میکالے تعلیمی نظام
ہندوستان دے گورنر جنرل دی کونسل دے پہلے رُکن برائے قنون ” لارڈ میکالے” دے برطانیہ دی پارلیمنٹ نوں 2 فروری 1835 عیسوی دے خطاب توں اقتباس ۔
“I have traveled across the length and breadth of India and I have not seen one person who is a beggar, who is a thief, such wealth I have seen in this country, such high moral values, people of such caliber that I don’t think we would ever conquer this country unless we break the very backbone of this nation which is her spiritual and cultural heritage and, therefore, I propose that we replace her old and ancient education system, her culture, for if the Indians think that all that is foreign and English is good and greater than their own, they will lose their self-esteem, their native culture and they will become what we want them, a truly dominated nation”۔
وچ نے ہندوستان دے طول و عرض وچ سفر کیتا اے۔ مینوں کوئی وی شخص بھکاری یا چور نظر نہیں آیا۔ اس ملک وچ میں بہت دولت دیکھی اے، لوکاں دی اخلاقی اقدار بلند نیں تے سمجھ بوجھ انی اچھی اے کہ میرے خیال وچ اسیں اس وقت تک اس ملک نوں فتح نہیں کر سکتے جدوں تک کہ اسیں انہاں دی دینی تے ثقافتی اقدار نوں توڑ نہ دیئیے جو انہاںدی ریڑھ دی ہڈی دی حیثیت رکھدی اے۔ اس لئی میں ایہ تجویز کردا ہاں کہ اسیں انہاں دا قدیم نظام تعلیم تے تہذیب تبدیل کریئے۔ کیونکہ اگر ہندوستانی لوگ ایہ سمجھن کہ ہر انگریزی تے غیر ملکی شے انہاں دی اپنی اشیاء توں بہتر اے تو اوہ اپنا قومی وقار تے تہذیب کھو دین گے تے حقیقتاً ویسی ہی مغلوب قوم بن جان گے جداں کہ اسیں انہاں نوں بناںا چاہندے نیں۔۔۔۔۔۔۔
اس زماںے وچ ہندوستان وچ فارسی تے سنسکرت زباناں وچ تعلیم دتی جاںدی سی۔
اس تقریر دے بعد لارڈ میکالے نوں ہندوستان دے لئی نظام تعلیم مرتب کرنے دا کام سونپا گیا تے اس نظام دے اثرات آج تک دیکھے جا سکتے نیں۔ اسی بات نوں انہاں اشعار وچ واضح کیتا جا سکتا اے۔
گلا تو گھونٹ دیا اہلِ مدرسہ نے تیرا
کہاں سے آئے صدا لا الہ الا اللہ
(اقبال)
چھوڑ لٹریچر کو اپنی ہسٹری کو بھول جا
شیخ و مسجد سے تعلق ترک کر اسکول جا
چار دن کی زندگی ہے کوفت سے کیا فائدہ
کھا ڈبل روٹی، کلرکی کر، خوشی سے پھول جا
(اکبر الہ آبادی)
قاںون برائے اںگریزی زبان
سودھو1835 وچ English Education Act بنایا گیا۔ میکالے دا اصرار سی کہ ہندوستانیاں نوں انگریزی ادب پڑھایا جائے جبکہ خود انگریز اس زماںے وچ کیمیاء، برقیات، دھات کاری تے معدنی وسائل توں متعلق تعلیم حاصل کر رہے سن۔ انگریز اچھی طرح جاندا سی کہ سائنس تے ٹیکنولوجی پڑھاںے نال ملک معاشی ترقی دی جانب گامزن ہو جاںدا اے جبکہ ادب پڑھاںے نال معاشی ترقی نہیں ہُندی۔
اوڈ دا مراسلہ
سودھو1854ء وچ ایسٹ انڈیا کمپنی دے ڈائریکٹرز دے صدر چارلس اوڈ نے ہندوستان وچ تعلیمی اصلاحات دے لئی جو مراسلہ بھیجا اتوں Wood’s Despatch کہندے نیں۔ اس وچ واضح کیتا گیا سی کہ ہندوستانیوں دی تعلیم ایسی ہونی چاہیے جو برطاںوی تجارت دے لئی منافع بخش ثابت ہو تے کمپنی نوں قابل اعتبار ملازم فراہم کرے۔ مقصد بالکل واضح سی کہ ہندوستان producer اکنومی نہ بن سدے بلکہ کنزیومر اکنومی یا سروس سیکٹر وچ تبدیل ہو جائے۔
Economic benefit was one of the practical uses as pointed in the Despatch. It said that European learning would enable Indians to understand the advantages which accrue from the expansion of trade and commerce. It would make them see the importance of development of resources of the country. Introducing the Indians to European ways of life would change their tastes and then create demand for British goods.
Wood’s Despatch also said that European learning would improve the moral character of Indians. This would help in supplying the Company with civil servants who could be trusted.[۱]
پراںا ہندوستانی تعلیمی نظام
سودھو1830 وچ اسکاٹ لینڈ دے اک پادری William Adam نے بنگال تے بہار دا دورہ کرنے دے بعد اپنی رپورٹ پیش دی جس وچ دسیا گیا سی کہ بنگال تے بہار دے علاقے وچ اک لکھ پٹشالے نیں۔ اگرچہ ہر پٹشالے وچ طالب علموں دی اوسط تعداد صرف بیس اے لیکن مجموعی تعداد بیس لکھ بن جانہاںدی اے۔ ایہ پٹشالے مقامی مخیر حضرات دے تعاون توں چلتے سن۔ کسی باقاعدہ نظام دے تحت تعلیم ننیں دی جانہاںدی سی۔ فیس مقرر ننیں سی۔ کوئی چھپی ہوئی کتاب ننیں سی۔ الگ عمارت ننیں ہُندی سی۔ کرسیاں یا بینچ ننیں ہُندی سن۔ کلاسیں الگ الگ ننیں ہُندی سن۔ حاضری دا رجسٹر ننیں ہُندا سی۔ نہ باقاعدگی توں امتحانہاں ہُندے سن نہ کوئی ٹائم ٹیبل ہُندا سی۔ کسی برگد دے درخت دے نیچے، خالی دکانہاں، مندر یا گرو دے گھر وچ کلاس لی جانہاںدی سی۔
فیس والدین دی مالی حالت دے مطابق لی جانہاںدی سی۔ ساری پڑھائی زبانہاںی ہُندی سی تے سلیبس استاد (گرو) دی مرضی دے مطابق ہُندا سی۔ طالب علموں نوں الگ الگ کلاس وچ ننیں بٹھایا جاںدا سی بلکہ سب اکٹھے بیٹھتے سن۔
ایہ نظام مقامی ضروریات دے مطابق سی۔ جدوں فصل دی کٹائی دا وقت آندا سی تو چھٹیاں ہو جانہاںدی سن کیونکہ بچے کھیتوں وچ والدین دا ہتھ بٹاتے سن۔ اس دے بعد پٹشالے دوبارہ کھل جانہاںدے سن۔
1854 دے بعد انگریز حکومت نے دایہی تعلیمی نظام نوں بدلنے دا فیصلہ کیتا۔ کمپنی نے بہت سارے پنڈت مقرر کیتے۔ ہر پنڈت نوں چار یا پنج اسکولوں دی ذمہ داری دی گئی۔ ٹیکسٹ بُک متعارف کرائی گئیں۔ ٹائم ٹیبل بنائے گئے۔ سالانہاںہ امتحانہاں لئی جانہاںے لگے۔ فیس مقرر کیتی گئی تے ہر بچے دے لئی مقررہ وقت اُتے فیس دینا، کلاسوں وچ حاضر ہونا تے نئے قاعدے قانہاںون دے مطابق چلنا ضروری بنایا گیا۔
جنہاں پٹشالوں نے نیا انہاںگریزی نظام قبول کر لیا انہاںنیں حکومت ول توں مالی امداد ملنے لگی جبکہ جنہاں پٹشالوں نے اطاعت قبول ننیں کری انہاںنیں امداد نہ ملنے دی وجہ توں جاری رکھنا مشکل توں مشکل تر ہُندا چلا گیا۔ اس نئے نظام توں کسانہاںوں تے غریبوں دے بچوں دی تعلیم سخت متاثر ہوئی۔ جدوں فصل کٹنے دے زمانہاںے وچ بچے چھٹی کردے سن تو اتوں ڈسپلین دی خلاف ورزی قرار دتا جانہاںے لگیا۔
اقتباس
سودھو- "جدوں تم کسی شخص دے خیالات کنٹرول کر لیتے ہو تو تمنیں اس دے اعمال دی فکر ننیں رہندی۔ تمنیں اتوں ایہ بتانہاںے دی ضرورت ننیں پڑتی کہ ایتھے مت کھڑے ہو تے پرے ہٹو۔ اوہ خود اپنی مناسب جگہ تلاش کر لے گا تے پھر اوتھے توں ننیں ہٹے گا۔ تمنیں اُتوں ایہ بتانہاںے دی ضرورت ننیں اے کہ پچھلے دروازے توں نکل جاو۔ اوہ بغیر کاے چلا جائے گا۔ درحقیقت اگر اوتھے کوئی پچھلا دروازہ نہ ہو تو اوہ خود اُتوں بنا لے گا۔ اس دی تعلیم نے ایسا کرنا لازمی بنا دتا اے۔"
- “When you control a man’s thinking you do not have to worry about his actions. You do not have to tell him not to stand here or go yonder. He will find his ‘proper place’ and will stay in it. You do not need to send him to the back door. He will go without being told. In fact, if there is no back door, he will cut one for his special benefit. His education makes it necessary.” — Dr. Carter Godwin Woodson
- "جبری تے غیر دلچسپ اسکول دی مدد اس لئی ضروری اے تاکہ بچوں نوں آئندہ دی جبری تے غیر دلچسپ نوکری قبول کرنے دے لئی تیار کیتا جا سدے "
- Critics of schooling—from Henry David Thoreau, to Paul Goodman, to John Holt, to John Taylor Gatto—have understood that coercive and unengaging schooling is necessary to ensure that young people more readily accept coercive and unengaging employment.[۲]
- "ہم نے اک ایسی دنیا بنا دی اے جس وچ بچوں نوں اپنی فطری صلاحیتوں توں لازماً دستبردار ہونا پڑتا اے تے بغیر سوچے سمینوں اوہ بیکار اصول اپنانہاںے پڑتے نیں جو انہاں اُتے تھوپ دیے گئے نیں"
- ”We have created a world in which children must suppress their natural instincts to take charge of their own education and, instead, mindlessly follow paths to nowhere laid out for them by adults. We have created a world that is literally driving many young people crazy and leaving many others unable to develop the confidence and skills required for adult responsibility.” (p. 19)[۳]
- صرف اطاعت گزاری پڑھائی گئی۔ ہنر ننیں سکھایا۔
- Taught Obedience, Not Skills[۴]
- اسکول دا ذہانہاںت یا معلومات توں کوئی تعلق ننیں اے۔ اسکول صرف اطاعت گزاری دی ٹریننگ دیتے نیں۔
- School is not about knowledge or intelligence. It is about obedience. It trains youth to be obedient to authority figures and to seek their approval.[۵]
- کلاسوں وچ صرف واقعات رٹائے جانہاںدے نیں جو اکثر مشکوک ہُندے نیں۔ جدوں معاشرہ منطق توں جدا ہو جاںدا اے تو زوال پزیر ہو جاںدا اے۔
- The classroom, at best, has taken on the appearance of a fact-memorization factory; and we should express grave doubts about the relevance and truth of many of those facts.
- A society filled with people who float in the drift of non-logic is a society that declines.[۶]
- پہلی دنیا وچ تعلیم کیپیٹلزم دا حصہ بن چدی اے۔ اس دا مقصد صنعت دے لئی تعلیم یافتہ کارکن بناںا تے صنعتی پیداوار دے لئی خریدار فراہم کرنا اے۔ اس نوں مہذبانہاںہ انہاںداز وچ یوں کہیا جاںدا اے کہ تعلیم دا مقصد ملک نوں معاشی خوشحالی عطا کرنا اے۔ اسی طرح ذاتی سطح اُتے آج تعلیم دا مقصد بہتر تے باعزت روزگار حاصل کرنا اے۔۔۔۔تعلیم نوں مالیاتی ہدف توں جوڑنا وڈی بدقسمتی اے۔۔۔۔ ایہ تعلیم دی عظمت نوں گرا دیتا اے جس توں معاشرہ وی زوال پزیر ہو جاںدا اے۔۔۔۔ اگر انہاںسانہاںوں نوں اک مستحکم تے پائیدار معاشرہ بناںا ہو تو انہاںنیں اس دے لئی جدوجہد کرنی پڑے گی۔ انہاںنیں اک مشترک ہدف، عقیدہ، اقدار تے زندگی دے بارے وچ نظرایہ اپنانہاںا ہو گا۔ جدوں معاشرے دے سارے افراد اک ہی مشترک فریم ورک توں بندھے ہوئے ننیں ہُندے تو اوہ معاشرہ بکھر جاںدا اے تے ایہ افراد دوسرے معاشروں وچ ضم ہو جانہاںدے نیں۔ معاشرہ وچ مشترک مفاد نسل در نسل قائم رہنا چاہیے۔ تے ایہ ہی تعلیم دا اصل مقصد اے۔
- In the “first” world, education has become an extension of the capitalist system. Its purpose is to provide qualified workforce for its machinery of production and eager consumers for its products. Stated in a more polished form, the purpose of education is to provide for the economic prosperity of a country. Similarly on a personal level today the purpose of education is to be able to earn a respectable living.۔.۔the linking of education to financial goals is extremely unfortunate.۔.۔It degrades education and through it the society.۔.۔If human are to form a viable, thriving society they must chose to do so. What drives that choice is the sharing of common goals, beliefs, values and outlook on life. Without a common framework binding its members, a human society cannot continue to exist; it will disintegrate and be absorbed by other societies. Further, the society must ensure that the common ground will continue to hold from generation to generation. This is the real purpose of education.[۷]
ہور ویکھو
سودھوبیرونی ربط
سودھو- ایسٹ انڈیا کمپنی تے بحر ہند Archived 2013-09-24 at the وے بیک مشین- انہاںگریزی وچ
- حکومت دی بہروپیت تے تعلیمی نظام- اردو وچ