دلی
دلی | ||
---|---|---|
(ہندی وچ: दिल्ली) | ||
تاریخ تاسیس | 500ء کی دہائی ق م | |
نقشہ |
||
انتظامی تقسیم | ||
ملک | بھارت (۱۵ اگست ۱۹۴۷–)[۱] برطانوی ہندستان (۲۸ جون ۱۸۵۸–۱۴ اگست ۱۹۴۷) مغلیا سلطنت (۵ نومبر ۱۵۵۶–۲۰ ستمبر ۱۸۵۷) سلطنت سور (۱۷ مئی ۱۵۴۰–۱۵۵۶) مغلیا سلطنت (۲۱ اپریل ۱۵۲۶–۱۷ مئی ۱۵۴۰) | |
دارالحکومت برائے | ||
جغرافیائی خصوصیات | ||
متناسقات | 28°40′00″N 77°13′00″E / 28.666666666667°N 77.216666666667°E [۴] | |
رقبہ | 1397.3 مربع کلومیٹر [۵] | |
بلندی | 200 میٹر [۶] | |
آبادی | ||
کل آبادی | 26495000 (۲۰۱۶)[۷] | |
• مرد | 8987326 (۲۰۱۱)[۸] | |
• عورتیں | 7800615 (۲۰۱۱)[۸] | |
مزید معلومات | ||
جڑواں شہر | ||
اوقات | متناسق عالمی وقت+05:30 [۱۰] | |
گاڑی نمبر پلیٹ | DL-xx
| |
رمزِ ڈاک | 110000–110999
| |
باضابطہ ویب سائٹ | باضابطہ ویب سائٹ | |
جیو رمز | 1273294[۱۱] | |
|
||
ترمیم |
دہلی تے رسمی طور اُتے دہلی قومی دار الحکومتی علاقہ (انگریزی: National Capital Territory of Delhi) جسنوں مقامی طور اُتے دِلّی کہیا جاندا اے، بھارت دی دار الحکومتی عملداری اے۔[۱۲] یہ تن اطراف توں ہریانہ توں گھرا ہويا اے جدوں کہ اس دے مشرق وچ اتر پردیش واقع اے۔ ایہ بھارت دا مہنگا ترین شہر اے۔ اس دا رقبہ 1،484 مربع کلومیٹر (573 مربع میل) اے۔ 25 ملین آبادی اُتے مشتمل ایہ شہر ممبئی دے بعد بھارت دا دوسرا تے دنیا دا تیسرا [۱۳] سب توں وڈا شہری علاقہ اے۔[۱۴][۱۵] دہلی ممبئی دے بعد بھارت وچ دوسرا امیر ترین شہر اے، جس دے کل املاک 450 بلین امریکی ڈالر اے تے ایہ 18 ارب پتی تے 23000 کروڑ پتیاں دا مسکن وی اے۔[۱۶]
دریائے جمنا دے کنارے ایہ شہر چھیويں صدی ق م توں آباد اے۔[۱۷] تریخ وچ ایہ کئی سلطنتاں تے مملکتاں دا راجگڑھ رہیا اے جو کئی مرتبہ فتح ہويا، تباہ کيتا گیا تے فیر بسایا گیا۔ سلطنت دہلی دے عروج دے نال ہی ایہ شہر اک ثقافتی، تمدنی و تجارتی مرکز دے طور اُتے ابھریا۔ شہر وچ عہد قدیم تے قرون وسطیٰ دی بے شمار یادگاراں تے آثار قدیمہ موجود نيں۔ سلطنت دہلی دے زمانے دا قطب مینار تے مسجد قوت اسلام ہندوستان وچ اسلامی طرز تعمیر دی شان و شوکت دے نمایاں مظاہر نيں۔ عہد مغلیہ وچ جلال الدین اکبر نے راجگڑھ آگرہ توں دہلی منتقل کيتا، بعد وچ 1639ء وچ شاہجہان نے دہلی وچ اک نواں شہر قائم کيتا جو 1649ء توں 1857ء تک مغلیہ سلطنت دا راجگڑھ رہیا۔ ایہ شہر شاہجہان آباد کہلاندا سی جسنوں ہن پرانی دلی کہیا جاندا اے۔ غدر (جنگ آزادی 1857ء) توں پہلے برطانیہ دی ایسٹ انڈیا کمپنی ہندوستان دے بیشتر علاقےآں اُتے قبضہ کر چکيتی سی تے برطانوی راج دے دوران وچ کلکتہ نوں راجگڑھ دی حیثیت حاصل سی۔ بالآخر جارج پنجم نے 1911ء وچ راجگڑھ دی دہلی منتقلی دا اعلان کيتا تے 1920ء دی دہائی وچ قدیم شہر دے جنوب وچ اک نواں شہر "نويں دہلی" بسایا گیا۔
1947ء وچ آزادئ ہند دے بعد نويں دہلی نوں بھارت دا راجگڑھ قرار دتا گیا۔ شہر وچ بھارتی پارلیمان سمیت وفاقی حکومت دے اہم دفاتر واقع نيں۔ 1991ء وچ بھارت دے آئین دی 69 ويں ترمیم دے مطابق دہلی نوں خصوصی درجہ قومی راجگڑھ علاقہ عطا کيتا گیا اے۔ قومی دار الحکومتی علاقہ وچ نیڑےی شہر فریدآباد، گرپنڈ، نوئیڈا، غازی آباد، فرید آباد عظمی، گریٹر نوئیڈا، بہادرگڑھ، سونی پت، پانی پت، کرنال، روہتک، بھیوانی، ریواڑی، باغپت، میرٹھ، مظفر نگر، الوار، بھرت پور وی شامل نيں۔ موجودہ دور وچ دہلی بھارت دا اہم ثقافتی، سیاسی و تجارتی مرکز سمجھیا جاندا اے۔
دہلی ناں دی اشتقاقیات دے بارے وچ کئی روایات موجود نيں، لیکن وڈے پیمانے اُتے ایہ خیال کيتا جاندا اے کہ ایہ اک قدیم بادشاہ "ڈھللو" توں موسوم اے، جس نے 50 ق م وچ شہر نوں اپنا ناں دتا۔[۱۸][۱۹][۲۰] اک ہور روایت دے مطابق شہر دا ناں ہندی / پراکرت لفظ ڈھیلی توں ماخوذ اے، کیونجے تومر خاندان دہلی دے لوہے دے ستون دی بنیاد نوں کمزور کہندے سن جسنوں منتقل کيتا جانا ضروری سی۔[۲۰] تے ايسے توں اس دا ناں ڈھیلیوال پيا۔[۲۱] بھویشیے پران دے مطابق اندر پرستھ دے بادشاہ پرتھوی راج چوہان نے اپنی بادشاہت دی چار ذاتاں دی سہولت دے لئی اک نواں قلعہ تعمیر کروایا جو موجودہ دور وچ پرانا قلعہ علاقہ وچ سی۔ اس قلعہ لئی اک دروازے دی تعمیر دا حکم دتا تے بعد وچ قلعے دا ناں دہالی رکھیا۔[۲۲] بعض مورخین اس ناں ہندوستانی بولی دے لفظ دلی توں ماخوذ سمجھدے نيں جو دہلیز کہ بگڑی ہوَئی شکل اے، کیونجے ایہ شہر سندھ و گنگ دا میدان دا دروازہ تصور کيتا جاندا اے۔[۲۳][۲۴] اک ہور مفروضے دے مطابق اس شہر دا ابتدائی ناں ڈھلكا سی۔[۲۵]
دلی ہندستان دا راجگڑ اے ۔ اک کروڑ 73 لکھ دی آبادی نال ایہہ بھارت دا دوجا تے جگ دا 8واں سب توں وڈا شہر اے ۔ دریاۓ جمنا دے کنارے آباد ایہہ شہر 6ویں صدی قبل مسیح توں آباد اے ۔ سلطنت دلی دے عروج دے میاد چ ایہہ شہر اک رہتلی تے تجارتی گڑھ دے طور تے ابھریا ۔
شہر چ زمانہ قدیم تے قرون وسطی دیاں کئی عمارتاں ، یادگاراں دے آثار قدیمہ موجود نیں ۔ سلطنت دلی دے زمانے دا قطب مینار تے مسجد قوت اسلام ہندستان چ اسلام دی شان و شوکت دے اولین نشان نیں ۔ مغلیہ سلطنت دے زمانے چ جلال الدین اکبر (اکبر) نے راجگھر آگرہ توں دلی منتقل کیتا جدوں کہ 1639ء چ شاہجہان نے دلی چ اک نواں شہر آباد کیتا جہڑا کہ 1649ء توں 1857ء تک مغلیہ سلطنت دا دارالحکومت رہیا ۔ ایہہ شہر شاہجہان آباد کہلاندا سی تے ہن اس نوں پرانی دلی کہندے نیں ۔
جنگ آزادی 1857ء توں پہلے ایسٹ انڈیا کمپنی ہندستان دے اکثر علاقیاں تے قبضہ کرچکی سی تے برطانوی راج دے دوران کلکتہ نوں راجگھر دی حثیت حاصل سی ۔ بالآخر جارج پنجم نے 1911ء چ راجگھر دلی منتقل کرن دا اعلان کیتا تے 1920ء دی دہائی چ پرانے شہر دے جنوب چ اک نواں شہر نویں دلی بسایا گیا ۔ 1947ء چ آزادی ہند دے بعد نویں دجوڑلی نوں بھارت دا راجگھر قرار دتا گئیا ۔ شہر چ بھارتی پارلیمان سمیت وفاقی حکومت دے اہم دفاتر موجود نیں ۔ اج دلی بھارت دا ثقافتی ، سیاسی تے تجارتی مرکز اے ۔
تریخ
سودھوقدیم تریخ
سودھودہلی دا قدیم ذکر مہا بھارت نامت مہا پران وچ ملدا اے جتھے اس دا ذکر قدیم اندر پرستھ دے طور اُتے کيتا گیا اے۔ اندرپرستھ مہا بھارت دے دور وچ پانڈو دا راجگڑھ سی۔[۲۶] آثار قدیمہ دے جو پہلے ثبوت ملے نيں اس توں پتہ چلدا اے کہ دو ہزار ق م توں پہلے وی دہلی تے اس دے آس پاس انسانی رہائش گاہاں سن۔ موریہ کال (300 ق م) توں ایتھے اک شہر نے ترقی پانا شروع کيتی۔ پرتھوی راج چوہان دے درباری شاعر چند بردائی دی ہندی تحریر پرتھوی راسو وچ تومر بادشاہ انگپال نوں دہلی دا بانی دسیا گیا اے۔ ایسا منیا جاندا اے کہ اس نے ہی 'لال کوٹ' تعمیر کروایا سی تے مہرولی دے لوہے دے ستون نوں دہلی لیایا۔ دہلی وچ تومر دا دور حکومت سال 900-1200سال تک سمجھیا جاندا اے۔ پرتھوی راج چوہان نوں دہلی دا آخری ہندو شہنشاہ سمجھیا جاندا اے۔
جدید تریخ
سودھو1206ء توں دہلی سلطنت دہلی دا راجگڑھ بنیا۔ ترک تے پشتون نسل دی انہاں حکومتاں وچ خاندان غلاماں (1206ء تا 1290ء)، خلجی خاندان (1290ء تا 1320ء)، تغلق خاندان (1320ء تا 1413ء)، سید خاندان (1414ء تا 1451ء) تے لودھی خاندان (1451ء تا 1526ء) دی حکومتاں شامل نيں۔ 1526ء وچ دہلی دی آخری سلطنت مغلیہ سلطنت وچ ضم ہوئے گئی۔ ایسا منیا جاندا اے کہ اج دی جدید دہلی بننے توں پہلے، دہلی ست بار اجڑی تے وکھ وکھ سینواں اُتے بسی، جنہاں دی کچھ باقیات جدید دہلی وچ ہن وی دیکھے جا سکدے نيں۔
دہلی دے اس وقت دے حکمراناں نے اس شکل وچ کئی بار تبدیلی کيتی۔ مغل شہنشاہ ہمایوں نے سرہند دے نیڑے جنگ وچ افغاناں نوں شکست دتی تے بغیر کسی مزاہمت دے دہلی اُتے قبضہ کر ليا۔ ہمایوں دی وفات دے بعد اے مو وكرمادتیا دی قیادت وچ افغاناں نے مغل فوج نوں شکست دے کے آگرہ تے دہلی اُتے دوبارہ قبضہ کر ليا۔ مغل شہنشاہ اکبر نے راجگڑھ نوں دہلی توں آگرہ منقل کر دتا۔ اکبر دے پوتے شاہجہان نے ستارہويں صدی دے وسط وچ اسنوں ستويں بار بسایا جسنوں شاہجہان آباد دے ناں توں پکاریا گیا۔ شاہجہان آباد نوں عام بول چال دی بولی وچ پرانا شہر یا پرانی دلی کہیا جاندا ہئے۔ زمانہ قدیم توں پرانی دہلی اُتے کئی بادشاہاں تے شہنشاہاں نے حکومت کیتی تے اس دے ناں وچ وی تبدیلی کیتے جاندے رہے۔ پرانی دہلی 1638ء دے بعد توں مغل شہنشاہاں دا راجگڑھ رہیا۔ دہلی دا آخری مغل بادشاہ بہادر شاہ ظفر سی جس دی وفات جلا وطنی وچ رنگون وچ ہوئی۔
جنگ آزادی ہند 1857ء دے بعد دہلی اُتے برطانوی راج قائم ہوئے گیا۔ 1947ء وچ انگریزاں توں آزادی دے بعد دہلی بھارت دا راجگڑھ بنیا۔ دہلی وچ کئی بادشاہاں دی سلطنت دے عروج تے زوال دے ثبوت اج وی موجود نيں۔
جغرافیہ
سودھودلی بھارت دے شمال وچ واقع اے۔ اس دی سرحد شمال،مغرب تے جنوب وچ ہندوستان دی ریاست ہریانہ توں ملدی اے، جدوں کہ مشرق وچ ایہ اتر پردیش توں منسلک اے۔ برطانوی دور اقتدار وچ دلی صوبہ پنجاب دا حصہ سی تے حالے وی تاریخی تے ثقافتی طور اُتے دلی خطۂ پنجاب توں جڑا ہويا اے۔ جمنا دے سیلابی میدان اوردلی دی نا ہموار چوٹیاں ایہ دلی دے دو نمایاں جغرافیائی پہلو یہں۔ دریائے جمنا پنجاب تے اتر پردیش دے درمیان وچ تاریخی سرحد نيں تے اس دے سیلا بی میدان زراعت دے لئی زرخیز مٹی فراہم کراندے نيں لیکن ڈھلان سطح سیلاب دی باز گشتی دی وجہ وی بندے نيں۔دریائے جمنا ہنداں دا مقدس دریا اے جو دلی توں گذرنے والا واحد وڈا دریا وی اے۔ ہندن ندی غازی آباد نوں دلی دے مشرقی حصے توں وکھ کردی اے۔ دلی دا پہاڑی سلسلہ جنوب وچ اراولی پہاڑی سلسلے توں شروع ہُندا اے تے شہر دے مغربی،شمال مغربی تے شمال مشرقی علاقے دا محاصرہ کردا اے۔ اس دی بلندی 318 فٹ اے ایہ اس دی سب توں اہم خوبی اے۔
شہری انتظامیہ
سودھو تفصیلی مضمون لئی ملاحظہ کرو: دہلی قومی راجگڑھ علاقہ دے قصبےآں دی فہرست
ستمبر 2012ء دے مطابق قومی راجگڑھ علاقہ دہلی گیارہ ضلعے، 27 تحصیلاں، 59 مردم شماری ٹاؤن، 300 دیہاتاں [۲۷] تے تن قانونی ٹاؤنز اُتے مشتمل اے۔
ضلعے
سودھو تفصیلی مضمون لئی ملاحظہ کرو: دہلی دے اضلاع
حکومت تے سیاست
سودھودہلی قومی راجگڑھ علاقہ دا اپنا قانون ساز اسمبلی، لیفٹیننٹ گورنر، وزراء دی کونسل تے وزیر اعلیٰ اے۔ قانون ساز اسمبلی 1956ء وچ ختم کر دتی گئی سی، جس دے بعد براہ راست وفاقی انتظام لاگو کر دتا گیا سی، اُتے اسنوں 1993ء وچ بحال کر دتا گیا۔ لوک سبھا (بھارتی پارلیمانی ایوان زیريں) وچ دہلی توں 70 اسمبلی حلفےآں نيں۔[۲۸][۲۹]
1990ء دی دہائی تک انڈین نیشنل کانگریس دہلی وچ تمام حکومتاں بناندی سی حتیٰ کہ بھارتیہ جنتا پارٹی طاقت وچ آئی۔[۳۰] 1998ء وچ کانگریس اک بار فیر کامیاب ہوئی۔ 2013ء وچ اروند کیجریوال دی قیادت وچ عام آدمی پارٹی کانگریس دی حمایت دے نال حکومت کیتی تشکیل دی۔[۳۱] پر ایہ حکومت قلییل مدتی ثابت ہوئی تے صرف 49 دے بعد ہی ٹُٹ گئی۔[۳۲] دہلی فروری 2015ء تک براہ راست صدر دے زیرِ اقتدار رہیا۔[۳۳] 10 فروری، 2015ء نوں عام آدمی پارٹی بھاری اکثریت توں کامیاب ہوئی،اور دہلی اسمبلی دی 70 نشستاں وچوں 67 جیتاں تے دوبارہ برسراقدارآئی۔[۳۴]
معیشت
سودھوتاریخی طور اُتے دہلی شمالی ہند دا اک اہم کاروباری مرکز وی رہیا اے۔ پرانی دہلی نے ہن وی اپنی گلیاں وچ پھیلے بازاراں وچ انہاں تجارتی صلاحیتاں دی تریخ نوں چھپا کر رکھیا اے۔[۳۵] پرانے شہر دے بازاراں وچ ہر اک قسم دا سامان دستیاب اے۔ تیل وچ ڈُبے چٹپٹے آم، نیبو، وغیرہ دے اچارو توں لے کے مہنگے ہیرے جواہرات، زیور توں دلہن دے لباس، تیار کپڑے، مصالحے، مٹھائیاں تے ضرورت دی ہر چیز دستیاب اے۔ چاندنی چوک ایتھے دا تن صدیاں توں وی قدیم بازار اے۔ ایہ دہلی دے زیور، زری ساڑیاں تے مصالحے دے لئی مشہور اے۔[۳۶] دہلی دی مشہور دستکاریاں وچ زرودزی (سونے دی تار کم، جسنوں زری وی کہیا جاندا اے ) تے میناکاری (جس پیتل دے برتناں وغیرہ اُتے نقش دے درمیان وچ روغن بھریا جاندا اے ) نيں۔
دہلی شمالی بھارت دا سب توں وڈا تجارتی مرکز اے۔ 2008ء دے مطابق دہلی دی خام ملکی پیداوار 167 بلین امریکی ڈالر سی۔[۳۷] دہلی دی افرادی قوت دی آبادی دا 32،82 فیصد اے۔ جس وچ 1991ء تے 2001ء دے درمیان وچ 52،52 فیصد اضافہ ہويا اے۔[۳۸] دہلی وچ بے روزگاری دی شرح 1999ء-2000ء وچ 12.57 فی صد توں کم ہوئے کے 4.63 فیصد ہوئے گئی اے۔[۳۸] کلیدی خدماتی صنعتاں وچ انفارمیشن ٹیکنالوجی، ٹیلی کمیونیکیشن، ہوٹل، بینکاری، ذرائع ابلاغ تے سیاحت شامل نيں۔[۳۹] تعمیرات، بجلی، صحت، کمیونٹی دی خدمات تے جائداد دی خرید و فروخت وی شہر دی معیشت دے لئی اہم نيں۔ دہلی بھارت دی سب توں وڈی تے سب توں تیزی توں ودھدی ہوئی خوردہ صنعتاں وچوں اک اے۔[۴۰]
دلی | |
Delhi | |
دیس: | ہندستان |
صوبہ : | |
لوک گنتی: | 12,565,901 |
بولی: | اردو ہندی، انگریزی |
دہلی اسٹاک ایکسچینج
سودھو تفصیلی مضمون لئی ملاحظہ کرو: دہلی اسٹاک ایکسچینج
دہلی اسٹاک ایکسچینج نويں دہلی، بھارت وچ واقع اے۔ ایہ ایکسچینج دہلی اسٹاک تے شیئر بروکرز ایسوسی ایشن لمیٹڈ تے دہلی اسٹاک تے شیئر ایکسچینج لمیٹڈ دا اخلاط اے۔[۴۱] ایہ بھارت دی پنجويں اکسچینج اے۔ ایکسچینج بھارت دی اہم سٹاک ایکسچینجز وچوں اک اے۔ دہلی اسٹاک ایکسچینج شمالی بھارت وچ ٹرمینلز دے نال 50 شہراں توں منسلک اے۔
آوا جائی
سودھودہلی دی عوامی ٹریفک دے لئی بنیادی طور بس، آٹوركشا تے میٹرو ریل سروس زیر استعمال نيں۔ دہلی دی اہم ٹریفک دی ضرورت دا 60 فیصد حصہ بساں مکمل کردی نيں۔ دہلی ٹرانسپورٹ کارپوریشن دی طرف توں سرکاری بس سروس دہلی وچ موجود اے۔ دہلی ٹرانسپورٹ کارپوریشن دنیا دی سب توں وڈی ماحول دوست بس سروس اے۔[۴۲] آٹو رکشہ دہلی وچ ٹریفک دا اک مؤثر ذریعہ اے۔ ایہ ایندھن دے طور اُتے سی این جی دا استعمال کردے نيں۔ دہلی وچ ٹیکسی سروس وی دستیاب اے جس دا کرایہ 7.50 توں 15 روپے فی کلومیٹر تک اے۔ دہلی دی کل گڈیاں دی تعداد دا 30٪ ذاتی گاڑیاں نيں۔[۴۳] دہلی بھارت دے پنج اہم شہراں توں قومی شاہراہاں توں منسلک اے۔ ایہ شاہراہاں : قومی شاہراہ نمبر: 1، 2، 8، 10 تے 24 نيں۔ 2008ء دے مطابق دہلی وچ 55 لکھ گاڑیاں میونسپل کارپوریشن دی حدود دے اندر نيں۔ اس وجہ دہلی دنیا دا سب توں زیادہ گڈیاں والا شہر اے۔ 1998ء وچ سپریم کورٹ آف انڈیا نے دہلی دے تمام عوامی گڈیاں نوں ڈیزل دی جگہ اُتے سی این جی دا استعمال لازمی طور توں کرنے دا حکم دتا سی۔ اس دے بعد توں ایتھے تمام عوامی گاڑیاں سی این جی اُتے ہی چلنے والی نيں۔
فضائی
سودھواندرا گاندھی انٹرنیشنل ایرپورٹ دہلی دے جنوب مغربی کنارے اُتے واقع اے تے ایتھے توں بین ریاستی تے بین الاقوامی سفر دی سہولیات موجود نيں۔ سال 2012–13 وچ ہوائی اڈے اُتے 35 ملین مسافر درج کیتے گئے سن، جو اسنوں جنوبی ایشیا دے مصروف ترین ہوائی اڈاں وچوں اک بناتے نيں۔[۴۴][۴۵] ٹرمینل 3 96.8 ارب بھارتی روپاں (امریکی ڈالر 1.4 ارب) توں 2007 تے 2010 دے درمیان وچ تعمیر کيتا گیا جتھے اضافی سالانہ 37 ملین مسافراں دے لئی گنجائش موجود اے۔[۴۶] صفدر جنگ ہوائی اڈا دہلی دا اک ہور ہوائی اڈا اے، جو عام ہويا بازی مشقاں تے کچھ وی آئی پی پروازاں دے لئی استعمال ہُندا اے۔
شاہراہاں
سودھودہلی ہور تمام اہم شہراں تے وڈے شہراں توں کئی ہائی ویز تے ایکسپریس ویز توں منسلک اے۔ دہلی توں گزرنے والی قومی شاہراہاں مندرجہ ذیل نيں:
ریلوے
سودھودہلی بھارتی ریلوے دے نیٹ ورک وچ اک اہم جنکشن اے تے شمالی ریلوے دا ہیڈکوارٹر وی اے۔ دہلی دے پنج اہم ریلوے اسٹیشن مندرجہ ذیل نيں:
- نويں دہلی ریلوے اسٹیشن
- قدیم دہلی ریلوے اسٹیشن
- حضرت نظام الدین ریلوے اسٹیشن
- آنند وہار ٹرمنل ریلوے اسٹیشن
- دہلی سرائے روہیلا ریلوے اسٹیشن
میٹرو
سودھو تفصیلی مضمون لئی ملاحظہ کرو: دہلی میٹرو
دہلی میٹرو ریل کارپوریشن دی طرف توں دہلی میٹرو ریل اک وڈے پیمانے اُتے ریپڈ ٹرانزٹ (فوری ٹرانزٹ) نظام اے جو دہلی دے کئی علاقےآں وچ سروس فراہم کردی اے۔ اس دا آغاز 24 دسمبر 2002ء نوں ہويا۔ اس ٹرانسپورٹ نظام دی زیادہ توں زیادہ رفتار 80 کلومیٹر فی گھنٹہ (50 میل فی گھینٹے) رکھی گئی اے تے ایہ ہر اسٹیشن اُتے تقریباً 20 سیکنڈ رکدی اے۔ تمام ٹریناں دی تعمیر جنوبی کوریا دی کمپنی روٹیم (ROTEM) نے دی اے۔ دہلی دی آوا جائی سہولیات وچ میٹرو ریل اک اہم جزو اے۔ ابتدائی مرحلے دی منصوبہ بندی چھ لائناں اُتے چلنے دی اے جو دہلی دے زیادہ تر حصےآں نوں آپس وچ جوڑےگی۔ اس دا پہلا مرحلہ 2006ء وچ مکمل ہوئے چکيا اے۔ اس دے راستے دی کل لمبائی تقریباً 65.11 کلومیٹر اے جس وچ 13 کلومیٹر زیر زمین تے 52 کلومیٹر مرتفع اے۔
آبادیات
سودھودہلی دی آبادی وچ اضافہ | |||
---|---|---|---|
مردم شماری | لوک گنتی | %± | |
1901 | ۴۰۵,۸۱۹ | ||
1911 | ۴۱۳,۸۵۱ | 2.0% | |
1921 | ۴۸۸,۴۵۲ | 18.0% | |
1931 | ۶۳۶,۲۴۶ | 30.3% | |
1941 | ۹۱۷,۹۳۹ | 44.3% | |
1951 | ۱,۷۴۴,۰۷۲ | 90.0% | |
1961 | ۲,۶۵۸,۶۱۲ | 52.4% | |
1971 | ۴,۰۶۵,۶۹۸ | 52.9% | |
1981 | ۶,۲۲۰,۴۰۶ | 53.0% | |
1991 | ۹,۴۲۰,۶۴۴ | 51.4% | |
2001 | ۱۳,۷۸۲,۹۷۶ | 46.3% | |
2011 | ۱۶,۷۵۳,۲۳۵ | 21.6% | |
source:[۴۷] † Huge population rise in 1951 due to large scale migration after تقسیم ہند in 1947. |
بھارت دی 2011ء دی مردم شماری دے مطابق دہلی دی آبادی 16،753،235 سی۔[۴۷] اس دی کثافت آبادی 11،297فی مربع کلومیٹر، جنسی تناسب 866 خواتین فی 1000 مرد تے شرح خواندگی 86،34 فیصد سی۔
مذہب
سودھوہندو مت دہلی دی آبادی دا 81،68 فیصد، اسلام (12.86٪)، سکھ مت (3.4٪)، جین مت (0.99٪)، مسیحیت (0.87٪) تے ہور (0.12٪) اے۔ ہور اقليتی مذاہب وچ بدھ مت، زرتشتیت، بہائی تے یہودیت شامل نيں۔[۴۸]
اہم عبادت گاہاں
سودھومسیتاں
سودھوہندو مندر
سودھوبہائی معبد
سودھوگرجا گھر
سودھوکچی آبادی
سودھودہلی دی آبادی دا تقریباً 50 فیصد [۴۹] بنیادی سہولتاں دی ناکافی فراہمی دے نال کچی آبادیاں وچ رہندا اے۔[۵۰] ان کچی آبادیاں دی اکثریت نوں ناکافی بنیادی سہولیات مہیا نيں۔ ڈی یو ایس آئی بی دی رپورٹ دے مطابق صرف 16 فیصدلوک بیت الخلاواں دا استعمال کردے نيں، جدوں کہ تقریباً 22 فیصد افراد قضائے حاجت دے لئی کھلی جگہاں دا استعمال کردے نيں۔[۵۱]
سبھیاچار
سودھودہلی شہر وچ بنی یادگاراں توں معلوم ہُندا اے کہ ایتھے دی سبھیاچار مشرقی تاریخی زمین توں متاثر اے۔ بھارتی آثار قدیمہ سروے محکمہ نے دہلی شہر وچ تقریباً 1200 ثقافتی ورثہ تھاںواں دی نشان دہی دی اے جو دنیا وچ کِسے وی شہر توں کدرے زیادہ اے۔[۵۲] انہاں وچوں 175 تھاںواں نوں قومی ورثہ قرار دتا گیا اے۔[۵۳] پرانا شہر اوہ مقام اے جتھے مغلاں تے ترکاں حکمراناں نے کئی تعمیرات کیں٫ مثلاً جامع مسجد (بھارت دی سب توں وڈی مسجد)، لال قلعہ، قطب مینار، ہمایوں دا مقبرہ دہلی دے عالمی ثقافتی ورثہ تھاںواں نيں۔[۵۴] ہور یادگاراں وچ انڈیا گیٹ، جنتر منتر (اٹھارواں صدی دی رصدگاہ)، پرانا قلعہ (سولہويں صدی دا قلعہ)۔ برلا مندر، اکشر دھام مندر تے کمل مندر تعمیرات دی شاندار مثالیاں نيں۔ راج گھاٹ وچ قومی رہنما مہاتما گاندھی تے نیڑے ہی دوسرے وڈے افراد دی سمادھياں نيں۔ نويں دہلی وچ بوہت سارے سرکاری دفتر، سرکاری رہائش گاہاں تے برطانوی دور دی باقیات تے عمارتاں نيں۔ کچھ انتہائی اہم عمارتاں وچ صدارتی محل، مرکزی سیکرٹریٹ، راج پتھ، پارلیمنٹ دی عمارت شامل نيں۔
ایتھے بوہت سارے قومی تہوار جداں یوم جمہوریہ، یوم آزادی تے گاندھی یوم پیدائش رسمی طور اُتے جوش و خروش توں منائے جاندے نيں۔ بھارت دے یوم آزادی اُتے وزیر اعظم لال قلعہ توں ایتھے دے عوام توں خطاب کردے نيں۔ بوہت سارے دلی والے اس دن نوں پتنگاں اڑا کر مناندے نيں۔ اس دن پتنگاں نوں آزادی دی علامت سمجھیا جاندا اے۔[۵۵] یوم جمہوریہ دی پریڈ اک وڈا جلوس ہُندی اے، جس وچ بھارت دی فوجی طاقت تے ثقافتی جھلک دا مظاہرہ ہُندا اے۔[۵۶]
تہوار
سودھوایتھے دے مذہبی تہواراں وچ دیوالی، ہولی، دسہرا، درگا پوجا، مہاویر جیندی، کرسمس، مہا شواراتری، عید الفطر، بدھ جیندی لوهڑی پونگل تے اوڑم جداں تہوار شامل نيں۔ قطب فیسٹیول وچ موسیقاراں تے رقاصاں دا کل ہند سنگم ہُندا اے، جو کچھ راتاں نوں جگمگا دیندا اے۔ ہور کئی تہوار وی ایتھے سالانہ منائے جاندے نيں جداں آم فیسٹیول، پتنگ بازی فیسٹیول، موسم بہار پنچمی۔ ایشیا دی سب توں وڈی آٹو نمائش، آٹو ایکسپو دہلی وچ منعقد ہُندی اے۔ پرگتی میدان وچ سالانہ کتاب میلہ منعقد ہُندا اے۔ ایہ دنیا دا دوسرا سب توں وڈا کتاب میلہ اے جس وچ دنیا دے 23 ملکاں حصہ لیندے نيں۔ دہلی نوں اس دی اعلیٰ تعلیم یافتہ صلاحیت دی وجہ توں کدی کدی دنیا دا کتاب راجگڑھ وی کہیا جاندا اے۔[۵۷]
پکوان
سودھوپنجابی تے مغلائی خان جداں کباب تے بریانی دہلی دے کئی حصےآں وچ مشہور نيں۔[۵۸][۵۹] دہلی دی انتہائی مخلوط آبادی دی وجہ توں بھارت دے مختلف حصےآں دے پکواناں دی جھلک دہلی وچ ملدی اے، جداں راجستھانی، مہاراشٹرین، بنگالی، حیدرآبادی تے جنوبی بھارتی کھانے دی اشیاء جداں اڈلی، سانبھر، دوسا وغیرہ کثرت وچ مل جاندے نيں۔ اس دے نال ہی مقامی خاصیت والی چیزاں جداں چاٹ وغیرہ وی خوب ملدی اے، جسنوں لوک چٹخارے لگیا لگا کر کھاندے نيں۔ انہاں دے علاوہ ایتھے براعظم کھانا جداں اطالوی تے چینی کھانا وی عام دستیاب اے۔ مغلیہ سلطنت دے راجگڑھ رہنے دی وجہ توں دلی دے لوکاں نوں مغلائی پکواناں نے بہت متاثر کيتا اے۔[۶۰] شہر دے خصوصی پکواناں وچ بٹر چکن، آلو چاٹ، چاٹ، دہی وڈے، کچوری، گول گپے، سموسہ، چھولے بھٹورے، چھولے کلچہ، جلیبی تے لسی شامل نيں۔[۶۰][۶۱]:40–50, 189–196
دہلی دی تیز زندگی دی وجہ توں فاسٹ فوڈ نے شہر وچ کافی ترقی دی اے۔[۶۱]:41 مقامی باشندےآں وچ ڈھابے اُتے کھانے دا رجحان بہت مقبول اے۔ ہائی پروفائل ریستوراناں نے حالیہ برساں وچ کافی مقبولیت حاصل کيتی اے۔[۶۲] گلی پراٹھے والی چاندنی چوک وچ اک سڑک اے جو خاص طور 1870ء دی دہائی توں کھاناں دے لئی مشہور اے۔ ایہ تقریباً اک روایت بن گئی اے کہ ہر وزیر اعظم اک بار گلی پراٹھے والی دا دورہ کردا اے۔ اگرچہ ایہ سڑک شمال بھارتی پکواناں دے لئی مشہور اے اُتے ایتھے بھات دے ہور علاقےآں دے پکوان وی دستیاب نيں۔[۶۱]:40–50[۶۳]
ناں آبادی
سودھودہلی دے رہائشیاں نوں دلی والے یا واحد دلی والا / دلی والی کہیا جاندا اے۔[۶۴]
دہلی / دلی دے بارے وچ کہاوتاں
سودھوحالے دلی دور اے یا فارسی وچ حالے تک دہلی دور است [۶۵][۶۶]
دلی دل والےآں دا شہر یا دلی دل والےآں کی [۶۷]
آس پاس برتوں، دلی پانی ترسے [۶۶]
سیاحت
سودھودہلی صرف بھارت دا راجگڑھ ہی نئيں بلکہ ایہ سیاحت دا اہم مرکز وی اے۔ راجگڑھ ہونے دی وجہ توں حکومت ہند دے کئی دفاتر، ایوان صدر، پارلیمنٹ ہاؤس، مرکزی سیکرٹریٹ وغیرہ ا جدید معماری دے نمونے نيں۔ قدیم شہر ہونے دی وجہ توں اس دی تاریخی اہمیت وی اے۔ سیاحتی تھاںواں وچ مقبرہ ہمایوں، لال قلعہ، لودھی باغ، پرانا قلعہ، مزار صفدر جنگ، جنتر منتر، قطب مینار، باب ہند تے دہلی دا آہنی ستاں دی دنیا بھر وچ خاص اہمیت اے۔ تقریباً تمام مذاہب دے مشہور مذہبی تھاںواں ایتھے موجود نيں مثلا لکشمی نارائن مندر، چھترپور مندر، گردوارہ بنگلہ صاحب، معبد کنول تے جامع مسجد دہلی۔ بھارت دے وزرائے اعظم دی سمادھياں ایتھے موجود نيں۔ اس دے علاوہ کئی عجائب گھر تے کئی مشہور بازار وی نيں۔ تفریحی تھاںواں وچ مغل باغات، گارڈن آف فائیو سنسن، تال کٹورا گارڈن، لودھی گارڈن، چڑیا گھر، وغیرہ شامل نيں۔
دہلی دے دروازے
سودھودہلی شہر دے دروازے اٹھويں صدی توں ویہويں صدی تک مختلف شاہی خانداناں دے حکمراناں نے تعمیر کروائے۔ کیونجے شہر کئی بار اجڑا تے فیر بسایا گیا اس لئی کئی دروازے تے کھڑکیاں (چھوٹے دروازےآں نوں کہیا جاندا سی۔ لیکن انہاں وچوں ہن کوئی باقی نئيں) ہن صفحہ ہستی اُتے موجود ننيں۔
-
کشمیری دروازہ
-
دہلی دروازہ، دہلی شہر
-
اجمیری دروازہ
-
ترکمان دروازہ
-
خونی دروازہ
-
الائی دروازہ
-
بہادر شاہی دروازہ
-
لاہوری دروازہ، لال قلعہ
-
لاہوری دروازہ، دہلی شہر
-
لال دروازہ
-
جنوبی دروازہ
-
شمالی دروازہ
-
دہلی دروازہ، لال قلعہ
-
چو مکھ دروازہ
-
مغربی دروازہ
-
تغلق آباد قلعہ دروازہ
-
سیری قلعہ دروازہ
کھڑکیاں
سودھو- کھڑکیاں (چھوٹے دروازےآں نوں کہیا جاندا سی۔ لیکن انہاں وچوں ہن کوئی وی باقی نئيں)
- زینت المسیتاں کھڑکی
- نواب احمد بخش دی کھڑکی
- نواب غازی الدین دی کھڑکی
- مسمن برج دی کھڑکی
- مسلم گڑھ دی کھڑکی
- نصیر گنج دی کھڑکی
- نويں کھڑکی
- شاہ گنج کھڑکی
- اجمیری دروازہ دی کھڑکی
- سیدبھولے دی کھڑکی
- بلند باغ دی کھڑکی
- فراش خانہ دی کھڑکی
- امیر خان دی کھڑکی
- خلیل خان دی کھڑکی
- بہادر علی خان دی کھڑکی
- نگم بودھ دی کھڑکيتی۔
تعلیم
سودھودہلی قومی راجگڑھ علاقہ وچ تقریباً 500،000 یونیورسٹی دے طالب علماں 165 توں ودھ یونیورسٹیاں تے کالجاں وچ زیر تعلیم نيں۔ دہلی وچ نو وڈی یونیورسٹیاں نيں۔
ذرائع ابلاغ
سودھوبھارت دے راجگڑھ ہونے دی وجہ توں دہلی سیاسی رپورٹنگ دی خاص توجہ دا مرکز اے، جنہاں وچ پارلیمانی اجلاس دے باقاعدہ ٹیلی ویژن دی نشریات وی شامل نيں۔ بوہت سارے قومی میڈیا ادارے، بھارت دا سرکاری پریس ٹرسٹ، بھارت دا میڈیا ٹرسٹ تے دوردرشن سمیت کئی دے صدر دفاتر شہر وچ واقع نيں۔[۶۸]
مطبوعہ صحافت دہلی دے مقبول ذرائع ابلاغ وچوں اے۔ شہر دی اخبارات وچ چند مندرجہ ذیل نيں:
ریڈیو دہلی وچ اک کم مقبول اے، اُتے 2006ء [۷۱] وچ کئی نويں اسٹیشناں دے افتتاح دے بعد توں ایف ایم ریڈیو نے مقبولیت حاصل کر لئی اے۔[۷۲]
سرکاری تے نجی ریڈیو سٹیشناں دی اک وڈی تعداد نے دہلی توں نشریات کردی نيں۔[۷۳][۷۴]
کھیل
سودھودہلی کئی اہم بین الاقوامی کھیلاں دے مقابلاں دی میزبانی کر چکيا اے۔ جنہاں وچ ایشیائی کھیل 1951ء، ایشیائی کھیل 1982ء تے 2010ء دولت مشترکہ کھیل قابل ذکر نيں۔ دہلی وچ متعدد کھیلاں دے میدان موجود نيں جنہاں وچ چند اہم مندرجہ ذیل نيں:
دہلی دی اہم شخصیتاں
سودھوفن تے تفریح
سودھوشاعری
سودھوسیاست
سودھو- راہُل گاندھی
- اروند کیجریوال
- پرویز مشرف (پیدائش1943ء)، پاکستانی سیاست دان
کھیل
سودھوآب و ہوا
سودھودلی دی آب و ہوا نمی والی تے منطقۂ حارہ توں ملدی جلدی نيں۔ دہلی دی آب و ہوا وچ موسم گرما تے موسم سرما دے درجہ حرارت وچ بہت فرق ہُندا اے۔ موسم گرما طویل، انتہائی گرم تے اپریل توں وسط اکتوبر تک چلدا اے۔ اس دے درمیان وچ مون سون دا برساتی موسم وی آندا اے۔ گرمی کافی مہلک وی ہوئے سکدی اے، جس نے ماضی وچ کئی جاناں وی لی نيں۔ مارچ دے شروع توں ہی آب و ہوا وچ تبدیلی آنے لگتی اے۔ ہويا شمال مغرب توں تبدیل ہوئے کے جنوب مغربی سمت وچ چلنے لگتی اے۔ ایہ اپنے نال راجستھان دی گرم لہر تے دھول وی لے کے چلدی نيں۔ ایہ گرمی دا بنیادی حصہ نيں جنہاں نوں لو کہندے نيں۔ اپریل توں جون دے مہینے انتہائی گرم ہُندے نيں۔ جون دے آخر تک نمی وچ اضافہ ہُندا اے جو ہلکی مونسون بارش لاندی نيں۔ اس دے بعد جولائی توں ایتھے مون سون دی ہواواں چلدی نيں، جو اچھی بارش لاندی نيں۔ اکتوبر نومبر وچ درجہ حرارت وچ کمی واقع ہُندی اے، اس وچ ہلکی سردی کافی لطف اندوز ہُندی اے۔ نومبر توں سرد موسم دا آغاز ہُندا اے جو فروری دے شروع تک چلدا اے۔ موسم سرما وچ گھنی دھند وی ہُندی اے۔ ایتھے دے درجہ حرارت وچ انتہائی فرق آندا اے جو -0.6 ° س (30.9 ° ف) توں لے کے 48 ° س (118 ° ف) تک جاندا اے۔ سالانہ اوسط درجہ حرارت 25 ° س (77 ° ف)؛ ماہانہ اوسط درجہ حرارت 13 ° س توں لے کے 32 ° س (56 ° ف توں لے کے 9 0 ° ف) تک ہُندا اے۔[۷۵] اوسط سالانہ بارش تقریباً 714 مم (28.1 انچ) ہُندی اے، جس توں زیادہ مون سون وچ جولائی اگست وچ ہُندی اے۔ دہلی وچ مون سون دی آمد دی اوسط تریخ 29 جون ہُندی اے۔[۷۶]
دہلی (صفدرجنگ) دا موسم | |||||||||||||
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
مہینا | جنوری | فروری | مارچ | اپریل | مئی | جون | جولائی | اگست | ستمبر | اکتوبر | نومبر | دسمبر | سال |
ودھ توں ودھ سینٹی گریڈ (فارنہائیٹ) | 30.0 (86) |
34.1 (93.4) |
40.6 (105.1) |
45.6 (114.1) |
47.2 (117) |
46.7 (116.1) |
45.0 (113) |
42.0 (107.6) |
40.6 (105.1) |
39.4 (102.9) |
36.1 (97) |
29.3 (84.7) |
۴۷.۲ (۱۱۷) |
اوسطاً ودھ سینٹی گریڈ (فارنہائیٹ) | 21.0 (69.8) |
23.5 (74.3) |
29.2 (84.6) |
36.0 (96.8) |
39.2 (102.6) |
38.8 (101.8) |
34.7 (94.5) |
33.6 (92.5) |
34.2 (93.6) |
33.0 (91.4) |
28.3 (82.9) |
22.9 (73.2) |
۳۱.۲ (۸۸.۲) |
روزانہ اوسط سینٹی گریڈ (فارنہائیٹ) | 14.3 (57.7) |
16.8 (62.2) |
22.3 (72.1) |
28.8 (83.8) |
32.5 (90.5) |
33.4 (92.1) |
30.8 (87.4) |
30.0 (86) |
29.5 (85.1) |
26.3 (79.3) |
20.8 (69.4) |
15.7 (60.3) |
۲۵.۱ (۷۷.۲) |
اوسطاً گھٹ سینٹی گریڈ (فارنہائیٹ) | 7.6 (45.7) |
10.1 (50.2) |
15.3 (59.5) |
21.6 (70.9) |
25.9 (78.6) |
27.8 (82) |
26.8 (80.2) |
26.3 (79.3) |
24.7 (76.5) |
19.6 (67.3) |
13.2 (55.8) |
8.5 (47.3) |
۱۹.۰ (۶۶.۲) |
گھٹ توں گھٹ سینٹی گریڈ (فارنہائیٹ) | -0.6 (30.9) |
1.6 (34.9) |
4.4 (39.9) |
10.7 (51.3) |
15.2 (59.4) |
18.9 (66) |
20.3 (68.5) |
20.7 (69.3) |
17.3 (63.1) |
9.4 (48.9) |
3.9 (39) |
1.1 (34) |
−۰.۶ (۳۰.۹) |
مینہہ م م (انچ) | 19 (0.75) |
20 (0.79) |
15 (0.59) |
21 (0.83) |
25 (0.98) |
70 (2.76) |
237 (9.33) |
235 (9.25) |
113 (4.45) |
17 (0.67) |
9 (0.35) |
9 (0.35) |
۷۹۰ (۳۱.۱) |
% نمی | 63 | 55 | 47 | 34 | 33 | 46 | 70 | 73 | 62 | 52 | 55 | 62 | ۵۴.۳ |
اوسطاً روزانہ مینہہ (≥ 1.0 mm) | 1.7 | 2.5 | 2.5 | 2.0 | 2.8 | 5.5 | 13.0 | 12.1 | 5.7 | 1.7 | 0.6 | 1.6 | ۵۱.۷ |
دھپ (گھینٹے) | 214.6 | 216.1 | 239.1 | 261.0 | 263.1 | 196.5 | 165.9 | 177.0 | 219.0 | 269.3 | 247.2 | 215.8 | ۲,۶۸۴.۶ |
Source #1: NOAA[۷۷] | |||||||||||||
Source #2: بھارتی محکمہ موسمیات[۷۸] |
فضائی آلودگی
سودھوعالمی ادارہ صحت دہلی دے مطابق 2014ء وچ دنیا دا سب توں زیادہ آلودہ شہر سی۔[۷۹] 2016ء وچ عالمی ادارہ صحت نے شہری ہويا دے معیار دی ڈیٹا ویہہ وچ دہلی دی گیارہ درجے وچ کمی اے۔[۸۰] اک اندازے دے مطابق، ہوائی آلودگی ہر سال دہلی وچ تقریباً 10،500 لوکاں دی موت دا سبب بندی اے۔[۸۱][۸۲][۸۳]
2013–14 دے دوران وچ نقصان دہ ذراتِ مادہ دہلی وچ 44 فیصد ودھ گیا جس دی بنیادی وجہ ملحقہ ریاستاں وچ گڈیاں تے صنعتی اخراج، تعمیراتی کم تے فصل دا جلایا جانا اے۔[۸۱][۸۴][۸۵][۸۶] نقصان دہ ہوائی ذرات پی ایم 2,5 جسنوں صحت دے لئی سب توں زیادہ نقصان دہ سمجھیا جاندا اے دی دہلی وچ 153 مائیکروگرام دے نال اعلیٰ ترین سطح اُتے اے۔[۸۷] ودھدی ہوئی فضائی آلودگی دی وجہ توں بچےآں تے خواتین وچ پھیپھڑاں توں متعلقہ بیماریاں (خاص طور اُتے دمہ تے پھیپھڑاں دے کینسر) وچ اضافہ ہويا اے۔[۸۸][۸۹] موسم سرما وچ ہر سال گہری اسموگ دی وجہ توں گڈیاں تے ریل ٹریفک وچ خلل پڑدا اے۔[۹۰] بھارتی ماہرین موسمیات دے مطابق موسم سرما دے دوران وچ دہلی وچ 1998 دے بعد خاص طور اُتے اوسط زیادہ توں زیادہ درجہ حرارت وچ کمی واقع ہوئی اے۔[۹۱]
جنات دا شہر
سودھوجنات دا شہر دہلی اُتے لکھی گئی ولیم ڈیلرمپل دی کتاب اے، جو بھارت دے راجگڑھ دہلی دی تاریخی اہمیت دا احاطہ کردی اے۔ دہلی عظیم ماضی رکھنے والا اک عظیم شہر اے، جو اِنّے زیادہ ہندوستانی حکمراناں دا راجگڑھ رہیا کہ اس دی ہر اِٹ اک داستان سناندی اے تے ہندوستان دے عظیم ماضی دی ترجمانی کردی اے۔
جڑواں شہر
سودھوتصاویر
سودھو-
پرانی دہلی دا نواں تے پرانا منظر
-
دہلی جامع مسجد دا نواں تے پرانا منظر
-
کناٹ پلیس دا منظر
-
دریائے یمنا دا منظر
جنات دا شہر
سودھوجنات دا شہر دلی تے لکھی گئی ولیم ٹیلر میل دی کتاب اے ، جہڑی کہ بھارت دے راجگھر دی تریخی اہمیت دا احاطہ کردی اے ۔ دلی عظیم ماضی رکھن والا اک عظیم شہر اے ۔ جہڑا اینے زیادہ ہندستانی حکمراناں دا راجگھر رہیا اے کہ ہن اسدا چپہ چپہ اینہاں دیاں داستاناں سناندا اے تے ہندستان دے عظیم ماضی دی ترجمانی کردا اے ۔
مورت نگری
سودھو
ہور پڑھو
سودھو- Economic Survey of Delhi 2005–2006۔ Planning Department. Government of National Capital Territory of Delhi. Retrieved on 12 فروری 2007
- (2003) City of Djinns, 1, Penguin Books. ISBN 978-0-14-200100-4.
- (2003) Vidhya Society, (2009)۔ Vidhya Society (NGO) is a leading charitable organization of Uttar Pradesh (India) established under society registration act 21-1860 on the special occasion of World Disable Year 2009. Director Mr. Pavan Upadhyay www.vidhyasociety.com, 1, Penguin Books. ISBN 978-0-14-200100-4.
- (2013) Delirious Delhi, 1, Arcade Publishing. ISBN 978-1-61145-832-9.
- (2011) Lonely Planet Rajasthan, Delhi & Agra, 5, Lonely Planet Publications. ISBN 978-1-74179-460-1.
- (2004) Delhi (Great Cities of the World). World Almanac Library. ISBN 978-0-8368-5197-7.
- Four-part series on Delhi (30 مئی – 2 جون 2012). "Metrocity Journal: Delhi's Changing Landscape". The Wall Street Journal. http://blogs.wsj.com/indiarealtime/2012/05/30/metrocity-journal-delhis-changing-landscape/.
باہرلے جوڑ
سودھوسرکاری
عمومی معلومات
- Delhi Encyclopædia Britannica entry
- سانچہ:Dmoz
- سانچہ:Osmrelation-inline
دستاویزی فلماں
حوالے
سودھو- ↑ Delhi — اخذ شدہ بتاریخ: ۲۲ فروری ۲۰۱۸ — مصنف: Andrew Bell — ناشر: Encyclopædia Britannica Inc.
- ↑ "صفحہ سانچہ:نام صفحہ في GeoNames ID". http://sws.geonames.org/1273294. Retrieved on ۴ اکتوبر ۲۰۲۴.
- ↑ "صفحہ سانچہ:نام صفحہ في ميوزك برينز.". https://musicbrainz.org/area/ae724c3f-35ab-41f6-aa97-07c63f778fca. Retrieved on ۴ اکتوبر ۲۰۲۴.
- ↑ ۴.۰ ۴.۱ Dwarka, New Delhi, Delhi, India — اخذ شدہ بتاریخ: ۲۲ فروری ۲۰۱۷
- ↑ https://mcdonline.nic.in/
- ↑ Geographic coordinates of Delhi, India — اخذ شدہ بتاریخ: ۲۲ فروری ۲۰۱۸
- ↑ Census Profile, 2016 Census — اخذ شدہ بتاریخ: ۲۲ فروری ۲۰۱۸
- ↑ ۸.۰ ۸.۱ http://www.censusindia.gov.in/pca/DDW_PCA0000_2011_Indiastatedist.xlsx
- ↑ ۹.۰ ۹.۱ ۹.۲ ۹.۳ ۹.۴ http://delhi.gov.in/wps/wcm/connect/doit_udd/Urban+Development/Our+Services/International+Affairs+Cell+%28IC%29/Sisters+City+Agreements/ — اخذ شدہ بتاریخ: ۵ دسمبر ۲۰۱۸
- ↑ Current Local Time in New Delhi, Delhi, India — اخذ شدہ بتاریخ: ۲۲ فروری ۲۰۱۸
- ↑ اجازت نامہ: Creative Commons Attribution 3.0 Unported
- ↑ Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/ar at line 3438: attempt to call field 'set_selected_modules' (a nil value).
- ↑ Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/ar at line 3438: attempt to call field 'set_selected_modules' (a nil value).
- ↑ Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/ar at line 3438: attempt to call field 'set_selected_modules' (a nil value).
- ↑ Habib, Irfan (1999). The agrarian system of Mughal India, 1556–1707. اوکسفرڈ یونیورسٹی پریس. ISBN 978-0-19-562329-1. “۔۔۔ The current Survey of India spellings are followed for place names except where they vary rather noticeably from the spellings in our sources: thus I read "Dehli" not "Delhi …”
- Royal Asiatic Society (1834). Journal of the Royal Asiatic Society of Great Britain & Ireland. Cambridge University Press. https://books.google.com/books?id=mtosAAAAIAAJ. "۔۔۔ also Dehli or Dilli, not Delhi.۔۔".
- Karamchandani, L.T (1968). India, the beautiful. Sita Publication. https://books.google.com/books?id=_sHWfveQGksC. "۔۔۔ According to available evidence the present Delhi, spelt in Hindustani as Dehli or Dilli, derived its name from King …".
- The National geographical journal of India, Volume 40. National Geographical Society of India. 1994. https://books.google.com/books?id=aqqAAAAAMAAJ. "۔۔۔ The name which remained the most popular is "Dilli" with variation in its pronunciation as Dilli, Dehli, or Delhi …".
- ↑ Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/ar at line 3438: attempt to call field 'set_selected_modules' (a nil value).
- ↑ Asher, Catherine B [2000] (2000). "Chapter 9:Delhi walled: Changing Boundaries", in James D. Tracy: City Walls. Cambridge University Press, 247–281. ISBN 978-0-521-65221-6. Retrieved on 1 نومبر 2008.
- ↑ Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/ar at line 3438: attempt to call field 'set_selected_modules' (a nil value).
- ↑ Bakshi, S.R. [2002] (1995). Delhi Through Ages. Whispering Eye Bangdat, 2. ISBN 978-81-7488-138-0.
- ↑ ۲۰.۰ ۲۰.۱ Smith, George (1882). The Geography of British India, Political & Physical. J. Murray, 216–217. Retrieved on 1 نومبر 2008.
- ↑ Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/ar at line 3438: attempt to call field 'set_selected_modules' (a nil value).
- ↑ Delhi City معجم سلطانی ہند، 1909, v. 11, p. 236.۔
- ↑ A Dictionary of Urdu، Classical Hindi, and English Archived 2013-10-07 at the وے بیک مشین۔ Dsal.uchicago.edu. Retrieved 24 اکتوبر 2011.
- ↑ Cohen, Richard J. (اکتوبر–دسمبر 1989). "An Early Attestation of the Toponym Dhilli". Journal of the American Oriental Society 109 (4): 513–519. doi: .
- ↑ Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/ar at line 3438: attempt to call field 'set_selected_modules' (a nil value).
- ↑ http://delhiplanning.nic.in/Economic%20Survey/ES%202005-06/Chpt/1.pdf
- ↑ (14 اگست 2006) Urbanization and social change: a ۔۔۔ – Google Books. Books.google.com. Retrieved on 11 مارچ 2011.
- ↑ Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/ar at line 3438: attempt to call field 'set_selected_modules' (a nil value).
- ↑ "Lok Sabha constituencies get a new profile". The Hindu (Chennai, India). 7 ستمبر 2006. https://web.archive.org/web/20181225121625/https://www.thehindu.com/todays-paper/tp-national/tp-newdelhi/lok-sabha-constituencies-get-a-new-profile/article3071913.ece. Retrieved on 19 دسمبر 2006.
- ↑ Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/ar at line 3438: attempt to call field 'set_selected_modules' (a nil value).
- ↑ "Arvind Kejriwal to be Delhi Chief Minister, swearing-in at Ramleela Maidan". timesofindia-economictimes. 23 دسمبر 2013. http://articles.economictimes.indiatimes.com/2013-12-23/news/45510175_1_aap-arvind-kejriwal-aam-aadmi-party. Retrieved on 28 جولائی 2015.
- ↑ Mohammad Ali; Vishal Kant; Sowmiya Ashok (14 فروری 2014). "Arvind Kejriwal quits over Jan Lokpal". The Hindu (Chennai, India). https://web.archive.org/web/20181225121547/https://www.thehindu.com/news/cities/Delhi/arvind-kejriwal-quits-over-jan-lokpal/article5688528.ece. Retrieved on 28 جولائی 2015.
- ↑ "President's rule imposed in Delhi". The Times of India. https://web.archive.org/web/20181225121635/https://timesofindia.indiatimes.com/city/delhi/Presidents-rule-imposed-in-Delhi/articleshow/30558345.cms. Retrieved on 28 جولائی 2015.
- ↑ Niharika Mandhana (10 فروری 2015). "Upstart Party Wins India State Elections – WSJ". WSJ. https://web.archive.org/web/20181225121645/https://www.wsj.com/articles/delhi-elections-aam-aadmi-party-sweeps-to-victory-1423535589. Retrieved on 28 جولائی 2015.
- ↑ Delhi: Old, new, sleek and rambunctious too – The Salt Lake Tribune
- ↑ Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/ar at line 3438: attempt to call field 'set_selected_modules' (a nil value).
- ↑ Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/ar at line 3438: attempt to call field 'set_selected_modules' (a nil value).
- ↑ ۳۸.۰ ۳۸.۱ Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/ar at line 3438: attempt to call field 'set_selected_modules' (a nil value).
- ↑ Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/ar at line 3438: attempt to call field 'set_selected_modules' (a nil value).
- ↑ "Delhi hot favourite retail destination in India – Corporate Trends – News By Company -News". The Economic Times. https://web.archive.org/web/20181225121638/https://economictimes.indiatimes.com/News/News_By_Industry/Services/Hotels__Restaurants/Delhi_Indias_hot_favourite_retail_destination/rssarticleshow/2983387.cms%20. Retrieved on 3 نومبر 2008.Archived 7 اکتوبر 2013 at the وے بیک مشین
- ↑ D. MURALEEDHARAN (1 نومبر 2014). MODERN BANKING: THEORY AND PRACTICE. PHI Learning Pvt. Ltd., 106–. ISBN 978-81-203-5032-8.
- ↑ http://dtc.nic.in/ccharter.htm
- ↑ http://delhiplanning.nic.in/Economic%20Survey/ES%202005-06/Chpt/12.pdf
- ↑ اندرا گاندھی انٹرنیشنل ایرپورٹ
- ↑ Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/ar at line 3438: attempt to call field 'set_selected_modules' (a nil value).
- ↑ Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/ar at line 3438: attempt to call field 'set_selected_modules' (a nil value).
- ↑ ۴۷.۰ ۴۷.۱ Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/ar at line 3438: attempt to call field 'set_selected_modules' (a nil value).
- ↑ Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/ar at line 3438: attempt to call field 'set_selected_modules' (a nil value).
- ↑ 'Half of Delhi’s population lives in slums' | Delhi News – Times of India
- ↑ 52 per cent of Delhi lives in slums without basic services – The Hindu
- ↑ Delhi: Slum shame | The Indian Express
- ↑ 'Promote lesser-known monuments of Delhi' | Delhi News – Times of India
- ↑ List of Ancient Monuments and Archaeological Sites and Remains of Delhi – Archaeological Survey of India
- ↑ India – UNESCO World Heritage Centre
- ↑ Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/ar at line 3438: attempt to call field 'set_selected_modules' (a nil value).
- ↑ http://www.thehindubusinessline.com/2002/01/28/stories/2002012800060800.htm
- ↑ Sunil Sethi: Why Delhi is India's Book Capital | Business Standard Column
- ↑ http://timesofindia.indiatimes.com/toierrorfound.cms?url=http://timesofindia.indiatimes.com/articleshow/2060348.cms
- ↑ India Today Conclave 2008 – Leadership for the 21st Century
- ↑ ۶۰.۰ ۶۰.۱ Swamy, M.R.Narayan (2006). New Delhi. Marshall Cavendish, 14–17. ISBN 978-981-232-996-7. Retrieved on 23 جون 2012.
- ↑ ۶۱.۰ ۶۱.۱ ۶۱.۲ Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/ar at line 3438: attempt to call field 'set_selected_modules' (a nil value).
- ↑ Duncan, Fiona (6 مارچ 2011). "Delhi, India: hotels, restaurants and transport". روزنامہ ٹیلی گراف (London). https://web.archive.org/web/20181225121651/https://www.telegraph.co.uk/travel/citybreaks/8362383/Delhi-India-hotels-restaurants-and-transport.html. Retrieved on 23 جون 2012.
- ↑ (2008) Rajasthan, Delhi and Agra, second, Footscray, Vic.: Lonely Planet, 20–31. سانچہ:ASIN. ISBN 978-1-74104-690-8.
- ↑ "Why developers charge a premium for upper storeys in Delhi/NCR region". Economic Times. 5 اگست 2011. http://articles.economictimes.indiatimes.com/2011-08-05/news/29855331_1_floor-psf-delhiites. Retrieved on 30 مئی 2012.
- ↑ John Murray (1924). A handbook for travellers in India, Burma and Ceylon. J. Murray, 1924. https://books.google.com/books?id=0kEKAQAAIAAJ. "۔۔۔ "Dilli hanoz dur ast" ("Delhi is still far off")— has passed into the currency of a proverb …".
- ↑ ۶۶.۰ ۶۶.۱ S. W. Fallon; Dihlavi Fakir Chand (1886). A dictionary of Hindustani proverbs. Printed at the Medical hall press, 1886. https://books.google.com/books?id=hh8UAAAAYAAJ. "۔۔۔ Abhi Dilli dur hai …".
- ↑ India today, Volume 31, Issues 13–25. Thomson Living Media India Ltd.، 2006. 2006. https://books.google.com/books?id=iWlDAAAAYAAJ. "۔۔۔ As the saying in Hindustani goes: "Dilli dilwalon ki (Delhi belongs to those with a heart)"۔ So shed your inhibitions and try out your hand …".
- ↑ Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/ar at line 3438: attempt to call field 'set_selected_modules' (a nil value).
- ↑ Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/ar at line 3438: attempt to call field 'set_selected_modules' (a nil value).
- ↑ Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/ar at line 3438: attempt to call field 'set_selected_modules' (a nil value).
- ↑ Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/ar at line 3438: attempt to call field 'set_selected_modules' (a nil value).
- ↑ Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/ar at line 3438: attempt to call field 'set_selected_modules' (a nil value).
- ↑ Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/ar at line 3438: attempt to call field 'set_selected_modules' (a nil value).
- ↑ Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/ar at line 3438: attempt to call field 'set_selected_modules' (a nil value).
- ↑ Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/ar at line 3438: attempt to call field 'set_selected_modules' (a nil value).
- ↑ Monsoon reaches Delhi two days ahead of schedule – ECONOMY – Business Line
- ↑ Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/ar at line 3438: attempt to call field 'set_selected_modules' (a nil value).
- ↑ Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/ar at line 3438: attempt to call field 'set_selected_modules' (a nil value).
- ↑ "Delhi is most polluted city in world, Beijing much better: WHO study". Hindustan Times. https://web.archive.org/web/20181225121632/https://www.hindustantimes.com/archive-news/. Retrieved on 8 مئی 2014.
- ↑ Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/ar at line 3438: attempt to call field 'set_selected_modules' (a nil value).
- ↑ ۸۱.۰ ۸۱.۱ "Delhi's Air Has Become a Lethal Hazard and Nobody Seems to Know What to Do About It". Time magazine. 10 فروری 2014. https://web.archive.org/web/20181225121628/http://time.com/6061/delhis-air-has-become-a-lethal-hazard-and-nobody-seems-to-know-what-to-do-about-it/. Retrieved on 10 فروری 2014.
- ↑ Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/ar at line 3438: attempt to call field 'set_selected_modules' (a nil value).
- ↑ "A Delhi particular". The Economist. 6 نومبر 2012. https://web.archive.org/web/20190106045125/https://www.economist.com/banyan/2012/11/06/a-delhi-particular. Retrieved on 6 نومبر 2012.
- ↑ "How Crop Burning Affects Delhi's Air". Wall Street Journal. 15 فروری 2014. https://web.archive.org/web/20181225121655/https://blogs.wsj.com/indiarealtime/2014/02/15/how-crop-burning-affects-delhis-air-pollution/%20/. Retrieved on 15 فروری 2014.
- ↑ HARRIS, GARDINER (25 جنوری 2014). "Beijing's Bad Air Would Be Step Up for Smoggy Delhi". نیو یارک ٹائمز. https://web.archive.org/web/20181225121606/https://www.nytimes.com/2014/01/26/world/asia/beijings-air-would-be-step-up-for-smoggy-delhi.html?emc=edit_tnt_20140126&tntemail0=y%20. Retrieved on 27 جنوری 2014.
- ↑ BEARAK, MAX (7 فروری 2014). "Desperate for Clean Air, Delhi Residents Experiment with Solutions". نیو یارک ٹائمز. https://web.archive.org/web/20181225121718/https://india.blogs.nytimes.com/2014/02/07/desperate-for-clean-air-delhi-residents-experiment-with-solutions/?emc=edit_tnt_20140208&tntemail0=y%20. Retrieved on 8 فروری 2014.
- ↑ Madison Park (8 مئی 2014). "Top 20 most polluted cities in the world". CNN. https://web.archive.org/web/20181225121543/http://www.cnn.com/2014/05/08/world/asia/india-pollution-who/index.html%20.
- ↑ Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/ar at line 3438: attempt to call field 'set_selected_modules' (a nil value).
- ↑ Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/ar at line 3438: attempt to call field 'set_selected_modules' (a nil value).
- ↑ "Delhi blanketed in thick smog, transport disrupted". Reuters. 18 دسمبر 2013. https://web.archive.org/web/20181225121605/https://in.reuters.com/article/2013/12/18/india-delhi-winter-smog-idINDEE9BH0D420131218%20. Retrieved on 18 دسمبر 2013.
- ↑ جنوری days getting colder, tied to rise in pollution، Times of India, 27 جنوری 2014
- ↑ Delhi to London, it’s a sister act | News – Times of India
وکیمیڈیا کامنز چ مورتاں: دلی |
سانچہ:قومی راجگڑھ علاقہ دہلی سانچہ:دہلی دے نواحی علاقے سانچہ:دہلی سانچہ:عظیم ام البلاد سانچہ:بھارت دیjF ریاستjں سانچہ:لسٹ ایشیائی راجگڑھ بلحاظ خطہ سانچہ:دنیا دے سب توں زیادہ آبادی والے شہری علاقہ جات سانچہ:دولت مشترکہ کھیلاں دے میزبان شہر سانچہ:بھارت دی مساجد
آگرا · الہ آباد · اعظم گڑھ · علی گڑھ · بدایوں · باغپت · بریلی · بہرائچ · بلیا · بلرام پور · باندا · بارابنکی · بستی · بجنور · بلند شہر · چتراکوٹ · چندولی · دیوریا · ایٹا · اٹاوہ · فیض آباد · فرخ آباد · فیروز آباد · فتح پور · غازی آباد · لکھنئو · گونڈا · گورکھپور · ہمیرپور · جونپور · جھانسی · کنوج · کانپور · مہوبا · متھرا · میرٹھ · مرزاپور · مراد آباد · مظفرنگر · نوئیڈا · رائے بریلی · سہارن پور · رامپور · شاہ جہاں پور · وارانسی · حیدرآباد · ممبئی · کلکتا · نویں دہلی · چنائی · بنگلور · جے پور · بھوپال · پٹنا · جبل پور · اجمیر · گڑگاؤں · فرید آباد · احمد آباد · اورنگ آباد ·
ایشیائی دیساں دے راجگڑھ خطے دے حساب نال | |
---|---|
چڑھدا ایشیا |
ٹوکیو • بیجنگ • پیانگ یانگ • سیول • منیلا • تائے پی • اولان باتور |
دکھنی ایشیا | |
وشکارلا ایشیا | |
دکھن چڑھدا ایشیا |
بنکاک • جکارتہ • کوالالمپور • سنگاپور • ہنوئی • رنگون • نوم پنہہ • وینتیان • بندر سری بیگوان • ڈلی |
لہندا ایشیا | |