برطانوی ایسٹ انڈیا کمپنی
عوامی | |
صنعت | بین الاقوامی تجارت |
قسمت | تحلیل |
کالعدم | 1 جون 1874 |
صدرمقام | لندن، انگلستان |
{{{increase}}} |
ایسٹ انڈیا کمپنی سلطنت برطانیہ دی مشرقی ملکاں نال تجارت کرن والی کپمنی سی ۔ 1600ء چ ملکہ الزبتھ اول دے عہد چ اسنوں ہندستان نال تجارت کرن دا پروانہ ملیا ۔ 1613ء چ اسنے سورت دے مقام تے پہلی تجارتی کوٹھی قائم کیتی اس زمانے اس دی زیادہ تر تجارت جاوا تے سماٹرا وغیرہ نال سی ۔
1868 چ کمپنی تے برطانیہ نے مل مار لیا۔ ایدا چاء دے کاروبار چلدا ریا۔
ایسٹ انڈیا کمپنی برطانیہ دی اک وپاری کمپنی سی جسدا مکھ مقصد پوربی دیساں نال وپار کرنا سی پر ایہہ بعد وچ مکھ طور تے برصغیر نال وپار کرن لگی۔
ایہہ مکھ طور تے کپاہ، لون، چاہ، کوفی، افیم اتے سلک دا وپار کردی سی۔ ایسٹ انڈیا کمپنی دی شروعات 1600 وچ ہوئی سی ۔ اس کمپنی نے 17ویاں اتے 18ویاں صدی وچ پوری دنیا دے بزنیس اتے راج کیتا ایسٹ انڈیا کمپنی نوں ممبئی دے صنعت کار سنجیو میہتا نے 2015 خرید لیا۔[۱] ایسٹ انڈیا کمپنی 1757 وچ بھارت پہنچی سی اتے ہولی ہولی اپنی ونڈو تے راج کرو دی پالیسی دے ذریعے اس نے پورے بھارت اُتے قبضہ کر لیا سی۔ ایسٹ انڈیا کمپنی نے سبھ تو پہلا بھارت وچ چاء ویچن دا کم ہی وڈا کِتہ سی ۔
تشکیل
سودھوبرطانوی ایسٹ انڈیا کمپنی یا برٹش ایسٹ انڈیا کمپنی یا برطانوی شرق الہند کمپنی جسنوں انگریزی (British East India Company) کہیا جاندا اے، جزائر شرق الہند وچ کاروباری مواقع دی تلاش دے لئی تشکیل دتا گیا اک تجارتی ادارہ سی پر بعد ازاں اس نے برصغیر وچ کاروبار اُتے نظراں مرکوز کر لیاں تے ایتھے برطانیہ دے قبضے دی راہ ہموار کيتی۔ 1857ء دی جنگ آزادی تک ہندوستان وچ کمپنی دا راج سی ۔ اس دے بعد ہندوستان براہ راست تاج برطانیہ دے زیر نگیں آ گیا۔
برطانوی ایسٹ انڈیا کمپنی نوں 1600ء وچ ملکہ الزبتھ اول دے عہد وچ ہندوستان توں تجارت دا پروانہ ملیا۔ 1613ء وچ اس نے سورت دے مقام اُتے پہلی کوٹھی قائم کيتی اس زمانے وچ اوہدی تجارت زیادہ تر جاوا تے سماٹرا وغیرہ نال سی۔ جتھے توں مصالحہ جات برآمد کرکے یورپ وچ بھاری داماں ویچیا جاندا سی ۔ 1623ء وچ جدوں ولندیزیاں نے انگریزاں نوں جزائر شرق الہند توں کڈ باہر کیتا تو ایسٹ انڈیا کمپنی نے اپنی تمام تر توجہ ہندوستان اُتے مرکوز کر دتی۔ 1662ء وچ بمبئی وی اس دے حلقہ اثر وچ آ گیا۔ تے کچھ عرصہ بعد شہر اک اہم تجارتی بندرگاہ بن گیا۔ 1689ء وچ کمپنی نے علاقائی تسخیر وی شروع کردتی جس دے باعث بالآخر ہندوستان وچ برطانوی طاقت نوں سربلندی حاصل ہوئی۔ 1858ء وچ ایہ کمپنی ختم کردتی گئی تے اس دے تمام اختیارات تاج برطانیہ نے اپنے ہتھ وچ لے لئے۔ پر 1874ء تک کچھ اختیارات کمپنی دے ہتھ وچ رہے۔
ڈچ ایسٹ انڈیا کمپنی 1602ء وچ بنی سی مگر برطانوی ایسٹ انڈیا کمپنی توں زیادہ وڈی ثابت ہوئی۔ ڈچ ایسٹ انڈیا کمپنی دے پاس 4785 بحری جہاز سن جدوں کہ برطانوی ایسٹ انڈیا کمپنی دے کول 2690 جہاز سن ۔[۲]
انگلش ایسٹ انڈیا کمپنی دنیا دی پہلی لمٹڈ کمپنی سی۔ اس دے 125 شیئر ہولڈرز سن تے ایہ 72000 پاونڈ دے سرمائے توں شروع کيتی گئی سی۔[۳]
2010ء وچ ایسٹ انڈیا کمپنی نوں ہندوستانی نژاد برطانوی کاروباری شخصیت سنجیو مہتا نے خرید لیا۔[۴]
ایسٹ انڈیا کمپنی کداں بنی | |
---|---|
ملک | سال |
برطانیہ | 1600ء |
ہالینڈ (ڈچ) | 1602ء |
ڈنمارک | 1616ء |
فرانس | 1664ء |
کمپنی دی تشکیل دا مقصد
سودھوایسٹ انڈیا کمپنی دا مقصد برصغیر وچ صرف تے صرف تجارت کرنا سی۔لیکن برصغیر دے حالات اس قدر نا خوشگوار تے نازک سن کہ کمپنی نوں سیاست وچ عمل دخل کرنا پيا۔ایہ اوہ لفظاں نيں جنھاں برطانیہ دے تریخ دان اکثر اپنی کتاباں وچ دہراندے نيں۔اس نظریے دے بر عکس ہندوستان دے مورخ اس گل توں ذرا متفق نئيں ۔ان دا کہنا اے کہ اگرچہ ہندوستان دے سیاسی حالات اورنگزیب عالمگیر دے بعد کافی خراب سن مگر معاشی طورپر برصغیر حالے وی مضبوط سی، کمپنی ابتدا ہی توں سیاسی عزائم رکھدی سی۔
معروف تریخ دان ڈاکٹر مبارک علی نے اپنی کتاب”تریخ کيتا کہندی اے “ماں تے ہندوستان دے نامور مورخ رام کرشن مکر جی نے اپنی تحریر”ایسٹ انڈیا کمپنی دا عروج تے زوال“ وچ اس معاملے اُتے وڈی وضاحت توں لکھیا اے ۔بہر حال اس گل توں پوری دنیا ہی اتفاق کردی اے کہ ایسٹ انڈیا کمپنی دے ابتدا ہی توں سیاسی عزائم رہے۔ابتدا وچ پرتگیزی تاجراں دی وجہ توں کمپنی نوں شدید حالات دا سامنا کرنا پيا۔ان دناں پرتگیزی تاجراں دا غلبہ قائم سی۔کمپنی وڈے تحائف تے شدید خوشامد دے بعد بادشاہ توں مراعات حاصل کرنے وچ کامیاب ہوئے گئی۔کمپنی دی سرمایہ داری دی بنیاد مرکشائل سرمایہ داری اُتے سی۔اس نظام وچ سرمایہ داری کاتعلق پیداوار توں بالکل نئيں ہُندا۔مثلاََ ایسٹ انڈیا کمپنی جو چیز خریدتی تاں اوہ اس دا معاوضہ چاندی دی صورت وچ ادا کردی ۔ایہ چاندی کمپنی غلاماں نوں جزیرے ، سپین تے امریکا وچ بیچ کر حاصل کردی سی۔
کمپنی بنیادی طور اُتے تن چیزاں (نیل، کپڑا تے مصالحہ جات )کی غرض توں برصغیر آئی سی۔ان دناں کپڑا رنگنے دے لئی نیل نوں استعمال کيتا جاندا سی تے برطانیہ دے پاس نیل نئيں سی اوہ نیل نوں گڈاں وچ لاد کر لاہور توں اپنے جہازاں تک لے جاندے تے اوتھے توں فیر برطانیہ۔اس سفر دے دوران اکثر کمپنی دا مال مقامی ڈاکاں پرت لیندے مگر ایداں دے واقعات ہر روز پیش نہ آندے۔کمپنی نے بندوق ڈاکو¿اں دے کندھے اُتے رکھ دے چلائی۔
بادشاہ توں عرض کيتی کہ رستے وچ انہاں نوں پرت لیا جاندا اے لہذا انہاں نوں بر صغیر وچ تجارتی کوٹھیاں بنانے دی اجازت دتی جائے۔اس دور وچ پرتگیزی تاجراں دا چونکہ اک دبدبہ سی سو اوہ لوکاں نوں زبر دستی اپنے مذہب وچ شامل کرنے دیاں کوششاں کردے سن ، بادشاہ انہاں توں چھٹکارا چاہندے سن لہذا کمپنی نوں اجازت دے دی۔ایہ کمپنی دے لئی سب توں زیادہ فائدہ ثابت ہويا۔کمپنی نے اپنی تجارتی کوٹھیاں بناواں جو بعد وچ فیکٹری دے ناں توں مشہور ہوئیاں۔ان فیکٹریاں دے دو مقاصد سن ۔پہلا ایہ کہ جو کوئی وی مال لے کے آندا اسنوں انہاں فیکٹریاں وچ سٹور کيتا جاندا تے دوسرا ایہ کہ جدوں کوئی ڈاکو انہاں اُتے حملہ کردے تویہ انہاں فیکٹریاں وچ آ کے پناہ لے لیندے۔کمپنی نے اپنی حفاظت دے لئی برطانوی فوج آہستہ آہستہ برصغیر وچ جمع کیتی۔ان دی فیکٹریاں دے باہر انہاں دے اپنے فوجیوںن دی تعیناتی کيتی جاندی اس طرح ا وڈی سیاست دے نال برطانوی فوج بر صغیر وچ داخل ہوئی۔
جداں جداں کمپنیاں نوں عروج حاصل ہويا کمپنیاں نے اشیاءکے ٹیکسز ودھیا دئیے تے خوب پیسہ سمیٹا۔ پلاسی دی جنگ دے بعد برطانیہ وچ صنعتی انقلاب اپنے عروج نوں پہنچیا ۔کمپنی دے مکمل سیاسی اقتدار دے بعد کمپنی نے برصغیر دے کاریگراں توں ااپنی مرضی دا مال تیار کروایا جس دی برطانوی منڈی وچ منگ ہُندی۔یاں برطانوی صنعت کاری نوں تاں فروغ ملیا مگر ہندوستانی صنعت اک لمبے عرصے تک ٹھنڈی ہوئے گئی۔
اس دا نتیجہ ایہ ہويا کہ برطانیہ وچ خوشحالی نوں ہور چار چاند لگ گئے جدوں کہ ہندوستان وچ غربت نے اپنے گزشتہ تمام ریکارڈ توڑ ڈالے۔چاں کہ برطانیہ بر صغیر وچ کھلی تجارت کرنے دا خواہشمند سی لہذا ۷۱۸۱ءماں اک چارٹر دے ذریعے کمپنی دی اجارہ داری ہندوستانی تجارت توں ختم کر دتی گئی تے ایويں مکمل طور اُتے برطانوی راج قائم ہو گیا۔
اقتباست
سودھوایسٹ انڈیا کمپنی اگرچہ اک تجارتی کمپنی سی مگر ڈھائی لکھ سپاہیاں دی ذاتی فوج رکھدی سی۔ جتھے تجارت توں منافع ممکن نہ ہُندا اوتھے فوج اسنوں ممکن بنا دیندتی۔
1757ء وچ جنگ پلاسی دا واقعہ پیش آیا جس وچ انگریزاں نوں کامیابی حاصل ہوئی، جس دے بعد بنگال دے چوویہہ(24) پرگنیاں اُتے انگریزاں دا کنٹرول ہو گیا۔ مغلیہ سلطنت دے زوال دے نتیجے وچ 1765ء وچ لارڈ کلائیو مغل بادشاہ شاہ عالم ثانی توں مشرقی صوبےآں بنگال،بہار تے اڑیسہ دی دیوانی (ٹیکس وصول کرنے تے عوام نوں کنٹرول کرنے دے حقوق) چھبیس لکھ روپے سالانہ دے عوض حاصل کرنے وچ کامیاب ہو گیا۔ دیوانی حاصل کرنے دے بعد، انگریزاں نے رفتہ رفتہ اپنے پیر پھیلانے شروع کر دتے تے انہاں مہاراجیاں اُتے وی تسلط حاصل کر ليا جو مغلیہ سلطنت دے زوال توں فائدہ اٹھاندے ہوئے، اپنے اپنے صوبےآں دی خود مختیاری دا اعلان کرچکے سن ۔ انہاں وچوں چند مہاراجے ہندو سن جو دوسری مغربی طاقتاں دی مدد نال مغل شہنشاہ دے خلاف بغاوت کرچکے سن ۔ انہاں دے خلاف، کامیاب فوجی کارروائی کردے ہوئے انگریزاں نوں ملک دے اک وڈے حصے اُتے کنٹرول حاصل ہو گیا۔[۵]
شیخ دین محمد جو ایسٹ انڈیا کمپنی دا ملازم سی اپنے سفر نامے وچ لکھدا اے کہ (سن 1772ء وچ ) جدوں ساڈی افواج اگے ودھ رہیاں سن تو سانوں بہت سارے ہندو زائرین نظر آئے جو سیتا کُنڈ جا رہے سن ۔ 15 دناں وچ اسيں منگیر توں بھاگلپور (بہار) پہنچ گئے۔ شہر توں باہر اسيں کیمپ لگیا لیا۔ ایہ شہر صنعتی اعتبار توں اہم سی تے اوہدی اک فوج وی سی تاکہ اپنی تجارت نوں تحفظ دے سکے۔ ایتھے اسيں چار پنج دن ٹھہرے۔ سانوں پتہ چلا کہ ایسٹ انڈیا کمپنی دا کیپٹن بروک جو سپاہیاں دی پنج کمپنیاں دا سربراہ سی اوہ وی قریب ہی ٹھہرا ہويا اے۔ اسنوں کدی کبھار پہاڑی قبائلیاں دا سامنا کرنا پیندا اے۔ ایہ پہاڑی لوگ بھاگلپور تے راج محل دے درمیانی پہاڑاں اُتے رہندے سن تے اوتھے توں گزرنے والےآں نوں تنگ کردے سن ۔ کیپٹن بروک نے انہاں دی اک وڈی تعداد نوں پھڑ لیا تے انہاں نوں عبرت دا نمونہ بنا دتا۔ کچھ لوگاں نوں سر عام بے تحاشا کوڑے مارے گئے تے کچھ مردُوداں نوں پھانسی اُتے اس طرح لٹکایا گیا کہ پہاڑاں اُتوں واضح نظر آئے تاکہ انہاں دے ساتھیاں دے دلاں وچ دہشت بیٹھ جائے۔
ایتھے توں اسيں اگے ودھے تے اسيں دیکھیا کہ انہاں پہاڑیاں دیاں لاشاں نمایاں جگہاں اُتے ہر آدھے میل دے فاصلے اُتے لٹکیاں ہوئیاں نيں۔ اسيں سکلی گڑھی تے تلیا گڑھی توں گزر کے راج محل پہنچے جتھے اسيں کچھ دن ٹھہرے۔ ساڈی فوج بہت وڈی سی مگر عقب وچ تاجراں اُتے کچھ دوسرے پہاڑیاں نے حملہ کر دتا۔ ساڈے محافظاں نے انہاں دا پیچھا کیتا، کئیاں نوں مار دتا تے تیس چالیس پہاڑی لوگاں نوں پھڑ لیا۔ اگلی صبح جدوں شہر دے لوگ معمول دے مطابق ہاتھی گھوڑےآں تے بیلاں دا چارہ لینے تے جلانے دی لکڑی خریدنے پہاڑیاں دے پاس گئے تو پہاڑیاں نے انہاں اُتے حملہ کر دتا۔ ست اٹھ شہری مارے گئے۔ پہاڑی اپنے نال تن ہاتھی کئی اونٹھ گھوڑے تے بیل وی لے گئے۔ ساڈی بندوق بردار فوجاں نے جوابی کارروائی وچ بوہت سارے پہاڑیاں نوں مار دتا جو تیرکمان تے تلواراں نال لڑ رہے سن تے دو سو پہاڑیاں نوں گرفتار کر ليا۔ انہاں دی تلوار دا وزن 15 پاونڈ ہُندا سی جو ہن ساڈی فتح دی ٹرافی بن چکیاں سن۔
کرنل گرانٹ دے حکم اُتے انہاں پہاڑیاں اُتے شدید تشدد کیتا گیا۔ کچھ دے نک کن کٹ دتے گئے۔ کچھ نوں پھانسی دے دتی گئی۔ اس دے بعد اسيں کلکتہ دی طرف اپنا مارچ جاری رکھیا۔[۶]
جون 1757ء وچ پلاسی دی جنگ وچ نواب سراج الدولہ (جو فرانس دا اتحادی سی) نوں شکست دینے دے بعد کمپنی دے اعلیٰ ترین افسران نے بنگال وچ یکے بعد دیگرے کئی نواب مقرر کیتے تے ہر اک توں رشوت لے کے 26 لکھ پاونڈ بٹور لئے۔
ایسٹ انڈیا کمپنی دیاں فوجاں اکثر مقامی حکمراناں نوں اجرت دے عوض فوجی خدمات فراہم کردیاں سن۔ لیکن انہاں فوجی اخراجات توں مقامی حکمران جلد ہی کنگال ہو جاندے سن تے اپنی حکمرانی کھو بیٹھتے سن (جداں اودھ)۔ اس طرح ایسٹ انڈیا کمپنی دی سلطنت وسیع ہُندی چلی گئی۔[۷]
بنگال دے قحط (1769ء - 1770ء) نے کمپنی دے افسران نوں امیر بننے دا بھر پور موقع فراہم کیتا۔ چاول جو اک روپے وچ 120 سیر ملدا سی ہن اک روپے وچ صرف تن سیر ملنے لگیا۔ اک جونیئر افسر نے اس طرح 60,000 پاونڈ منافع کمایا۔ Cornelius Wallard دے مطابق ہندوستان وچ پچھلے دو ہزار سالاں وچ 17 دفعہ قحط پيا سی ۔ مگر ایسٹ انڈیا کمپنی دے 120 سالہ دور وچ 34 دفعہ قحط پيا۔ مغلاں دے دور حکومت وچ قحط دے زمانے وچ لگان (ٹیکس) کم کر دتا جاندا سی مگر ایسٹ انڈیا کمپنی نے قحط دے زمانے وچ لگان ودھا دتا۔
وارن ہیسٹنگز دے مطابق لگ بھگ اک کروڑ افراد بھکھ نال مر گئے جو کل آبادی دا اک تہائی سن ۔ لوگ روٹی دی خاطر اپنے بچے بیچنے لگے سن ۔[۸]
برطانیہ دے ہاوس آف کامنز نے 1813ء وچ Thomas Munroe (جسنوں 1820ء وچ مدراس دا گورنر بنایا گیا) توں جاننا چاہیا کہ آخر صنعتی انقلاب دے بعد برطانیہ دے بنے ہوئے کپڑے ہندوستان وچ کیوں نئيں بک رہے تو اس نے جواب دتا کہ ہندوستانی کپڑے کدرے زیادہ بہتر کوالٹی دے ہُندے نيں۔ اس نے ہور کہیا کہ میں اک ہندوستانی شال ست سال توں استعمال کر رہیا ہاں مگر اوہ اج وی نويں جیسی اے۔ جے کوئی مینوں یورپ دی بنی شال تحفے وچ وی دے تو وچ اسنوں استعمال نئيں کراں گا۔[۹][۱۰]
اس دے بعد ایسی ظالمانہ پالیسیاں اپنائی گئياں کہ برطانیہ دی ایکسپورٹ جو 1815ء وچ 25 لکھ پاونڈ سی اوہ 1822ء تک 48 لکھ پاونڈ ہو گئی۔[۱۱]
برطانیہ وچ بنے کپڑے نوں ہندوستان وچ مقبول بنانے دے لئی ہندوستان دی کپڑے دی صدیاں پرانی صنعت نوں وڈی بے رحمی توں تباہ کیتا گیا۔ جے کوئی جولاہا کپڑے بیچدا ہويا نظر آ جاندا تو اس دے ہتھ دا انگوٹھا کٹ دتا جاندا سی تاکہ اوہ زندگی بھر کپڑا نہ بن سکے۔ کساناں دی آمدنی اُتے ٹیکس 66 فیصد کر دتا گیا جو مغل دور وچ 40 فیصد سی ۔ روز مرہ استعمال دی عام اشیاء اُتے وی ٹیکس عائد کیتے گئے جنہاں وچ نمک وی شامل سی ۔ اس توں نمک دی کھپت ادھی ہو گئی۔ نمک کم استعمال کرنے دی وجہ توں غریب لوگاں دی صحت سخت متاثر ہوئی تے ہیضے تے لو لگنے دی وجہ توں ہونے والیاں موتاں وچ وڈا اضافہ ہويا۔
- The "moneyocracy" shut out India's finished textiles from British markets, and the "millocracy" flooded India with products of Britain's power looms. "British steam and science uprooted, over the whole surface of Hindustan, the union between agriculture and manufacturing industry." [۱۲]
ایسٹ انڈیا کمپنی دے اک ڈائریکٹر ہنری جارج ٹکر نے 1823ء وچ لکھیا کہ اس طرح ہندوستان نوں اک صنعتی ملک دی حیثیت توں گرا کے اک زراعتی ملک بنا دتا گیا اے۔ (تاکہ انگلستان دا مال ہندوستان وچ ویچیا جا سکے)
- India is thus reduced from the state of manufacturing to that of an agricultural country. (Memorials of the Indian Govt. being a selection from the papers of Henry St. George Tucker London, 1853 Page 494) [۱۳]
1814ء توں 1835ء تک برطانیہ دے بنے کپڑے دی ہندوستان وچ فروخت وچ 51 گنا اضافہ ہويا جدوں کہ ہندوستان توں برطانیہ آنے والی درآمدات صرف چوتھائی رہ گئياں۔ اس دوران ڈھاکہ جو کپڑا سازی دا وڈا مرکز سی اوہدی آبادی دیڑھ لکھ توں ڈگ کے صرف ویہہ ہزار رہ گئی۔ گورنر جنرل ویلیم بنٹنک نے 1834ء وچ اپنی رپورٹ وچ لکھیا کہ معاشیات دی تاریخ وچ ایسی بدترین صورت حال دی مثال نئيں ملدی۔ ہندوستانی جولاہیاں دی ہڈیاں توں ہندوستان دی زمین سفید ہو گئی اے۔[۱۴]
1771ء وچ کمپنی دے پاس صرف 187 یورپی سول افسران سن جو بنگال وچ تعینات سن تے تن کروڑ لوگاں اُتے حکومت کردے سن ۔ فوج وچ وی عموماً آدھے توں زیادہ لوگ ہندوستانی ہويا کردے سن ۔
1857ء دی جنگ آزادی وچ شکست دے بعد انگریزاں نے ہندوستانیاں نوں بے دریغ قتل کیتا۔ بے شمارپنڈ دیہات جلا دتے تے سارے دیہاتیاں نوں پھانسی دے دتی۔ اُس زمانے وچ ہندوستان وچ بینک نئيں ہُندے سن تے امیر لوگ اپنی دولت زمین وچ دفن کر دتا کردے سن ۔ انگریزاں نے امرا دی حویلیاں بارود توں اڑا دتیاں تے زمین کھدوا کے سارا سونا چاندی لٹ لیا۔
انگلینڈ وچ نويں فوجی بھرتی دے لئی ہمیشہ دی طرح اس جنگ نوں وی مذہب دا روپ دتا گیا۔ معظم پادری نے اپنے وعظ وچ کہیا کہ اسيں توکافراں نوں مسیحت تے شائستگی جیسی نعمت دی پیشکش کیتی سی لیکن انہاں نے نہ صرف اسنوں ٹھکرا دتا بلکہ تشدد اُتے اتر آئے۔ ہن تلوار نیام توں کڈ لینی چاہیے تے انہاں توں ہزار گنا وڈا بدلہ لینا چاہیے۔[۱۵] لندن دے اخبار “دا ٹائم“ وچ مطالبہ کیتا گیا سی کہ اوتھے ہر درخت دی شاخ اُتے باغی دی لاش ہونی چاہیے۔ [۱۶] تے واقعی ایہی کیتا گیا۔ دہلی وچ کوئی درخت ایسا نہ سی جس توں کوئی لاش نہ لٹک رہی ہوئے۔ اک سال تک انہاں لاشاں نوں ہٹانے دی اجازت نہ سی۔ کانپور وچ اک برگد دے درخت توں 150 لاشاں لٹک رہی سن۔ [۱۷]
"انگریز مورخین نے عام طور اُتے برٹش افواج دے انہاں بہیمانہ مظالم نوں نظرا نداز کیتا اے۔ لیکن کچھ نے اس اُتے نفراں تے دکھ دا اظہار ضرور کیتا اے جو بدلے دے جذبے توں ہندوستانیاں اُتے کیتے گئے سن ۔ خود ہڈسن دا نام خون دا پیاسا پے گیا سی ۔ نیل اس گل اُتے فخر کیتا کردا سی کہ نام نہاد مقدماں دے نام اُتے اس نے سینکڑاں ہندوستانیاں نوں پھانسی دے تختے اُتے چڑھایا۔ الٰہ آباد دے آس پاس کوئی ایسا درخت نئيں بچا سی جس توں کسی ہندوستانی دی لاش نہ لٹکائی گئی ہوئے۔ ہو سکدا اے کہ انگریزاں نوں غصہ زیادہ آ گیا ہوئے۔ لیکن ایہی گل ہندوستانی وی اپنے بارے وچ کہیا کردے سن ۔ جے بوہت سارے ہندوستانیاں دی اس حرکت دا کوئی جواز نئيں پیش کیتا جاسکدا تو ایہی گل انگریزاں دے نال وی صادق آندی سی۔ مسلمان امرا نوں سور دی کھالاں وچ زندہ سی دیاجاندا۔ تے فیر زبردستی انہاں دے گلے وچ سور دا گوشت ڈال دتا جاندا۔ ہندؤاں نوں لٹکتی تلواراں دے تلے گائے دا گوشت کھانے اُتے مجبور کیتا گیا۔ زخمی قیدیاں نوں زندہ جلا دتا گیا۔ انگریز سپاہی پنڈ وچ نکل جاندے تے پنڈ والےآں نوں پھڑ کے لاندے تے انہاں نوں اِنّی اذیت دیندے کہ آخر کار اوہ مرجاندے۔ کوئی وی ملک یاکوئی وی شخص اس قدر نفرت انگیز پُرتشدد کم نئيں کے سکدا۔ اس دے بعد وی اوہ اپنے نوں مہذب ہونے دا دعویٰ کردے۔ "[۱۸]
نک روبنس اپنی کتاب The Corporation that Changed the World وچ ایسٹ انڈیا کمپنی دے بارے وچ لکھدے نيں “اس کمپنی نے معیشت دی تاریخ بالکل بدل دتی۔ صدیاں توں دولت دا بہاو مغرب توں مشرق دی طرف سی ۔ روم دے عروج دے زمانے توں یورپ تجارت دے لئی ایشیا دا مرہون منت سی تے مسالا، کپڑے تے نفیس اشیاء دے بدلے سونا تے چاندی ادا کردا سی۔ انگلینڈ دے پاس ایسا کچھ نئيں سی جسنوں مشرق خریدنا پسند کردا۔ جنگ پلاسی توں پہلے تجارتی توازن سارے ملکاں دے خلاف تے بنگال دے حق وچ سی ۔ بنگال اوہ جگہ سی جتھے جا کے یورپ دا سونا چاندی گُم ہو جاندا سی تے جتھے توں یورپ دا سونا چاندی واپس آنے دے امکانات صفر سن ۔ 1773ء تک سونے چاندی دے بہاو دا رخ پلٹ چکيا سی۔ 1600ء وچ ہندوستان تے چین دی معیشت یورپ دی معیشت توں دوگنی سی۔ 1874ء وچ جدوں ایسٹ انڈیا کمپنی دا خاتمہ ہويا اس وقت یورپ دی معیشت ہندوستان تے چین دی معیشت دا دُگنا ہو چکی سی۔ اس کمپنی نے ساری دولت پرت کے انڈیا نوں ناقابل تلافی نقصان پہنچایا۔
اس کمپنی نے ہندوستان اُتے قبضہ جمانے دے لئی دو حربے استعمال کیتے۔ پہلا ایہ کہ فیصلہ کرنے والےآں نوں رشوت نال قابو کرو تے دوسرا ایہ کہ عوام نوں تقسیم کرو۔ (Divide and rule)
جنگ پلاسی وچ فتح حاصل ہونے توں ایسٹ انڈیا کمپنی نوں 25 لکھ پاونڈ دا مال غنیمت ہتھ لگیا جدوں کہ لارڈ کلائیو نوں دو لکھ چونتیس ہزار پاونڈ ذاتی منافع ہوا“۔
ایسٹ انڈیا کمپنی (جو جوہن کمپنی دے نام توں شروع ہوئی سی) نے ہندوستان نوں تجارت دے نام اُتے لٹ کے بے حساب دولت کمائی مگر ہندوستانیاں نوں شدید کرب و اذیت توں دوچار کیتا۔ کمپنی دی تاریخ توں ایہ سبق ملدا اے کہ ملٹی نیشنل کمپنیاں صرف تجارت نئيں چاہندیاں بلکہ سیاسی طاقت وی حاصل کرنا چاہندیاں نيں۔
تحلیل
سودھواپنے آغاز دے 275 سال بعد برطانوی ایسٹ انڈیا کمپنی نوں تحلیل کر دتا گیا تے اس دے سارے اثاثے Lloyds دے حوالے کر دتے گئے جو N.M. Rothschild & Co دا ذیلی ادارہ اے۔ اج کل ایسی کمپنیاں ملٹی نیشنل کمپنیاں کہلاندی نيں۔[۱۹] [۲۰]
اسٹاک مارکیٹ
سودھویورپ وچ سونے چاندی دے سکاں دی شدید قلت ہويا کردی سی۔ ڈچ ایسٹ انڈیا کمپنی دنیا دی پہلی کمپنی سی جس نے 1602ء وچ کاغذ اُتے چھاپ کے شیئر (اسٹاک) بیچنا شروع کیتے[۲۱] جس توں سونا چاندی یورپ آنے لگیا۔ اگرچہ یورپ وچ جوائنٹ اسٹاک کمپنیاں کئی صدیاں توں موجود سن لیکن ڈچ ایسٹ انڈیا کمپنی دے ایہ شیئر (قرضے) دوسرےآں نوں خریدے بیچے جا سکدے سن ۔[۲۲] ایہ کاروبار اِنّا منافع بخش ثابت ہويا کہ جلد ہی اسنوں پرتگال، اسپین تے فرانس دی بحری تجارتی کمپنیاں نے اپنا لیا۔ اس دے بعد ایہ کاروبار برطانیہ پہنچ گیا۔ اج وی اسٹاک مارکیٹاں ملٹی نیشنل کمپنیاں دی ریڑھ دی ہڈی دی حیثیت رکھدیاں نيں۔[۲۳]
برطانوی وزیر اعظم دا بیان
سودھو1947ء وچ تقسیم ہند دے موقعے اُتے ونسٹن چرچل دے جانشین Clement Richard Attlee نے ایوان وچ تقریر کردے ہوئے کہیا کہ اج سانوں اپنے ساتھیاں دے اُنہاں کارنامیاں اُتے فخر اے جو انہاں نے انڈیا وچ انجام دتے۔[۲۴]
نسل کُشی
سودھوہولوکاسٹ[۲۵] | ||
---|---|---|
مقام | دورانیہ | مرنے والےآں دی تعداد |
فلسطین | 1967–2009 | 3 لکھ |
عراق | 1990–2009 | 41 لکھ |
افغانستان | 2001–2009 | 30 توں 70 لکھ |
بنگال | 1769–1770 | اک کروڑ |
بنگال | 1943–1945 | 60 توں 70 لکھ |
ہندوستان | 1757–1947 | اک ارب 80 کروڑ |
پرچم
سودھو-
ڈاؤن مین (1685ء)
-
لینز (1700ء)
-
ریز (1820ء)
-
لاؤری (1842ء)
-
نیشنل جیوگرافک (1917ء)
ہور ویکھو
سودھوبیرونی ربط
سودھو- ایسٹ انڈیا کمپنی تے بحر ہند Archived 2013-09-24 at the وے بیک مشین (انگریزی وچ )
- شیخ دین محمد دا سفر نامہ۔ مطبوعہ 1794ء۔ کسی ہندوستانی دی انگریزی وچ لکھی پہلی کتاب۔ (انگریزی وچ )
- اتسام الدین دا سفر نامہ مطبوعہ 1780ء۔ کسی ہندوستانی دی فارسی وچ لکھی پہلی کتاب
- ویسٹ انڈیا کمپنی (اردو وچ )
- کس طرح کورنویلس نے ایسٹ انڈیا کمپنی توں اندرونی کرپشن ختم کيتی۔ (اردو وچ ) Archived 2013-10-11 at the وے بیک مشین
- 15 فروری 1862ء۔ ہارپر ویکلی وچ چھپنے والی اک تصویر۔ انگریزاں دی دہشت گردی دا اک ثبوت۔
- 35 کروڑ مسلماناں دا قتل عام INDIAN HOLOCAUST under British Raj
- اردو محفل اُتے جنگ آزادی 1857
- اپریل 1662ء وچ انگلینڈ دے بادشاہ چارلس دوم نے ممبئی دا قبضہ حاصل کیتا جو اسنوں بطور جہیز دتا گیا سی ۔
وکیمیڈیا کامنز چ مورتاں: برطانوی ایسٹ انڈیا کمپنی |
حوالے
سودھو- ↑ http://ftp.samaylive.com/gallery/photo-gallery/sanjiv-mehta-respected-owner-of-historic-east-india/631688/140461.html
- ↑ ڈچ ایسٹ انڈیا کمپنی۔ انگریزی ویکیپیڈیا اُتے
- ↑ «ٹائم لائن». بایگانیشده از اصلی در ۲۰۱۵-۰۹-۰۵. دریافتشده در ۲۰۱۹-۱۰-۱۲.
- ↑ یاہو نیوز
- ↑ Grant of the Diwani of Bengal, Bihar and Orissa
- ↑ The Travels of Dean Mahomet
- ↑ From Trade To Territory
- ↑ کارپوریشن جس نے دنیا بدل دتی
- ↑ «Archive copy» (PDF). بایگانیشده از اصلی (PDF) در ۲۰۱۳-۰۹-۲۴. دریافتشده در ۲۰۱۹-۱۰-۱۲.
- ↑ Economic Position of Islamic World By Asrar Alm
- ↑ Anti-slavery Monthly Reporter, Volume 1 edited by Zachary Macaulay
- ↑ Emerging from Poverty: The Economics that Really Matters By Gerald M. Meier
- ↑ Imperialism, Labour Relations and Colonial Policies:Indian Indentured Labour in Trinidad, 1845 to 1920 | Radica Mahase – Academia.edu
- ↑ «Loot: in search of the East India Company by NICK ROBINS». بایگانیشده از اصلی در ۲۰۱۳-۰۶-۱۶. دریافتشده در ۲۰۱۹-۱۰-۱۲.
- ↑ great great grandfather of David Cameron was a war criminal?
- ↑ The Indian Mutiny 1857–58 By Gregory Fremont-Barnes
- ↑ The Human Rights Flip-Floppery of the 19th Century
- ↑ اردو محفل
- ↑ Great Game India
- ↑ Why America and Britain Are Self-Destructing (And What the World Can Learn From it)
- ↑ What Was the First Company to Issue Stock?
- ↑ What was the first known Limited Company?
- ↑ How the Stock Market Was Started & by Whom
- ↑ British Colonialism Laid The Ground For The Crises In Hong Kong & Kashmir
- ↑ INDIAN HOLOCAUST under British Raj: 1.8 BILLION excess deaths (350 million Muslim), IGNORED by Anglo media – Muslim Holocaust Muslim Genocide