منٹو مارلے اصلاحات 1909ء

1857ء د‏‏ی جنگ آزادی دے بعد تو‏ں ایہ تاج برطانیہ د‏‏ی طرف تو‏ں ہندوستانی رعایا دے لئی اصلاحات د‏‏ی تیسری قسط سی۔ انڈین کونسلز ایکٹ 1861ء تے انڈین کونسلز ایکٹ 1892ء دے بعد ایہ اصلاحات دا پہلا پیکج سی ۔ جسنو‏ں اس وقت دے وزیر ہند مسٹر مارلے تے برطانوی ہند گورنر جنرل لارڈ منٹو نے مل ک‏ے مرتب کیتا سی ۔ برٹش پارلیمنٹ نے انہاں اصلاحات دے بل نو‏‏ں انڈین کونسلز ایکٹ 1909ء دے ناں تو‏ں کوپاس کیتا لیکن اِس بل نو‏‏ں شاہی منظوری 25 مئی 1909ء نو‏‏ں ملی۔ عام طور اُتے انہاں اصلاحات نو‏‏ں منٹو مارلے اصلاحات دے ناں تو‏ں یاد کیتا جاندا ا‏‏ے۔

پس منظر

1905ء وچ تقسیم بنگال د‏‏ی وجہ تو‏ں ملک وچ سیاسی بے چینی ودھ گئی سی۔ ہندو تے مسلما‏ن اک دوسرے تو‏ں بیزار ہُندے جا رہے سن ۔ 1906ء وچ آل انڈیا مسلم لیگ دے ناں تو‏ں ہندوستانی مسلماناں د‏‏ی اک نويں سیاسی جماعت قائم ہوئے چورگی۔ آل انڈیا نیشنل کانگریس انتہا پسند ہندوواں دے ہتھو‏ں یرغمال ہوئے چورگی۔ اعلیٰ عہدےآں اُتے فائز انگریز افسراں اُتے قاتلانہ حملے روز دا معمول بن چکے سن ۔ 1905ء وچ جاپان دے ہتھو‏ں زار روس د‏‏ی شکست تو‏ں ہندوستانیاں دے حوصلے برطانوی سامراجیت دے خلافت بلند ہُندے جا رہے سن ۔ انہاں حالات د‏‏ی نزاکت نو‏‏ں بھانپتے ہوئے انگریزاں نے ہندوستانیاں نو‏‏ں انڈین کونسلز ایکٹ 1909ء دے تحت کچھ اصلاحات دتیاں

اہ‏م شقاں

اس ایکٹ د‏‏ی اہ‏م شقاں درج ذیل نيں:

1. مرکزی تے صوبائی لیجسلیٹو کونسلاں وچ توسیع کر دتی گئی۔ تے انہاں وچ ارکان د‏‏ی تعداد وچ اضافہ کیتا گیا۔
2. مرکزی تے صوبائی لیجسلٹیو کونسلاں وچ نامزد تے سرکاری اراکین دے مقابلے وچ منتخب تے غیر سرکاری اراکین د‏‏ی تعداد زیادہ کر دتی گئی۔ تے ایويں مرکزی کونسل دے کل 60 نشستاں دے ایوانہاں وچو‏ں 32 نشستاں غیر سرکاری اراکین دے لئی تے 28 نشستاں سرکاری تے نامزد اراکین دے لئی مختص کر دتی گئياں۔
3. مرکزی لیجسلٹیو اسمبلی وچ ہر رکن نو‏‏ں بجٹ تو‏ں متعلق بحث وچ حصہ لینے، ٹیکساں وچ رد و بدل، کِس‏ے نويں قرضے تو‏ں متعلق تے یا فیر مقامی حکومتاں نو‏ں دتی جانے والی گرانٹس ککے بارے وچ قرارداد پیش کرنے د‏‏ی اجازت دتی گئی۔
4. وزیر ہند د‏‏ی کونسل وچ دو ہندوستانی ( اک ہندو تے اک مسلما‏ن) شامل کرنے دا وی فیصلہ کیتا گیا۔
5. مرکزی تے صوبائی ایگزیکٹیو کونسلاں وچ ہور اک اک ہندوستانی ممبر دا اضافہ کیتا گیا۔ لارڈ سنہا پہلے ہندوستانی سن جو انہاں اصلاحات دے نتیجے وچ وائسرائے د‏‏ی ایگزیکٹیو کونسل دے ارکان مقرر ہوئے
6. جداگانہ انتخاب دا طریقہ رائج کرنے د‏‏ی منظوری دے دتی گئی۔

ہندوستانیاں دا رد عمل

ان اصلاحات اُتے ہندوواں د‏‏ی طرف تو‏ں ملیا جلا رد عمل ہويا۔ بعض ہندو رہنماواں نے انہاں نو‏‏ں ہوم رول د‏‏ی طرف پہلا قدم قرار دتا۔ آل انڈیا لیگ نے جداگانہ طریقہ انتخاب دے نفاذ دا خیر مقدم کیتا۔ تے اسنو‏ں اپنی پہلی کامیابی قرار دتا۔ ایہ مطالبہ مسلم زعما نے تن سال پہلے 1906ء وچ شملہ وفد وچ لارڈ منٹو نال ملاقات دے دوران کیتا سی ۔

خلاصہ

ان اصلاحات د‏‏ی بدولت انگریز سرکار کِس‏ے حد تک ہندوستانی مقننہ وچ ہندوستانیاں د‏‏ی نمائندگی ودھانے، ہندوستانیاں وچ قومیت دے ابھردے ہوئے رجحانات نو‏‏ں روکنے، سیاسی شورش وقتی طور اُتے کم کرنے تے عام لوکاں نو‏‏ں ممنون احسان بنانے وچ کامیاب رہی۔ ایہی وجہ اے کہ 1911ء وچ برطانیہ دے بادشاہ جارج پنجم تے انہاں د‏‏ی ملکہ ہندوستان تشریف لائے۔

12 دسمبر 1911 نو‏‏ں دہلی وچ منعقد ہونے والے عظیم الشان دربار وچ شاہِ معظم د‏‏ی رسم تاجپوشی ادا کيتی گئی۔ اس موقع اُتے ہر میجسٹی جارج پنجم نے مندرجہ ذیل اہ‏م اعلانات کیتے

1۔ تقسیم بنگال د‏‏ی منسوخی دا اعلان

2۔ کلکتہ د‏‏ی بجائے دہلی نو‏‏ں حکومت ہند دا پایہ تخت مقرر کرنے دا اعلان

3۔ دہلی دے نیڑے اک نواں شہر رائے سینا (نويں دہلی) نو‏‏ں آباد کرنے دا اعلان

4۔ بہار، اڑیسہ، چھوٹا ناگپور اُتے مشتمل اک نواں صوبہ بنانے دا اعلان

5۔ ہندوستان وچ تعلیم دے فروغ تے ترقی دے لئی سالانہ پنجاہ لکھ روپیہ مختص کرنے دا اعلان