سقوط بغداد 1258ء
| |||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| سلسلہ | |||||||||
 | |||||||||
| عمومی معلومات | |||||||||
| |||||||||
| متحارب گروہ | |||||||||
| منگول | خلافت عباسیہ | ||||||||
| قائد | |||||||||
| ہلاکو خان | مستعصم باللہ | ||||||||
| قوت | |||||||||
| نامعلوم | نامعلوم | ||||||||
| نقصانات | |||||||||
| نامعلوم، لیکن انتہائی کم | افواج: 50 ہزار، شہری 90 ہزار توں 10 لکھ دے درمیان | ||||||||
|
|
|||||||||
ترمیم  | |||||||||
1258ء وچ منگولاں دے ہاتھوں بغداد دی تباہی تے خلافت عباسیہ دے خاتمے نوں سقوط بغداد دے ناں توں یاد کیتا جاندا اے۔ بغداد دا محاصرہ جو ١٢٥٨ء وچ ہویا اک حملہ، جارحیت تے بغداد شہر دی بربادی سی، اس حملہ نے بغداد نوں مکمل طور اُتے برباد کر دتا باشندے جنہاں دی تعداد 100،000 توں 1،000،000 سى نوں شہر دے حملے دے دوران قتل کیتا گیا،تے شہر جلا دتا ایتھے تک کہ بغداد دے کتب خانے وی چنگيزى افواج دے حملیاں توں محفوظ نہ سن جس وچ بيت الحكمة وی شامل اے انہاں نے مکمل طور اُتے كتب خانے تباہ کر دتے
ہلاکو خان دی زیر قیادت منگول افواج نے خلافت عباسیہ دے دار الحکومت بغداد دا محاصرہ کرکے شہر فتح کر لیا تے عباسی حکمران مستعصم باللہ نوں قتل کر دتا۔ شہر وچ لکھاں مسلماناں دا قتل عام کیتا گیا تے کتب خانیاں نوں نذر آتش تے دریا برد کر دتا گیا۔ جنگ دے بعد منگولاں نے شام اُتے حملہ کیتا تے دمشق، حلب تے ہور شہراں اُتے قبضہ کر لیا۔ اس شکست دے نال ای امت مسلمہ دے عروج دا دور اول ختم ہو گیا۔
منگولاں دی پیشقدمی دا خاتمہ مملوک سلطان سیف الدین قطز تے اس دے سپہ سالار رکن الدین بیبرس نے فلسطین دے شہر نابلوس دے قریب عین جالوت دے مقام اُتے اک جنگ وچ کیتا جس وچ منگولاں نوں پہلی مرتبہ شکست ہوئی۔ اس جنگ وچ منگولاں دی قیادت ہلاکو خان دا نائب کتبغا کر رہیا سی جو جنگ وچ مارا گیا۔
پس منظر
سودھوبغداد عباسى خلافت دا دار الحکومت سی ،تے عباسى اسلامی خانداناں وچوں دوسرے سن بغداد دے عروج اُتے، اس دى آبادی تقریباً اک لکھ رہائشی سی تے 60،000 سپاہیاں دی اک فوج دفاع کردى سى.13 ويں صدی دے وسط تک خلافت ہن اک چھوٹی سی ریاست سی پر خلیفہ دا منصب سی تے ایہ مملوک جاں ترک سرداراں دے کنٹرول وچ سی تے اس دى ہن وی وڈی علامتی اہمیت سی تے بغداد ہن وی اک امیر تے مہذب شہر سی۔ ہلاكو خان دے محاصرہ توں پہلے، جنرل بیجو دی کمان وچ منگولاں نے 1238، 1242 تے 1246 وچ جدید عراق اُتے متعدد مرتبہ حملہ کیتا سی لیکن اس شہر اُتے نئیں۔
فوج دی تشکیل
سودھو1257 وچ منگول حکمران مونكو خان نے عباسى خلافت اُتے غالب آنے دا فیصلہ کیتا ایہ جان کر کہ بغداد دا علاقہ اک وڈا تے مرکزی علاقہ سی اس نے اپنی فوج دے لئی اپنے ملک وچوں ہر دس لڑاکاں وچوں اک نوں بھرتی کیتا۔ اک مضبوط تخمینے توں ایہ فوج شاید منگولاں ولوں سب توں وڈی فوج سی۔ جس دے جنگجوواں دی تعداد لگ بھگ اک لکھ پنجاہ ہزار سی۔ نومبر 1257 وچ ہلاكو خان تے چینی کمانڈر کن گوا دی کمان وچ، انہاں نے بغداد ول کوچ کیتا جس وچ مختلف مسیحی افواج دا اک وڈا دستہ وی شامل سی، انہاں وچوں اک وڈا حصہ جورجيين سی، جو اپنے دار الحکومت، تفليس دی شكست دا بدلہ لینے دے بے چین سن جو جلال الدین خوارزم شاہ ولوں دہائیاں پہلے فتح کیتا گیا سی دوسرے حصہ لینے والے مسیحی افواج وچ آرمینیا دی فوج، اپنے بادشاہ دی قیادت وچ سى تے سلطنت انتاکیا توں کچھ فرانسیسی دسدے سن۔ عصر حاضر دا فارسی مبصر علاءالدين عطا الملك جويني سانوں دسدا اے کہ محاصرے دے شرکاء تقریباً 1،000 چینی آرٹلری دے ماہرین سن تے اوتھے ارمینیائی، جورجيين، فارسی تے ترک وی سن۔
محاصرہ
سودھوبغداد دے محاصرہ توں پہلے، ہلاكو خان نے بآسانی لر دے شہر نوں تباہ کر پایا تے اس دی دہشت توں تاں حشّاشين انا گھبرا گئے کہ انہاں نے 1256 وچ اک لڑائی دے بغیر اپنے ناقابل تسخیر گڑھ قلعة ألموت وچ ہتھیار ڈال دتے . فیر اوہ بغداد چلا گیا۔ مونكو خان نے اپنے بھائی نوں حکم دتا کہ اوہ خلافت نوں چھڈ دتیاں اگر اوہ منگولاں دى فرماں برداری قبول کر دے نیں۔ بغداد دے قریب، ہلاكو خان نے ہتھیار ڈالنے دا مطالبہ کیتا، لیکن خلیفہ، معتصم، نے انکار کر دتا۔ کئی وجوہات دی بنا اُتے، خلیفہ، معتصم حملے دے لئی تیاری کرنے وچ ناکام رہیا سی؛ اس نے نہ لشکر جمع کیتے تے نہ ای شہر دی دیواراں نوں مضبوط کیتا اس توں وی زیادہ بدتر اس نے ہلاكو خان نوں اپنی دھمکی توں بوہت زیادہ ناراض كر دتا تے اس طرح اپنے بربادی نوں یقینى بنا ليا ہلاكو نے دجلة دے دوناں کناریاں اُتے لشکر نوں تعینات کیتا، خلیفہ دی فوج نے مغرب توں حملہ آور افواج وچوں کچھ نوں پیچھے ہٹنے اُتے مجبور کیتا، لیکن اگلی جنگ وچ ہار گئے۔ حملہ آور منگولاں نے کچھ حفاظتى بنداں نوں توڑ دتا جس دی وجہ توں اوتھے فوج دے پیچھے اک سیلاب آ گیا تے اوہ پھنس گئے اس طرح بوہت سارے فوجیاں نوں ذبح کر دتا جاں غرق کر دتا گیا۔ چینی دستے نے 29 جنوری نوں شہر دا محاصرہ شروع کیتا ایہ جنگ محاصرہ دے معیار دے مطابق بوہت تیز سی :5 فروری نوں منگولاں نے کندھ دا کنٹرول لے لیا۔ معتصم نے گفت و شنید كى دی کوشش دی، لیکن اس توں انکار کر دتا گیا۔ 10 فروری، بغداد نے ہتھیار ڈال دتے منگولاں نے 13 فروری نوں شہر وچ بھاری کامیابی حاصل کیتی تے قتل عام تے تباہی دا ہفتہ شروع کر دتا۔
تباہی
سودھوبيت الحكمہ، جو بے شمار قیمتی تاریخی دستاویزات تے طب توں لیکر علم فلکیات تک دے موضوعات پرلكھی گئی کتب كا گھر سی نوں تباہ کر پایا گیا۔ زندہ بچ جانے والیاں نے کہیا کہ دریائے دجلہ دا پانی انہاں کتب كی سیاہی دے نال سیاہ پڑ گیا جو بوہت زیادہ تعداد وچ دریا وچ پھینک دى گئی سن۔ نہ صرف ایہ مگر کئی دناں تک اس دا پانی سائنسداناں تے فلسفیاں دے خون توں سرخ رہیا۔ شہریاں نے فرار دی کوشش دی مگر منگول سپاہیاں نے کسے نوں نئیں چھڈیا۔ مارٹن سكر لکھتا اے کہ مرنے والیاں دی تعداد نوے ہزار ہو سکدی اے (Sicker 2000, p. 111) ہور تخمینے کافی زیادہ نیں۔ وصّافِ دا دعوی اے کہ انسانی زندگی دا نقصان کئی لکھ سی۔ ایان فريزر (دی نیویارکر توں ) دا کہنا اے کہ مرنے والیاں دی تعداد دا تخمینہ 200،000 توں دس لکھ اے۔ منگولاں نے لوٹ مارکی تے فیر مساجد، محلات، لائبریریاں تے ہسپتالاں نوں تباہ کر پایا۔ شاہی عمارتاں نوں جلا دتا گیا۔ خلیفہ نوں گرفتار کر لیا گیا تے اس دے اپنے شہریاں دا قتل عام تے اپنے خزانے كی لوٹ مار دیکھنے دے لئی مجبور کر دتا گیا۔ منگولاں نے اک قالین وچ خلیفہ نوں لپیٹ کر اپنے گھوڑاں دے تھلے کچل دتا