرض لئی تے اوہ پنج سو درہم جو سلطان نے بھجوائے سن اسی شخص نوں بطور انعام دے دتے جو لے کے آیا تھا
مسعود غزنوی دا قتل
سودھومحمد غزنوی جدوں دوبارہ سلطان بنے تاں اس وقت چونکہ نابینا سن اس لئی اس نے زندگی نوں سادہ طریقے توں بسر کرنے اُتے اکتفا کیتا تے سلطنت دا تمام کاروبار اپنے مخبوط الحواس بیٹے احمد غزنوی دے سپرد کر دتا۔ احمد عنان حکومت ہتھ وچ لیندے ہی سلیمان بن یوسف سبکتگین تے علی خویشاوند دے بیٹے نوں نال لے کے اک روز قلعہ گیری وچ داخل ہو گیا تے اس نے بغیر اپنے باپ دی اجازت توں سلطان مسعود نوں قتل کر دتا۔
ایہ واقعہ 433ھ دا اے۔ بعض مورخین دا بیان اے کہ احمد نے مسعود نوں زندہ کھوہ وچ سُٹ کے کھوہ نوں پتھر تے مٹی نال پر کر دتا سی ۔
سلطان دا اظہار افسوس
سودھوجدوں سلطان محمد غزنوی تک اس دے بھائی امیر مسعود دے قتل دی خبر پہنچی تاں اوہ بہت رویا جنہاں لوکاں نے مسعود نوں قتل کیہ انہاں اُتے سلطان نے خوب لعنت ملامت بھیجی۔
سلطان نے مسعود دے بیٹے امیر مودود نوں بلغ وچ اس مضمون دا خط بھیجیا
- فلاں فلاں افراد نے اپنے باپ دے قصاص وچ تواڈے باپ نوں قتل کیتا اے۔ انہاں دے علاوہ کوئی تے اس اقدام وچ شریک نئيں اے۔
امیر مودود نے اس خط دے جواب وچ لکھیا۔
- خدا آپ دی عمر دراز کرے تے آپ دے فرزند دلبند احمد مخبوط الحواسنوں اِنّی عقل دے کہ اوہ دنیا دے نشیب و فراز نوں سمجھ سکے۔ آپ نوں معلوم ہونا چاہیے دے آپ دے دیوانے بیٹے نے اک بہت وڈا جرم کیتا اے تے ایداں بادشاہ نوں قتل کیتا اے کہ جسنوں امیر المومنین نے سید الملوک و السلاطین دا لقب دتا سی ۔ وچ آپ اُتے واضح کر دينا چاہندا ہاں کہ اک نہ اک دن ایہ خون رنگ لیائے گا تے آپ دے بیٹے نوں اس دے اعمال دی سزا ضرور ملے گی۔
ایہ خط روانہ کرنے دے بعد امیر مودود نے فرور مارگلہ پہنچنے دا ارادہ کیتا تا کہ اپنے باپ دے خون دا بدلہ لے سکے لیکن ابو نصر احمد بن محمد بن عبد اللہ نے مودود نوں اس ارادے توں باز رکھیا تے اسنوں سمجھیا بجھا کر اپنے نال غزنی لے گیا۔ مودود دے آنے دی خبر سن کر غزنی دے تمام وڈے وڈے سردار تے امرا اس دے استقبال دے لئی شہر توں باہر آئے تے انہاں سب نے مودود دے سر اُتے تاج شاہی رکھ دتا۔
محمد غزنوی دا قتل
سودھو433ھ وچ امیر مودود اپنے باپ دے قتل دا بدلہ لینے دے لئی غزنی توں روانہ ہويا۔ سلطان محمد غزنوی نے اپنے چھوٹے بیٹے نامی غزنوی نوں اک زبردست فوج دا افسر اعلیٰ تے ملتان و پشاور دا سپہ سالار مقرر کیتا تے اسنوں مودود دے مقابلے اُتے روانہ کیتا۔ سلطان تے امیر مودود یعنی چچا بھتیجا دے لشکر آپس وچ گتھم گتھا ہوئے۔ فریقین نے اپنی اپنی کامیابی دے لئی وڈی کوششاں کيتیاں ۔ سلطان دیاں کوششاں بے کار گئياں تے امیر مودود نوں فتح نصیب ہوئی۔
سلطان محمد غزنوی اپنے بیٹےآں تے فساد دے بانی امیراں (توشگین بلخی ، ابو علی خویشاوند تے سلیمان بن یوسف وغیرہ) دے ہمراہ گرفتار ہويا۔ مودود دے کارپر دازاں نے سلطان دے بیٹے عبدالرحیم دے علاوہ تے باقی سب نوں قتل کر دتا۔
عبد الرحیم نوں قتل نہ کرنے دی وجہ مورخین نے ایہ بیان کيتی اے کہ امیر مسعود دے عہد اسیری وچ اک روز عبدالرحیم اپنے بھائی عبد الرحمن دے نال امیر مسعود نوں دیکھنے دے لئی قید خانے وچ گیا۔ عبد الرحمن نے امیر مسعود نوں دیکھدے ہی ایہ جملہ کہیا کہ ہن ایہ سر تاج دے قابل نئيں رہیا تے امیر مسعود دے سر توں ٹوپی اتار لئی۔ عبدالرحیم نے اپنے بھائی نوں اس حرکت ناشائستہ اُتے بہت ڈانٹا تے اس دے ہتھ توں ٹوپی کھو کر فیر اپنے چچا دے سر اُتے رکھ دتی۔ اس وجہ توں عبد الرحیم نے موت توں نجات پائی سی۔
اولاد
سودھوسلطان محمد بن محمود غزنوی دے چار بیٹےآں سن ۔
- احمد غزنوی
- عبد الرحیم غزنوی
- عبد الرحمن غزنوی
- نامی غزنوی [۴]
حوالے
سودھو- ↑ ہندوستان دا تاریخی خاکہ مولف کارل مارکس فریڈرک اینگلز ترتیب و تعارف احمد سلیم صفحہ 15
- ↑ ہندوستان دے مسلمان فاتح و تاجدار مولف سید محمد عمر شاہ صفحہ 49 تے 50
- ↑ تریخ فرشتہ تالیف محمد قاسم فرشتہ اردو متراجم عبد الحئی خواجہ جلد اول صفحہ 97 تے 98
- ↑ تریخ فرشتہ تالیف محمد قاسم فرشتہ اردو متراجم عبد الحئی خواجہ جلد اول صفحہ 106 تا 108