سلجوقی سلطنت

Great Seljuq Empire Büyük Selçuklu Devleti دولت سلجوقیان
1037–1194
1092ء چ سلجوقی سلطنت اپنے سخر اتے, ملک شاہ اول دی موت ویلے
حیثیت	ترک سلطنت
راجگڑھ	نیشاپور (1037–1043) رے (1043–1051) اصفہان (1051–1118) ہمدان, لہندا راجگڑھ (1118–1194) مرو, چڑھدا راجگڑھ (1118–1153)
عمومی زباناں	فارسی (سرکاری تے درباری, ساہتی تے عام بول چال دی بولی) عربی (علمی, سائنس تے ٹیکنالوجی دی بولی) اوغز ترک بولی ( فوج تے اشرافیہ دی بولی )
حکومت	بادشاہت
سلطان
• 1037–1063	طغرل بیگ (پہلا)
• 1174–1194	طغرل III سلجوقی (آخری)
تاریخ
• طغرل بیگ ریاست دا نظام بنایا	1037
• خوارزم شاہی سلطنت چ بدلی گئی	1194
رقبہ
1080ء چ اندازا	۳٬۹۰۰٬۰۰۰ کلومیٹر2 (۱٬۵۰۰٬۰۰۰ مربع میل)
ماقبل مابعد سلطنت غزنویہ بنی بویہ بازنطینی سلطنت آل کاکویہ غوری سلطنت خوارزم شاہی سلطنت سلطنت روم ایوبی سلطنت آذربائیجان دے اتابک بوری ٹبر زنگی ٹبر دانشمند ٹبر ارتقی ٹبر سلتوکی ٹبر
موجودہ حصہ	موجودہ دیس افغانستان آرمینیا آذربائیجان چین مصر جارجیا ایران عراق اسرائیل اردن قازقستان کویت کرغیزستان لبنان نگورنو کاراباخ اومان فلسطین فلسطین روس سعودی عرب شام تاجکستان ترکی ترکمانستان متحدہ عرب امارات ازبکستان یمن

سلجوقی سلطنت قرون وسطی دی اک سنی مسلم ترک سلطنت سی جہڑی اوغوز ترکاں دی قینق شاخ نے قائم کیتی سی ۔ اپنے عروج چ ایہہ سلطنت کوہ ہندوکش توں مشرقی اناطولیہ تک تے وسطی ایشیا توں خلیج فارس تک پھیلی ہوئی سی ۔ چڑھدے اناطولیا نوں فتح کرن تون پہلے، سلجوق بحیرہ ارال دے نیڑے اپنے وطن توں پہلاں خراسان چ داخل ہوئے فیر ایران دے دوجے علاقیاں چ ۔ سلجوق خاندان دے بانی سلجوق بیگ دیاں 11ویں صدی دیاں پہلیاں 3 دہائیاں چ کوششاں دے نتیجے چ طغرل بیگ نے 1037ء چ سلجوق سلطنت دی بنیاد رکھی ۔ سلجوق بیگ دا باپ اوغوز یابگو ریاست چ اہم ترین عہدے تے فائز سی، ایس نے خاندان تے ریاست نوں اپنا ناں دتّا ۔ سلجوقاں نے بکھری ہوئی مشرقی اسلامی دنیا نوں متحد کیتا تے پہلی تے دوجی صلیبی جنگ (جہڑی کہ صلیبی جنگاں دے سلسلے دی اک جنگ سی) چ کلیدی کردار ادا کیتا ۔ ثقافت تے زبان چ نمایاں ایرای اثر لیۓ ہوۓ سلجوقاں نے ترک ایرانی تہذیب دی نشوونما چ بنیادی حصہ لئیا ۔

سلجوقی سلطنت 11ویں تا 14ویں صدی عیسوی دے درمیان مشرق وسطی تے وسط ایشیا وچ قائم اک مسلم بادشاہت سی جو نسلا اوغوز ترک سن ۔ مسلم تریخ وچ اسنو‏ں بہت اہمیت حاصل اے کیونجے ایہ دولت عباسیہ دے خاتمے دے بعد عالم اسلام نو‏‏ں اک مرکز اُتے جمع کرنے والی آخری سلطنت سی۔ اس د‏ی سرحداں اک جانب چین تو‏ں لے ک‏ے بحیرۂ متوسط تے دوسری جانب عدن لے ک‏ے خوارزم و بخارا تک پھیلی ہوئیاں سن۔ انہاں دا عہد اسلام د‏‏ی تریخ دا آخری عہد زريں کہلا سکدا اے ايس‏ے لئی سلاجقہ نو‏‏ں مسلم تریخ وچ خاص درجہ و مقام حاصل ا‏‏ے۔ سلجوقیاں دے زوال دے نال امت مسلمہ وچ جس سیاسی انتشار دا آغاز ہويا اس دا فائدہ اٹھاندے ہوئے اہلیان یورپ نے مسلماناں اُتے صلیبی جنگاں مسلط کيتیاں تے عالم اسلام دے قلب وچ مقدس ترین مقام (بیت المقدس) اُتے قبضہ ک‏ر ليا۔

مڈھلی تریخ

تاریخی اوراق نو‏‏ں پلٹتے ہوئے جے اسيں خوارزم دے بحیرہ کیسپین دے کنارے تے فیر خوارزم تو‏ں خُرادا تک تے داہستان دے علاقےآں وچ دیکھو تاں ایہ خانہ بدوش قوم نظر آئے گی۔

کہیا جاندا اے کہ کچھ لوک اک مرتبہ چین تے ترکستان دے درمیان اک وڈی پہاڑ د‏‏ی وادی وچ رکے تے فیر ترکستان روانہ ہوک‏ے اوتھے آباد ہوگئے۔ ایہ قوم رہتل تو‏ں ناواقف سی۔ انہاں دا پیشہ بھیڑ، بکریاں تے گھوڑے پالنا سی۔ ایہ لوک نسلی طور اُتے ترک سن جدو‏ں کہ عربی انہاں نو‏ں اوغوز کہندے سن ۔

جب ایہ قبیلے پہاڑی وادی تو‏ں نکل ک‏ے ترکستان دے علاقےآں وچ آباد ہوئے سن تب اوتھ‏ے بائینو نامی اک شخص د‏‏ی حکومت سی۔ جدو‏ں کہ اوغوز کِنک قبیلے د‏‏ی قیادت اک بہادر شخص “دوقق” دے ہتھ وچ سی۔ خدا نے اسنو‏ں نہ صرف بہادری د‏‏ی خوبی عطا کيتی سی بلکہ اوہ بہت ذہین تے بروقت فیصلہ کرنے د‏‏ی صلاحیت تو‏ں وی رکھدا سی۔

شہزادہ سلجوق

انہاں دناں دوقق دے ہاں اک بیٹا پیدا ہويا جس دا ناں اس نے سلجوق رکھیا سی۔ ايس‏ے دے ناں د‏‏ی مناسبت تو‏ں اس قوم دا ناں سلجوق پے گیا۔ شروع تو‏ں ہی سلجوق نو‏‏ں اعلیٰ تربیت دتی جاندی سی۔ شاہی خاندان دے نال اپنے قریبی تعلقات د‏‏ی وجہ تو‏ں اسنو‏ں لڑائیاں دے تمام مروجہ فنون وچ مہارت حاصل سی۔

جب اس نے اپنی جوانی وچ قدم رکھیا تاں انہاں دے والد دوقق دا انتقال ہوگیا. سلجوق وچ حکمت تے بہادری د‏‏ی خصوصیات سن. ايس‏ے لئے بائینو نے انہاں نو‏ں اپنے قریبی مشیر دا درجہ دتا تے ایتھے تو‏ں اک نويں دور دا آغاز ہُندا اے . ترکستان دا حکمران بائینو سلجوق تو‏ں ٹیکس وصول کردا سی۔

جب سلجوق نے اسلام قبول کيتا تاں انہاں نے بائینو نو‏‏ں ٹیکس دینے تو‏ں انکار کردتا۔ اس دے رد عمل وچ بائیو نے انہاں دے خلاف لڑنے دے لئی اپنی فوج بھیجی۔ سلجوق اوراس دتی فوج بہادری تو‏ں لڑی تے بایئنو د‏‏ی فوج نو‏‏ں شکست دیدی۔ اس واقعے تو‏ں ہور طاقتاں نو‏‏ں اندازہ ہوگیا کہ سلجوقیاں نو‏‏ں شکست دینا اِنّا آسان نئيں ا‏‏ے۔

992 عیسوی وچ ترکستان دے شاہ شہاب الدولہ ہارون بن سلیمان جو باغرا خان دے ناں تو‏ں مشہور سن انہاں نے ساسانین سلطنت د‏‏ی ماوران ندی اُتے حملہ کيتا۔ سلجوق نے ساسانیاں د‏‏ی مدد کيت‏ی تے بہادری تو‏ں لڑدے ہوئے مخالفین نو‏‏ں شکست دتی۔ باغرا خان دا اثرورسوخ بہت وسیع سی۔ ایداں دے طاقتور حکمران نو‏‏ں سلجوق تو‏ں شکست اک وڈی گل تھی.

تغرل بیگ

اس جنگ دے بعد سلجوق 108 سال د‏‏ی عمرماں انتقال کرگئے۔ سلجوق دے پنج بیٹے سن جنہاں دے ناں میکائیل، ارسلان اسرائیل، یونس، نیہال تے موسیٰ سی۔ خدا نے میکائیل نو‏‏ں دو بیٹےآں تو‏ں نوازیا سی جنہاں دا ناں چاغری بیگ داود تے تغرل بیگ محمد سی۔ جدو‏ں میکائیل دا انتقال ہويا تاں تغرل کم عمر سی لہٰذا چغری بیگ سردار بن گیا۔

مگر تاریخی طور اُتے تغرل بیگ د‏‏ی اہمیت زیادہ اے کیوںکہ اوہی پہلا سلجوقی سلطان سی جس نے پوری مسلم دنیا نو‏‏ں متحد تے اکٹھا کيتا۔ فیر اسک‏‏ے بعد سلطان الپ ارسلان وی اک زبردست مسلم رہنما بن دے اُبھریا۔

تریخ

سلجوقی سلطنت 11ویں توں 14ویں صدی عیسوی دے وچکار لہندے ایشیا تے وسطی ایشیا چ قائم اک مسلمان بادشاہت سی ۔ اس بادشاہت نوں قائم کون آلے اوغوز ترک سن ۔ اسلامی تریخ چ اسدی بوہت اہمیت اے کیونجے خلافت عباسیہ دے مگروں اسلامی دنیا نوں اک مرکز اتے جمع کون آلی ایہ آخری سلطنت سی ۔ اسدیاں سرحداں اک بنھے چین توں لے کے رومی سمندر تیکر تےے دوجے بنھے عدن توں لے کے خوارزم تے بخارا تک سن ۔ سلجوقیاں دا ویلہ اسلام دی تریخ دا آخری سنہرا ویلہ آکھیا جا سکدا اے ۔ سلجوقیاں دے زوال دے نال ای اسلامی جگ چ جہڑا سیاسی انتشار شروع ہویا اسدا فیدہ چکدے ہوئیاں یورپیاں نے صلیبی جنگاں شروع کر دتیاں تے مسلماناں دے دوجے علاقےآں دے نال نال بیت المقدس اتے وی مل مار لیا ۔

وسطی ایشیا وچ سلجوقی ترک سلطنت پنجويں صدی ہجری دے وسط وچ ميں قائم ہوئی جو ویہہ پچیس سال دے اندر ایشیا دے مغربی ساحل تک پھیل گئی۔ اس وچ خراسان، ماوراء النہر (ترکستان)، ایران، عراق، آذربائیجان، آرمینیا، شام تے ایشیائے کوچک (ترکی) شامل سن ۔ اس د‏ی بنیاد 447ھ/ 1055ء وچ طغرل بیگ سلجوقی نے بوایہی سلطنت اُتے غالب آ کر رکھی سی جو کہ اک صدی تو‏ں خلافت عباسیہ (بغداد ) اُتے تسلط جمائے ہوئے سی۔ تے خلیفہ دا اقتدار برائے ناں سی۔ طغرل بیگ نے بغداد اُتے لشکر کشی د‏‏ی تے خلافت عباسیہ د‏‏ی حمایت وچ سنّی سلطنت قائم کيتی۔ سلطان طغرل بیگ نے 455ھ/ 1063ء وچ وفات پائی تے اس دا بھتیجا الپ ارسلان بن چغری بیگ داؤد جانشین ہويا۔ اوہ اپنے چچا د‏‏ی طرح اک تجربہ کار تے بہادر سپہ سالار سی۔ اس نے اپنی وسیع سلطنت وچ امن قائم کيتا، فیر خلافتِ عباسیہ دے پرچم تلے عالمِ اسلام وچ اتحاد پیدا کرنے تے سلجوقی سلطنت نو‏‏ں وسعت دینے اُتے توجہ کيتی۔ یاد رہے ترکی بولی وچ ’’ارسلان‘‘ دے معنی نيں ’’شیر‘‘۔

الپ ارسلان سلجوقی د‏‏ی فتوحات تو‏ں قسطنطنیہ وچ حکمران بازنطینی رومی بادشاہ دیو جانس رومانوس بھڑک اٹھا۔ اس نے بازنطینی سلطنت دے دفاع دے لئی جارحانہ جنگ دا فیصلہ ک‏ر ليا۔ رومیاں دے نال کئی لڑائیاں ہوئیاں جنہاں وچو‏ں اہ‏م ترین جنگِ ملاز کرد ا‏‏ے۔ اسلام د‏‏ی تریخ وچ اس دا شمار بدر، یرموک، قادسیہ، حطین، ترائن، عین جالوت تے زلاقہ ورگی وڈی تے اہ‏م جنگاں وچ ہُندا اے جنہاں نے تریخ دا رُخ موڑ دتا تے دنیا د‏‏ی نقشہ گری اُتے گہرا اثر ڈالیا۔ جنگِ ملاز کرد وچ مسلماناں د‏‏ی فتح اس دور د‏‏ی تریخ وچ حدّ فاصل بن گئی۔ سلجوقیاں نے ایشیائے کوچک یاناطولیہ (ترکی) وچ بازنطینی سلطنت دے اکثر علاقےآں اُتے قبضہ ک‏ر ليا تے اس سلطنت د‏‏ی پہلے د‏‏ی طرح ’’مسلماناں دے حلق وچ کانٹے د‏‏ی حیثیت‘‘ ہن باقی نہ رہی حتیٰ کہ 1453ء وچ عثمانی سلطان محمد فاتح دے ہتھو‏ں اس دا خاتمہ ہوئے گیا۔

معرکہ ملازکرد وچ رومی لشکر د‏‏ی نفری دو لکھ سی۔ اس دے نال 35 ہزار فرانس وغیرہ دے فرنگی تے 15 ہزار قسطنطنیہ (استنبول) دے نائٹس (Knights) وی سن ۔ ہور اک لکھ سرنگاں کھودنے والے تے اک ہزار مزدور ہمراہ سن ۔ نال چار سو بیلاں اُتے نعل تے میخاں لدی ہوئیاں سن۔ استو‏ں علاوہ اک ہزار بیل ہتھیار، زیناں تے منجنیقاں اٹھائے ہوئے سن ۔ کئی ہزار منجنیقاں سن جو دو سو گڈیاں اُتے لدی ہوئیاں سن۔ دیو جانس

رومانوس نے نعوذ باللہ اسلام تے اہلِ اسلام نو‏‏ں مٹانے دا عزم کر رکھیا سی۔ اس نے اپنے بطریقےآں (وڈے پادریاں) نو‏‏ں بغداد تک دے علاقے الاٹ کر دتے سن تے اپنے نائب نو‏‏ں خلیفۂ بغداد تو‏ں بھلائی دا برتاؤ کرنے د‏‏ی تلقین د‏‏ی سی۔ اس نے کہیا سی: ’’اس بزرگ (شیخ) تو‏ں نرم سلوک کرنا، اوہ ہماریا ساتھی (ہم رتبہ) ا‏‏ے۔ فیر جدو‏ں عراق و خراسان اُتے تواڈا قبضہ پکّا ہوئے جائے تاں شام اُتے دھاوا بول دینا تے اسنو‏ں مسلماناں دے قبضے تو‏ں چھڑا لینا۔‘‘ لیکن اللہ تعالیٰ نو‏‏ں کچھ تے ہی منظور سی تے رسوا کن شکست قیصردیو جانس رومانوس دا مقدر ہوئے چک‏ی سی۔

ادھر سلطان الپ ارسلان تقریباً 20 ہزار دے لشک‏ر ک‏ے نال رومیاں دے مقابلے وچ نکلے۔ مشرقی ترکی وچ جھیل وان دے شمال وچ ملاز کرد دے مقام اُتے میدان جنگ بنیا۔ ایہ بدھ دا دن سی تے ذی قعدہ دے پنج دن باقی سن ۔ سلطان نو‏‏ں رومی لشکر د‏‏ی کثرت اُتے خوف لاحق ہويا۔ اس موقع اُتے عالم دین ابو نصر محمد بن عبدالمالک بخاری نے مشورہ دتا کہ جمعے د‏‏ی سہ پہر نو‏‏ں جنگ مناسب ہوئے گی جدو‏ں خطیب حضرات مجاہدین نو‏‏ں جہاد د‏‏ی ترغیب دین گے۔ فیر جدو‏ں جمعے دا خطبہ تے نماز ہوئے چک‏ی تاں دونے لشکر آمنے سامنے آئے۔ اس وقت سلطان گھوڑے تو‏ں اترے تے اللہ عزّ و جلّ دے حضور سجدہ کيتا، اپنا سر مٹی اُتے رکھیا تے باری تعالیٰ تو‏ں مدد کيت‏ی التجا کيتی۔ فیر اللہ نے مسلماناں دے لئی اپنی مدد نازل فرمائی تے انہاں نو‏ں دشمن دا مقابلہ کرنے د‏‏ی ہمّت ت۔

لڑائی شروع ہوئی تاں مجاہدینِ اسلام نے میدانِ جنگ وچ کفار د‏‏ی لاشاں دے ڈھیر لگیا دتے تے انہاں دا بادشاہ رومانوس گرفتار ہويا۔ اسنو‏ں اک رومی غلام نے گرفتار کيتا سی۔ بے شمار عیسائی قتل ہوئے۔ جدو‏ں رومانوس نو‏‏ں الپ ارسلان دے سامنے لیایا گیا تاں سلطان نے اسنو‏ں تن تھپڑ مارے تے کہیا: جے ميں تواڈا قیدی ہُندا تاں تسيں کيتا کردے؟ اوہ بولا: بہت بُرا سلوک کردا۔ سلطان نے پُچھیا: میرے متعلق تواڈا کيتا خیال اے ؟ بولا: تسيں مینو‏ں قتل ک‏ر ک‏ے اپنے ملک وچ تشہیر کرو گے یا فیر معاف ک‏ر ک‏ے فدیہ وصول کرو گے تے مینو‏ں جانے دو گے۔ سلطان نے کہیا: معاف کرنے تے فدیہ لینے دے سوا میرا تے کوئی ارادہ نني‏‏‏‏ں۔ ایويں سلطان نے پندرہ لکھ دینار فدیہ لے ک‏ے اسنو‏ں معاف کر دتا۔ الپ ارسلان نے مسیحی بادشاہ نو‏‏ں پانی پلایا تے اس نے سلطان دے سامنے زمین نو‏‏ں چوما تے ایسا قیصر روم نے خلیفہ بغداد د‏‏ی طرف رخ ک‏ر ک‏ے خلیفہ القائم بامراللہ دے احترام وچ کیہ۔ سلطان نے رومی بادشاہ دے سفر خرچ دے لئی دس ہزار دینار دتے تے اس دے نال پادریاں د‏‏ی اک جماعت وی رہیا کر دتی تے سلطان اک فرسخ تک اسنو‏ں رخصت کرنے گیا۔ ہور اس دے نال اک حفاظتی دستہ بھیجیا جو اسنو‏ں اس دے ملک وچ پہنچیا کر آیا۔ حفاظتی دستے دے پرچم اُتے کلمہ طیبہ رقم سی۔ جدو‏ں قیصر قسطنطنیہ پہنچیا تاں رومیاں نے اس د‏ی جگہ اک ہور نو‏‏ں اپنا بادشاہ بنا لیا سی۔ فیر رومانوس نے سلطان نو‏‏ں پیغام بھیج کر معذرت کيت‏‏ی تے نال تن لکھ دینار مالیت دا سونا تے جواہرات بھیجے۔ رومانوس نے ہن اون دا لباس پہن کر زہد اختیار کيتا۔ فیر اس نے مسیحی شاہ آرمینیا تو‏ں مدد کيت‏ی درخواست کيتی۔ شاہ آرمینیا نے اپنے ہاں اس دا استقبال کيتا تے اس د‏ی حالت درست ک‏ر ک‏ے اسنو‏ں سلطان د‏‏ی طرف روانہ کر دتا تاکہ اس دے قرب وچ رہ‏‏ے۔

ایہی معرکۂ ملاز کرد صلیبی جنگاں دا پیش خیمہ بنا کیونجے اس جنگ دے بعد سلجوقی سلاطین د‏‏ی قوت بہت ودھ گئی سی۔ شام تے فلسطین وی سلجوقی سلطنت دا حصہ بن چکے سن ۔ ادھر قسطنطنیہ وچ نوجوان رومی ملکہ د‏‏ی حکومت سی جس دے باعث رومی سلطنت سلجوقیاں دا مقابلہ کرنے تو‏ں قاصر سی۔ ایويں یورپ وچ پہلے صلیبی حملے دا ماحول بن گیا جو پچیس برس بعد 1096ء وچ عمل وچ آیا۔ یاد رہے جنگ ملاز کرد دے اک سال بعد 1072ء وچ سلطان الپ ارسلان سلجوقی نے وفات پائی سی تے اس دے جانشین سلطان ملک شاہ سلجوقی وی 1093ء وچ انتقال کر گئے سن ۔ ملک شاہ دے جانشیناں دے اختلافات نے یورپ دے عیسائیاں نو‏‏ں ارض مقدس اُتے یلغار د‏‏ی جرأت دلائی تے 1099ء وچ سقوط بیت المقدس دا المناک سانحہ پیش آیا۔

طغرل بیگ تے چغری بیگ

سلجوقی سلطنت دا جھنڈا

طغرل بیگ سلجوق دا پوتا سی جدوں کہ چغری بیگ اسدا بھائی سی ،جنہاں دی آگوائی ہیٹھ سلجوقیاں نے غزنوی سلطنت توں وکھ ہون دی کوشش کیتی۔ شروع چ سلجوقیاں نوں محمود غزنوی دے ہتھوں شکست ہوئی تے اوہ خوارزم تک محدود ہوگئے ، پر طغرل بیگ تے چغری بیگ دی آگوائی ہیٹھ اینہاں نے 1028ء تے 1029ء چ مرو تے نیشاپور اتے مل مار لیا۔ اینہاں دے جانشیناں نے خراسان تے بلخ چ ہور علاقے فتح کیتے تے 1037ء چ غزنی اتے حملہ کیتا۔ 1039ء چ جنگ دندانیقان چ اینہاں نے غزنوی سلطنت دے بادشاہ مسعود اول نوں شکست دے دتی تے مسعود سلطنت دے سارے لہندے حصے سلجوقیاں ہتھوں کھوا بیٹھا۔ 1055ء چ طغرل نے بنی بویہ دی شیعہ سلطنت توں بغداد کھو لیا۔

الپ ارسلان

الپ ارسلان اپنے چاچے طغرل بیگ دے مگروں سلجوقی سلطنت دے تخت اتے بیٹھیا تے اسنے 1064ء چ آرمینیا تے جارجیا نوں سلطنت چ شامل کرلئیا۔ اوہ اک بوہت بیدار مغز تے بہادر حکمران سی ۔ مشہور مدبر نظام الملک طوسی نوں اپنے پیؤ چغری بیگ دی سفارش اتے وزیر سلطنت مقرر کیتا۔ اسدے ویلے سلجوقی سلطنت دیاں سرحداں بوہت وسیع ہوئیاں۔ پہلے ہرات تے ماوراء النہر نوں اپنی ےلطنت چ شامل کیتا۔ فیر فاطمی حکمران نوں شکست دے کے مکہ اتے مدینہ نوں اپنی حکومت چ رلایا۔ اسنال اسلامی دنیا چ سلجوقیاں دا اثر تے اقتدار ودھ گیا۔ بازنطینیاں نے حملہ کیتا تے 26 اگست 1071ء نوں ملازکرد دے تھاں تے انہاں نوں عبرتناک شکست دتی۔ تے قیصر روم رومانوس VI نوں گرفتار کر لئیا۔ قیصر روم نے نا صرف تاوان جنگ ادا کیتا بلکہ خراج دین لئی وی راضی ہوگیا۔ بلکہ اپنی دھی سلطان دے پتر نال ویاہ دتی تے آرمینیا تے جارجیا دے علاقے اسنوں دے دیتے ۔ خوارزمی ترکاں دے خلاف اک مہم چ قیدی بناکے لیائے گئے خوارزمی گورنر یوسف الخوارزمی دی تلوار نال چوکھا زخمی ہوئیا تے 4 دن مکروں 25 نومبر 1072ء نوں صرف 42 سال دی عمر چ مرگیا ۔ الپ ارسلان نوں مرو چ اےدے پیؤ چغری بیگ دی قبر دے برابر دفن کیتا گیا۔

ملک شاہ

مکمل مضمون لئی ویکھو ملک شاہ اول

الپ ارسلان دے جانشیں ملک شاہ اول تے اسدے دو ایرانی وزیر نظام الملک تے تاج الملک دی آگوائی تھلے سلجوق سلطنت اپنی سخر اتے پونچ گئی ، جسدیاں چڑھدیاں سرحداں چین لہندیاں سرحداں بازنطینی سلطنت نال جا لگیاں۔ ملک شاہ نے راجگڑھ رے توں اصفہان لے گیا۔ اس وشکار نظام الملک نے بغداد چ جامعہ نظامیہ قائم کیتی۔ ملک شاہ دے راج ویلے نوں سلجوقیاں دا سنہرا ویلہ آکھیا جاندا اے ۔۔ 1087ء چ عباسی خلیفہ نے ملک شاہ نوں "سلطان مشرق تے مغرب" دا خطاب دتا۔ ملک شاہ دے ویلے ج ای ایران چ حسن بن صباح نے زور پھڑیا جسدے فدائیاں نے کئی مشہور شخصیتاں نوں موت دے گھاٹ لاہ دتا۔

سلطنت دی ونڈ

1092ء چ ملک شاہ اول دے مرن مگروں اسدے بھائیاں تے 4 پتراں وچکار اختلافاں پاروں سلطنت ونڈی گئی۔ اناطولیہ چ قلج ارسلان اول ملک شاہ اول دا جانشیں مقرر ہوئیا جس نے سلطنت سلاجقہ روم(سلطنت روم) دی نیہہ رکھی۔ شام چ اسدا بھائی توتش اول حکمران بنیا حدوں کہ ایران چ اسدے پتر محمود اول نے بادشاہت قائم کیتی ،اسدیاں اپنے تن بھائیاں عراق چ برکیارق، بغداد چ محمد اول تے خراسان چ احمد سنجر نال لڑائیاں ہندیاں رہندیاں۔

توتش اول دے مرن مگروں اسدے پتراں رضوان تے دوقق نوں حلب تے دمشق وراثت چ لبھیا تے اینہاں دونہاں دی نااتفاقی نال شام کئی حصےآں چ ونڈیا گیا جنہاں اتے مختلف امیراں دیاں حکومتاں سن ۔

1118ء چ احمد سنجر نے سلطنت اتے مل مار لیا۔ اسدے بھتیجے تے محمد اول دے پتر محمود ثانی نے اس نوں تسلیم نہیں کیتا تے بغداد چ راجگڑھ قائم کردے ہوئے اپنے سلطان ہون دا اعلان کردتا پر 1131ء چ احمد سنجر نے اسنوں ہٹا دتا۔

صلیبی جنگاں

مکمل مضمون لئی ویکھو صلیبی جنگاں

سلجوقی سلطنت دے سیاسی زوال دا آغاز تے خانہ جنگی تے طوائف الملوکی نال مسلم امت نوں اک جھنڈے تھلے اکٹھا کرن آلی آخری قوت دا وی خاتمہ ہون لگا تے یورپیاں نے اس توں فیدا چکیا تے بیت المقدس نوں مسلماناں توں واپس لین دی پرانی خواہش پوری کرن دا آغاز کیتا۔ اینج اوہناں صلیبی جنگاں دی شروعات ہوئی جہڑیاں گھٹو گھٹ 200 سال مسلماناں اتے مسلط رہیاں۔ انہاں جنگاں دے شروع اتے یورپ توں بیت المقدس دے رستے چ عیسائیاں دا سبتوں پہلا ٹکراء اناطولیہ چ سلجوقیاں دی حکومت سلاجقۂ روم نال ہویا۔ عیسائیاں نے پہلی صلیبی جنگ چ بیت المقدس اتے قبضہ کرلیا سی جدون کہ اس جنگ توں پہلے ای سلجوق فاطمیاں دے ہتھوں فلسطین کھوا چکے سن۔ صلیبیاں تے منگولاں دے حملےآں نال سلجوقیاں دی رئی سئی طاقت وی ختم ہو گئی اتے 1260ء دے دہاکے چ منگولاں دی اناطولیہ اتے چڑھائی نال ای آخری سلجوق سلطنت (سلاجقہ روم) دا وی خاتمہ ہوگیا۔

سلجوقی سلطان 1037ء تا 1157ء

خطاب	ناں	راج ویلہ
بیگ	طغرل	1016-1063
سلطان	الپ ارسلان	1063-1072
سلطان جلال الدولہ	ملک شاہ اول	1072-1092
سلطان ناصر الدنیا والدین	محمود بن ملک شاہ	1092-1094
سلطان أبو المظفر رکن الدنیا والدین	برکیاروق بن ملک شاه	1094–1105
سلطان معز الدین	ملک شاہ دو‏م	1105
سلطان غیاث الدنیا والدین	محمد تپار	1105-1118
سلطان معز الدین	*احمد سنجر	1118–1153
خوارزم شاہی سلطنت نے 1157ء توں سلجوقی سلطنت دے بوہتے حصےآں اتے مل مار لیا تے اوغز ترکاں نے خراسان اتے قبضہ کر لیا-

• محمد تپار دے پتر محمود بن محمد تپار نے احمد سنجر نوں سلطان منن توں انکار کر دتا تے بغداد نوڑ راجگڑھ بناندے ہوئے خود نوں سلطان بنایا پر 1131ء چ احمد سنجر نے اسنوں ہٹادتا۔

{{-

کرمان دے سلجوقی سلطان 1041ء توں1187ء

کرمان تھلویں فارس دی اک سلطنت سی جہڑی 1187ء چ طغرل III دے ہتھوں ختم ہوئی۔

• قاورد 1041ء توں 1073ء
• کرمان شاہ 1073ء توں 1074ء
• سلطان شاہ 1074ء توں 1075ء
• حسین عمر 1075ء توں 1084ء
• توران شاہ اول 1084ء توں 1096ء
• ایران شاہ 1096ء توں 1101ء
• ارسلان شاہ اول 1101ء توں 1142ء
• محمد اول 1142ء توں 1156ء
• طغرل شاہ 1156ء توں 1169ء
• بہرام شاہ 1169ء توں 1174ء
• ارسلان شاہ ثانی 1174ء توں 1176ء
• توران شاہ ثانی 1176ء توں 1183ء
• محمد ثانی 1183ء توں 1187ء

شام دے سلجوق سلطان 1076ء توں 1117ء

• ابو سعید تاج الدولہ توتش اول 1085ء توں 1086ء
• جلال الدولہ ملک شاہ اول 1086ء توں 1087ء
• قاسم الدولہ ابو سعید 1087ء توں 1094ء
• ابو سعید تاج الدولہ توتش اول (دوجی وار) 1094ء توں 1095ء
• فخر الملک ردوان 1095ء توں 1113ء
• تاج الدولہ الپ ارسلان الاخرس 1113ء توں 1114ء
• سلطان شاہ 1114ء توں 1123ء

دمشق دے امیر تے سلطان}}

• عزیز ابن اباق الخوارزمی 1076ء توں 1079ء
• ابو سعید تاج الدولہ تاج الدولہ توتش اول 1079ء توں 1095ء
• ابو نصر شمس الملک دوقق 1095ء توں 1104ء
• توتش ثانی 1104ء
• محی الدین بقتش 1104ء

حلب دے اتابک

• لولو 1114ء توں 1117ء
• شمس الہوس یارقتش 1117ء
• عماد الدین زنگی 1128ء توں 1146ء
• نور الدین زنگی 1146ء توں 1174ء

سلطنت روم (اناطولیہ) دے سلطان 1077ء توں 1307ء

• قلتمش 1060ء توں 1077ء
• سلیمان ابن قلتمش 1077ء توں 1086ء
• داؤد قلج ارسلان اول 1092ء توں 1107ء
• ملک شاہ 1107ء توں 1116ء
• رکن الدین مسعود 1116ء توں 1156ء
• عز الدین قلج ارسلان ثآنی 1156ء توں 1192ء
• غیاث الدین کے خسرو اول 1192ء توں 1196ء
• سلیمان ثانی 1196ء توں 1204ء
• قلج ارسلان سوم 1204ء توں 1205ء
• غیاث الیدن کے خسرو اول (دوجی وار) 1205ء توں 1211ء
• عز الدین کیقاس اول 1211ء توں 1220ء
• علاؤ الدین کیقباد اول 1220ء توں 1237ء
• غیاث الدین کے خسرو دوم 1237ء توں 1246ء
• عز الدین کیقاس ثانی 1246ء توں 1260ء
• رکن الدین قلج ارسلان ثانی 1249ء توں 1257ء
• غیاث الدین کے خسرو ثانی (دوجی وار ) 1257ء توں 1259ء
• غیاث الدین کے خسرو سوم 1265ء توں 1282ء
• غیاث الدین مسعود ثانی 1282ء توں 1284ء
• علاؤ الدین کیقباد سوم 1284ء
• غیاث الدین مسعود ثانی (دوجی وار) 1284ء تا 1293ء
• علاؤ الدین کیقباد سوم (دوجی وار) 1293ء تا 1294ء
• غیاث الدین مسعود ثانی (تیجی وار) 1294ء تا 1301ء
• علاؤ الدین کیقباد سوم (تیجی وار) 1301ء تا 1303ء
• غیاث الدین مسعود ثانی (چوتھی وار) 1303ء تا 1307ء
• غیاث الدین مسعودسوم 1307ء

ہور ویکھو

سلجوقی سلطنت دے سلطاناں دی لسٹ

باہرنے جوڑ

حوالے

سلطنتاں دی تریخ

عثمانیہ · مغلیہ · سلجوق · جرمن · روسی · ھخامشی · بنو امیہ · سکھ · برطانیہ · سُنگا · عباسیہ · فاطمیہ · ایل خانی · ساسانی · غوریہ · طلائی اردو · ہسپانیہ · بازنطینی · رومی · سلطنت روم · خوارزم شاہی · مالی · تیموری · کھیمر · ڈالی · آق قویونلو · قرہ قویونلو · سامانیہ · موحدین · مرابطین · پہلی فرانسیسی · دوجی فرانسیسی · مرہٹہ · دکن · بہمنی · برازیل · کشن · سونگھائی · خوارزم شاہی · منگول · غزنویہ

ترک ریاستاں

سلطنت عثمانیہ · سلجوق سلطنت · سلطنت روم · خوارزم شاہی سلطنت · مغلیہ سلطنت · وولگا بلغاریہ · خانان بخارا · خانان خیوا · خانان سائبیریا · خانان قوقند · خانان قازان · قریم یورتی · خانان کاراخانی · خانان کاراخیتان · خانان چغتائی · ایل خانی سلطنت · خانان قا‎سم · آق قویونلو · قرہ قویونلو · سلطنت غزنویہ · گوک ترک · ہن سلطنت · طلائی اردو · لہندی ترک خاگانیٹ · ریاست ادیل یورال · مملوک · سلطنت دلی · جلائر · رمضان اوغلو · پرانا عظیم بلغاریہ · ایغور خاگانیٹ · تیموری سلطنت