لوک سبھا
لوک سبھا | |
---|---|
16ویں لوک سبھا | |
قسم | |
قسم | ہیٹھلا ایوان of the بھارت دی پارلیمنٹ |
پردھانگی | |
سپیکر | سمترا مہاجن, بھارتی جنتا پارٹی توں |
ڈپٹی سپیکر | M. Thambidurai, AIADMK |
ایوان دا آگوُ | نرندر مودی, بھارتی جنتا پارٹی |
حزب اختلاف دا آگوُ | خالی |
بنتر | |
سیٹاں | 545 (543 elected + 2 appointed)[۱] |
سیاسی گروپ | Government coalition (335)
حزب اختلاف پارٹیاں (206) |
چوناں | |
First past the post | |
آخری چوناں | April–May 2014 |
میٹنگ دی جگہ | |
Lok Sabha Chambers, Sansad Bhavan, Sansad Marg, New Delhi | |
ویبسائیٹ | |
loksabha |
لوک سبھا، بھارتی پارلیمنٹ دا ہیٹھلا ایوان ہے۔ بھارتی پارلیمنٹ دا اپرلا ایوان راجیہ سبھا ہے۔ لوک سبھا بالغ ووٹ دی بنیاد اتے لوکاں ولوں پرتکھ چون نال چنے ہوئے نمائندےآں نال وجود وچ آندی اے۔ بھارتی آئین دے مطابق پارلیمنٹ وچّ میبراں دی ودھ توں ودھ گنتی 552 تکّ ہو سکدی ہے، جس وچوں 530 میمبر وکھ وکھ صوبےآں دے اتے 20 میمبر تکّ مرکز ہیٹھ علاقےآں دی ترجمانی کر سکدے ہن۔ پارلیمنٹ وچّ لوڑیندی ترجمانی نہ ہون دی حالت وچّ بھارت دا صدر جیکر چاہے تاں اینگلو انڈین دے دو نمائندےآں نوں لوک سبھا لئی نامزد کر سکدا ہے۔
کل چنے جان والے میمبراں دی ونڈ صوبےآں دے وچّ اس طرحاں کیتی جاندی ہے کہ ہر اک صوبے نوں الاٹ سیٹاں دی گنتی اتے صوبے دی لوک گنتی دے وچّ اک توازن ہووے، اتے ایہہ سارے صوبےآں اتے لاگوُ ہندا ہے۔ حالانکہ موجودہ ویلے صوبےآں دی آبادی دے مطابق الاٹ سیٹاں دی گنتی دے مطابق اتر بھارت دی ترجمانی، دکھن بھارت دے مقابلے کافی گھٹّ ہے۔
جتھے دکھن دے چار صوبے، تامل ناڈو، آندھرا پردیش، کرناٹک اتے کیرالہ نوں جنہاں دی اکٹھی آبادی بھارت دی آبادی دا صرف 21 % ہے، نوں 129 لوک سبھا دیاں سیٹاں الاٹ کیتیاں گئیاں ہن جدوں کہ ، سبھ توں زیادہ آبادی والے ہندی لسانی صوبے اتر پردیش اتے بہار جنہاں دی اکٹھی آبادی دیس دی آبادی دا 25.1 % ہے دے کھاتے وچّ صرف 120 سیٹاں ہی آؤندیاں ہن۔ پردھان اتے اینگلو - انڈین دے دو نامزد میبراں نوں ملاکے، سدن دے میمبراں دی گنتی 545 ہے ۔
لوک سبھا بھارتی پارلیمان دا ایوان زیريں اے جدوں کہ بھارتی پارلیمان دا ایوان بالا راجیہ سبھا کہلاندا اے۔ لوک سبھا آزاد بالغ رائے دہی دی بنیاد اُتے بھارتی شہریاں دی جانب توں براہ راست انتخابات دے ذریعہ منتخب کردہ اراکین اُتے مشتمل ہُندی اے۔ آئین ہند دے مطابق ایوان وچ ارکان دی زیادہ توں زیادہ تعداد 552 ہوئے سکدی اے، جنہاں وچوں 530 رکن مختلف ریاستاں تے 20 اراکین مرکزی وفاقی ریاستاں دی نمائندگی کر سکدے نيں۔ ایوان وچ ناکافی نمائندگی دی صورت وچ بھارت دا صدر جے چاہے تاں دو نمائندےآں نوں لوک سبھا دے لئی نامزد کر سکدا اے۔
ارکان دا انتخاب ریاستاں دے درمیان وچ اس طرح کيتا جاندا اے کہ ہر ریاست نوں نامزد نشستاں دی تعداد تے ریاست دی آبادی دے درمیان وچ اک عملی تناسب ہوئے تے ایہ تمام ریاستاں اُتے لاگو ہُندا اے۔ حالانکہ موجودہ پارلیمان وچ ریاستاں دی آبادی دے مطابق تقسیم شدہ نشستاں دی تعداد دے مطابق شمالی بھارت دی نمائندگی جنوبی بھارت دے مقابلے وچ بوہت گھٹ اے۔ جتھے جنوب دی چار ریاستاں تمل ناڈو، آندھرا پردیش، کرناٹک تے کیرلا دے لئی جنہاں دی مشترکہ آبادی ملک دی کل آبادی دا صرف 21 فیصد اے، لوک سبھا دی 129 نشستاں مختص دی گئیاں نيں جدوں کہ سب توں زیادہ آبادی والی ریاست اتر پردیش تے بہار جنہاں دی مشترکہ آبادی ملک دی کل آبادی دا 25.1 فیصد اے دے حصے وچ صرف 120 نشستاں ہی آندیاں نيں۔ فی الحال صدر تے عوامی بھارتی برادری دے دو نامزد اراکین نوں ملیا کے ایوان وچ اراکین دی تعداد 545 اے ۔
تریخ
سودھو1858ء توں 1947ء برصغیر دے برطانوی ہند دے صوبے دا زیادہ تر حصہ برطانوی راج دے زیر حکومت سی۔[۲] اس دوران وچ برصغیر وچ برطانوی پارلیمان اس علاقہ وچ احکام جاری کردا سی۔ سکریٹری آف اسٹیٹ فار انڈیا تے کونسل آف انڈیا برطانوی پارلیمان دی مدد کردے سن ۔ گورنر جنرل ہند اگزیکیوٹو کونسل آف انڈیا نوں وی بنایا گیا جس وچ برطانوی حکومت دے وڈے افسران سن ۔ قانون مجالس ہند، 1861ء دے ذریعے غیر سرکاری افسران تے مجلس عاملہ اُتے مشتمل اک مققنہ دا انعقاد کيتا گیا۔قانون مجالس ہند، 1892ء نے برطانوی ہند دے صوبے تے علاقے دے تمام صوبہ جات وچ عاملہ دا انعقاد کيتا گیا تے مجلس عاملہ دے اختیارات وچ وادھا وی کيتا گیا۔حالانکہ اس ایکٹ دے ذریعے برطانوی حکومت وچ ہندوستانیاں دی نمائندگی بڑھی لیکن انہاں دے اختیارات ہن وی بہت محدود سن تے الیکٹروریٹ وی بہت مختصر سی۔ بعد وچ منٹو مارلے اصلاحات 1909ء تے حکومت ہند ایکٹ، 1919ء نے ہندوستانیاں دی نمائندگی وچ ہور وادھا کيتا۔ حکومت ہند ایکٹ، 1935ء صوبہ دی خود مختاری نوں متعارف کرایا تے ہندوستان وچ فیڈرل ڈھانچہ دا تصور پیش کيتا۔[۳] 18 جولائی 1947ء نوں برطانوی پارلیمان نے قانون آزادی ہند، 1947ء پاس کيتا جس دے تحت نوابی ریاستاں نوں چھڈ کے برطانوی ہند نوں آزاد ملکاں وچ تقسیم کر دتا گیا؛ بھارت تے پاکستان تے انہاں دوناں نوں اپنے اپنے نويں دستور دے بنانے تک تاج برطانیہ دے تحت دو ڈومینین بنایا گیا۔ مجلس مقننہ وی دونے ملکاں دے لئی دو حصےآں وچ منقسم ہوئے گئی تے دونے وچ اختیارات تقسیم ہوئے گئے۔ 26 نومبر 1949ء نوں آئین ہند نوں تسلیم کر ليا گیا تے 26 جنوری 1950ء نوں نافذ کر دتا گیا تے اس طرح بھارت اک آزاد، جمہوری تے جمہوریت والا ملک بن گیا۔ آئین وچ اوہ بنیادی اصول بیان کیتے گئے نيں جنہاں پت حکومت ہند دا نواں ڈھانچہ کھڑا اے تے ایہ آئین انہاں نیوابی ریاستاں اُتے وی منطبق ہُندا اے جو پاکستان وچ شامل نئيں ہوئیاں۔ آئین ہند دے باب 5-یونین دی دفعہ 79 دے تحت بھارتی پارلیمان صدر بھارت تے دو ایواناں (لوک سبھا تے راجیہ سبھا) اُتے مشتمل اے۔ لوک سبھا نوں دار العوام تے راجیہ سبھا نوں کہیا جاندا اے [۴] آزاد بھارت وچ پہلا عام انتخابات 25 اکتوبر 1951ء توں 21 فروری 1952ء منعقد ہوئے تے پہلی لوک سبھا 17 اپریل 1952ء نوں بنی۔
کم ویلہ
سودھوجیکر سمیں توں پہلاں توڑی نا جاوے تاں لوک سبھا دا کم ویلہ اپنی پہلی بیٹھک توں لے کے اگلے پنج سال تکّ ہندا ہے اسدے بعد ایہہ اپنے آپ ختم ہو جاندی ہے۔ لوک سبھا دے کم ویلے دے دوران جیکر ایمرجینسی دا اعلان ہو جاندا ہے تاں پارلیمنٹ نوں اسدا کم ویلہ قنون مطابق ودھ توں ودھ اک سال تکّ ودھاؤن دا حق ہے ، جدوں کہ ایمرجینسی دا اعلان ختم ہون دی حالت وچّ اسنوں کسے وی حالت وچّ چھ مہینے توں زیادہ نہیں ودھایا جا سکدا۔
کم کرن دے گھنٹے
سودھوپردھان
سودھولوک سبھا اپنے چنے ہوئے میبراں وچوں اک میمبر نوں اپنا پردھان چندی ہے ۔ کم چلاون وچّ پردھان دی مدد نائب -پردھان کردا ہے جسدی چون وی لوک سبھا دے چنے ہوئے میمبر کردے ہن۔ لوک سبھا وچّ کم چلاون دی ذمہ واری پردھان دی ہندی ہے۔
سیٹاں دی گنتی
سودھولوک سبھا دیاں سیٹاں نوں 28 صوبےآں اتے 7 مرکز ہیٹھ علاقےآں وچّ ونڈیا ہے : -
ونڈ | قسم | نرواچن علاقےآں دی گنتی |
---|---|---|
انڈیمان اتے نکوبار جزیرے | مرکز ہیٹھ علاقہ | 1 |
آندھرا پردیش | راج | 42 |
اروناچل پردیش | راج | 2 |
آسام | راج | 14 |
بہار | راج | 40 |
چنڈیگڑھ | مرکز ہیٹھ علاقہ | 1 |
چھتیسگڑھ | راج | 11 |
دادرا تے نگر حویلی | مرکز ہیٹھ علاقہ | 1 |
دمن تے دیو | مرکز ہیٹھ علاقہ | 1 |
دلی | مرکز ہیٹھ علاقہ | 7 |
گوا | راج | 2 |
گجرات | راج | 26 |
ہریانہ | راج | 10 |
ہماچل پردیش | راج | 4 |
جموں اتے کشمیر | راج | 6 |
جھارکھنڈ | راج | 14 |
کرناٹک | راج | 28 |
کیرالہ | راج | 20 |
لکشادیپ | مرکز ہیٹھ علاقہ | 1 |
مدھیہ پردیش | راج | 29 |
مہاراشٹر | راج | 48 |
منیپور | راج | 2 |
میگھالیہ | راج | 2 |
میزورام | راج | 1 |
ناگالینڈ | راج | 1 |
اڑیسہ | راج | 21 |
پانڈیچری | مرکز ہیٹھ علاقہ | 1 |
پنجاب | راج | 13 |
راجستھان | راج | 25 |
سکم | راج | 1 |
تامل ناڈو | راج | 39 |
تریپورا | راج | 2 |
اتراکھنڈ | راج | 5 |
اتر پردیش | راج | 80 |
لہندا بنگال | راج | 42 |
اجلاس | تریخ انعقاد |
---|---|
پہلا | 13 مئی 1952ء |
دوسرا | اپریل1957ء |
تیسرا | اپریل1962ء |
چوتھا | مارچ 1967ء |
پنجواں | مارچ 1971ء |
چھٹا | مارچ 1977ء |
ساتواں | جنوری 1980ء |
اٹھواں | دسمبر 1984ء |
نواں | دسمبر 1989ء |
دسواں | جون 1991ء |
گیارہواں | مئی 1996ء |
بارہواں | مارچ 1998ء |
تیرہواں | اکتوبر 1999ء |
چودہواں | مئی 2004ء |
پندرہواں | مئی 2009ء |
سولہواں (موجودہ) | مئی 2014ء |
اہلیت
سودھوآئین ہند دے حصہ 5-یونین دی دفعہ 84 [۵] لوک سبھا دے رکن بننے دی کچھ اہلیت کےمندرجہ ذیل اصول وضع کردا اے ؛
- بھارت دا شہری ہوئے تے بھارتی الیکشن کمیشن نوں آئین ہند دے تیسرے لسٹ بند وچ موجود نمونہ دے مطابق اقرار صالح کرے تے حلف لے۔
- امیدوار دی عمر 25 سال توں کم نہ ہوئے۔
- اوہ تمام اہلیتاں رکھدا ہوئے جو بھارتی پارلیمان دے بنائے ہوئے کسی قانون دے ذریعے اس دے تحت مقرر دی جاواں۔
- اوہ مجرم نہ تے نہ اس اُتے کسی جرم دا الزام ہوئے وگرنہ قانونا امیدوار نا اہل قرار دتا جائےگا۔
- امیدوار ملک دے کسی وی انتخابی حلقہ وچ ووٹ ڈالنے دا اہل ہو، یعنی، اس دا ناں کسی ووٹر لسٹ وچ ضرور ہوئے۔
مندرجہ ذیل وجوہات دی بنا اُتے لوک سبھا دی نششت خالی ہوئے جاندی اے ؛
- جے صاحب نششت اسپیکر نوں تحریری استعفی سونپ دے۔
- جے صاحب نشست ایوان دی کارروائی دے بعد لگاتار 60 دناں تک غیر حاضر ہوئے۔
- آئین یا پارلیمان دے کسی قانون وچ مذکور کسی وجوہات دی بنیاد صاحب نشست نا اہل ثابت ہوئے۔
- جے صاحب نشست اینٹی ڈفیسکشن لا دے تحت نا اہل قرار دتا جائے۔
لوک سبھا دا انتخابی نظام
سودھولوک سبھا دے ارکان براہ راست عام دے ذریعے منتخب ہُندے نيں۔لوک سبھا دے انتخابات دے لئی تمام صوبہ جات نوں انتخابی حلفےآں وچ تقسیم کيتا جاندا اے تے اس ضمن وچ آئین ہند وچ مندرجہ ذیل دفعات نيں؛
- تمام صوبہ جات وچ عوام دے مقابلے نشستاں دی تعداد اس تناسب توں رکھی گئی اے کہ ہر اک صوبہ وچ ایہ تناسب یکساں رہے۔ البتہ ایہ دفعہ انہاں صوبہ جات وچ نافذ نئيں اے جتھے دی آبادی 60 لکھ توں کم ہوئے۔
- تمام صوبہ جات نوں علاقائی حلفےآں وچ اس طرح تقسیم کيتا گیا اے کہ لوک سبھا دے حلفےآں وچ عوام دی تعداد تے اوتھے دتی گئی نشست دا تناسب اس صوبہ وچ برابر رہے۔
نوٹ:
- تمام صوبہ جات وچ نشستاں دی تقسیم بھارت وچ مردم شماری 1971ء دی بنیاد اُتے کيتی گئی اے۔[۶]
- کسی صوبہ دے اندر نشستاں دی تقسیم بھارت وچ مردم شماری 2011ء دی بنیاد اُتے کيتی گئی اے۔[۷]
اختیارات
سودھولوک دے اپنے اختیارات نيں جو اسنوں راجیہ سبھا دے طاقتور بناتے ہیِ
- موجودہ حکومت دے خلاف تحریک عدم اعتماد لوک سبھا وچ پیش کيتا جاسکدا اے۔ تے ایہ اکثریت ووٹ توں پاس ہوجائے تاں وزیر اعظم تے کابینہ بھارت نوں فوری طور اُتے استعف دینا پڑدا اے ۔راجیہ سبھا نوں ایسا کوئی اختیار نئيں اے ۔واضح ہوئے کہ آئین ہند نے مجلس عاملہ نوں لوک سبھا نوں جوابدہ قرار دتا اے نہ کہ راجیہ سبھا نوں تے ايسے لئی راجیہ سبھا نوں مجلس عاملہ اُتے کوئی اختیار حاصل نئيں اے۔
- منی بل صرف لوک سبھا وچ ہی پیش کيتا جا سکدا اے تے ایتھے توں پاس ہونے دے بعد راجیہ سبھا وچ بھیجیا جاندا اے ۔راجیہ سبھا وچ منی بل نوں 14 دناں تک رکھیا جا سکدا اے۔ جے راجیہ سبھا اس اُتے کوئی فیصلہ نہ لے تے اس دی کسی سفارش نوں لوک سبھا نہ منے تاں بل نوں پاس منیا جاندا اے۔ بھارت دا بجٹ وی لوک سبھا وچ ہی پیش کيتا جاندا اے۔
- غیر مالی بل (عام بل) نوں کسی وی ایوان وچ پیش کيتا جا سکدا اے تے اس وچ پاس ہونے دے بعد دوسرے ایوان وچ بھیجیا جاندا اے جتھے اسنوں 6 ماہ تک روکے رکھنے دی اجازت اے۔ جے 6 ماہ دے اندر اس اُتے کوئی فیصلہ نہ ہوئے یا دوسرے ایوان دی سفارشات نوں ایوان اول نہ منے تاں بل بغیر فیصلہ کیتے باقی رہندا اے۔ فیر لوک سبھا اسپیکر دی صدارت وچ ن دونے ایواناں دے اک مشترک اجلاس وچ اس بل نوں تناسبی اکثریت توں پاس کيتا جاندا اے ۔حالانکہ آئین نے اس معاملہ وچ دونے ایواناں نوں برابر اختیارات دتے نيں مگر چونکہ لاک سبھا دے ارکان دی تعداد زیادہ لہذا اس دے فیصلے ہی زیادہ منے جاندے ہٰاں۔
آئین ہند وچ ترمیم دے لئی دونے ایواناں دے اختیارات برابر نيں۔ترمیم دے بل نوں پاس ہونے دے لئی دونے ایواناں دے کل ارکان وچ موجودہ ارکان دے دوتہائی ووٹ توں پاس دی اجاسکدا اے۔
- صدر بھارت دی معزولی دے لئی دونے ایواناں دے اختیارات مساوی نيں۔ دونے وچ بل نوں پیش کيتا جاسکدا اے تے دو تہائی اکثریت توں پاس کيتا جا سکدا اے۔
- عدالت عظمی تے عدالت عالیہ دے ججاں دی معزولی دے لئی بل نوں پیش کرنے تے دو تہائی اکثریت توں پاس کرنے وچ وی دونے ایواناں دے اختیارات برابر نيں۔ بل منظور ہونے دے بعد صدر بھارت انہاں نوں معزول کر سکدا اے۔
- قومی ہنگامی حالات دے بل پیش کرنے تے دو تہائی اکثریت توں پاس کرنے وچ وی دونے ایواناں دے اختیارات برابر نيں۔آئینی ہنگامی حالات دے بل نوں تناسبی اکثریت توں پاس کيتا جاندا اے۔
- جے قومی ہنگامی حالات (نیشنل ایمر جنسی) دی صورت وچ لوک سبھا تحلیل کر دتی جائے تاں راجیہ ہی مکمل پارلیمان دا کردار ادا کردی اے ۔راجیہ سبھا نوں تحلیل نئيں کيتاجاسکدا اے۔ صدر بھارت نوں اختیار اے کہ ایمرجنسی دی صورت وچ لوک سبھا لوک سبھا دی میعاد نوں اک سال دے لئی ودھیا سکدا اے ۔اور جے ایمرجنسی ختم ہوجائے تاں 6 ماہ دے لئی میعاد نوں ودھیا سکدا اے۔
لوک سبھا تمام امور وچ راجیہ سبھا توں زیادہ اختیارات دی حامل اے ۔چونکہ لوک سبھا دے ارکان دی تعداد زیادہ اے لہذا انہاں تمام امور وچ جنہاں وچ آئین نے دونے ایواناں نوں برابر دے اختیارات دتے نيں، لوک سبھا زیادہ طاقتور دکھادی دیندی اے ۔ایہ امر تمام پارلیمانی جمہوری وچ یکساں اے کہ ایوان زیريں ایوان بالا توں زیادہ اختیارات دی حامل ہُندی اے۔
کارروائی
سودھوداخلی کارروائیاں
سودھولوک سبھا دی کارروائی، اس دے امور تے ہدایات لوسک سبھا اسپیکر کے ذریعے انجام پاندے نيں جو کارروائی دے دوران وچ وقتا فوقتا بدلدے رہندے نيں۔لوک سبھا وچ دن وچ پیش آنے والے تمام امور پہلے توں طے شدہ ہُندے نيں تے طباعت شدہ نسخہ تمام ارکان نوں دے دتا جاندا اے۔
اجلاس تے نشست دے اوقات
سودھواک سال وچ لوک سبھا دے تن اجلاس ہُندے ہین:
- بجٹ اجلاس: فروری توں مئی۔
- مان سون اجلاس: جولائی توں ستمبر۔
- سرمائی اجلاس: نومبر توں وسط دسمبر۔
دوران وچ اجلاس لوک سبھا دی نشست 11 بجے صبح توں 1 بجے دوپہر تے 2 بجے دو پہر توں 6 بجے شام تک ہُندی اے ۔بسا اوقات اک ہی نشست صبح 11 بجے توں شام 6 بجے تک ہُندی اے ۔عموما سنیچر، اتوار تے ہور ایام تعطیل وچ لوک سبھا دی نشست نئيں ہُندی اے۔
دورانیہ سوال
سودھوہر نشست دا پہلا اک گھنٹہ دورانیہ سوال ہُندا اے۔ سوال کرنا ہر اک رکن دا حق اے تے تمام ارکان متعلق وزرا توں قومی تے بین الاقوامی سطح دے سوالات لر سکدے نيں۔متعلق وزیر کھڑا ہوئے کے اس دا جواب دیندا اے تے اپنی وزارت توں متعلق فیصلہ اُتے صفائی پیش کردا اے۔ دورانیہ سوال تن نوعیت دے ہُندے نيں-ستارہ زد، غیر ستارہ زد تے مختصر نوٹس۔ ستارہ زد سوال دا جواب ايسے نشست وچ شفوی طور اُتے دتا جاندا اے تے اسنوں نشان زد کر ليا جاندا اے۔ غیر ستارہ زد سوال دا ايسے نشست وچ شفوی جواب ضروری نئيں ہُندا اے تے نہ ہی اس اُتے دوسرا کوئی سوال داغا جا سکدا اے۔ اس سوال دا جواب تحریری طور اُتے 10 دناں دے اندر دتا جاندا اے۔ مختصر نوٹس نوں پہلے اسپیکر قبول کردا اے فیر اسنوں طباعت دے بعد متعلق وزیر دے سپرد کر دتا جاندا اے ۔مختصر نوٹس دا جواب فواری طور اُتے وقفہ صفر وچ دتا جاندا اے۔
وقفہ صفر
سودھودورانیہ سوال دے بعد وقفہ صفر ہُندا اے جو 12 بجے دے آس پاس شروع ہُندا اے۔ ارکان اس دوران وچ اسپیکر دی اجازت توں اہم نکات ایوان وچ پیش کردے نيں۔ عموما اس دوران وچ اہم بل اُتے بحث ہُندی اے ۔ایہ سلسلہ دن دے 2 بجے تک چلدا اے۔
لوک سبھا دے افسران
سودھواسپیکر تے نائب اسپیکر
سودھوآئین ہند دی دفعہ 93 لوک سبھا نوں اسپیکر تے نائب اسپیکر دا جواز فراہم کردا اے ۔لوک سبھا وچ اسپیکر تے نائب اسپیکر دا انتخاب ایوان وچ موجود ارکان تناسبی اکثریت توں کردے نيں۔ آئین ہند دے مطابق لوک سبھا دی اسپیکر دی اہلیت دے لئی صرف لوک سبھا دا رکن ہونا ضروری اے۔ لیکن آئین تے قوانین تے پارلیمان دی کارروائیاں دا ماحول اسکیپر نوں اک اہم شخصیت بناتے نيں۔ اسپیکر تے نائب اسپیکر دی تعطیلات، استعفی، معزولی، دفتر توں متعلق تمام احکامات آئین ہند دی دفعہ 94 وچ درج نيں۔ دفعہ 94 دے مطابق لوک سبھا دا اسپیکر تے نائب اسپیکر استعفی دے گا جے (الف) راجیہ سبھا دا رکن بن جائے، (ب) استعفی دے دے یا (ج) لوک سبھا دے ارکان دی اکثریت دے فیصلہ توں اسنوں معزول کر دتا جائے۔ لوک سبھا اسپیکر لوک سبھا دا رکن وی ہُندا اے تے صدر بھی۔ اسپیکر ہی ایوان دا کم کاج سنبھالدا اے۔ اوہی فیصلہ کردا اے کہ اک بل آیا منی بل اے یا عام بل۔ اسپیکر ایوان وچ نظم وضبط برقرار رکھدا اے تے کسی وی رکن نوں نازیبا حرکت دی بنا اُتے برخواست کرنے دا اختیار وی رکھدا اے ۔لوک سبھا اسپیکر ہی ایوان نيں مختلف تحریکاں جداں تحریک عدم اعتماد، تحریک عدم تعاون تے ہور نوٹس دی اجازت دیندا اے۔ جے دونے ایواناں دے درمیان وچ کِسے بل نوں لےکے باہمی رضامندی نہ ہوپائے تاں اک مشترک اجلاس دا انعقاد کيتا جاندا اے تے لوک سبھا دا اسپیکر ہی اس اجلاس دی صدارت کردا اے۔ 52واں ترمیم دے بعد لوک سبھا اسپیکر نوں کسی وی رکن نوں برخواست کرنے دا اختیار حاصل ہويا اے۔ اسپیکر دی غیر موجودگی وچ نائب اسپیکر اس دی جگہ لیندا اے ۔جے نائب اسپیکر وی موجود نہ ہوئے تاں صدر بھارت کسی وی رکن لوک سبھا نوں نامزد کر سکدا اے تاکہ اوہ اسپیکر کے فرائض انجام دے۔ [۸] لوک سبھا دے پہلے اسپیکر جناب جی وی مالولنکر سن ۔ انہاں دا عہد 15 مئی 1952ء توں 27 فروری 1956ء سی۔پہلے نائب اسپیکر ایم انستھاسیانم ایانگر سن جنہاں دا عہد 30 مئی 1952ء توں 7 مارچ 1956ء سی۔ 16واں لوک سبھا وچ اسپیکر سومترا مہاجن نيں تے نائب اسپیکر ایم تھمبی دورائی نيں۔
ہور ویکھو
سودھو
حوالے
سودھو- ↑ Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/ar at line 3438: attempt to call field 'set_selected_modules' (a nil value).
- ↑ Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/ar at line 3438: attempt to call field 'set_selected_modules' (a nil value).
- ↑ Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/ar at line 3438: attempt to call field 'set_selected_modules' (a nil value).
- ↑ Part V—The Union. Article 79. p. 38 Archived 24 January 2013 at the وے بیک مشین
- ↑ Part V—The Union. Article 81. p. 41 Archived 24 January 2013 at the وے بیک مشین
- ↑ https://www.india.gov.in/sites/upload_files/npi/files/coi_part_full.pdf article 81
- ↑ //www.india.gov.in/sites/upload_files/npi/files/coi_part_full.pdf article 81
- ↑ Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/ar at line 3438: attempt to call field 'set_selected_modules' (a nil value).