دریائے جمنا

دریائے جمنا
لمبا‏ئی	1376 کلومیٹر
نقشہ	31.004722222222°N 78.461666666667°E / 31.004722222222; 78.461666666667،  25.423611111111°N 81.8825°E / 25.423611111111; 81.8825
انتظامی تقسیم
ملک	بھارت
وقوع تھاں	بھارت
ڈگدا	دریاۓ گنگا
معاون دریا	دریاۓ چمبل،  دریاۓ بٹوا،  دریائے ہنڈن
ڈسچارج	3480 cubic metre per second
طاس رقبہ	351000 مربع کلومیٹر
تقسیم اعلیٰ	بھارت
متناسقات	31°00′17″N 78°27′42″E
جیو رمز	1252798
[مکمل اسکرین پر]

جمنا اتلے ہندستان دا اک دریا اے جیدی لمبائی ۱۳۷۰ کلومیٹر اے اے ہمالیہ چ اترکھنڈ دے صوبے چوں جمنوتری دی تھاں توں ٹردا اے تے الہ آباد دی تھاں تے گنگا وچ جا ڈگدا اے۔ دریائے جمنا بھارت دے وڈے دریاواں چوں اک اے تے اتلے ہندستان دی زراعت اس دی بوہت اہمیت اے کیونجے اس دریا توں کڈیاں گئیاں نہراں توں ای اینہاں علاقےآں چ زراعت لئی پانی حاصل کیتا جاندا اے ۔ تے اینج اتلے بھارت دی خوشحالی دی اک وجہ ایہہ دریا وی اے ۔ دریائے جمنا ، دریاۓ گنگا نال مل کے دریائے گنگا دا میدان تشکیل دیندے نیں جداں پاکستان چ دریاۓ سندھ تے اسدے معاون دریا دریائے سندھ دا میدان تشکیل دیندے نیں ، جہڑا دنیا دے کجھ وڈے زرعی میداناں چوں اک اے ۔ اینج ای دریاۓ گنگا تے جمنا دا میدان وی جگ دے وڈے زرعی میداناں چوں اک اے ۔

اتلے ہندستان دی اینہاں دریاواں پاروں زرخیری دی وجہ توں ای آریا جدوں ہندستان چ آئے تے اوہ پہلےپنجاب تے فیر اتلے ہندستان چ جا آباد ہوئے ۔

آگرہ دا مشہور شہر وی دریائے جمنا دے کنارے آباد اے تے مغلیہ سلطنت دے مشہور بادشاہ شاہجہان دا اپنی ملکہ ممتاز محل لئی بنایا گیا مقبرہ تاج محل وی ایسے دریا دے کنارے اے ، جہڑا دنیا دے عجوبیاں چوں اک اے ۔

جانکاری

جمنا دریا بھارت دا اک دریا اے ۔ کوہ ہمالیہ چوں جمنوتری علاقے ولوں نکلدا اے۔ اتے ۸۵۰ میل دکھن دے ولّ وگدا ہویا الہٰ آباد تھاں اتے گنگا دریا نال جا ملدا اے۔ ہندو اس تھان نوں بہت متبرک وچار کردے ہن۔ دلی، برنداؤن، متھرا اتے آگرہ، اس ندی دے کنڈے بسے ہن۔ الہٰ آباد ولوں متھرا تکّ اس وچّ کشتیاں چل سکدیاں ہن۔ چنبل، بئتوا اتے کم-کاج سون جمنا دریا دے معاون دریا ہن جو بجھی چل ولوں نکلدے ہن۔ ہندو گنگا دی طرحاں جمنا نوں وی متبرک سمجھدے ہن۔ کانپور دے کول ندی جمنا ولوں نہر بھوجن شرقی کڈھی گئی ہے۔ جو گنگا اتے جمنا دے وچّ دوآبہ نوں فائدہ پہنچائے کردی ہے۔ دلی ولوں ذرا ہیٹھاں نہر آگرہ وی ندی جمنا ولوں کڈھی گئی ہے۔ ایہہ یمنوتری ناں دی جگہ ولوں نکلدی ہے۔ جمنا دریا گنگا دریا دا سبھتوں وڈا معاون دریا اے ۔

نکلن دا علاقہ

لہندے ہمالیہ ولوں نکل کے اتر پردیش اتے ہریانہ دی سرحد دے سہارے ۹۵ میل دا سفر کر کے سہارن پور ( میدانی علاقہ ) پجدی ہے۔ پھر ایہہ دلی، آگرہ ولوں ہندی ہوئی الہٰ آباد وچّ گنگا دریا وچّ مل جاندا اے ۔ ہندوستان دی سبتوں زیادہ متبرک اتے پرانے دریاواں وچّ جمنا دی گنتی گنگا دے نال کیتی جاندی اے۔ جمنا اتے گنگا دے دو آب دی آریہ ورت وچّ ہی آریاواں دی برج رہتل پروان چڑھی سی۔ اوداں تاں جمنا اک صرف اک اہم دریا اے ۔ جتھے تکّ رہتل دا تعلق اے، جمنا نوں صرف اک دریا آکھنا ٹھیک نئیں ۔ بلکہ ایہہ آریا برج تہذیب دی معاون تے مذہبی جذبات دا مرکز رہی اے ۔ پرانیاں کہانیاں موجب ایہہ دیوَ سروپ اے ۔ بھونبھاسکر سورج اسدا پیو، موت دے دیوتا جمراج اسدا بھرا اتے بھگوان شری کرشن اسدا پرِ منن یوگ نیں ۔ جتھے بھگوان شری کرشن اس برج رہتل دا جنک منیا جاندا اے، اتھے جمنا اسدی ماں منی جاندی اے۔ اس پرکار ایہہ صحیح معنےآں وچّ برج واسیاں دی ماں اے۔

جمنا دریا (شاہ مکھی:جمنا دریا) بھارت دا اکّ دریا اے۔ کوہ ہمالہ کھیتر جمنوتری ولوں نکلدا اے۔ اتے ۸۵۰ میل دکھن دے ول وگدا ہویا الہٰ آباد تھاں اتے ندی گنگا ولوں جا ملدا اے۔ ہندو اس تھاں نوں بہت متبرک وچار کردے ہن۔ دلی، برنداؤن، متھرا اتے آگرہ، اس ندی دے کنڈے بسے ہن۔ الہٰ آباد ولوں متھرا تک اس وچّ کشتیاں چل سکدیاں ہن۔ چنبل، بئتوا اتے کم-کاج سون ندی جمنا دے معاون ہن جو بجھی چل ولوں نکلدے ہن۔ ہندو گنگا دی طرحاں جمنا نوں وی پوتر سمجھدے ہن۔ کانپور دے کول ندی جمنا ولوں نہر غذا شرقی کڈھی گئی اے۔ جو گنگا اتے جمنا دے وچ دوآبہ نوں فائدہ پہنچائے کردی اے۔ دلی ولوں ذرا ہیٹھاں نہر آگرہ وی ندی جمنا ولوں کڈھی گئی اے۔ ایہہ یمنوتری نامک جگہ ولوں نکلدی اے۔ ایہہ گنگا دریا دی سبھتوں وڈی معاون ندی اے۔

پرواہ کھیتر

مغربی ہمالہ ولوں نکل کے اتر پردیش اتے ہریانہ دی سیما دے سہارے ۹۵ میل دا سفر کر اتری سہارنپور ( میدانی علاقہ ) پجدی اے۔ پھر ایہہ دلی، آگرہ ولوں ہندی ہوئی الہٰ آباد وچ گنگا ندی وچ مل جاندی اے۔

ہندوستان دی سبتوں زیادہ پوتر اتے پرانے ندیاں وچ جمنا دی گنتی گنگا دے نال دی جاندی اے۔ جمنا اتے گنگا دے دو آب دی آریہ ورت وچ ہی آریاوں دی پرانے سنسکرتیکا گوروشالی رپ بنّ سکیا سی۔ برجمنڈل کیتی تاں جمنا اکّ صرف اہم ندی اے۔ جتھے تک برج رہتل دا تعلق اے، جمنا نوں صرف ندی کہنا ہی اہل نہیں اے۔ وستت: ایہہ برج رہتل دی معاون، اسدی دیردھ قالین روایت دی پریرک اتے یہا دی مذہبی بھاونا دی پرمکھ بنیاد رہی اے۔

پرانے انشرتییوں دے مطابق ایہہ دیوَ سورپ اے۔ بھونبھاسکر سورج اس دے پیؤ، موت دے دیوتے جمراج اس دے بھرا اتے بھگوان شری کرشن اس دے پرِ منن یوگ کیتے گئے ہن۔ جتھے بھگوانن شری کرشن برج رہتل دے جنک کہے جاندے اے، اتھے جمنا اسدی ماں منی جاندی اے۔ اس پرکار ایہہ سچے معنےآں وچ برجواسیاں دی ماں اے۔ ات: برج وچ اسنوں جمنا ماں کہنا سروتھا سارتھک اے۔ برنہ پران وچ جمنا دے روحانی سورپ دا سپشٹیکرن کردے ہوئے ٹیکا پیش کیتا اے - جو سرشٹِ دا بنیاد اے اتے جنوں لکشنوں ولوں سچدنند سورپ کیہا جاندا اے، اپنشداں نے جسدا ورنہ رپ ولوں گائن کیتا اے، اوہی پرمتتو ساکشات جمنا اے۔ ۱ گوڑء مفکر شری رپ گوسوامی نے جمنا نوں ساکشات چدانندمئی وتلایا اے۔ ۲ گرگسنہتا وچ جمنا دے پچانگ-

1. پٹل
2. میتھڈ
3. کوئے
4. تعریف
5. سہستر

نام دی چرچہ اے۔ جمنا سہستر نام وچ یمنا جی دے اکّ ہزار ناماں ولوں اسدی پشستی دا گائن کیتا گیا اے۔ ۳ جمنا دے پرمبھکت اسدا دینک رپ ولوں متعلق دن پاٹھ کردے اے۔

برجبھاشا دے بھگت شاعراں اتے خاصیت ولبھ سمپردائی شاعراں نے گریراج گووردھن دی طرح جمنا دے متعلق وی ادھکتا عقیدت وئکت کیتی اے۔ اس قوم دا شاید ہی کوئی شاعر ہو، جنھے اپنی جمنا دے متعلق اپنی شاعری - شردھانجلِ ارپت نہیں دی ہو۔ اوہناں دا جمنا وڈیائی متعلق ساہت برجبھاشا بھگتی شاعری دا اکّ الیکھنیی انگ اے۔

ندی دی گہرائی

ندی جمنا اکّ کافی ڈونگھا، اکّ اتھالو گہرائی اے، ایہہ اوسط گہرائی ۱۰ فٹ ( ۳ میٹر ) اتے ادھکتم گہرائی ۳۵ فٹ ( ۱۱ میٹر ) اے . دلی دے نزدیک ندی وچ، ایہہ ادھکتم گہرائی ۶۸ فٹ ( ۲۰ میٹر ) اے . آگرہ وچ، ایہہ گہرائی ۳ فٹ اے ( ۱ میٹر ) . ندی دا ہی گہرائی ۳۰ فٹ ( ۹ میٹر ) ودھدی .

ادگم

جمنا دا ادگم تھاں ہمالہ دے ہماچھادت شرنگ بندرپچھّ ۲۰، ۷۳۱اونچائی فٹ ۷ ولوں ۸ میل جواب - پشچم وچ واقع کالند پہاڑ اے، جسدے نام اتے جمنا نوں کالندجا اتے جمنا ندی کیہا جاندا اے۔ اپنے ادگم ولوں اگے کئی میل تک وڈا ہیمگاروں اتے ہمّ منڈتکندراوانوچّ خفیہ رپ ولوں وگدی ہوئی اتے پہاڑی ڈھلاناں اتے ولوں اتینت تیورتاپوروک اتردی ہوئی اسدی دھارا یمنوتری پہاڑ ( ۲۰، ۷۳۱اونچائی فٹ ) ولوں ظاہر ہندی اے۔ اتھے اس دے درشنارتھ ہزاراں شردھالُ پاندھی پرتیورش بھارت سال دے کوننے - کوننے ولوں پہنچدے ہن۔ یمنوتری پہاڑ ولوں نکلکے ایہہ ندی کئی پہاڑی دریاç اتے گھاٹیاں وچ گرجن - ترجن دے نال پرواہت ہندی ہوئی اتے ودئر، کملاد، ودری اسلور ورگی چھوٹی اتے تونس ورگی وڈی پہاڑی ندیاں نوں اپنے انچل وچ سمیٹدی ہوئی اگے ودھدی اے۔ اس دے بعد ایہہ ہمالہ دا دامن دا چھڈّ کر دون دی گھاٹی وچ داخلہ کردی اے۔ اتھے ولوں کئی میل تک دکھن پچھم کیتی اتے وگدی ہوئی اتے گرِ، سرمور اتے آس نامک چھوٹی ندیاں نوں اپنی گود وچ لیندی ہوئی ایہہ اپنے ادگم ولوں لگبھگ ۹۵ میل دور حال سہارنپور ضلعے دے فیض آباد؉ گرام دے نیڑے میدان وچ آؤندی اے۔ اس ویلے اس دے تٹ تک دی اچائی سمندر سطح ولوں لگبھگ ۱۲۷۶ فٹ رہِ جاندی اے۔

پرانے پرواہ

میدان وچ جہیا اس ویلے جمنا دا پرواہ اے، وحیا اوہ ہمیشہ ولوں پرواہت نہیں ہندی رہی اے۔ پرانے انشرتییوں اتے تریخی الیکھوں ولوں معلوم ہندا اے، حالانکہ جمنا پچھلے ہزاراں سالاں ولوں ودھمان اے، تد وی اسدا پرواہ سماں سمینتے پرورتت ہندا رہا اے۔ اپنے سدھیردھ جیون دور وچ اسنے جنے تھاں ودلے اے، اوہناں وچوں بہت گھٹ دی ہی جانکاری ہو سکی اے۔ پراگئیتیہاسک دور وچ جمنا مدھبن دے سمی وگدی سی، جتھے اس دے تٹ اتے ستردھن جی سروپرتھم متھرا نگری دا قیام کیتا سی والمیک رامائن اتے وشنوں پران وچ اسدا ٹیکا حاصل ہندا اے۔ ۱ کرشن دور وچ جمنا دا پرواہ کٹرا کیشو دیوَ دے نزدیک سی۔ سترہویں صدی وچ بھارت آؤن والے یوروپی مفکر ٹیورنئر نے کٹرا دے نیڑے دی زمین نوں ویکھ کر ایہہ اندازا کیتا سی کہ اتھے کسے سماں جمنا دی دھارا سی۔ اس حوالہ وچ گراؤج دا مت اے کہ تریخی دور وچ کٹرا دے نیڑے جمنا دے پرواہت ہون دا امکان گھٹ اے، پر اتینت پرانے دور وچ اتھے جمنا ضرور سی۔ ۲ استوں وی ایہہ سدھ ہندا اے کہ کرشن دور وچ جمنا دا پرواہ کٹرا دے نیڑے ہی سی۔

ہر روز شام نوں پوتر ندی، یمنا، ورنداون دے کیسی گھاٹ وکھے روزانہ رسم ادا کیتی جاندی اے

کندھمّ دا اندازا اے، یننانی لکھاریاں دے ویلے وچ جمنا دی پردھان دھارا جاں اسدی اکّ وڈی شاخاں کٹرا کیشو دیوَ دی مشرقی دیوال دے ہیٹھاں وگدی ہوویگی۔ ۳ جو متھرا وچ بودھی دھرم دا مکمل پچار گو گیا اتے اتھے جمنا دے دونویں ول کئی سندھارم بنائے گئے، تہاڈا جمنا دی مکھ دھارا کٹرا ولوں ہٹکے اکثر اسی تھاں اتے وگدی ہوویگی، جتھے اوہ ہن اے، پر اسدی کوئی شاخاں اتے معاون نہی کٹرا دے نزدیک وی ودھمان سی۔ اجیہا اندازا اے، جمنا دی اوہ شاخاں بودھی دور دے بہت بعد تک سمبھوت: سولہویں صدی تک کیشو دیوَ مندر دے ہیٹھاں وگدی رہی سی۔ مڈھوں دو ورساتی ندیاں سرسوتی اتے کرشن گنگا متھرا دے پچھم والا حصہ وچ پرواہت ہوکے جمنا وچ ڈگدی سن، جنھاندی سمرتی وچ جمنا دے سرسوتی سنگم اتے کرشن گنگا نامک دھاٹ اے۔ ممکن اے جمنا دی اوہناں معاون نادیاں وچوں ہی کوئی کٹرا دے کول وگدی رہی ہو۔

پراناں ولوں معلوم ہندا اے، پرانے ورندابن وچ جمنا گوبردھن دے نزدیک پرواہت ہندی سی۔ ۴ جوکِ حال وچ اوہ گوبردھن ولوں لگبھگ میل دور ہو گئی اے۔ گووردھن دے نکٹورتی دو چھوٹے گرام جمناوتی اتے پرسولی اے۔ اتھے کسے دور وچ جمنا دے پرواہت ہون چرچہ ملدے اے۔

بلبھ قوم دے گل بات ساہت ولوں معلوم ہندا اے کہ سارسوت کلپ وچ جمنا ندی جمناوتی گرام دے نیڑے وگدی سی۔ اس دور وچ جمنا ندی دی دو دھارائیں سی، اکّ دھارا نندگانو، ورسانا، اشارہ دے نزدیک وہتی ہوئی گوبردھن وچ جمناوتی اتے آؤندی سی اتے دوجی دھارا پیردھاٹ ولوں ہندی ہوئی گوکل دے ول چلی جاندی سی۔ اگے داناں دھاراواں اکّ ہوکے حال آگرے دے ول ودھ جاندی سی۔

پراسولی وچ جمنا نوں دھارا پرواہت ہون دا نشان س . ۱۷۱۷ تک ملدا اے۔ حالانکہ اس اتے یعقین ہونا اوکھا اے۔ شری گنگاپرساد کمٹھان نے برجبھاشا دے اکّ مسلمان بھکتکوِ کاربیگ اپمان کارے دا ذکر شائع کیتا اے۔ کابیگ دے کتھنانسار جمنے دے ساحلی پراسولی پنڈ دا نواسی سی اتے اسنے اپنی رچنا سں ۱۷۱۷ وچ سترجت کیتی سی۔ ۶

جدید پرواہ

حال سماں وچ سہارنپور ضلعے دے فیض آباد؉ پنڈ دے نزدیک میدان وچ آؤن اتے ایہہ اگے ۶۵ میل تک ودھدی ہوئی پنجاو دے امبالے اتے ہریانے دے کرنال جلیاں نوں اتر پردیش دے سہارنپور اتے مجپھر نگر جلیاں ولوں وکھ کردی اے۔ اس دھرتی - حصہ وچ اسوچّ مسکرا، کٹھ، ہنڈن اتے سبی نامک ندیاں میلتیاں ہن، جیہناں دے کارن اسدا سروپ وہت ودھ جاندا اے۔ میدان وچ آؤندے ہی استوں مشرقی جمنا نہر اتے پچھم والا نہر کڈھی جاندیاں ہن۔ ایہہ دوناں نہریں جمنا ولوں پانی لے کے اس دھرتی - حصہ دیاں سیکڑوں میل دھرتی نوں ہری - بھری اتے اپج سنپنّ ونا دیندی اے۔

اس دھرتی - حصہ وچ جمنا دی دھارے دے دوناں ول پنجاو اتے اتر پردیش دے کئی چھوٹے وڈے نگراں دی سیماواں اے، پر اس دے ٹھیک تٹ اتے چربی ہویا سوسے پرانے اتے پلیٹھی دا نگر دلی اے، جو لمبے سماں ولوں بھارت دا راجگڑھ اے۔ دلی دے لکھاں نر - ناریاں دی لوڑ دی تکمیل کردے ہوئے، اتے اتھے دیاں ڈھیراں گندگی نوں وہاتی ہوئی ایہہ اوکھلا نامک تھاں اتے پجدی اے اتھے اس اتے اکّ بہت بنھ باندھا گیا اے جسدے نال ندی دی دھارا پوری طرحاں نئنترت کر لئی گئی اے۔ اس بنھ ولوں آگرہ نہر نکلدی اے، جو ہریانہ، دلی اتے اتر پردیش دیاں سیکڑوں میل زمین نوں سنچت کردی اے۔ دلی ولوں اگے ایہہ ہریانہ اتے اتر پردیش دی سیما بناؤندی ہوئی اتے ہریانے دے گڑگانوا ضلع نوں اتر پردیش دے گاجیاباد ضلعے ولوں وکھ کردی ہوئی ایہہ اتر پردیش وچ پرواہت ہون لگدی اے۔

ساحلی تھاں

برج پردیش دی سانسکرتیک سیما وچ جمنا ندی دا پہلاں داخلہ بلندشہر ضلع دی کھرجا تہشیل دے جیبر نامک قصبے دے نزدیک ہندا اے۔ اتھے ولوں ایہہ دکھن دے ول وگدی ہوئی فریدآباد؉ ( ہریانہ ) ضلع دی پلوان تہسیل اتے الیگڑ اتر پردیش دے ہاتھرس ضلع دی خیر تہسیل دی سیما نرمت کردی اے۔ اس دے بعد ایہہ چھاندا تہسیل دے شاہ پور گرام دے نزدیک ایہہ متھرا ضلع وچ داخلہ کردی اے اتے متھرا ضلعے دی چھاندا اتے بھانٹ تہسیلوں دی سیما مقرر کردی اے۔ جیبر ولوں شیرگڑ تک ایہہ دکشنابھمکھ پرواہت ہندی اے اس دے بعد کجھ مشرق دے ول مڑ جاندی اے۔ برج کھیتر وچ جمنا دے تٹ اتے بسیا ہویا پلیٹھی دا الیکھنیی تھاں شیرگڑ اے۔

شیرگڑ ولوں کجھ دور تک مشرق دی سمت وچ وگ کر پھر ایہہ متھرا تک دکھن سمت وچ ہی وگدی اے۔ رستہ وچ اس دے دوناں ول پران مشہور بنّ اتے اپبن اتے کرشن لیلا تھاں ودھمان ہن۔ اتھے ایہہ بھانٹ ولوں ورنداون تک بلکھاتی ہوئی وگدی اے اتے ورندابن نوں ایہہ تن ول ولوں گھیر لیندی اے۔ پراناں ولوں معلوم ہندا اے۔ پرانے دور وچ ورندابن وچ جمنا دی کئی دھاراواں سی، جیہناں دے کارن اوہ لگبھگ پرایدیپ جیہا بنّ گیا سی۔ اس وچ کئی سندر بنکھنڈ اتے گھاہ دے میدان سن، جتھے بھگوانن شری کرشن اپنے ساتھی گوپ بچیاں دے گائے چرایا کردے سن۔ حال دور وچ جمنا دی اکّ ہی دھارا اے اتے اسیدے تٹ اتے ورندابن چربی ہویا اے۔ اتھے وچکار دور وچ کئی دھرماچاریاوں اتے بھگت شاعراں نے نواس اتے کرشنوپاسنا اتے کرشن بھگتی دا پچار کیتا سی۔ ورندابن وچ جمنا دے کناریاں اتے وڈے سندر گھاٹ بنے ہوئے ہن اتے اوہناں اتے کئی مندر - دیوالئے، چھتریاں اتیدھرمشالاوانہے۔ ایہناں توں جمنا دے تٹ دی شوبھا زیادہ بڑ جاندی اے۔ ورندابن ولوں اگے دکھن دے ول وگدی ہوئی ایہہ ندی متھرا نگر وچ داخلہ کردی اے۔

متھرا جمنا دے تٹ اتے بسیا ہویا اکّ ایسا تریخی اتے مذہبی تھاں اے، جسدی دیرگھکالن گرو کہانی مشہور اے۔ اتھے بھگوان شری کرشن نے اوتار حاصل کیتا سی، جسدے نال اس دے اہمیت دا وادھا ہویا اے۔ اتھے وی جمنا دے تٹ اتے وڈے سندر گھاٹ بنے ہوئے ہن جمنا مینناو ولوں اتے پلّ ولوں دیکھن اتے متھرا نگر اتے اس دے گھاٹاں دا سندر درشء وکھائی دندا اے متھرا مینئنا اتے دو پکے پلّ ون ہن جیہناں وچ اکّ اتے ریلگڈی چلدی اے اتے دوجے اتے سڑک ٹرانسپورٹ چلدے ہن۔ متھرا نگر دی دکھن سیما اتے ہن گوکل ویراج وی نرمت کرایا گیا اے جسدا مقصد برج دے زیر زمین پانی دے پدھر نوں پھیر واپس لیاؤن اتے برج دی زرخیز زمین نوں ودھ توں ودھ سنچت کرنا اے۔ بیتیا ہویا دور وچ جمنا متھرا - ورندابن وچ اکّ وڈا ندی دے رپ وچ پرواہت ہندی سی، پر جوسے استوں نہریں کڈھی گئیاں ہن، ادوں توں اسدا جلیئے سروپ چھوٹا ہو گیا اے۔ صرف ورکھا ॠتُ وچ ایہہ اپنا پرانے رپ حاصل کر لیندی اے۔ اس ویلے میلاں تک اسدا پانی پھیل جاندا اے۔

متھرا ولوں اگے جمنا دے تٹ اتے کھبے پاسے گوکل اتے مہابن جویں مذہبی تھاں ہن اتے دانئے تٹ اتے مڈھوں اورنگ آباد؉ اتے اس دے بعد پھرہ جویں گرام ہن۔ اتھے تک جمنا دے کنڈے ریتیلے ہن، پر اگے پتھریلے اتے چٹٹانی کنڈے آؤندے ہن، جسدے نال پانی دھارا بلکھاتی ہوئی سندر رپ وچ پرواہت ہندی اے۔

ساداباد تہسیل دے گرام اکوس دے پے جمنا متھرا ضلع دی سی ما ولوں باہر نکلدی اے اتے پھر کجھ دور تک متھرا اتے آگرہ جلیاں دی سیما نرمت کردی اے۔ ساداباد تہسیل دے مندور گرام دے کول ایہہ آگرہ ضلع وچ داخلہ کردی اے۔ اتھے اسوچّ قربن اتے گمبھیر نامک ندیاں آکے ملدیاں ہن۔

آگرہ ضلعے وچ داخلہ کرن اتے نگلا اکوس دے کول اس دے پانی ولوں نرمت کیٹھم جھیل اے، جو سیلانیاں لئی وڈی آکرشک اے۔ کیٹھم ولوں رنکتا تک جمنا دے کنڈے اکّ راکھواں بنکھنڈ دا اساری کیتا گیا اے، جو سورداس بنّ کہاندا اے۔ رنکتا دے نیڑے ہی جمنا تٹ اتے گوگھات دا اوہ پرانے مذہبی تھاں اے، جتھے مہاتما سورداس ۱۲ سالاں تک نواس کیتا سی اتے جتھے انھاننے مہاپربھُ بلبھاچاریا ولوں نصیحت لئی سی۔ جمنا دے ساحلی ستھاناں وچ دلی دے بعد سبتوں زیادہ بہت نگر آگرہ ہی اے۔ ایہہ اکّ مشہور تریخی، وپاری اتے سیر تھاں اے، جو مغل سمراٹاں دا راجگڑھ وی رہِ چکیا اے۔ ایہہ جمنا تٹ ولوں کافی اچائی اتے بسیا ہویا اے۔ اتھے وی جمنا اتے دو پلّ نرمت ہن۔ آگرہ وچ جمنا تٹ اتے جو عمارتاں اے، مغل بادشاہاں ولوں نرمت قلعہ اتے تاج محل پریاٹکوں دے نمت اتیادھک مشہور ہن۔

آگرہ نگر ولوں اگے جمنا دے اکّ طرف پھروجاباد اتے دوجے پاسے پھتیہباد ضلع اتے تہسیل واقع اے۔ اوہناں دے بعد بٹیشور دا مشہور مذہبی اتے تریخی تھاں آؤندا اے، جتھے برج دی سانسکرتیک سیما ختم ہندی اے۔ بٹیشور دا پرانے نام سورپر اے، جو بھگوان شری کرشن دے پتامہ صور دا راجگڑھ سی۔ اتھے جمنا نے زور کھاندے ہوئے بہت موڑ لیا اے، جسدے نال بٹیشور اکّ جزیرہ دے سمان معلوم ہندا اے۔ اس تھاں اتے کارتک پورنماسی نوں جمنا اسنان دا اکّ بہت میلہ لگدا اے۔

بٹیشور ولوں اگے اٹاوا اکّ نگر دے رپ وچ جمنا تٹ اتے چربی ہویا اے۔ ایہہ وی آگرہ اتے بٹیشور دی طرح بھنچائی اتے بسیا ہویا اے۔ جمنا دے تٹ اتے جنے اچے، کگار آگرہ اتے اٹاوا جلیاں وچ ہن، اونے میدان وچ ہور تھاں نہیں ہن۔ اٹاوا ولوں اگے مدھ پردیش دی مشہور ندی چمبل جمنا وچ آکے ملدی اے، جسدے نال اسدا سروپ پھیلیا ہو جاندا اے، اپنے ادگم ولوں لے کے چمبل دے سنگم تک جمنا ندی، گنگا ندی دے برو برابر وگدی اے۔ اس دے اگے اوہناں دوناں دے وچ دے فرق گھٹ ہندا جاندا اے اتے اخیر وچ پریاگ وچ جاکے اوہ دوناں سنگم بناکے مشرت ہو جاندیاں اے۔

چمبل دے بعد جمنا ندی وچ ملن والی ندیاں وچ سیگر، چھوٹی سندھ، بتوا اتے کین الیکھنیی ہن۔ اٹاوا دے بعد جمنا دے ساحلی نگراں وچ کالپی، ہمیر پور اتے پریاگ مکھ اے۔ پریاگ وچ جمنا اکّ وڈا ند دے رپ وچ پیش ہندی اے اتے اتھے دے مشہور تریخی قلعے دے ہیٹھاں گنگا وچ مل جاندی اے۔ پریاگ وچ جمنا اتے اکّ وڈا پلّ نرمت کیتا گیا اے، جو دو منجلا اے۔ ایہہ اتر پردیش دا وشالتم پل منیا جاندا اے۔ جمنا اتے گنگا دے سنگم دے کارن ہی، پریاگ نوں تیرتھراج دا اہمیت حاصل ہویا اے۔ جمنا ندی دی کل لمبائی ادگم ولوں لے کے پریاگ سنگم تک لگبھگ ۸۶۰ میل اے۔

جمنا
ٹرنا:	یمونوتری
انت:	گنگا
لمبائی :	کلومیٹر ۱۳۷۰
دیس:	ہندستان

برج بولی دے شاعراں نے اپنی شاعری چ اس دا ذکر کیتا اے جنہاں چوں کجھ ایہہ وے :- نام دی چرچہ ہے۔ جمنا سہستر نام وچّ یمنا جی دے اک ہزار نعماں ولوں اسدی پشستی دا گائن کیتا گیا ہے۔ ۳ جمنا دے پرمبھکت اسدا دینک رپ ولوں پرتی دن پاٹھ کردے ہے۔

دریا دی گہرائی

دریائے جمنا اک کافی ڈونگھا اے، اسدی اوسط گہرائی ۱۰ فٹ ( ۳ میٹر ) اتے ودھ توں ودھ گہرائی ۳۵ فٹ ( ۱۱ میٹر ) اے . دلی دے نزدیک دریا دی ودھ توں ودھ گہرائی ۶۸ فٹ ( ۲۰ میٹر ) ہے . آگرہ وچّ، ایہہ گہرائی ۳ فٹّ ہے ( ۱ میٹر ) .

منبع

جمنا دا منبع دا تھان کوہ ہمالیہ دا کالند پہاڑ اے، جسدے ناں اتے جمنا نوں کالندجا اتے جمنا ندی کیہا جاندا اے۔ اپنے منبع ولوں اگے کئی میل تکّ پہاڑاں دے وچوں وچ وگدی ہوئی اتے پہاڑی ڈھلاناں توں ڈگ دی ہوئی اسدی دھارا یمنوتری پہاڑ (اونچائی ۷۳۱فٹ ) توں ظاہر ہندی اے۔ اتھے اس نوں ویکھن لئی ہزآراں لوک بھارت دے کونے کونے توں پہنچدے ہن۔ یمنوتری پہاڑ ولوں نکلکے ایہہ دریا کئی پہاڑی دریاواں نال ملدا ہویا اگے ودھدا اےاتے ودئر، کملاد، ودری اسلور ورگی چھوٹی اتے تونس ورگی وڈی پہاڑی دریاواں نوں اپنے آنچل وچّ سمیٹدا ہویا اگے ودھدا اے ۔ اسدے بعد ایہہ ہمالیہ دا دامن چھڈّ کے دون دی گھاٹی وچّ پہنچدا اے ۔ اتھے کئی میل تکّ دکھن لہندے ول وگدا ہویا ، اتے گرِ، سرمور اتے آس ناں دیاں چھوٹی ندیاں نوں اپنے وچ شامل کردا ہویا ایہہ اپنے منبع توں لگبھگّ ۹۵ میل دور سہارنپور ضلعے دے فیض آباد پنڈ دے نیڑے میدان علاقے چ آوندا اے۔ اس ویلے اسدی اچائی سمندر سطح ولوں لگبھگّ ۱۲۷۶ فٹ رہ جاندی اے۔

بارلے جوڑ

• [۱]
• [۲]

حوالے