قانون مجالس ہند، 1861ء
 | |
| طویل عنوان | An Act to make better Provision for the Constitution of the Council of the Governor General of India, and for the Local Government of the several Presidencies and Provinces of India, and for the temporary Government of India in the event of a Vacancy in the Office of Governor General. |
|---|---|
| باب | c. 67 |
| علاقائی حد | = |
| Other legislation | |
| قانون منسوخ | گورنمنٹ آف انڈیا ایکٹ 1915ء |
| حیثیت: Repealed | |
1857ء دی جنگ آزادی دے بعد اِس گل دا خاص طور اُتے خیال رکھیا گیا کہ حاکم تے محکوم دے درمیان فضا کِداں برقرار رکھی جائے؟ ہندوستان وچ موجود تمام غلط فہمیاں نوں دور کیتے جانے دی ضرورت سی۔ سر سید احمد خان اوہ پہلے مسلم مفکر سن جنہاں نے اِس گل اُتے غور کیتا کہ مسلماناں توں انگریزاں دے تعلقات کس طرح بہتر بنائے جاسکدے نيں۔ اُنہاں نے ہر ممکن طریقہ اِس کوشش وچ صرف کیتا کہ مسلماناں تے انگریزاں دے وچکار کشیدگی ختم دی جاسکے۔ سرسید احمد خان نے اک تجویز پیش دی کہ گورنر جنرل تے گورنراں دی کونسلاں وچ مقامی باشندےآں دی شرکت لازمی بنائی جائے۔ سرسید احمد خان دی اِس تجویز نوں بعد وچ منظور کر ليا گیا تے 1861ء وچ اک نويں تنظیمی ڈھانچے دا اعلان کیتا گیا جِس وچ اِس امر دی گنجائش رکھی گئی کہ مقامی باشندے مجلس قانون نوں مفید مشورے دے سکن۔
قانون مجالس ہند1861ء دے اہم نکات:
1:گورنر جنرل دی کونسل دے اراکین دی تعداد 4 توں ودھیا کر5 مقرر کيتی گئی۔
2:گورنر جنرل نوں اختیار دتا گیا کہ اوہ اپنے اراکین وچ شعبہ جات (محکمہ جات) دی ذمہ داریاں تقسیم کرن۔
3:گورنر جنرل نوں اختیار دتا گیا کہ اوہ اپنے اراکین دی کونسل وچ کِسے نوں صدر منتخب کر سکدا اے تاکہ اوہ گورنر جنرل دی عدم موجودگی وچ اپنے فرائض سر انجام دے سکے۔
4:گورنر جنرل نوں اختیار دتا گیا کہ اوہ ہندوستان وچ نويں صوبے بناسکدا سی پرانے صوبےآں دی حدود وچ ترمیم تے تبدیلی کر سکتاسی۔ تمام صوبےآں وچ لیفٹیننٹ گورنر مقرر کر سکتاسی۔
5:گورنر جنرل نوں اختیار دتا گیا کہ اوہ ہندوستان وچ قانون سازی دے لئی 6 توں 12 افراد نوں 2سال دے لئی مقرر کر سکتاتھا انہاں وچوں نصف اراکین سرکاری عہدے دار ہوسکدے سن ۔
6:مرکزی مجلس قانون ساز دا منظور کردہ بل اس وقت تک قانون دا درجہ حاصل نئيں کر سکتاتھا جدوں تک گورنر جنرل اس دی منظوری نہ دے۔ ايسے طرح صوبائی کونسلاں دا منظور شدہ مسودہ وی صوبائی گورنر تے گونر جنرل دی منظوری دے بغیر قانون دا درجہ نئيں پاسکتاسی۔
7:گورنر جنرل نوں اختیار دتا گیا کہ اوہ ہندوستان وچ قانون سازی دے لئی کِسے مرکزی قانون یا صوبائی قانون نوں رد یا مسترد کرنے کر سکتاسی۔ آرڈیننس جاری کرنے دا حق رکھدا سی۔ ایہ آرڈیننس چھ ماہ دے لئی قانون دا درجہ رکھدے سن ۔
8:گورنر جنرل دی پیشگی منظوری دے بغیر کوئی مسودہ مجلس قانون ساز وچ پیش نئيں کیاجاسکدا سی۔
9:صوبائی و مرکزی قانون ساز ادارےآں وچ غیر سرکاری اراکین نوں کِسے مسودہ دے بارے مشورہ دینے دا حق دتا گیا مگر اس مشورہ نوں قانون دا درجہ دینا ضروری نہ سی۔ غیر سرکاری اراکین کوسوالات پُچھنے یا تنقید کرنے دا کوئی حق نئيں سی۔
10:برطانوی اراکین پارلیمنٹ نوں ایہ حق دتا گیا کہ اوہ کِسے وی قانون دا بغیر وجہ دسے مسترد کرسکدے نيں ۔
11:صوبائی گورنراں نوں اختیار دتا گیا کہ اوہ صوبے دی آبادی و رقبہ دے مد نظر 4 توں 8اراکین نوں صوبائی کونسل دا رکن بننامزدکر سکدے نيں۔ انہاں وچوں نصف اراکین سرکاری عہدے دار ہوسکدے سن ۔
12:صوبائی تے مرکزی شعبہ جات دی تشریح نئيں کيتی گئی۔ اُتے مالیات تے مذہبی امور دے مسائل نوں مرکزی کونسل دے حوالے کیتا گیا۔
تنقیدی جائزہ :
جے تریخ دا طالب علم انہاں نکات دا جائزہ لے تاں اوہ اس نتیجہ اُتے پہنچکيا اے کہ اس قانون توں ہندوستانیاں نوں کچھ حاصل نہ ہواجو افراد کونسلاں وچ نامزد کیتے اوہ انگریزاں دے وفادار سن انہاں نوں اس گل نوں شدت توں احساس سی کہ جے انہاں نے برطانوی حکومت کیتی ہاں وچ ہاں نئيں ملائی تاں ممکن اے کہ اگلی کونسل وچ انہاں نوں جگہ نہ ملے۔ ایداں دے اراکین ریاستاں دے سربراہ،جاگیرداریا حکومت دے ریٹائرڈ افسران سن جنہاں نوں عوام دے مسائل دا کوئی علم نہ تھاوہ انگریز دی خوشی دی خاطر خاموشی اختیار کردے سن ۔ سرکاری اراکین وی اپنے گورے آقاواں نوں خوش کردے سن انہاں نوں عوام توں کوئی لگاؤ نہ سی۔
قانون سازی دے اختیارات مکمل طور اُتے گورنر جنرل دے پاس سن باقی سب بے بس سن اس لئی ایہ قانون ہندوستانیاں دی مکمل بے بسی دا آئینہ دار سی۔ صوبائی گورنر وی بااختیار سن جدوں کہ کونسل دے اراکین بے بس سن ۔ قانون ساز ادارےآں دے غیر سرکاری اراکین کوصرف مشورہ دینے دا حق دتا گیا ایہ مشورہ جے گورنر یا گورنرتجنرل نوں پسند آجاندا تاں ٹھیک ورنہ رد کر دیاجاتاسی۔ جومقامی اراکین دے نامکمل اختیارات دا منہ بولدا ثبوت اے۔
مرکزی وصوبائی شعبہ جات دی تشریح نئيں کيتی گئی کہ کون سا محکمہ صوبائی حکومت دے ماتحت اے تے کون سا مرکزی حکومت دے تحت،اس توں اس قانون دی ناکامی ظاہر ہُندی اے۔
تریخ دا طالب علم اس قانون دے لئی صرف اک گل کہہ سکتاہے کہ ایہ قانون پہلاقدم سی جس دے بعد قدم بہ قدم صوبائی داخلی خود مختاری حاصل کيتی گی“
ہور ویکھو
سودھوحوالے
سودھو- ↑ Short title as conferred by s. 1 of the Act; the modern convention for the citation of short titles omits the initial "The", ignores the italicisation of "Indian", and omits the comma after the word "Act".