مدھیہ پردیش
مدھیہ پردیش (ہندی: मध्य प्रदेश)، بھارت دی اک ریاست اے۔ ایہدے ناں دا مطلب "وسط والی ریاست" اے۔ ایہدا راجگڑھ بھوپال اے۔
ایہنوں جغرافیائی محل وقوع دی بناء اُتے بھارت دا دل وی کہیا جاندا اے۔ رقبے دے لحاظ توں ملک دی دوسری تے اندازہ 75 ملیئن توں زیادہ نفوس دے نال آبادی دے لحاظ توں بھارت دی چھیويں وڈی ریاست اے۔ ایہدے شمال مشرق وچ اتر پردیش، جنوب مشرق وچ چھتیس گڑھ، جنوب وچ مہاراشٹر، مغرب وچ گجرات تے شمال مغرب وچ راجستھان ریاستاں نيں۔ قابل ذکر شہراں وچ بھوپال، اندور، جبل پور، گوالیار، اجین، ساگر، دیواس، سٹنہ، رتلام، ریوا، شیو پوری، سانچی، برہان پور تے ہوشنگ آباد شامل نيں۔
ریاست دی سرکاری زبان ہندی اے۔ ہندی توں علاوہ وکھ وکھ علاقےآں وچ مقامی زباناں وی بولیاں جاندیاں نيں۔ گجرات ریاست دی قربت دی وجہ توں لوکاں دی اک وڈی تعداد گجراتی زبان بولدی اے۔ مراٹھا دے تاریخی حکمرانی دور دی وجہ توں مراٹھی لوکاں دی اک بھاری تعداد دی طرف توں بولی جاندی اے۔ اس دے علاوہ بنگالی، تیلگو تے نہالی وغیرہ پائی جاندیاں نيں۔ 2011 دے اک اندازے دے مطابق 92 فیصد آبادی ہندو، 6 فیصد مسلمان، اعشاریہ 9 فیصد جین مت، اعشاریہ 3 فیصد مسیحی تے بدھ مت جدوں کہ اعشاریہ 2 فیصد سکھ مذہب نال تعلق رکھدے نيں۔ مدھیہ پردیش دی آبادی دا وڈا حصہ قبیلے اُتے مشتمل اے۔ جنہاں دی اکثریت ترقی دے بنیادی قومی عمل دا حصہ نئيں بݨی ایہی وجہ اے کہ مدھیہ پردیش بھارت دی کم ترقی یافتہ ریاست اے۔
مدھیہ پردیش دا 30 فیصد توں ودھ رقبہ جنگلات اُتے مشتمل اے۔ نرمدا مدھیہ پردیش دا سب توں طویل دریا اے۔ جو اک دراڑ نما وادی وچ وگدا اے اس دے جنوبی کنارے اُتے ست پورہ دے پہاڑ تے شمالی کنارے اُتے وندھیا کا وسیع سلسلہ کوہ اے۔ اس دے معان دریااں وچ بنجار، تاوا، ماچن، دنوا تے سون بہادر شامل نيں۔ دریائے تاپتی دریائے نرمدا دے متوازی چلدا اے تے ایہ وی اک دراڑ وادی وچ وگدا اے۔ ایتھے 9 قومی پارک نيں باندوگڑھ نیشنل پارک، کانہا نیشنل پارک، ست پورا نیشنل پارک، سنجے نیشنل پارک، مادھو نیشنل پارک، وان وہار نیشنل پارک، مانڈلا پلانٹ جیواشم نیشنل پارک، پاس نیشنل پارک تے پنچھ نیشنل پارک دے علاوہ قدرتی محفوظ گاہاں دی اک وڈی تعداد وی موجود اے جنہاں وچ امر کنٹک، باغ گپھاواں، بالا گھاٹ، بوڑی، کین گھاڑیل، پٹل کوٹ وغیرہ شامل نيں۔ کانہا، باندو گڑھ، پنچھ، پنا تے ست پورا قومی پارک شیراں دی بقائے نسل دے لئی مخصوص نيں۔ معدنی وسائل توں مالا مال، اس ریاست وچ بھارت دے ہیرے تے تانبے دے سب توں وڈے ذخائر نيں۔ سیاحت دی صنعت وچ قابل قدر بڑھوتری دیکھݨ وچ آ رہی اے۔ 2010 تے 2011 دا قومی سیاحتی ایوارڈ وی مدھیہ پردیش دے حصے وچ آیا۔
اج دے مدھیہ پردیش وچ قدیم ریاست اوانتی وی مدغم اے۔ اوانتی مہاجنا پیا، جس دا راجگڑھ اجین چھیويں صدی ق م دا اک قابل ذکر تے اہم ترین شہر سی۔ گنگا تے بحیرہ عرب دیاں بندرگاہاں دے وچکار تجارتی رستےآں اُتے واقع اجین پہلی صدی ق م توں مغربی بھارت دے اہم تجارتی مرکز دے طور اُتے ابھر کر سامنے آیا۔ مالوا، کروشا، داسارنا وغیرہ دیاں قدیم ریاستاں وی اس دا حصہ تصور کيتیاں جاندیاں نيں۔ وادی نرمدا وچ 5000 سال پہلے دے آثار تے باقیات وی دریافت ہوئیاں نيں۔ جس توں ایہدی قدامت دا اندازہ ہُندا اے۔ اس علاقے اُتے ہندوستان دے تقریبن سبھے اہم خانداناں جداں مغل، مرہٹے، موریا وغیرہ دیاں حکومتاں رہیاں۔ 320 ق م وچ چندر گپت موریا نے جدوں موریا سلطنت دی بنیاد رکھی تاں ایہدے وچ مدھیہ پردیش دا سارا علاقہ شامل سی۔ موریا خاندان دے زوال توں بعد پہلی توں تیسری صدی عیسوی تک مدھیہ پردیش وکھ وکھ خانداناں دے درمیان وجہ پیکار بݨیا رہیا۔ دوسری صدی عیسوی وچ جنوبی ہند دے اک بادشاہ گوتم پترا نے مالوا تے گجرات دے علاقے فتح کر لئے۔ چوتھی تے پنجويں صدی عیسوی وچ گپتا خاندان ایتھے حکمران ہويا۔ 528 عیسوی وچ مالوا دے بادشاہ یشودھا رام دے زوال توں بعد مدھیہ پردیش چھوٹیاں چھوٹیاں ریاستاں وچ بٹ گیا۔ اٹھويں توں دسويں صدی عیسوی وچ ہریش ریاست دے شمالی حصے اُتے قابض رہیا تے مالوا جنوبی ہند دے حکمراناں دے زیر تسلط ہو گیا۔ قرون وسطی وچ ایتھے راجپوتاں نوں عروج حاصل ہويا۔ شمالی مدھیہ پردیش تیرہویں صدی عیسوی وچ ترک دہلی سلطنت نے فتح کیتا۔ چودہویں صدی عیسوی دے اواخر وچ دہلی سلطنت دے زوال توں بعد خود مختار علاقائی ریاستاں از سر نو ابھر کے سامنے آئیاں۔ 1531 عیسوی وچ سلطنت گجرات نے مالوا اُتے قبضہ کر ليا تے 1540 عیسوی وچ شیر شاہ سوری نے بہت سارے علاقے فتح کر لئے۔ 1556 عیسوی وچ پانی پت دی دوسری لڑائی توں بعد مدھیہ پردیش دا بہت سارا علاقہ تیسرے مغل شہنشاہ جلال الدین محمد اکبر دے زیر نگيں ہوگيا۔ 1707ء وچ اورنگزیب عالمگیر دی وفات توں بعد مغلاں دی گرفت کمزور پے گئی، اس طرحاں 1720ء توں 1760ء تک ایتھے مرہٹے قابض رہے۔ انگریزاں تے مرہٹےآں دے درمیان تیسری جنگ توں بعد ایہ مکمل طور تے تاج برطانیا دے قبضے وچ آگیا۔
یونیسکو نے مدھیہ پردیش دے تن تھانواں نوں عالمی ثقافتی ورثہ قرار دتا اے، انہاں وچ کھاجو رہاو دیاں یادگاراں مع دیوی جگدامبی دا مندر، سانچی وچ بدھ مت دیاں یادگاراں تے بھمبٹکا دیاں سنگی پناہ گاہاں شامل نيں۔ اہم قابل دید تھانواں اجے گڑھ، امر کنتک، اسیر گڑھ، باندو گڑھ، باون گزا، بھوپال، ودیشا، چندیری، دھر، گوالیار، اندور، چتراکتا، مہیشور، پچمڑھی، شوپری، اومکر ایشور، کھرگون، اجین وغیرہ نيں۔
مدھیہ پردیش اپنی کلاسیکی موسیقی تے موسیقار گھرانیاں لئی وی شہرت رکھدا اے۔ میہار گھرانا، گوالیار گھرانا تے سنیا گھرانا کلاسیکی موسیقی دے اہم ہندوستانی گھرانے نيں۔ قرون وسطی دے ہندوستان دے مشہور موسیقار تے گلوکار تان سین تے بیجو باورا گوالیار دے نیڑے پیدا ہوئے جو اج تک مدھیہ پردیش دا حصہ اے۔ ہنوستانی سنیما دے مشہور گلوکار کشور کمار نے کھنڈوا تے لتا منگیشکر نے اندور وچ جنم لیا جو دونے مدھیہ پردیش دے شہر نیں۔ انہاں توں علاوہ جاوید اختر (شاعر، ادیب)، شنکر دیال شرما (سابق بھارتی صدر)، مکیش تیواڑی (اداکار)، اٹل بہاری واجپائی ( سابق وزیر اعظم بھارت)، چندر شیکھر آزاد (انقلابی)، اوشو رجنیش (روحانی پیشوا)، جیا بچن (ادا کارہ)، رگھو ویر یادو (اداکار)، سلمان خان (اداکار)، کاشف اندوری (شاعر)، ناطق مالوی (شاعر)، میر عرفانی (شاعر) شعری بھوپالی (شاعر)، کیف بھوپالی (شاعر)، ڈاکٹر راحت اندوری (شاعر)، عتیق اللہ (ادیب تے شاعر)، ڈاکٹر صادق (ادیب تے شاعر) عبد القوى دسنوى (ادیب، عالم)، ڈاکٹر خالد محمود (ادیب تے شاعر)، ڈاکٹر مختار شمیم (ادیب، محقق تے شاعر)، محسن بھوپالی ( شاعر)، آفتاب عارف (شاعر)، ضیا فاروقی (ادیب، شاعر) ڈاکٹر نصرت مہدی (ادیبہ، شاعرہ)، ڈاکٹر افضل شعور (شاعر)، علی عباس امید (شاعر)، مسلم سلیم (شاعر)، عبد العزیز روشن (شاعر)، احد پرکاش (شاعر، ادیب)، رضوان الدین فاروقی (ادیب) وی مدھیہ پردیش توں نيں۔
مورتاں
سودھو-
اوڑچھا وچ لنگور
-
کانہا ٹائیگر ریزرو وچ شیرنی اپنے بچےآں دے نال
-
بھندو گڑھ نیشنل پارک وچ ٹکل بلیو فلائی کیچر
-
اوڑچھا وچ گدھ گھونسلے وچ ۔
-
لاکیشواری، گوالیار وچ نیلی گاں دی لڑائی
-
اجین، بھارت وچ واقع جنتر منتر دی سورج گھڑی
-
اجین وچ دریائے شپرا دے کنارے واقع رام گھاٹ
-
شری مہا کالیشور مندر، اجین
-
بھوپال دے مشہور تھانواں
حوالے
سودھو- ↑ Noronha, Rahul (23 مارچ 2020). "BJP's Shivraj Singh Chouhan sworn in as Madhya Pradesh CM for fourth time" (in en). India Today. https://www.indiatoday.in/india/story/bjp-s-shivraj-singh-chouhan-sworn-in-as-madhya-pradesh-cm-for-fourth-time-1658867-2020-03-23.
- ↑ ۲.۰ ۲.۱ «2011 Census of India» (PDF). Censusindia.gov.in. بایگانیشده از اصلی (PDF) در 17 اکتوبر 2011. دریافتشده در 14 ستمبر 2012. نامعلوم پیرامیٹر دا
|url-status=
نظر انداز کردا (کمک); تاریخ وارد شده در|access-date=،|archive-date=
را بررسی کنید (کمک) - ↑ «MOSPI Gross State Domestic Product». Ministry of Statistics and Programme Implementation، حکومت ہند. 1 مارچ 2021. دریافتشده در 9 مارچ 2021. تاریخ وارد شده در
|access-date=،|date=
را بررسی کنید (کمک) - ↑ «Sub-national HDI – Area Database». Global Data Lab (به English). Institute for Management Research, Radboud University. بایگانیشده از اصلی در 23 ستمبر 2018. دریافتشده در 25 ستمبر 2018. نامعلوم پیرامیٹر دا
|url-status=
نظر انداز کردا (کمک); تاریخ وارد شده در|access-date=،|archive-date=
را بررسی کنید (کمک) - ↑ لسٹ بھارتی ریاستاں تے علاقہ جات بلحاظ جنسی تناسب
- ↑ «Report of the Commissioner for linguistic minorities: 47th report (جولائی 2008 to جون 2010)» (PDF). Commissioner for Linguistic Minorities, Ministry of Minority Affairs, Government of India. صص. 122–126. بایگانیشده از اصلی (PDF) در 13 مئی 2012. دریافتشده در 16 فروری 2012. نامعلوم پیرامیٹر دا
|url-status=
نظر انداز کردا (کمک); تاریخ وارد شده در|access-date=،|archive-date=
را بررسی کنید (کمک)