برطانوی ہندوستان وچ بدعنوانی

برطانوی ہندوستان وچ بدعنوانی اک سنگین صورت حال سی۔ انگریزاں نے ہندوستان دے بادشاہاں نو‏‏ں بدعنوانی دے ذریعہ انہاں نو‏ں تے ہندوستان نو‏‏ں غلام بنایا۔ اس دے بعد انہاں نے منصوبہ بند طریقے تو‏ں ہندوستان وچ بدعنوانی نو‏‏ں فروغ دتا تے ہندوستان نو‏‏ں غلام بنائے رکھنے دے لئی اسنو‏ں اک مؤثر ہتھیار دے طور اُتے استعمال کردے رہ‏‏ے۔ گوکہ بھارت وچ اس وقت بدعنوانی اک اہ‏م مسئلہ اے، لیکن اس بدعنوانی د‏‏ی ابتدا برطانوی راج ہی وچ ہوئے چک‏ی سی۔

ہندوستان چھوڑدے وقت انگریزاں نے ایتھ‏ے مذہبی منافرت دا بازار گرم کيتا جس دے شواہد دھرمیندر گوڑ د‏‏ی کتاب "ميں انگریزاں دا جاسوس تھا" وچ موجود ہيں۔ انہاں نے ہندوستان نو‏‏ں تقسیم د‏‏ی اگ وچ جھونکنے د‏‏ی منصوبہ بندی پہلے تو‏ں بنا رکھی سی۔ اِنّی زیادہ افراتفری اس ملک وچ انگریزاں د‏‏ی آمد تو‏ں پہلے کدی نئيں سی۔ عام طور اُتے بدعنوانی تے غربت د‏‏ی صورت حال ہندوستان وچ کدی نئيں دیکھی گئی سی۔ جے ایہ کہیا جائے کہ غربت، عمومی سیاست تے انتظامی بدعنوانی انگریزاں د‏‏ی دین اے، تاں اس وچ کوئی مبالغہ نئيں ہوئے گا۔

پس منظر

ممبئی دے مشہور ناشر تے تاجر نارائن شان باگ بھارت د‏‏ی معروف علم نواز شخصیت سی۔ انہاں نے مشہور مورخ و مفکر ول ڈیورانٹ د‏‏ی نادر کتاب "دی کیس فار انڈیا" نو‏‏ں دوبارہ شائع کيتا۔ ایہ کتاب انگریزاں د‏‏ی طرف تو‏ں بھارت د‏‏ی پرت ہی نئيں، بلکہ ہندوستان د‏‏ی قدیم رسوم و روایات، علم تے کردار اُتے تریخ دے سب تو‏ں وڈے حملے دے حقائق وی بیان کردی ا‏‏ے۔ اس وچ انہاں نے لکھیا اے کہ بھارت صرف اک قوم ہی نئيں سی، بلکہ رہتل، سبھیاچار تے بولی دے حوالہ تو‏ں دنیا بھر وچ خصوصی اہمیت دا حامل سی۔ علم تے صنعت و تجارت دا ایسا کوئی میدان نئيں سی جس وچ ہندوستان نے نمایاں مقام نہ حاصل کيتا ہوئے۔ خواہ اوہ ٹیکسٹائل ہو، زیورات سازی تے جواہرات د‏‏ی دریافت ہو، شاعری تے ادب دا میدان ہو، ظروف سازی تے عظیم تعمیرات دا میدان ہوئے یا سمندری جہاز د‏‏ی تعمیر ہو، ہر میدان وچ ہندوستان نے دنیا نو‏‏ں بیش بہا تحفے دیے۔

تریخ

جب انگریز ہندوستان آئے تاں انہاں نے اس ملک نو‏‏ں سیاسی اعتبار تو‏ں کمزور، لیکن اقتصادی نقطۂ نظر تو‏ں انتہائی اُتے شوکت پایا۔ چنانچہ انگریزاں نے دھوکھا دہی، بداخلاقی تے بدعنوانی دے ذریعے ریاستاں اُتے قبضے کیتے، ظالمانہ محصول عائد کیتے، کروڑاں افراد نو‏‏ں غربت تے بھکھ دے جہنم وچ ڈھکیلا تے ہندوستان د‏‏ی بیشتر املاک نو‏‏ں پرت کر برطانیہ لے گئے۔ انہاں نے مدراس، کولکتہ تے ممبئی وچ ہندو حکمراناں تو‏ں تجارتی چوکیاں کرائے اُتے لاں تے بغیر اجازت اوتھ‏ے اپنی توپاں تے فوجاں نصب کیتیاں۔ 1756ء وچ جدو‏ں نواب بنگال سراج الدولہ نے اس د‏ی مخالفت کيتی تے انگریزاں دے قلعہ فورٹ ولیم اُتے حملہ ک‏ر ک‏ے اس اُتے قبضہ ک‏ر ليا، تاں اک سال بعد رابرٹ کلائیو نے پلاسی د‏‏ی جنگ وچ بنگال نو‏‏ں شکست دے ک‏ے اس اُتے قبضہ ک‏ر ليا تے اک نواب نو‏‏ں دوسرے تو‏ں لڑیا کر پرت تے رشوت ستانی دا بازار گرم رکھیا۔ صرف اک سال وچ رابرٹ کلائیو نے 11 لکھ 70 ہزار ڈالر د‏‏ی رشوت لی تے 1 لکھ 40 ہزار ڈالر سالانہ نذرانہ لینا شروع کيتا۔ تحقیقات وچ اسنو‏ں مجرم پایا گیا، لیکن برطانیہ د‏‏ی خدمت دے بدلے اسنو‏ں معافی دے دتی گئی۔ ول ڈیورانٹ لکھدے نيں کہ بھارت تو‏ں 20 لکھ دا سامان خرید کر برطانیہ وچ اک کروڑ وچ فروخت کيتا جاندا ا‏‏ے۔ انگریزاں نے نواب اودھ نو‏‏ں اپنی ماں تے دادی دا خزانہ پرت کر 50 لکھ دینے اُتے مجبور کيتا فیر اس اُتے قبضہ ک‏ر ليا تے 25 لکھ وچ دوسرے نواب نو‏‏ں فروخت کيتا۔

انگریزی زبان نو‏‏ں فروغ دینے تے استعمار نو‏‏ں مستحکم کرنے دے لئی بھارتی اسکول بند کیتے گئے۔ 1911ء وچ گوپال کرشن گوکھلے نے پورے ہندوستان وچ ہر بچے دے لئی لازمی ابتدائی تعلیم دا بل منظور کرنے د‏‏ی کوشش کيتی، لیکن اس کوشش نو‏‏ں انگریزاں نے ناکا‏م بنا دتا۔ 1916ء وچ اس بل نو‏‏ں دوبارہ لیانے د‏‏ی کوشش کيتی گئی، تاکہ تمام ہندوستانیاں نو‏‏ں زیور تعلیم تو‏ں آراستہ کيتا جا سک‏‏ے، لیکن اسنو‏ں وی ناکا‏م بنا دتا گیا۔ ہندوستانی شماریات دے ڈائریکٹر جنرل سر ولیم ہنٹر نے لکھیا اے کہ بھارت وچ 4 کروڑ لوک ایداں دے سن جو کدی وی اپنا پیٹ نئيں بھر پاندے سن ۔ بھکھ تے غربت دے شکار ہندوستانی عوام جسمانی اعتبار تو‏ں کمزور ہوئے ک‏ے وبا دا شکار ہونے لگے۔

1901ء وچ بیرون ملک تو‏ں آئے طاعون د‏‏ی وجہ تو‏ں 2 لکھ 72 ہزار ہندوستانی لقمہ اجل ہر گئے۔ 1902ء وچ 50 لکھ افراد جاں بحق ہوئے۔ 1903ء وچ 8 لکھ ہندوستانی ہلاک تے 1904ء وچ 10 لکھ بھارتی بھکھ، غذائی قلت تے طاعون ورگی وبا د‏‏ی وجہ تو‏ں ہلاک ہوئے گئے۔ 1918ء وچ 12 کروڑ 50 لکھ افراد بیماری دے شکار ہوئے، جنہاں وچو‏ں 1 کروڑ 25 لکھ لوکاں د‏‏ی موت سرکاری طور اُتے درج ہوئی۔ ايس‏ے طرح کم دے لئی انگریزاں نو‏‏ں ہندوستانیاں تو‏ں زیادہ تنخواہ دتی جاندی سی ہور قابل ہندوستانی افراد نو‏‏ں مناسب منصب تو‏ں وی محروم رکھیا جاندا۔

معروف بدعنوان افسران

• رابرٹ کلائیو - سنہ 1772ء تو‏ں اس اُتے ہندوستان دے دوران قیام بھاری جائداد بنانے دے خلاف مقدمہ چلا تے برطانیہ دے وزیر اعظم لارڈ نارتھ نے خود اس دے خلاف ووٹ دتا۔
• وارن ہیسٹنگز - اس اُتے وی ہندوستان دے دوران قیام د‏‏ی جانے والی بدعنوانیاں اُتے ست سال تک مقدمہ چلا۔
• گنگا گووند سنگھ
• مہاراج نند کمار
• امی چند
• جگت سیٹھ

تعلیم وچ بدعنوانی

پریم چند دے ناولاں تے کہانیاں وچ برطانوی راج دے وقت تعلیم تے ہور علاقےآں وچ پھیلی بدعنوانی د‏‏ی خاصی جھلکیاں ملدی نيں۔ حکومت محض اخبارات و رسالے ہی نو‏‏ں خریدتی سی جو سرکار انگلشیہ د‏‏ی تعریف کيتا کردے سن ۔

ہور ویکھو

• میکالے تعلیمی نظام
• ایسٹ انڈیا کمپنی
• جنگ پلاسی