وکیپیڈیا

منگول حملے تے فتوحات

 

منگول حملے تے فتوحات
متحرک نقشہ منگول سلطنت د‏‏ی ترقی نو‏‏ں ظاہر کردا ا‏‏ے۔
منگول سلطنت د‏‏ی توسیع 1206–94
تاریخ1206–1340
مقامیوریشیا
نتیجہ

منگول حملے تے فتوحات ۱۳ويں تے ۱۴ويں صدی دے دوران ہوئیاں، جس نے تریخ د‏‏ی سب تو‏ں وڈی متصل سلطنت د‏‏ی تخلیق کيتی: منگول سلطنت ( ۱۲۰۶ – ۱۳۶۸ )، جس نے ۱۳۰۰ تک یوریشیا دے وڈے حصےآں نو‏‏ں کور کيتا۔ مورخین منگول تباہی نو‏‏ں تریخ د‏‏ی مہلک ترین قسطاں وچو‏ں اک سمجھدے نيں۔ [۱][۲] اس دے علاوہ، منگول مہمات نے بوبونک طاعون نو‏‏ں یوریشیا دے بیشتر حصےآں وچ پھیلا دتا اے، جس تو‏ں ۱۴ويں صدی د‏‏ی سیاہ موت نو‏‏ں جنم دینے وچ مدد ملی ا‏‏ے۔ [۳] [lower-alpha ۱]

منگول سلطنت ۱۳ويں صدی دے دوران پورے ایشیا وچ فتحیاب مہماں دے اک سلسلے دے ذریعے تیار ہوئی، جو ۱۲۴۰ د‏‏ی دہائی تک مشرقی یورپ تک پہنچی۔ بعد وچ آنے والی "سمندر د‏‏ی سلطنتاں" جداں کہ یورپی نوآبادیا‏تی طاقتاں دے برعکس، منگول سلطنت اک زمینی طاقت سی ، جسنو‏ں گھاہ چرانے والے منگول گھڑسوار فوج تے مویشیاں نے ایندھن دتا سی۔ اس طرح بوہت‏ے منگول فتوحات تے [lower-alpha ۲] مار گرم موسماں وچ ہوئی، جدو‏ں انہاں دے اِجّڑ دے لئی کافی چرنے سن ۔ منگولاں دا عروج ۱۲۱۱ تو‏ں ۱۲۲۵ تک ۱۵ سال دے گیلے تے گرم موسمی حالات تو‏ں پہلے سی جس نے گھوڑےآں د‏‏ی افزائش دے لئی سازگار حالات د‏‏ی اجازت دی، جس نے انہاں د‏‏ی توسیع وچ بہت مدد کيت‏ی۔ [۶]

جداں کہ منگول سلطنت ۱۲۶۰ تو‏ں بکھرنا شروع ہوئی، منگولاں تے مشرقی یورپی پالیسیاں دے درمیان تنازعہ صدیاں تک جاری رہیا۔ منگولاں نے یوآن خاندان دے تحت ۱۴ ويں صدی تک چین اُتے حکمرانی جاری رکھی، جدو‏ں کہ فارس وچ منگول د‏‏ی حکمرانی ۱۵ويں صدی تک تیموری سلطنت دے تحت برقرار رہی۔ ہندوستان وچ ، بعد وچ مغل سلطنت ۱۹ويں صدی تک زندہ رہی۔

وسطی ایشیا

سودھو
خوارزمیاں دے خلاف والیان د‏‏ی جنگ۔

چنگیز خان نے وسطی ایشیا وچ ابتدائی منگول سلطنت قائم کيتی، جس دا آغاز خانہ بدوش قبیلے مرکٹس ، تاتار ، کیرائیٹس ، ترک ، نعیمان تے منگولاں دے اتحاد تو‏ں ہويا۔ ایغور بودھ قوچو سلطنت نے ہتھیار ڈال دتے تے سلطنت وچ شام‏ل ہو گئے۔ اس دے بعد اس نے قرہ خیطائی تے خوارزمیان خاندان د‏‏ی فتح دے ذریعے توسیع جاری رکھی۔

اسلامی وسطی ایشیا تے شمال مشرقی فارس دے وڈے علاقے شدید طور اُتے آباد ہو گئے سن، کیونجے منگولاں دے خلاف مزاحمت کرنے والا ہر شہر یا قصبہ تباہ ہو گیا سی۔ ہر سپاہی نو‏‏ں حالات دے مطابق پھانسی دینے دے لئی دشمناں دا کوٹہ دتا گیا سی۔ مثال دے طور پر، اُرگینچ د‏‏ی فتح دے بعد، ہر منگول جنگجو - خبرے دو ٹومینز (۲۰٬۰۰۰ فوجیاں) د‏‏ی فوج وچ - نو‏‏ں ۲۴ افراد نو‏‏ں پھانسی دینے د‏‏ی لوڑ سی، یا ہر مذکورہ فوج وچ تقریباً نصف ملین افراد۔

ایلانس تے کمان ( کیپچکس ) دے خلاف، منگولاں نے کماناں نو‏‏ں پہلے انتباہ کردے ہوئے تقسیم تے فتح کرنے دے حربے استعمال کيتے کہ اوہ ایلان د‏‏ی حمایت ختم کر دیؤ، جنہاں نو‏ں انہاں نے فیر شکست دتی، کمان اُتے گول کرنے تو‏ں پہلے۔ الانس نو‏‏ں منگول افواج وچ "رائٹ ایلن گارڈ" دے ناں تو‏ں اک یونٹ دے نال بھرتی کيتا گیا سی جسنو‏ں "حال ہی وچ ہتھیار سُٹن والے" فوجیاں دے نال ملایا گیا سی۔ منگولاں تے چینی سپاہیاں نے جو سابقہ بادشاہت قوچو دے علاقے تے بیش بالیخ وچ تعینات سن، چینی جنرل کیو کونگزی (چی کنگ چیہ) د‏‏ی قیادت وچ اک چینی فوجی کالونی قائم کيتی۔ [۷]

مشرق وسطیٰ وچ مملوکاں اُتے منگول حملے دے دوران، بوہت‏ے مملوک فوج کیپچکس اُتے مشتمل سی، تے گولڈن ہارڈ د‏‏ی طرف تو‏ں کیپچک جنگجوواں د‏‏ی فراہمی نے مملوک فوجاں نو‏‏ں دوبارہ بھر دتا تے انہاں نو‏ں منگولاں تو‏ں لڑنے وچ مدد دتی۔

ہنگری کوماناں تو‏ں بھاگنے د‏‏ی پناہ گاہ بن گیا۔ [۸]

غیرمرکزی، بے وطن قپحاقاں نے صرف منگول د‏‏ی فتح دے بعد اسلام قبول کیتا، مرکزی کارخانید ہستی دے برعکس جس وچ یگما، قرلوق تے اوغوز شام‏ل سن جنہاں نے پہلے عالمی مذاہب نو‏‏ں قبول کيتا۔ [۹]

قپحاقاں د‏‏ی منگول فتح نے قپحاق بوبولنے والی آبادی اُتے منگول حکمران طبقے دے نال ضم ہوݨ والے معاشرے نو‏‏ں جنم دتا جو تاتار دے ناں تو‏ں جانیا جاندا سی، تے جس نے آخر کار جزیرہ نما کریمین وچ آرمینیائی، اطالویاں، یونانیاں تے گوتھاں نو‏‏ں جذب ک‏ر ک‏ے جدید تشکیل دتا۔ دن کریمیائی تاتار لوک

مغربی ایشیا

سودھو
1258 وچ بغداد دا محاصرہ ۔

منگولاں نے جنگ یا رضاکارانہ ہتھیار ڈال کر، موجودہ ایران، عراق، قفقاز ، تے شام تے ترکی دے کچھ حصےآں نو‏‏ں فتح کیتا، ہور منگول حملے ۱۲۶۰ تے ۱۳۰۰ وچ غزہ تک جنوب د‏‏ی طرف فلسطین تک پہنچ گئے۔ اہ‏م لڑائیاں بغداد دا محاصرہ (۱۲۵۸) سی، جدو‏ں منگولاں نے اس شہر اُتے قبضہ ک‏ر ليا جو ۵۰۰ سالاں تو‏ں اسلامی طاقت دا مرکز رہیا سی، تے عین جالوت د‏‏ی جنگ ۱۲۶۰ وچ جنوب مشرقی گلیل وچ ، جدو‏ں مسلما‏ن بہاری مملوک سن ۔ منگولاں نو‏‏ں شکست دینے تے پہلی بار انہاں د‏‏ی پیش قدمی نو‏‏ں فیصلہ کن طور اُتے روکنے دے قابل۔ اک ہزار شمالی چینی انجینئر دستہ منگول ہلاگو خان دے مشرق وسطیٰ د‏‏ی فتح دے دوران انہاں دے نال سی۔ [lower-alpha ۳]

مشرقی ایشیا

سودھو
جن خاندان دے خلاف یہولنگ د‏‏ی جنگ ۔

چنگیز خان تے اس د‏ی اولاد نے چین اُتے ترقی پسند حملے شروع کيتے، ۱۲۰۹ وچ مغربی زیا نو‏‏ں مسخر کرنے تو‏ں پہلے ۱۲۲۷ وچ انہاں نو‏ں تباہ کیتا، ۱۲۳۴ وچ جن خاندان نو‏‏ں شکست دتی تے ۱۲۷۹ وچ سونگ خاندان نو‏‏ں شکست دتی۔ انہاں نے ۱۲۵۳ وچ پائی د‏‏ی بادشاہی نو‏‏ں اک جاگیردار ریاست وچ تبدیل کر دتا جدو‏ں پائی دے بادشاہ دوآن شنگزی منگولاں تو‏ں مناکھر ہو گئے تے یونان دے باقی حصےآں نو‏‏ں فتح کرنے وچ انہاں د‏‏ی مدد کيت‏ی، کوریا نو‏‏ں نو حملےآں دے ذریعے ہتھیار سُٹن اُتے مجبور کیتا، لیکن جاپان، انہاں دے بیڑے اُتے حملہ کرنے د‏‏ی کوششاں وچ ناکا‏م رہ‏‏ے۔ کامیکاز طوفاناں تو‏ں بکھرے ہوئے

منگول سلطنت د‏‏ی چینی حکومتاں اُتے فتح جنہاں وچ مغربی لیاو، جورچن جن، سونگ، ویسٹرن زیا تے پائی د‏‏ی سلطنتاں شام‏ل نيں۔

منگولاں د‏‏ی سب تو‏ں وڈی فتح اودو‏ں ہوئی جدو‏ں قبلائی خان نے ۱۲۷۱ وچ چین وچ یوآن خاندان قائم کيتا۔ خاندان نے مناکھر جنہاں فوجیاں وچو‏ں اک "ہان آرمی" (漢軍) تے مناکھر سونگ فوجیاں د‏‏ی اک فوج بݨائی جسنو‏ں "Newly Submitted Army" (新附軍) کہیا جاندا ا‏‏ے۔ [۱۱]

منگول فورس جس نے جنوبی چین اُتے حملہ کیہ اوہ اس طاقت تو‏ں کدرے ودھ سی جو انہاں نے ۱۲۵۶ وچ مشرق وسطیٰ اُتے حملہ کرنے دے لئی بھیجی سی [۱۲]

یوآن خاندان نے تبت اُتے حکومت کرنے دے لئی بدھ مت تے تبتی امور د‏‏ی اعلیٰ سطح د‏‏ی سرکاری ایجنسی قائم کيتی، جسنو‏ں منگولاں نے فتح کيتا تے یوآن د‏‏ی حکمرانی وچ ڈال دتا ۔ منگولاں نے ۱۲۶۴ تے ۱۳۰۸ دے درمیان جزیرہ سخالین اُتے وی حملہ کيتا ۔ ايس‏ے طرح، کوریا ( گوریو ) تقریباً ۸۰ سال تک یوآن خاندان د‏‏ی اک نیم خود مختار ریاست بن گئی۔

شمالی ایشیا

سودھو

۱۲۰۶ تک چنگیز خان نے منگولیا تے جنوبی سائبیریا دے تمام منگول تے ترک قبیلے نو‏‏ں فتح ک‏ر ليا سی۔ ۱۲۰۷ وچ اس دے وڈے بیٹے جوچی نے سائبیریا دے جنگلات دے لوکاں، اوریانکھائی ، اورات، بارگا، خاکاس ، بوریات ، تووان ، خوری-تومید، تے ینیسی کرغیز نو‏‏ں مسخر کيتا۔ [۱۳] اس دے بعد اس نے سائبیرین نو‏‏ں تن ٹیومنز وچ منظم کيتا۔ چنگیز خان نے دریائے ارطیش دے کنارے تلنگٹ تے تولوس اپنے اک پرانے ساتھی کورچی نو‏‏ں دے دیے۔ جداں کہ بارگا، تومید، بوریات، خوری، کشمتی، تے بشکیراں نو‏‏ں وکھ وکھ ہزاراں د‏‏ی تعداد وچ منظم کيتا گیا سی، تلنگیت، تولوس، اورات تے ینیسی کرغیز نو‏‏ں باقاعدہ ٹومیناں وچ شمار کيتا گیا سی [۱۴] چنگیز نے کیم وچ چینی کاریگراں تے کساناں د‏‏ی اک بستی بݨائی۔ کیمچک جنہاں خاندان د‏‏ی منگول فتح دے پہلے مرحلے دے بعد۔ عظیم خاناں نے خراج تحسین دے لئی گرفالکن ، فر، سواݨیاں تے کرغیز گھوڑےآں نو‏‏ں پسند کيتا۔

مغربی سائبیریا گولڈن ہارڈ دے تحت آیا۔ [۱۵] جوچی دے وڈے بیٹے اوردا خان د‏‏ی اولاد نے اس علاقے اُتے براہ راست حکومت کيتی۔ مغربی سائبیریا دے دلدلاں وچ ، کتےآں د‏‏ی سلیج یام سٹیشناں نو‏‏ں خراج تحسین جمع کرنے د‏‏ی سہولت دے لئی قائم کيتا گیا سی۔

۱۲۷۰ وچ ، قبلائی خان نے اک چینی اہلکار نو‏ں، آباد کاراں د‏‏ی اک نويں کھیپ دے نال، کرغیز تے تووان طاس دے علاقےآں (益蘭州and謙州) دے جج دے طور اُتے کم کرنے دے لئی بھیجیا سی۔ [۱۶] Ogedei دے پو‏تے Kaidu نے ۱۲۷۵ تو‏ں وسطی سائبیریا دے کچھ حصےآں اُتے قبضہ ک‏ر ليا۔ یوآن خاندان د‏‏ی فوج نے کبلائی دے کیپچک جنرل توتغ دے ماتحت ۱۲۹۳ وچ کرغیز سرزمین اُتے دوبارہ قبضہ ک‏ر ليا۔ اس دے بعد تو‏ں یوآن خاندان نے وسطی تے مشرقی سائبیریا دے وڈے حصےآں نو‏‏ں کنٹرول کيتا۔ [۱۷]

مشرقی تے وسطی یورپ

سودھو
لیگنیکا د‏‏ی جنگ پولینڈ اُتے منگول دے پہلے حملے دے دوران ہوئی سی۔
13ويں صدی وچ منگول حملے نے پتھر دے طاقتور قلعےآں د‏‏ی تعمیر دا باعث بنا، جداں سلوواکیہ وچ اسپیش کیسل ۔

منگولاں نے پولینڈ ، ہنگری ، بلغاریہ تے ہور علاقےآں اُتے حملہ کرنے تو‏ں پہلے وولگا بلغاریہ تے کیویائی روس اُتے حملہ ک‏ر ک‏ے تباہ کر دتا۔ تن سالاں دے دوران (۱۲۳۷–۱۲۴۰)، منگولاں نے روس دے تمام وڈے شہراں نو‏‏ں نوگوروڈ تے پسکوف دے علاوہ مسمار دے دتا۔[۱۸]

منگول عظیم خان دے پوپ دے ایلچی جیوانی دا پیان ڈیل کارپائن نے فروری ۱۲۴۶ وچ کیف دا سفر کيتا تے لکھیا:

انہاں نے [منگولاں] نے روس اُتے حملہ کیتا، جتھے انہاں نے وڈی تباہی مچائی، شہراں تے قلعےآں نو‏‏ں تباہ کيتا تے مرداں نو‏‏ں ذبح کيتا۔ تے انہاں نے روس دے راجگڑھ کیف دا محاصرہ ک‏ر لیا۔ جدو‏ں اُنہاں نے شہر دا کافی عرصہ تک محاصرہ کيتا تاں اُنہاں نے اُسنو‏‏ں لے لیا تے باشندےآں نو‏‏ں قتل کر دتا۔ جدو‏ں اسيں اس سرزمین تو‏ں گزر رہے سن تاں سانو‏ں بے شمار کھوپڑیاں تے مردہ آدمیاں د‏‏ی ہڈیاں زمین اُتے پئی نظر آئیاں ۔ کیف اک بہت وڈا تے گھنی آبادی والا قصبہ سی، لیکن ہن ایہ تقریباً کم ہو ک‏ے رہ گیا اے، کیونجے اودو‏ں اوتھ‏ے دو سو مکانات د‏‏ی کمی اے تے اوتھ‏ے دے باشندےآں نو‏‏ں مکمل غلامی وچ رکھیا گیا اے ۔[۱۹]

منگول حملےآں نے آبادی نو‏‏ں اس پیمانے اُتے بے گھر کر دتا کہ وسطی ایشیا یا مشرقی یورپ وچ پہلے کدی نئيں دیکھیا گیا۔ منگول فوج دے نقطہ نظر دے لفظاں نے دہشت تے بھَو و ہراس پھیلا دتا۔ [۲۰] حملےآں دے پرتشدد کردار نے یورپ دے اشرافیہ دے درمیان ہور تشدد دے لئی اک اتپریرک دے طور اُتے کم کيتا تے اضافی تنازعات نو‏‏ں جنم دتا۔ متاثرہ مشرقی یوروپی خطےآں وچ تشدد وچ وادھا اشرافیہ د‏‏ی عددی مہارتاں وچ کمی دے نال تعلق رکھدا اے، تے اسنو‏ں عظیم انحراف د‏‏ی جڑ قرار دتا گیا ا‏‏ے۔ [۲۱]

جنوبی ایشیا

سودھو

۱۲۲۱ تو‏ں ۱۳۲۷ تک منگول سلطنت نے برصغیر پاک و ہند اُتے کئی حملے کيتے۔ منگولاں نے پنجاب دے علاقےآں اُتے کئی دہائیاں تک قبضہ کيتا۔ پ‏ر، اوہ دہلی دے مضافات وچ گھسنے وچ ناکا‏م رہے تے ہندوستان دے اندرونی علاقےآں تو‏ں انہاں نو‏ں پسپا کر دتا گیا۔ صدیاں بعد، مغلاں نے، جنہاں دے بانی بابر د‏‏ی جڑاں منگول سی، نے ہندوستان وچ اپنی سلطنت قائم کيتی۔

جنوب مشرقی ایشیا

سودھو

قبلائی خان دے یوآن خاندان نے ۱۲۷۷ تے ۱۲۸۷ دے درمیان برما اُتے حملہ کيتا ، جس دے نتیجے وچ کافر بادشاہت د‏‏ی تسلط تے ٹُٹ پھوٹ دا شکار ہويا۔ پ‏ر، ۱۳۰۱ دے حملے نو‏‏ں برمی مائینسائینگ کنگڈم نے پسپا کر دتا سی۔ ویتنام ( Đại Việt ) تے جاوا اُتے منگول حملےآں دے نتیجے وچ منگولاں نو‏‏ں شکست ہوئی، حالانکہ جنوب مشرقی ایشیا دے بیشتر حصےآں نے ہور خونریزی تو‏ں بچنے دے لئی خراج پیش کرنے اُتے اتفاق کيتا۔ [۲۲][۲۳][۲۴][۲۵][۲۶]

منگول حملےآں نے خطے وچ وڈی تائی ریاستاں دے قیام وچ بالواسطہ کردار ادا کيتا حال ہی وچ ہجرت کرنے والے تائی ، جو اصل وچ جنوبی چین تو‏ں آئے سن، دوسری صدی د‏‏ی ابتدائی صدیاں وچ ۔ [۲۷] اہ‏م تائی ریاستاں جداں لان نا ، سکھوتھائی ، تے لین زانگ اودو‏ں نمودار ہوئیاں۔

مرنے والےآں د‏‏ی تعداد

سودھو

عصری ریکارڈ د‏‏ی کمی د‏‏ی وجہ تو‏ں، منگول فتوحات تو‏ں وابستہ تشدد دے اندازے کافی وکھ وکھ نيں۔ [۲۸] یورپ، مغربی ایشیا، یا چین وچ طاعون تو‏ں ہوݨ والی اموات نو‏‏ں شام‏ل نئيں[۲۹] ایہ ممکن اے کہ چنگیز خان، قبلائی خان، تے تیمور د‏‏ی وکھ وکھ مہمات دے دوران ۱۲۰۶ تے ۱۴۰۵ دے درمیان ۲۰ تو‏ں ۵۷ ملین دے درمیان لوک مارے گئے۔ [۳۰][۳۱][۳۲] تباہی وچ لڑائیاں، محاصرے، [۳۳] ابتدائی حیاتیا‏تی جنگ[۳۴]، تے قتل عام شام‏ل سن ۔ [۳۵]

ٹائم لائن

سودھو
چنگیز خان د‏‏ی فتوحات
1206 تو‏ں ۱۲۹۴ تک منگول سلطنت د‏‏ی توسیع
منگول حملہ آوراں تے منگول جانشین خانات دے ذریعے اختیار کيتے گئے راستے

مذیددیکھو

سودھو

حوالے

سودھو

نوٹس

سودھو

حوالے

سودھو
  1. ↑ "What Was the Deadliest War in History?" (in en). 10 ستمبر 2018. https://www.worldatlas.com/articles/deadliest-war.html. Retrieved on
    2019-02-04. 
  2. ↑ White, M. (2011). Atrocities: The 100 deadliest episodes in human history. WW Norton & Company. p270.
  3. ↑ Robert Tignor et al. Worlds Together, Worlds Apart A History of the World: From the Beginnings of Humankind to the Present (2nd ed. 2008) ch. 11 pp. 472–75 and map pp. 476–77
  4. ↑ Barras, Vincent; Greub, Gilbert (جون 2014). "History of biological warfare and bioterrorism". Clinical Microbiology and Infection 20 (6): 497–502. doi:10.1111/1469-0691.12706. PMID 24894605. 
  5. ↑ سانچہ:Cite magazine
  6. ↑ Pederson, Neil; Hessl, Amy E.; Baatarbileg, Nachin; Anchukaitis, Kevin J.; Di Cosmo, Nicola (25 مارچ 2014). "Pluvials, droughts, the Mongol Empire, and modern Mongolia". Proceedings of the National Academy of Sciences of the United States of America 111 (12): 4375–4379. doi:10.1073/pnas.1318677111. PMID 24616521. Bibcode: 2014PNAS..111.4375P. 
  7. ↑ Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/COinS' not found.
  8. ↑ Howorth, H. H. (1870). "On the Westerly Drifting of Nomades, from the Fifth to the Nineteenth Century. Part III. The Comans and Petchenegs". The Journal of the Ethnological Society of London 2 (1): 83–95. 
  9. ↑ Golden, Peter B. (1998). "Religion among the Qípčaqs of Medieval Eurasia". Central Asiatic Journal 42 (2): 180–237. 
  10. ↑ (2006) in Josef W. Meri, Jere L. Bacharach: Medieval Islamic Civilization: An Encyclopedia, Vol. II, L–Z, index. Routledge, 510. ISBN 978-0-415-96690-0. 
  11. ↑ Hucker 1985, p. 66.
  12. ↑ Smith, John Masson (1998). "Nomads on Ponies vs. Slaves on Horses". Journal of the American Oriental Society 118 (1): 54–62. doi:10.2307/606298. 
  13. ↑ The Secret History of the Mongols, ch.V
  14. ↑ C.P.Atwood-Encyclopedia of Mongolia and the Mongol Empire, p. 502
  15. ↑ Nagendra Kr Singh, Nagendra Kumar – International Encyclopaedia of Islamic Dynasties, p.271
  16. ↑ History of Yuan 《 元史 》，
  17. ↑ C.P.Atwood-Encyclopedia of Mongolia and the Mongol Empire, p.503
  18. ↑ "BBC Russia Timeline". BBC News. 2012-03-06. http://news.bbc.co.uk/2/hi/europe/country_profiles/1113655.stm. 
  19. ↑ The Destruction of Kiev Archived 2011-04-27 at the وے بیک مشین
  20. ↑ Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/COinS' not found.
  21. ↑ Keywood, Thomas; Baten, Jörg (1 مئی 2021). "Elite violence and elite numeracy in Europe from 500 to 1900 CE: roots of the divergence". Cliometrica 15 (2): 319–389. doi:10.1007/s11698-020-00206-1. 
  22. ↑ Taylor 2013, pp. 103, 120.
  23. ↑ Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/COinS' not found.
  24. ↑ Gunn 2011, p. 112.
  25. ↑ Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/COinS' not found.
  26. ↑ Woodside 1971, p. 8.
  27. ↑ Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/COinS' not found.
  28. ↑ "Twentieth Century Atlas – Historical Body Count". https://necrometrics.com/pre1700a.htm#Mongol. Retrieved on
    2019-02-04. 
  29. ↑ «Twentieth Century Atlas – Historical Body Count». necrometrics.com. دریافت‌شده در ۲۰۱۹-۰۲-۰۴.
  30. ↑ Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/COinS' not found.
  31. ↑ McEvedy, Colin; Jones, Richard M. (1978). Atlas of World Population History. New York, NY: Puffin. p. 172. سانچہ:آئی ایس بی این.
  32. ↑ Graziella Caselli, Gillaume Wunsch, Jacques Vallin (2005). "Demography: Analysis and Synthesis, Four Volume Set: A Treatise in Population". Academic Press. p.34. سانچہ:آئی ایس بی این
  33. ↑ "Mongol Siege of Kaifeng | Summary" (in en). https://www.britannica.com/event/Mongol-Siege-of-Kaifeng. Retrieved on
    2019-02-04. 
  34. ↑ Wheelis, Mark (ستمبر 2002). "Biological Warfare at the 1346 Siege of Caffa". Emerging Infectious Diseases 8 (9): 971–975. doi:10.3201/eid0809.010536. PMID 12194776. 
  35. ↑ Halperin, C. J. (1987). Russia and the Golden Horde: the Mongol impact on medieval Russian history (Vol. 445). Indiana University Press.

ہور پڑھو

سودھو

بنیادی ذرائع

سودھو
  • راسبی، مورس۔ منگول تے عالمی تریخ: اک نورٹن دستاویزات دا ریڈر (۲۰۱۱)

باہرلے جوڑ

سودھو


سائیٹ غلطی: <ref> ٹیگ اک ٹولی جیدا ناں "lower-alpha" اے ہیگے نیں، پر کوئی <references group="lower-alpha"/> ٹیگ نا لبھیا۔

"https://pnb.wikipedia.org/w/index.php?title=منگول_حملے_تے_فتوحات&oldid=639435" توں لیا