مملوک
مملوک گھبلے ویلےآں چ مسلم خلفاء تے صلاح الدین ایوبی دی قائم کردہ ایوبی سلطنت دے سلاطین لئی خدمات انجام دین والے مسلمان ترک النسل سپاہی سن، تے وقت دے نال نال ایہہ زبردست عسکری قوت بن گئے ، تے اک توں زیادہ مرتبہ حکومت وی حاصل کیتی ۔ مملوکاں دی طاقت ور ترین حکومت مصر چ 1250ء توں 1517ءتک قائم مملوک سلطنت سی ۔ 1517ء سلطنت عثمانیہ کولوں شکست کھان دے بعد اسدا خاتمہ ہوگئیا تے مصر ترکاں دے قبضے چ چلا گئیا ۔
مملوک (عربی: مملوک برائے واحد، ممالیک برائے جمع) قرون وسطی وچ مسلم خلفاء تے ایوبی سلاطین دے لئی خدمات انجام دینے والے مسلم سپاہی سن ۔ وقت دے نال نال اوہ زبردست عسکری قوت بن گئے تے اک توں زیادہ مرتبہ حکومت وی حاصل کيتی جنہاں وچ طاقتور ترین مصر وچ 1250ء توں 1517ء تک قائم مملوک سلطنت سی۔
جائزہ
سودھواولین مملوک سپاہیاں نے 9واں صدی وچ عباسی خلفاء دے لئی خدمات انجام دتیاں۔ عباسی انہاں نوں خصوصا قفقاز تے بحیرہ اسود دے شمالی علاقےآں توں بھرتی کردے سن ۔ چرکاسیاں دے سوا اکثر قیدی غیر مسلم نسل نال تعلق رکھدے سن جو اسلام قبول کرنے دے بعد خلیفہ دی حفاظت کيتی ذمہ داری سنبھالدے سن ۔ مملوک نظام دے تحت حکمراناں نوں ایداں دے جانباز سپاہی میسر آئے جنہاں نوں کاروبار سلطنت توں کوئی سروکار نہ سی۔ مقامی جنگجو اکثر سلطان یا خلیفہ دے علاوہ مقامی قبیلے دے شیوخ، خاندان یا اعلیٰ شخصیتاں دے فرماں بردار ہُندے سن ۔ جے کوئی سردار حکمران دے خلاف بغاوت کردا اے تاں انہاں سپاہیاں دی جانب توں وی بغاوت دا خدشہ رہندا اے۔
تنظیم
سودھو
اسلام قبول کرنے دے بعد انہاں نوں شہسوار رسالےآں وچ بھرتی کيتا جاندا سی۔
ان دی تربیت وچ شہسوار دستےآں دی حکمت عملی دی ترتیب، شہسواری، تیر اندازی اورابتدائی طبی امداد دی تربیت شامل سی۔
مملوک چھاؤنیاں وچ رہندے سن جتھے اوہ تیر اندازی تے ہور صحت مند تفریح دے ذریعے اپنا دل بہلاندے سن ۔ تربیت مکمل کرنے دے بعد اوہ غلام نئيں رہندے سن ۔ سلطان مملوک فوج نوں براہ راست اپنی کمان وچ رکھدا سی تاکہ اوہ مقامی قبیلے دی جانب توں بغاوت دی صورت وچ اسنوں استعمال کرسکے۔
غلاماں دے نال مسلماناں دے اعلیٰ سلوک دی واضح مثال انہاں مملوک سپاہیاں دا اُچے عہدےآں تک پہنچنا اے جنہاں وچ سپہ سالاری تک شامل اے۔ اسلام
مملوک ہندوستان وچ
سودھوتفصیلی مضمون دے لئی ویکھو خاندان غلاماں
1206ء وچ ہندوستان وچ مسلم افواج دے مملوک کمانڈر قطب الدین ایبک خود نوں سلطان قرار دیندے ہوئے پہلے آزاد سلطانِ ہند بن گئے تے خاندان غلاماں دی بادشاہت دی بنیاد رکھی جو 1290ء تک قائم رہی۔
مملوک مصر وچ
سودھو
تفصیلی مضمون دے لئی مملوک سلطنت
مصر وچ مملوک سلطنت نے ایوبی سلطنت توں جنم لیا جسنوں 1174ء وچ عظیم مجاہد صلاح الدین ایوبی نے تشکیل دتا اے۔ 1169ء وچ اپنے چچا شیرکوہ دی جانب توں دمشق دے زنگی سلطان نور الدین زنگی دے لئی مصر فتح کرنے تے 1189ء وچ بیت المقدس دی فتح دے بعد صلاح الدین نے مشرق وسطی وچ اپنے خاندان دی گرفت مضبوط کردتی۔ لیکن صلاح الدین دے انتقال دے بعد اس دے بیٹےآں دے درمیان سلطنت دی تقسیم دا تنازع کھڑا ہوئے گیا تے اوہ وسیع مملوک فوجاں دے نال آمنے سامنے آ گئے۔
1200ء وچ صلاح الدین دے بھائی ملک العادل نے اپنے تمام بھائیاں تے بھتیجاں نوں شکست دے کے سلطنت حاصل کرلئی- ہر فتح دے نال ملک العادل شکست خوردہ مملوکاں نوں اپنی فوج وچ شامل کردا گیا تے ایوبی حکومت مملوکاں دی طاقت دے گھیرے وچ آگئی جس نے جلد ہی سلطنت دے سیاسی معاملات وچ دخل اندازی توں شروع کردتی۔
فرانسیسی حملہ تے مملوکاں دی فتح
سودھوجون 1249ء وچ فرانس دے لوئی نہم دی زیرقیادت ستويں صلیبی جنگ وچ فرانسیسی لشکر مصر اُتے حملہ آور ہويا تے دمیتہ اُتے قبضہ کر ليا۔ سلطان الصالح ایوب دے انتقال اُتے سلطنت اس دے بیٹے توران شاہ تے اس بیوی شجرۃ الدر نوں ملی جس نے مملوکاں دے تعاون توں فرانسیسیاں اُتے جوابی حملہ کيتا۔ بحری مملوکاں دے کمانڈر رکن الدین بیبرس نے لوئی دی فوج نوں شکست دتی۔ مملوکاں نے مارچ 1250ء وچ شاہ لوئی نوں گرفتار کرکے 4 لکھ لیور دا تاوان حاصل کيتا۔ اک مرد رہنما دے لئی بڑھدے ہوئے سیاسی دباؤ دے باعث شجرۃ الدر نے مملوک کمانڈر ایبک نال شادی کرلئی- بعد وچ ایبک قتل ہويا تے زمام اقتدار اس دے نائب سیف الدین قطز نے حاصل کرلئی- انہاں نے مملوکاں دی پہلی بحری مملوک سلطنت دی باقاعدہ بنیاد رکھی۔
پہلی مملوک سلطنت نوں بحری اس لئی کہیا جاندا اے کہ انہاں مملوکاں دا تعلق بحری افواج توں سی جنہاں دا مرکز دریائے نیل دے جزیرے المنیال وچ سی۔ بحری فوج دی اکثریت قپچاق ترکاں تے چرکاسیاں اُتے مشتمل سی۔
مملوک بمقابلہ منگول
سودھوتفصیلی مضمون دے لئی جنگ عین جالوت
ہلاکو خان دی قیادت وچ منگولاں نے بغداد نوں نیست و نابود کرنے دے بعد جدوں 1258ء وچ دمشق اُتے قبضہ کيتا تاں دمشق توں فرار ہونے والے مملوکاں وچ جنرل بیبرس وی شامل سی۔ اوہ قاہرہ پہنچیا تے جدوں ہلاکو خان نے سیف الدین قطز توں ہتھیار سُٹن دا مطالبہ کيتا تاں قطز اس دے سفیراں نوں قتل کرکے بیبرس دی مدد توں افواج روانہ کيتياں۔ مونگی خان دی ہلاکت دے باعث ہلاکو خان فلسطین دی جانب ودھدی ہوئی منگول افواج دی قیادت اپنے نائب کتبغا نوں دے کے وطن روانہ ہوئے گیا۔ بعد وچ مملوک تے منگول افواج دے درمیان فلسطین وچ عین جالوت دے مقابلہ اُتے تاریخی معرکہ ہويا جس وچ مملوکاں نے تریخ دی فیصلہ کن فتح حاصل کيتی تے کتبغا نوں گرفتار کرکے قتل کرڈالیا۔ اس فتح دی بدولت مصر تے فلسطین منگولاں دے بڑھدے ہوئے طوفان توں بچ گئے۔ جنگ عین جالوت نوں تریخ دی فیصلہ کن ترین جنگاں وچ شمار کيتا جاندا اے۔ ایہ شاندار کارنامہ انجام دینے دے بعد رکن الدین بیبرس قاہرہ واپس آیا تے قطز دی جگہ "ملک الظاہر" دے لقب توں مسند اقتدار اُتے جلوہ افروز ہويا۔
مملوکاں نے 1260ء وچ حمص وچ دوسری مرتبہ منگولاں نوں شکست دتی تے مغرب دی طرف انہاں دے بڑھدے ہوئے قدماں نوں ہمیشہ دے لئی روک دتا۔ اس دوران مملوکاں نے شام اُتے اپنی گرفت نوں مضبوط کيتا تے جنگی قلعے قائم کرنے دے علاوہ ڈاک دا نظام قائم کيتا۔ بیبرس دی افواج نے سرزمین فلسطین اُتے قائم آخری صلیبی ریاست انطاکیہ فتح کرکے فلسطین توں عیسائیاں دا ہمیشہ دے لئی خاتمہ کر دتا۔
برجی مملوک
سودھو1382ء وچ اقتدار برجی مملوکاں نے حاصل کيتا۔ برجی مملوک قاہرہ وچ قلعے دے برجاں اُتے تعیناتی دے باعث برجی مملوک کہلاندے سن جنہاں دی اکثریت چرکاسیاں اُتے مبنی سی۔
خاتمہ
سودھومملوک سلطنت 1517ء تک قائم رہی جدوں سلطنت عثمانیہ دے سلطان سلیم اول نے جنگ مرج دابق تے جنگ ردانیہ وچ مملوک سلطان قانصوہ غوری نوں شکست دے کے ختم کر دتا۔ اُتے مملوک عثمانی سلطنت دے زیر انتظام وی کم کردے رہے لیکن انہاں نوں پہلے جداں اختیارات حاصل نئيں رہے۔
مملوکاں دی عثمانیاں توں آزادی
سودھو1768ء وچ سلطان علی بے الباکر نے عثمانیاں توں آزادی کااعلان کيتا لیکن مملوکاں نے اس تحریک نوں سختی توں کچل دتا۔ اس موقع جارجیا توں نويں مملوک بھرتی کیتے گئے۔
نپولین نے 1798ء نوں مصر اُتے حملے وچ مملوکاں نوں شکست دتی۔ 1801ء وچ فرانسیسی دستےآں دی روانگی دے بعد مملوکاں نے سلطنت عثمانیہ تے برطانیہ توں آزادی دے لئی جدوجہد جاری رکھی۔ 1803ء وچ مملوک رہنماواں ابراہیم بیگ تے عثمان بیگ نے روسی جنرل قونصل نوں خط لکھیا کہ اوہ سلطان تے انہاں دے درمیان ثالث دا کردار ادا کرن تاکہ اوہ جنگ بندی دے بعد اپنے آبائی وطن جارجیا جاسکن۔ استنبول وچ روسی سفیر نے ثالثی توں انکار کر دتا کیونجے اسنوں جارجیا وچ مملوکاں دی واپسی توں خطرہ سی جتھے آزادی دی تحریک زوراں اُتے سی تے مملوکاں دی واپسی توں اسنوں ہور توانائی ملدی۔
1805ء وچ قاہرہ وچ بغاوت پھوٹ گئی جو مملوکاں دے لئی اقتدار حاصل کرنے دا بہترین موقع سی لیکن اوہ اپنے داخلی مسائل دے باعث اوہ اس موقع توں فائدہ نہ اٹھاسکے۔ 1806ء وچ مملوکاں نے کئی مرتبہ ترک افواج نوں شکست داں تے جون دے مہینے وچ دونے افواج نے امن معاہدے اُتے دستخط کر دتے۔ جس دے تحت 26 مارچ 1806ء نوں مصر دے گورنر مقرر کیتے گئے محمد علی پاشا نوں عہدے توں ہٹادتا گیا تے مصر دا ریاستی انتظام اک مرتبہ فیر مملوکاں دے حوالے کے دتا گیا۔ لیکن مملوکاں دی داخلی کشیدگی تے تنازعات نے انہاں نوں اس موقع توں فائدہ نہ اٹھانے دتا تے محمد علی اپنی طاقت برقرار رکھنے وچ کامیاب رہیا۔
مصر وچ مملوکاں دی طاقت دا خاتمہ
سودھومحمد علی جاندا سی کہ جے اسنوں مصر اُتے اپنی گرفت مضبوط رکھنی اے تاں اسنوں مملوکاں توں سودے بازی کرنا ہوئے گی۔ اوہ ہن وی مصر دی زمیناں دے مالک نيں تے انہاں دی زمیناں ہن وی دولت و طاقت دا ذریعہ نيں۔
11 مارچ 1811ء نوں محمد علی نے عرب وچ وہابیاں دے خلاف اعلان جنگ دا جشن منانے دے لئی تمام مملوکاں نوں محل وچ مدعو کيتا۔ قاہرہ وچ منعقدہ اس تقریب وچ تقریبا 600 مملوک (اک ذریعے دے مطابق 700) شریک سن ۔ مکتمب پہاڑی توں تھلے آندی ہوئی اک تنگ شاہراہ اُتے واقع دروازےآں دے نیڑے محمد علی دی افواج نے انہاں اُتے حملہ کردے ہوئے تقریبا تمام مملوکاں نوں قتل کر دتا۔ روایت اے کہ صرف اک مملوک جس دا ناں حسن سی زندہ بچا۔
اگلے چند ہفتےآں وچ مصر بھر وچ سینکڑاں مملوکاں نوں قتل کيتا گیا۔ صرف قاہرہ دے قلعے وچ اک ہزار مملوک قتل ہوئے۔ مصر بھر دی گلیاں وچ تقریبا تن ہزار مملوک تے انہاں دے رشتہ دار قتل ہوئے۔
مصر وچ مملوکاں نوں زیر کرنے دی محمد علی دی انہاں کوششاں دے باوجود انہاں دا اک گروہ جنوب دی طرف موجودہ سوڈان وچ فرار ہونے وچ کامیاب ہوئے گیا۔ 1811ء وچ انہاں مملوکاں نے دنقولہ، سینار وچ ریاست قائم کرلئی-
مملوک بغداد وچ
سودھوعثمانی سلطنت دے دور حکومت وچ 18واں صدی وچ بغداد دے مملوکاں نے آزادی دا اعلان کر دتا تے 1832ء وچ عثمانیاں دی دوبارہ فتح تک خود مختار رہے۔
مملوک نپولین دی فوج وچ
سودھو
نپولین نے 19واں صدی دے اوائل وچ اپنی فوج وچ مملوک کور تشکیل دتی جو دنیا دی آخری مملوک فوج سی۔ نپولین دا مشہور ذاتی محافظ روستان مصر نال تعلق رکھنے والا مملوک سی۔
مملوک حکمران
سودھومصر وچ
سودھو- شجر الدر
- عز الدین ایبک
- نور الدین علی
- سیف الدین قطز
- رکن الدین بیبرس
- ناصر الدين برکہ
- بدر الدين سلامش
- سيف الدين قلاوون
- صلاح الدين خليل
- ناصر الدين محمد
- زين الدين كتبغا
- حسام الدين لاجين
- بيبرس الجاشنکير
- ناصر الدين محمد
- سيف الدين ابو بکر
- علا الدين کجک
- شہاب الدين احمد
- عماد الدین اسماعیل
- سیف الدین شعبان
- زین الدین حاجی
- بدر الدین (بار اول)
- صلاح الدین ابن محمد
- بدر الدین (بار دوم)
- صلاح الدین محمد ابن حاجی
- زین الدین شعبان
- علا الدین علی ابن اشرف شعبان
- صلاح زین الدین حاجی
- سیف الدین برقوق
- صلاح زین الدین حاجی (بحری مملوک)
- سیف الدین برقوق
- نصیر الدین فرج
- عزالدین عبد العزیز
- نصیر الدین فرج (بار دوم)
- المستعين باللہ (خلافت عباسیہ)
- سیف الدین شیخ
- المظفر احمد
- سیف الدین تاتار
- ناصر الدین محمد
- سيف الدين برسبای
- جمال الدین یوسف
- سيف الدين جقمق
- فہر الدين عثمان
- سيف الدين اينال
- شہاب الدين احمد
- سيف الدين خوش قدم
- سیف الدین بلبائی
- تیمور بغا
- سیف الدین قایتبائی
- الناصر محمد
- الطاہر قنشا
- البلال ایوب
- الاشرف جنبلاط
- طومان بیگ اول
- قانصوه الغوری
- طومان بیگ دوم
ہندوستان وچ
سودھو
- قطب الدین ایبک
- آرام شاہ
- شمس الدين التتمش
- رکن الدین فیروز
- رضیہ سلطانہ
- معز الدين بہرام
- علاؤ الدین مسعود
- ناصر الدین محمود
- غیاث الدین بلبن
- معزالدين کيقباد
- کیومرث
عراق وچ
سودھومتعلقہ مضامین
سودھوباہرلے جوڑ
سودھو| وکیمیڈیا کامنز چ مورتاں: مملوک |
- مملوک فن Archived 2007-09-30 at the وے بیک مشین
- مملوک وسائل مطالعہ