سیف الدین قطز
سیف الدین قطز | |||||||
---|---|---|---|---|---|---|---|
(عربی وچ: المظفر سيف الدين قطز) | |||||||
جم | 13ویں صدی | ||||||
وفات | ۲۴ اکتوبر ۱۲۶۰
| ||||||
وجہ وفات | سیاسی قتل | ||||||
مدفن | القرافہ | ||||||
قاتل | رکن الدین بیبرس | ||||||
طرز وفات | مردم کشی | ||||||
شہریت | مملوک سلطنت | ||||||
مناصب | |||||||
سلطان مصر | |||||||
دفتر وچ نومبر ۱۲۵۹ – ۲۴ اکتوبر ۱۲۶۰ |
|||||||
| |||||||
عملی زندگی | |||||||
پیشہ | عسکری قائد ، راجپال | ||||||
عسکری خدمات | |||||||
لڑائیاں تے جنگاں | ستویں صلیبی جنگ ، عین جالوت دی لڑائی | ||||||
ترمیم |
سیف الدین قطز مصر و شام دے بحری مملوک سلطاناں وچ تیسرے سلطان بنے جنہاں نے 1259 توں 1260 تک حکومت کیتی۔ انہاں دی قیادت وچ بحری مملوکاں نے جنگ عین جالوت وچ منگولاں نوں فیصلہ کن شکست دتی - اگرچہ قطز دا دور مختصر سی، اوہ اسلامی دنیا وچ سب توں زیادہ مقبول مملوک سلطاناں وچوں اک اے - انہاں نوں سلطان المظفر دے لقب توں نوازیا گیا- جنگ عین جالوت دے بعد مملوک بادشاہ سیف الدین قطز نوں بیبرس نے 24 اکتوبر، 1260 وچ قتل کروا دے حکومت اُتے قابض ہويا۔
سیف الدین قطز مصر تے شام دے بحری مملوک سلطاناں چ تیجا سلطان بنیا جسنے 1259 توں 1260 تک حکومت کیتی. اسدی آگوائی چ بحری مملوکاں نے عین جالوت دی لڑائی چ ایل خانی منگولاں نوں فیصلہ کن شکست دتی - بھانویں قطز دا راج ویلہ گھٹ سی، پر اوہ اسلامی دنیا چ سبتوں ودھ جانے جان آلے مملوک سلطاناں چوں اک اے- اسنوں سلطان المظفر دا لقب دتا گیا- عین جالوت دی لڑائی دے مگروں مملوک بادشاہ سیف الدین قطز نوں رکن الدین بیبرس نے 24 اکتوبر، 1260 میں قتل کروا کے حکومت اتے مل مار لیا۔ عین جالوت دی لڑائی چ سیف الدین قطز تے رکن الدین بیبرس نے اکٹھے منگولاں نوں ہرایا سی ۔
مڈھلا جیون
سودھوقطز دے مڈھلے جیون بارے گھٹ جانکاری اے .کجھ مورخاں داآکھنا اے کہ منگولاں دی کسے یلغار چ قطز پھڑیا گیا تے اک مصری غلام تاجر نوں شام میں ویج دتا گیا- اس مصری غلام تاجر نے اگے عزالدین ایبک نوں قطز نوں غلام دے طور اتے ویچ دتا- کچھ ذرائعاں موجب، قطز نے دعویٰ کیتا کہ اسدا اصل ناں محمود ابن ممدود سی تے اوہ خوارزم شاہی سلطنت دے راج ٹبر چوں سی-
قطز دی ابتدائی زندگی کافی غیر واضح اے .کچھ مورخین دا کہنا اے کہ منگولاں دے کسی یلغار وچ قطز پھڑیا گیا تے اک مصری غلام تاجر نوں شام وچ فروخت کیتا گیا- اس مصری غلام تاجر نے اگے عز الدین أیبک نوں قطز بطور غلام فروخت کیا- بعض ذرائع دے مطابق، قطز نے دعویٰ کیتا کہ انہاں دا اصل ناں محمود ابن ممدود سی تے اوہ خوارزم شاہی سلطنت دے حکمران خاندان توں تعلق رکھدے سن - انہاں وچوں کسی گل کيتی تصدیق نئيں کيتی جا سکدی مگر ایہ واضع اے کہ مملوکاں وچ جلد ہی اپنی صلاحیتاں دی وجہ توں ترقی کرنے لگیا تے اعلیٰ عہدےآں اُتے فائض ہوا-
ستويں صلیبی جنگ وچ کردار
سودھومملوکی انقلاب وچ کردار
سودھوعز الدین أیبک نے قطز نوں 1252ء وچ نائب سلطان مقرر کیا-
بطور نائب سلطان
سودھوبحری مملوک دے دو دھڑاں وچ پھوٹ
سودھوأیبک نوں صرف اک مملوک توں ڈر سی، اوہ فارس الدین أقطائی الجمدار سی جس دے ساتھی رکن الدین بیبرس تے سیف الدین قلاوون سن - أیبک دے گروہ نوں المعزی کہندے سن - أیبک نوں شک سی کہ أقطائی اس توں اقتدار کھوہنا چاہندا اے تے اوہ شک یقین وچ بدل گیا جدوں أقطائی نے قاہرہ دے قلع وچ داخل ہونے دا مطالبہ کیا- چنانچہ أیبک نے اس توں چھٹکارا حاصل کرنے دا فیصلہ کیتا تے قطز دے نال مل کے أقطائی دے قتل دی سازش دی تے اسنوں قلعے ميں بلوایا تے مروا دیا- أقطائی دا کٹا سر قلعے توں ڈگدے ہوئے دیکھ کے اس دے ساتھی اپنی جاناں بچا کر کوئی دمشق، کوئی الکرک یا تاں فیر سلاجقہ روم بھاگے- أیبک نے أقطائی دے ساتھیاں دی املاک لوٹی تے اسکندریہ دا ضلع، جو کدی أقطائی دا سی، اُتے قبضہ کر لیا- جو حضرات بھاگنے نہ پائے اوہ یا تاں قید و بندش دی نظر ہوئے یا فیر تلوار کی-
قتل أیبک دی تفتیش تے نور الدین علی دا سلطان بننا
سودھوجب 1257ء وچ شجر الدر نے عز الدین أیبک نوں قتل کروا دتا تاں قطز نے شجر الدر نوں حراست وچ لے لیا تے صالحی مملوکاں دی پناہ وچ اسنوں ڈال دیا- قطز نے نور الدین علی، جو أیبک دا 15 سالہ بیٹا سی، نوں سلطان مقرر کیا- نور الدین علی نے شجر الدر نوں بے دردی توں قتل کروا دیا-1257ء تا 1259ء قطز ہی بطور نائب سلطان ملک دی باگ ڈور سنبھالتا رہا-
باغیاں توں مقابلہ
سودھواس دوران قطز الکرک دے المغيث دی بغاوت توں نمٹنے دے لئیے روانہ ہويا تے اسنوں شکست دی-
ہلاکو خان دے منگولاں توں خطرہ
سودھو1258ء وچ منگول فوج نے ہلاکو خان دے زیر سایہ بغداد دا محصرہ کیتا تے اس دے باشندےآں دا قتل عام کیتا تے عباسی خلیفہ مستعصم باللہ نوں مار ڈالا۔ اس دے بعد ہلاکو خان نے شام دے ایوبی بادشاہ الناصر صلاح الدين يوسف نوں اک دھمکی آمیز خط لکھیا۔ الناصر يوسف نے خلاف توقع اپنے پرانے دشمناں، یعنی مملوکاں توں مدد کيتی طلب کی- نائب سلطان قطز تے مصری امرا اس گل توں حیران و پریشان سن - اوہ منگولاں دی ودھدی طاقت توں واقف وی سن تے انہاں دے ظلم و بربریت توں وی آشنا ہو چکے سن - کئی امرا خوف زدہ سن - نائب سلطان قطز نے سب امرا نوں بلیا کے فیصلہ کیتا کہ اس نازک وقت وچ یکجہتی تے مضبوطی دا مظاہرہ کیتا جائے تے صورت حال دی سنگینی دے پیش نظر نور الدین علی نوں برطرف کرکے اوہ خود نومبر 12، 1259ء وچ سلطان بنا-
بطور سلطان
سودھومنگولاں دے خلاف جنگی تیاریاں
سودھوقطز چونکہ ناصر یوسف دے پیغام توں فکر مند سی اس لئی اس نے فیصلہ کیتا کہ اسدیاں طرف توں پیش قدمی وچ کوئی کمی واقع نہ ہو تے مصر توں شام دی جانب فوری طور اُتے مدد دے لئی جنگی تیاریاں شروع کیں- لیکن اس دوران ہلاکو خان شام دے شہر حلب دے نزدیک پہنچ گیا- الناصر يوسف دے نال نال کئی امرا وی گھبرا گئے تے اوہ منگولاں دے اگے ہتھیان سُٹن دا سوچنے لگے- مگر اوتھے دے پناہ گزین مملوکاں دے سردار رکن الدین بیبرس اس فیصلے دے سخت خلاف سی تے اوتھے توں اوہ واپس مصر دی طرف روانہ ہويا جتھے اس دا خیر مقدم کیتا گیا- انہاں حالات وچ شام تے کمزور ہو گیا تے ہن لڑنے دے قابل نہ رہیا جس دی وجہ توں حلب تے دمشق دونے اُتے ہلاکو خان نے قبضہ کر ليا تے اوتھے دے شہریاں اُتے انگنت ظلم ڈھائے- الناصر يوسف بے شرمی توں مصر دی طرف بھجیا مگر اسنوں قطز نے اندر نہ آنے دتا تے سرحد تک اسنوں روکے رکھا- اس دے امرا اسنوں اک دے بعد اک چھڈنے لگے تے آخر کار سلطان قطز نے ناصر یوسف دے زیورات تے رقم، جو اس نے اپنی بیوی تے نوکراں دے نال مصر بھیجیا سی، اُتے قبضے دا حکم دتا تے الناصر يوسف نوں گرفتار کرکے ہلاکو خان دے پاس بھیج دتا تاکہ ہلاکو اس گل نوں ذہن وچ رکھے کہ مملوکاں نے اس دے دشمن نوں پناہ نئيں دتی تے اسنوں منگولاں دے حوالے وی کر دتا تے اس طرح شاید اوہ مصر اُتے حملہ آور نہ ہو-
بدقسمتی توں ہلاکو خان اُتے اس دا کوئی اثر نئيں ہويا بلکہ اس نے اسلامی تریخ دا سب توں زیادہ دھمکی بھریا خط قطز دے ناں بھیجا-شام تے بغداد وچ اسلامی اقتدار دے مراکز دی فتح دے بعد، اسلامی سلطنت دا مرکز مصر منتقل ہويا تے ہلاکو خان دا اگلا ہدف بن گیا۔ قطز پریشان ضرور ہويا لیکن اوہ بزدل نہ سی - اس نے صبر و سنجیدگی توں اپنے امرا توں مشورے دے بعد منگول ایلچیاں دا سر قلم کرکے اعلان جنگ کیتا تے باب زويلہ اُتے انہاں دے سر لٹکا دیے- منگولاں دے حملہ کرنے دے انتظار دی بجائے، قطز نے فوج نوں مصر توں دور مشغول اٹھانے دا فیصلہ کیتا۔ مصر دے ہور علاقے توں لوگ فرار ہو گئے۔ جداں مراکش مغرب دی جانب فرار ہو گئے، جدوں کہ یمنی یمن تے کئی افراد حجاز بھج گئے۔
قطز خود الصالحیہ دی طرف روانہ ہويا تے رکن الدین بیبرس نوں غزہ بھیجیا تاکہ منگول براول دستہ جو اوتھے موجود سی، نوں شکست دے کے راستہ صاف کیتا جائے- غزہ وچ اک دن گزارنے دے بعد ساحل دے نال نال، قطز نے عکہ تک فوج دی قیادت کی، جو کسی زمانے دے یروشلم صلیبی ریاست دا حصہ سی مگر ہن صرف ایہ شہر ہی باقی سی . صلیبی ریاستاں مملوکاں دے روايتی دشمن سن تے انہاں نوں منگولاں دی طرف توں فرنگی منگول اتحاد دے قیام دے بارے وچ رابطہ وی کیتا گیا . اس سال پر، صلیبی ریاستاں نوں منگولاں توں زیادہ خطرہ محسوس ہويا . قطز نے صلیبی ریاستاں نوں منگولاں دے خلاف عارضی طور اُتے فوجی اتحاد دا مشورہ دتا، لیکن عکہ دے فرنگی دونے فرقےآں دے درمیان نئيں آنا چاہندے سن تے انہاں نے غیر جانبدار رہنے دا انتخاب کیتا۔ اُتے وہ، قطز تے اسدیاں فوج نوں صلیبی علاقے دے ذریعے سفر تے عکہ دی صلیبی گڑھ دے قریب ڈیرہ ڈالنے دی اجازت دینے نوں تیار ہو گئے۔ قطز تے اسدیاں فوج نے تن دن دے لئی اوتھے قیام کیتا تے جدوں اسنوں منگولاں دے دریائے اردن نوں تجاوز کرنے دی خبر ملی،تو اوہ تے بیبرس عین جالوت دے مقام اُتے پہنچ گئے-
جنگ عین جالوت
سودھوتفصیلی مضمون دے لئی جنگ عین جالوت پڑھیں
جنگ عین جالوت 3 ستمبر، 1260ء وچ لڑی گئی سی تے نہ صرف اسلامی تریخ دی سب توں اہم ترین لڑائیاں وچوں اک ثابت ہوئی بلکہ دنیا دی تریخ وچ اک اہم موڑ اُتے ایہ جنگ لڑی گئی سی جدوں منگول دی ودھدی فتوحات نوں نہ چین نہ وسط ایشیا نہ روس و مشرقی یورپ بلکہ خوارزم، عباسی خلافت تے ایوبی شام وی نہ روک سکے سن -
سیف الدین قطز دا قتل
سودھوقطز جدوں واپس الصالحیہ آیا تاں اسنوں مملوک سازشیاں نے قتل کر دیا- قتل کرنے والےآں دے ناں تقی الدین أحمد المقریزی دے ذریعے اسيں تک پہنچے ہیں- اوہ امیر بدر الدین بکتوت الجوکندار المعزی، امیر أنص سلاحدار الأصبہانی، امیر بہادر المعزی، امیر بلبان الہارونی، امیر بلبان الرشیدی، امیر بندوغز الترکی تے امیر بید غان الرکنی سن - بعض مغربی تریخ ساز بلا وجہ رکن الدین بیبرس دا ناں وی شامل کردے ہیں- ایہ سچ ضرور اے دے قتل دی سازش بیبرس دی تھی-مگر کیتا بیبرس نے خود اپنے ہتھوں توں قطز دا قتل کیتا کہ نئيں، اس گل دا کوئی حتمی ثبوت یا سراغ تریخ نے اسيں تک نئيں پہنچایا-
مملوک مورخین اس قتل دی سازش دی دو اہم وجوہات اسيں تک پہنچاندے نيں؛
- اک ایہ دے رکن الدین بیبرس اپنے دوست فارس الدین أقطائی الجمدار دی موت دا بد لہ لینا چاہندا سی-
- دوسری وجہ ایہ سی کہ جنگ عین جالوت دے بعد قطز نے رکن الدین بیبرس نوں حلب دینے دا وعدہ کیتا سی مگر اوہ اس نے امیر موصل الملک السعید علاءالدین نوں دے دیا-
سلطان المظفر سیف الدین قطز نوں شام دے قصبے القصير وچ پہلے دفن کیتا گیا تے بعد وچ قاہرہ وچ نعش نوں لے جا کے دفن کیتا گیا- جنگ عین جالوت توں فتح یاب ہوکے رکن الدین بیبرس مصر پرت آیا تے قاہرہ وچ دھوم دھام توں جشن منایا گیا- نال ہی اس نے نواں سلطان ہونے دا اعلان کیتا تے جنگ ٹیکس ختم کر دتا جو قطز نے نافذ کیتا سی تے اس طرح لوکاں دے دل جیت لیے-
قطز نے اک سال دے لئی مصر اُتے حکومت کی- انہاں نوں اک نیک تے اک انتہائی بہادر سلطان دے طور اُتے مسلماناں دے تریخ داناں دی طرف توں یاد کیتا جاندا رہیا اے - اک مسجد قطز دے ناں توں قاہرہ وچ موجود اے -