بندوبست دوامی
ایسٹ انڈیا کمپنی نے 1800ء وچ بنگال وچ زمیناں دا ٹیکس وصول کرنے دے لئی اک نويں قانون دے تحت اک نواں زمینداری نظام شروع کیتا جو بندوبست دوامی (Permanent Settlement) کہلاندا اے۔
ایسٹ انڈیا کپمنی دی حکمرانی توں پہلے ہندوستان وچ مغلیہ حکومت اپنی سلطنت دے مختلف علاقے اک اک سال دے لئی پٹے (لیز) اُتے دتا کردی سی تے ہر سال ایہ علاقے نیلام ہويا کردے سن ۔ جو سب توں زیادہ بولی لگاندا اسنوں اک سال دے لئی اس علاقے دی زمینداری مل جاندی سی۔ مغل حکمراناں دے تربیت یافتہ دیوان نہ صرف بولی لگانے والے زمینداراں توں ٹیکس وصول کردے سن بلکہ اس اُتے وی نظر رکھدے سن کہ اوہ رعایا دے نال غیر ضروری سختی نہ برتاں۔ دیوان نوں ایہ اختیار ہُندا سی کہ اوہ عوامی بے چینی دی صورت حال وچ زمیندار دی زمینداری ختم کر دتیاں۔
1764ء وچ بکسر دی جنگ وچ انگریزاں دی کامیابی دے بعد معاہدہ الٰہ باد وچ شاہ عالم دوّم نے ایسٹ انڈیا کمپنی نوں پورے بنگال دی دیوانی عطا کيتی۔ اس وقت اس علاقے دا رقبہ چار لکھ مربع کلومیٹر سی جس وچ بہار، اڑیسہ، مغربی بنگال، جھارکھنڈ تے اترپردیش وی شامل سن ۔ ایہ پورے ہندوستان دا اٹھواں حصہ بندا سی ۔ اس دے علاوہ 50 لکھ روپے بطور تاوان جنگ وی انگریزاں نوں ادا کیتے گئے۔ اس طرح انگریزاں نوں ٹیکس اکٹھا کرنے دا قانونی اختیار مل گیا جس دے لئی انہاں نے محمد رضا خان نوں مامور کیتا۔ لیکن ماہر اسٹاف دی کمی دی وجہ توں انگریزاں نوں ٹیکس جمع کرنے وچ شدید مشکلات دا سامنا کرنا پيا۔ 1770 دے قحط نے انتظامیہ دی دوراندیشی توں عاری حکمت عملیاں نوں اجاگر کیتا۔ گورنر جنرل وارن ہیسٹنگز نے ہر پنج سال اُتے زمیناں دے معائینے دا پروگرام بنایا لیکن بہت سارے کمپنی دے ملازمین ٹیکس دی رقم لے کے بھج گئے۔ 1786ء وچ لارڈ چارلس کورنویلس نوں جو 19 اکتوبر 1781 وچ امریکا دی جنگ آزادی وچ شکست کھا کر واپس آیا سی، گورنر جنرل بنا کے ہندوستان بھیجیا گیا۔ 1790 وچ اس نے دس سال دے لئی بندوبست دوامی (Permanent Settlement) دا نظام نافذ کیتا جسنوں 1800 وچ مستقل کر دتا گیا۔ اس نظام وچ ہر سال نیلامی دی بجائے اک بار نیلامی تے آئندہ ہر سال ايسے بولی نوں زمین دا ٹیکس مقرر کر دتا گیا۔
اس نظام وچ زمینداراں دے اختیارات وچ وڈا اضافہ ہوئے گیا۔ ٹیکس چونکہ ودھ گیا سی اس لئی کساناں اُتے بجھ وی ودھ گیا۔ ہن زمین ہر سال نیلام نئيں ہُندی سی بلکہ جس نے اک دفعہ زمین حاصل کر لئی ہن اوہ تے اس دی اولاداں اس زمین دی مالک سن بشرطیکہ اوہ ہر سال 31 دسمبر تک سورج غروب ہونے توں پہلے اگلے سال دے لئی اِنّا ہی ٹیکس حکومت دے خزانے وچ جمع کروا دتا کرن۔ اک دن دی وی دیر ہونے توں انہاں دتی زمینداری دے حقوق ضبط ہوئے جاندے سن تے زمین دوبارہ نیلام ہوئے جاندی سی۔ کساناں توں وصول کيتی گئی رقم وچوں 89 فیصد حکومت دا حصہ ہُندی سی تے 11 فیصد زمیندار کا۔ سیلاب، قحط یا دوسری کِسے آفت دی صورت وچ وی ٹیکس کم نئيں ہُندا سی ۔
اس نظام نے اک طرف کسان طبقے نوں کچل کے رکھ دتا تے دوسری طرف حکومت دے وفادار زمینداراں دی تعداد وچ وڈا اضافہ کیتا۔ کساناں نوں چاول تے گندم دی بجائے نقد فصلاں (کپاس، نیل) اگانے اُتے مجبور کیتا گیا جس دے نتیجے وچ قحط دے دوران وڈے ہولناک نتائج برامد ہوئے۔ اس نظام نے ہندوستان دی صدیاں پرانی رہتل نوں شدید متاثر کیتا۔