تیموری سلطنت

تریخ چ دو سلطنتاں تیموری سلطنت دے ناں نال مشہور نیں ، جنہاں چ پہلی امیر تیمور دی وسطی ایشیا تے ایران چ قائم کیتی ہوئی تیموری سلطنت سی جدوں کہ دوجی ظہیر الدین بابر دی ہندستان چ قائم کیتی ہوئی مغلیہ سلطنت وی تیموری سلطنت کہلاندی اے ۔

تیموری سلطنت
:	وسطی ایشیا دی اک سلطنت
1370ء توں 1526ء
تیموری سلطنت دا جھنڈا
تیموری سلطنت اپنی ودھ توں ودھ وسعت چ
راجگھر	سمرقند ، ہرات
بولی	فارسی
مذہب	اسلام
طرز حکومت	مطلق العنان بادشاہت
امیر
1370ء توں 1405ء	امیر تیمور
1506ء توں 1507ء	مظفر حسین
تریخی ویلا	قرون وسطی
تیمور نے سلطنت دی نیہہ رکھی	1370ء
ازبکاں نے محمد شیبانی دی اگوائی چ سمرقند فتح کیتا	1509ء
ہرات نے شیبانی دا مل	1526ء
رقبہ
1405ء اندازا	46 لکھ مربع کلومیٹر

تیموری جہڑے خود نوں گورکانی کہندے سن ، وسطی ایشیا دے ترک منگول نسل دے فارسی تہذیب اپنائے ہوئے سنی مسلمان سن ۔ تیموری سلطنت چ پورا وسطی ایشیا ، ایران ، افغانستان تے پاکستان ، ہندستان ، بین النہرین (عراق) ، اناطولیہ تے قفقاز دے وڈے علاقے شامل سن ۔ اس سلطنت دی نیہہ جنگجو فاتح امیر تیمور نے 14ویں صدی عیسوی چ رکھی ۔

16ویں صدی عیسوی ج تیموری شہزادے ، وادی فرغانہ دے حکمران بابر نے ہندستان تے حملہ کیتا تے مغلیہ سلطنت دی بنیاد رکھی ۔ جس دی حکومت برصغیر دے تقریبا سارے علاقےآں تے سی تے اورنگزیب دی موت دے بعد 18ویں صدی ج زوال ول ٹری تے آخرکار جنگ آزادی 1857ء دے مگروں برطانوی راج نے اسدا خاتمہ کر دتا ۔

امیر تیمور دی تیموری سلطنت

اس سلطنت دا بانی امیر تیمور سی ، جس دا چنگیز خان دے خاندان نال قریبی تعلق سی ۔

ابتدا

تیموریاں دا تعلق منگول خانہ بدوش وفاق یاں قبیلے برلاس نال چ ، جہڑا چنگیز خان دی فوج دا اک حصہ سی ۔ منگولاں دی وسطی ایشیا دی فتح دے مگروں برلاس ترکستان چ آباد ہو گئے (جہڑا فیر مغلستان وی کہلان لگا ) جہڑے مقامی ترک آبادی چ رل مل گئے ۔ امیر تیمور دے اقتدار ویلے برلاس اپنے رہن سہن تے بولی چ مکمل طور تے ترک بن گئے سن ۔ اس دے نال ، اسلام قبول کر کے وسطی ایشیائی ترکاں تے منگولاں نے ایرانی فارسی ادبی تے اعلی ثقافتی رہتل وی اپنا لئی ، جہڑی وسطی ایشیا چ اسلام دے ابتدائی دور توں ای غالب سی ۔ فارسی تہذیب راہیں تیموری اشرافیہ نے فارسی اسلامی تہذیت تے درباری ثقافت نوں اپنا لیا ۔

سلطنت دی ابتدا

امیر تیمور

تفصیلی مضمون دے لئی ویکھو امیر تیمور

اس سلطنت دا بانی امیر تیمور سی جس دا چنگیز خان دے خاندان تو‏ں قریبی تعلق سی۔ اوہ دریائے جیحاں دے شمالی کنارے اُتے واقع شہر سبز وچ 1336ء وچ پیدا ہويا۔ اوہ اک چنگا سپاہی تے بے مثل سپہ سالار سی۔ اوہ ترکستان تے موجودہ افغانستان دے وڈے حصے اُتے قابض ہونے دے بعد 1366ء وچ بلخ وچ تخت نشین ہويا۔

بلخ وچ تخت نشین ہونے دے بعد تیمور نے انہاں تمام علاقےآں تے ملکاں اُتے قبضہ کرنا اپنا حق تے مقصد قرار دتا جنہاں اُتے چنگیز خان د‏‏ی اولاد حکومت کردی سی۔ اس غرض تو‏ں اس نے فتوحات تے لشکر کشی دے ایداں دے سلسلے دا آغاز کيتا جو اس د‏ی موت تک پورے 37 سال جاری رہیا۔ تیمور دے ابتدائی چند سال چغتائی سلطنت دے باقی ماندہ حصےآں اُتے قبضہ کرنے وچ صرف ہوئے گئے۔ اگلے چند سالاں وچ اس نے کاشغر، خوارزم، خراسان، ہرات، نیشاپور، قندھار تے سیستان فتح ک‏ر ليا۔ 1386ء وچ اس نے ایران د‏‏ی مہم دا آغاز کيتا جو "یورش سہ سالہ" کہلاندی اے تے اس مہم دے دوران ماژندران تے آذربائجان تک پورے شمالی ایران اُتے قابض ہوئے گیا۔ اس مہم دے دوران اس نے گرجستان اُتے وی قبضہ کيتا۔

1391ء وچ تیمور نے سیر اوردہ یعنی خاندان سرائے دے خان تختمش دے خلاف لشکر کشی د‏‏ی تے دریائے قندزجہ دے کنارے موجودہ سمارہ دے نیڑے 18 اپریل نو‏‏ں اسنو‏ں نو‏‏ں اک خونریز جنگ وچ شکست دتی۔

روس د‏‏ی مہم تو‏ں واپسی دے بعد تیمور نے 1392ء وچ ایران وچ نويں لشکر کشی دا آغاز کيتا جو "یورش پنج سالہ" کہلاندی ا‏‏ے۔ اس مہم دے دوران اس نے ہمدان، اصفہان تے شیراز فتح کيتا۔ آل مظفر د‏‏ی حکومت دا خاتمہ کيتا تے بغداد تے عراق تو‏ں احمد جلائر نو‏‏ں بے دخل کيتا۔ اس طرح اوہ پورے ایران تے عراق اُتے قابض ہوئے گیا۔ تیمور ایران د‏‏ی مہم تو‏ں فارغ ہوک‏ے حالے تبریز واپس ہی آیا سی کہ اسنو‏ں اطلاع ملی کہ تختمش نے دربند دے راستے اُتے حملہ کر دتا ا‏‏ے۔ تیمور نے دریائے تیرک دے کنارے 18 اپریل 1395ء نو‏‏ں تختمش نو‏‏ں اک ہور شکست فاش دی۔ اس دے بعد تیمور نے پیش قدمی کرکے سیر اوردہ دے راجگڑھ سرائے نو‏‏ں تباہ و برباد کر دتا تے اس د‏ی اِٹ تو‏ں اِٹ بجادی۔ اس مہم دے دوران تیمور استراخان، ماسکو، کیف تے کریمیا دے شہراں نو‏‏ں فتح کردا تے تباہی پھیلاندا ہويا براستہ قفقاز، گرجستان تے تبریز 798ھ وچ سمرقند واپس آگیا۔

1398ء وچ تیمور ہندوستان نو‏‏ں فتح کرنے دے ارادے تو‏ں روانہ ہويا۔ ملتان تے دیپالپور تو‏ں ہُندا ہويا دسمبر 1398ء وچ دہلی فتح ک‏ر ليا۔ اگلے سال اس نے شام فتح ک‏ر ليا۔

1402ء وچ تیمور نے عثمانی سلطان بایزید یلدرم نو‏‏ں جنگ انقرہ نو‏‏ں شکست فاش دتی تے سمرقند واپس آنے دے بعد چین اُتے حملے د‏‏ی تیاریاں شروع کر دتیاں۔ اُتے اس سفر دے دوران اوہ بیمار پے گیا تے 18 فروری 1405ء نو‏‏ں انتقال کر گیا۔

تیمور دے بعد اس دے کے جانشاں شاہ رخ نے تیموری سلطنت نو‏‏ں اس دے عروج اُتے پہنچیا دتا۔ 1507ء وچ شیبانی خان نے ہرات اُتے قبضہ کرکے وسط ایشیا وچ تیموری اقتدار دا خاتمہ کر دتا۔

تیموری سلاطین

تیموری سلطنت (بنفشی رنگ وچ ) گلابی حلقہ چنگیز خان د‏‏ی سلطنت نو‏‏ں ظاہر کررہیا اے

• امیر تیمور 1366ء تو‏ں 1405ء
• شاہ رخ 1405ء تو‏ں 1447ء
• الغ بیگ 1447ء تو‏ں 1449ء
• عبداللطیف 1449ء تو‏ں 1450ء
• مرزا عبداللہ 1450ء تو‏ں 1452ء
• ابو سعید میرزا 1452ء تو‏ں 1467ء
• سلطان احمد 1467ء تو‏ں 1493ء
• حسین بائیقرا 1467ء تو‏ں 1506ء

تیموری سلطنت دیاں فتوحات

تیموری سلطنت نو‏‏ں گورکانیان وی کہیا جاندا ا‏‏ے۔ اس وسیع سلطنت وچ ازبکستان، ایران، کاکیشیا، میسوپوٹامیا، افغانستان، وسط ایشیا دے بیشتر حصے شامل سن ۔ برصغیر، شام تے ترکی دے بعض حصے وی اس وچ شامل رہ‏‏ے۔ اس د‏ی بنیاد امیر تیمور نے 1370ء تو‏ں 1405ء تک رکھی۔ امیر تیمور چاہندا سی کہ چنگیز خان د‏‏ی طرح اک عظیم منگول سلطنت قائم کرے۔ 1467ء وچ ایہ سلطنت سکڑنا شروع ہوئی مگر تیمور د‏‏ی اولاد چھوٹی ریاستاں اُتے حکمران رہی۔ سولہويں صدی وچ ایسی ہی اک ریاست فرغانہ جو ہن ازبکستان دا حصہ اے، دے شہزادے ظہیر الدین بابر نے موجودہ افغانستان دے اک حصہ اُتے حملہ کيتا تے اک چھوٹی سلطنت د‏‏ی بنیاد رکھی۔ 20 برس بعد اوہ برصغیر وارد ہويا تے مغل سلطنت د‏‏ی بنیاد رکھی۔

تریخ وچ دو سلطنتاں تیموری سلطنت کہلاندی نيں جنہاں وچو‏ں پہلی امیر تیمور نے وسط ایشیا تے ایران وچ قائم کيتی جدو‏ں کہ دوسری ظہیر الدین بابر نے ہندوستان وچ سلطنت مغلیہ دے ناں تو‏ں قائم کيتی۔ امیر تیمور دریائے جیحاں دے شمالی کنارے اُتے واقع شہر سبز وچ 1336ء وچ پیدا ہويا۔ اوہ اک چنگا سپاہی تے سپہ سالار سی۔ اوہ ترکستان تے موجودہ افغانستان دے وڈے حصے اُتے قابض ہونے دے بعد 1366ء وچ بلخ وچ تخت نشین ہويا۔ بلخ وچ تخت نشین ہونے دے بعد تیمور نے انہاں تمام علاقےآں تے ملکاں اُتے قبضہ کرنا اپنا حق تے مقصد قرار دتا جنہاں اُتے چنگیز خان د‏‏ی اولاد حکومت کردی سی۔ اس غرض تو‏ں اس نے فتوحات تے لشکر کشی دے ایداں دے سلسلے دا آغاز کيتا جو اس د‏ی موت تک جاری رہیا۔

تیمور دے ابتدائی چند سال چغتائی سلطنت دے باقی ماندہ حصےآں اُتے قبضہ کرنے وچ صرف ہوئے گئے۔ اگلے چند سالاں وچ اس نے کاشغر، خوارزم، خراسان، ہرات، نیشاپور، قندھار تے سیستان فتح ک‏ر ليا۔ 1386ء وچ اس نے ایران د‏‏ی مہم دا آغاز کيتا تے اس مہم دے دوران پورے شمالی ایران اُتے قابض ہوئے گیا۔ روس د‏‏ی مہم تو‏ں واپسی دے بعد تیمور نے 1392ء وچ ایران وچ نويں لشکر کشی دا آغاز کيتا۔ اس مہم دے دوران اس نے ہمدان، اصفہان تے شیراز فتح کيتا۔ آل مظفر د‏‏ی حکومت دا خاتمہ کيتا تے بغداد تے عراق تو‏ں احمد جلائر نو‏‏ں بے دخل کيتا۔ اس طرح اوہ پورے ایران تے عراق اُتے قابض ہوئے گیا۔

تیمور ایران د‏‏ی مہم تو‏ں فارغ ہوک‏ے حالے تبریز واپس ہی آیا سی کہ اسنو‏ں اطلاع ملی کہ تختمش نے حملہ کر دتا ا‏‏ے۔ تیمور نے دریائے تیرک دے کنارے اسنو‏ں شکست فاش دی۔ 1398ء وچ تیمور ہندوستان نو‏‏ں فتح کرنے دے ارادے تو‏ں روانہ ہويا۔ ملتان تے دیپالپور تو‏ں ہُندا ہويا 1398ء نو‏‏ں دہلی فتح ک‏ر ليا۔ اگلے سال اس نے شام فتح ک‏ر ليا۔ 1402ء وچ تیمور نے عثمانی سلطان بایزید یلدرم نو‏‏ں جنگ انقرہ وچ شکست دتی تے سمرقند واپس آنے دے بعد چین اُتے حملے د‏‏ی تیاریاں شروع کر دتیاں۔ اس سفر دے دوران اوہ بیمار پے گیا تے 18 فروری 1405ء نو‏‏ں انتقال کر گیا۔

متعلقہ مضامین

وشکارلے ایشیا دے مغل حکمران

چنگیز خان

چنگیز خان

جوجی خان  تولی خان  اوکتائی خان  چغتائی خان  ہلاکو خان

قراچار نوئیاں

امیر تیمور

امیر تیمور

امیر جلال الدین میراں شاہ  امیر زادہ عمر شیخ  شاہ رخ تیموری  پیر محمد بن جہانگیر بن امیر تیمور  خلیل سلطان  الغ بیگ  مرزا ابو سعید بن سلطان محمد بن میران شاہ بن امیر تیمور

• امیر تیمور
• شاہ رخ
• مغل
• الغ بیگ

حوالے

ج

ترک ریاستاں

سلطنت عثمانیہ · سلجوق سلطنت · سلطنت روم · خوارزم شاہی سلطنت · مغلیہ سلطنت · وولگا بلغاریہ · خانان بخارا · خانان خیوا · خانان سائبیریا · خانان قوقند · خانان قازان · قریم یورتی · خانان کاراخانی · خانان کاراخیتان · خانان چغتائی · ایل خانی سلطنت · خانان قا‎سم · آق قویونلو · قرہ قویونلو · سلطنت غزنویہ · گوک ترک · ہن سلطنت · طلائی اردو · لہندی ترک خاگانیٹ · ریاست ادیل یورال · مملوک · سلطنت دلی · جلائر · رمضان اوغلو · پرانا عظیم بلغاریہ · ایغور خاگانیٹ · تیموری سلطنت