اردو
اردو | |
اردو اردو حروف تہجی وچ (نستعلیق ) | |
تلفظ | سانچہ:IPA-hns |
---|---|
مستعمل | پاکستان تے بھارت[۱] |
مقامی متتکلمین | لکھن غلطی: "۲" نشان پچھانیا نہیں جارہیا[۳] دوسری زبان: 9 کروڑ 4 لکھ پاکستان وچ (1999).[۲] |
باضابطہ حیثیت | |
سرکاری زبان |
|
نظمیت از | |
رموزِ زبان | |
آیزو 639-1 | سانچہ:ISO639-1 |
آیزو 639-2 | سانچہ:ISO639-2 |
آیزو 639-3 | urd |
گلوٹولاگ | urdu1245 [۸] |
لسانی اثرات | 59-AAF-q (مع ہندی،بشمول 58 تنوع: 59-AAF-qaa to 59-AAF-qil ) |
وہ خطے جتھے اردو نوں سرکاری یا مقامی بولی دا درجہ حاصل اے
(ہور)علاقے جتھے صرف اک علاقائی بولی سرکاری اے |
{{{PAGENAME}}} دا وکیپیڈیا: ur |
اُردُو(یا جدید معیاری اردو) برصغیر دی معیاری زباناں وچوں اک اے۔ ایہ پاکستان دی قومی تے رابطہ عامہ دی زبان اے، جدوں کہ بھارت دی چھے ریاستاں دی دفتری زبان دا درجہ رکھدی اے۔ آئین ہند دے مطابق اسنوں 22 دفتری شناخت زباناں وچ شامل کيتا جاچکيا اے۔ 2001ء دی مردم شماری دے مطابق اردو نوں بطور مادری زبان بھارت وچ 5.01% فیصد لوک بولدے نيں تے اس لحاظ توں ایہ بھارت دی چھیويں وڈی بولی اے جدوں کہ پاکستان وچ اسنوں بطور مادری بولی 7.59% فیصد لوک استعمال کردے نيں، ایہ پاکستان دی پنجويں وڈی بولی اے۔ اردو تاریخی طور اُتے ہندوستان دی مسلم آبادی توں جڑی اے۔ حوالےدی لوڑ؟ بعض ذخیرہ لفظاں دے علاوہ ایہ بولی معیاری ہندی توں قابل فہم اے جو اس خطے دی ہندوواں توں منسوب اے۔ حوالےدی لوڑ؟ زبانِ اردو نوں پہچان و ترقی اس وقت ملی جدوں برطانوی دور وچ انگریز حکمراناں نے اسنوں فارسی دی بجائے انگریزی دے نال شمالی ہندوستان دے علاقےآں تے جموں و کشمیر وچ اسنوں سنہ 1846ء تے پنجاب وچ سنہ 1849ء وچ بطور دفتری بولی نافذ کيتا۔ اس دے علاوہ خلیجی، یورپی، ایشیائی تے امریکی علاقےآں وچ اردو بولنے والےآں دی اک وڈی تعداد آباد اے جو بنیادی طور اُتے جنوبی ایشیاء توں کوچ کرنے والے اہلِ اردو نيں۔ 1999ء دے اعداد وشمار دے مطابق اردو بولی دے مجموعی متکلمین دی تعداد دس کروڑ سٹھ لکھ دے لگ بھگ سی۔ اس لحاظ توں ایہ دنیا دی نويں وڈی بولی اے۔
اردو بولی جاں اردو زبان (اردو) برصغیر دی عام بول چال دی زبان اے۔ جو نستعلیق جاں شاہمکھی آکھی جاندی لپی وچ لکھی جاندی اے۔ اس دا ابھار 11ویں صدی عیسوی دے لگپگ شروع ہو چکیا سی۔ ایہہ ہند آریہ بولیاں دی اک بولی اے اتے ایہہ ہند یورپی بولیاں دی ہند-ایرانی شاخاں دی اک ہند-آریائی بولی اے۔ کئی لوک اسنوں ہندی دا اک روپ مندے ہن۔ اردو اتے ہندی وچ بنیادی فرق ایہہ اے کہ اردو نستعلیق ، جسدا شاہمکھی لپی ناں وی پرچلت اے، وچ لکھی جاندی اے اتے عربی-فارسی شبد ودھیرے استعمال کردی اے۔ جدوں کہ ہندی دیوناگری لپی وچ لکھی جاندی اے اتے سنسکرت شبد زیادہ استعمال کردی اے۔ کجھ ماہر لسانیات اردو اتے ہندی نوں اک ہی زبان دیاں دو معیاری صورتاں گرداندے ہن۔ ایہہ دکھن ایشیائی مسلمان لوکاں وچ ودھیرے ورتی جاندی اے۔ انا فرق ہون دے باو جود وی ہندی اتے اردو چ ودھیرے انتر نہیں لگدا، بلکہ اکو سکے دے دو پہلو لگدے ہن۔ اردو دی ہندی دے نال اکروپیؤ ہون کر کے، دوناں زباناں دے بولن والے اک دوجے نوں عامَ طور اُتے سمجھ سکدے ہن۔ اس توں ودھیرے اردو نے پنجابی اتے سندھی دی ووکیبولری اتے لہجے نوں ودھیرے ورتیا اے۔ اردو اتے ہندی دے ہندوستانی لہجے وچ ودھیرے پنجابی اتے سندھی دی ووکیبولری دی ورتوں کیتی جاندی اے، جس نال سنسکرت اتے فارسی دے اوکھے اتے بولن وچ مشکل شبداں دی ورتوں توں نجات ملی اے، اتے دوویں بولیاں ودھیرے آسان ہو گئیاں ہن۔ پنجابی اتے سندھی نوں ہندی اتے اردو دے لہجے نوں جم دین والیاں بولیاں کہا جاندا اے۔ سدھے طور اُتے پنجابی اتے سندھی نے ہندی اتے اردو دے لئی ماں دا کردار کیتا اے، اسے لئی دوویں بولیاں ہندی-اردو دے بہت نیڑے دیاں بولیاں ہن۔
اُردو دا بعض اوقات ہندی دے نال موازنہ کيتا جاندا اے۔ اُردو تے ہندی وچ بُنیادی فرق ایہ اے کہ اُردو نستعلیق رسم الخط وچ لکھی جاندی اے تے عربی و فارسی لفظاں استعمال کردی اے۔ جدوں کہ ہندی زبان دیوناگری رسم الخط وچ لکھی جاندی اے تے سنسکرت لفظاں زیادہ استعمال کردی اے۔ کچھ ماہرینِ لسانیات اُردو تے ہندی نوں اک ہی بولی دی دو معیاری صورتاں گرداندے نيں۔ پر، ہور ماہرین اِنہاں دوناں نوں معاش اللسانی تفرّقات دی بنیاد اُتے وکھ وکھ سمجھدے نيں۔ بلکہ حقیقت ایہ اے کہ ہندی، اُردو توں نکلی اے۔ ايسے طرح جے اردو تے ہندی بولی نوں اک سمجھیا جائے تاں ایہ دنیا دی چوتھی وڈی بولی اے۔
اردو بولی باوجود دنیا دی نويں زباناں وچوں ہونے اپنے پاس معیاری تے وسیع ذخیرہ ادب رکھدی اے۔ خاص کر جنوبی ایشیائی زباناں وچ اردو اپنی شاعری دے حوالے توں جانی جاندی اے۔
تریخ
سودھو تفصیلی مضامین لئی ملاحظہ کرو: اردو دی تریخ، اردو دی ابتداء دے متعلق نظریات اور دکن وچ اردو
اردو ہندی زبان دی طرح ہندوستانی زبان دی اک قسم اے۔ ایہ شوراسنی بولی (یہ بولی وسطی ہند آریائی بولی سی جو موجودہ کئی زباناں دی بنیاد سمجھی جاندی اے، انہاں وچ پنجابی بولی وی شامل اے ) دی ذیلی قسم اپ بھرنش توں قرون وسطٰی (چھیويں توں تیرہويں صدی) دے درمیان وجود وچ آئی۔
اگرچہ لفظ اردو بذات خود ترک بولی دے لفظ اوردو (لشکر، فوج) یا اوردا توں نکلیا اے، ايسے توں انگریزی لفظ horde دا ظہور ہويا۔ ترک بولی توں اردو وچ کم ہی لفظاں آئے نيں۔ ٍعرب ،ترک لفظاں اردو وچ پہنچ کے فارسی قسم دے بن گئے نيں جداں ة نوں اکثر اوقات ه وچ بدل دتا جاندا اے۔ مثلاً عربی تائے مربوطہ (ة) نوں (ہ) یا (ت) وچ بدل دتا جاندا اے۔
عربی دا اس خطے وچ عمل دخل اس وقت شروع ہويا جدوں پہلے ہزار سال دے آخری دور وچ عرباں نے برصغیر دے کچھ علاقےآں وچ بطور فاتح قدم جمایا۔ جدوں کہ کچھ صدیاں بعد وسطی ایشیا دے افغان ترک فارسی متکلم باشاہاں نے فارسی زبان نوں اس خطے وچ متعارف کرایا، انہاں بادشاہاں وچ سلطان محمود غزنوی قابل ذکر نيں۔ دلی دی ترک افغان سلطنت نے سب توں پہلے فارسی نوں شمالی ہندوستان دی دفتری بولی قرار دتا فیر انہاں دی پیروی کردے ہوئے مغلاں نے وی اسنوں سولہويں توں اٹھارويں صدی تک ايسے حالت وچ برقرار رکھیا، ایويں صدیاں تک فارسی بولی نے جنوبی ایشیا وچ اپنے قدم مضبوطی توں جمائے رکھے۔ اس طرح اس نے ہندوستانی دی ترقی وچ اہم کردار ادا کيتا۔
اردو بولی نوں ہندوستان دے مسلماناں دے نال خاص کيتا جاندا اے تے ايسے حوالے توں کئی نظریات وی قائم کیتے گئے نيں۔ ممتاز محقق حافظ محمود شیرانی دے نزدیک ایہ بولی محمود غزنوی دے حملہ ہندوستان دے ادوار وچ پنجاب وچ پیدا ہوئی جدوں فارسی بولنے والے سپاہی پنجاب وچ بس گئے ہور انہاں دے نزدیک ایہ فارسی متکلمین دو سو سال تک دہلی فتح کرنے توں پہلے اوتھے آباد رہے، ایويں پنجابی تے فارسی زباناں دے اختلاط نے اردو نوں جنم دتا فیر اک آدھ صدی بعد جدوں اس نويں بولی دا ادھا گندھا خمیر دہلی پہنچیا تب اوتھے اس نے مکمل بولی دی صورت اختیار کيتی اس حوالے توں انھاں نے پنجابی تے اردو بولی وچ کئی مماثلتاں وی پیش کيتی نيں۔ (سندھ جسنوں مسلماناں نے اس توں وی پہلے فتح کيتا دے متعلق انہاں دا خیال اے کہ اوتھے مسلماناں نے مقامی بولی نئيں اپنائی)۔ شیرانی دے ايسے نظریہ نوں "پنجاب وچ اردو" نامی مقالے وچ لکھیا گیا جس نے اردو بولی داناں وچ کافی شہرت پائی تے ايسے نوں دیکھ کے بوہت سارے محققاں نے مسلماناں دی آمد توں اردو دے آغاز نوں جوڑنا شروع کيتا اس طرح "دکن وچ اردو"، "گجرات وچ اردو"، "سندھ وچ اردو"، "بنگال وچ اردو "حتیٰ کہ "بلوچستان وچ اردو" دے وی نظریات سامنے آئے۔ (حقیقتاً شیرانی توں پہلے وی بعض محققاں جداں سنیت کمار چترجی، محی الدین قادری زور اردو پنجابی تعلق دے بارے وچ ایداں دے خیالات رکھدے سن البتہ اسنوں ثابت کرنے وچ اوہ دوسرےآں توں بازی لے گئے) حافظ شیرانی دے نظریہ دی مخالفت کرنے والےآں وچ مسعود حسین خان تے سبزواری جداں محققاں شامل نيں جنہاں نے انہاں دے نظریے نوں غلط ثابت کيتا۔ اک نظریہ ایہ وی مشہور اے کہ اردو مغل بادشاہ اکبر دے لشکر وچ وجود آئی لیکن بوہت سارے ماہرین لسانیات اس دی نفی کردے نيں۔
برطانوی راج وچ فارسی دی بجائے ہندوستانی نوں فارسی رسم الخط وچ لکھیا جاندا سی تے ہندو مسلم دونے اس اُتے عمل کردے سن ۔ لفظ اردو نوں شاعر غلام ہمدانی مصحفی نے 1780ء دے آس پاس سب توں پہلے استعمال کيتا۔ تیرہويں توں اٹھارويں صدی تک اردو نوں عام طور اُتے ہندی ہی دے ناں توں پکاریا جاندا رہیا۔ ايسے طرح اس بولی دے کئی دوسرے ناں وی سن جداں ہندوی ،ریختہ یا دہلوی۔ اردو ايسے طرح علاقائی بولی بنی رہی فیر 1837ء وچ فارسی دی بجائے اسنوں انگریزی دے نال دفتری بولی دا درجہ دتا گیا۔ اردو بولی نوں برطانوی دور وچ انگریزاں نے ترقی دتی تاکہ فارسی دی اہمیت نوں ختم کيتا جا سکے۔ اس وجہ توں شمال مشرقی ہندوستان دے ہندوواں وچ تحریک اٹھی کہ بجائے فارسی رسم الخط کہ اس بولی نوں مقامی دیوناگری رسم الخط وچ لکھیا جانا چاہیے۔ نتیجتاً ہندوستانی دی نويں قسم ہندی دی ایجاد ہوئی تے اس نے 1881ء وچ بہار وچ نافذ ہندوستانی دی جگہ لے لئی۔ اس طرح اس مسئلہ نے فرقہ وارانہ بنیاداں اُتے ہندوستانی نوں دو زباناں اردو (برائے مسلم) تے ہندی (برائے ہندو) وچ تقسیم کر دتا۔ تے ايسے فرق نے بعد وچ ہندوستان نوں دو حصےآں بھارت تے پاکستان وچ تقسیم کرنے وچ اہم کردار ادا کيتا (اگرچہ تقسیم توں پہلے تے بعد وچ وی بوہت سارے ہندو شاعر و مصنفاں اردو توں سے جڑے رہے جنہاں وچ معروف منشی پریم چند ،گلزار، گوپی چند نارنگ ،آزاد اوروغیرہ نيں)
اردو تے ہندی بولی نوں "پاک" کرنے دی مہم ہن وی جاری اے تے اس طرح اردو وچ سنسکرت دی بجائے فارسی عربی لفظاں زیادہ داخل کیتے جاندے نيں جدوں کہ ہندی وچ سنسکرت دے لفظاں نوں فوقیت دتی جاندی اے۔ اس طریقے نے تعلیمی تے ادبی ذخیرہ لفظاں نوں بہت متاثر کيتا اے اس دے باجود دونے قوماں وچ ہن وی سنسکرت تے فارسی دی جڑاں باقی نيں۔ انگریزی نے انہاں دونے زباناں اُتے گہرے اثرات ڈالے نيں۔
اردو ویروا
سودھواردو ہند آریائی بولیاں دی ٹولی دی اک بولی اے تے ایہہ ہند یورپی بولیاں دے ٹبر دی ہند ایرانی شاخ دی اک ہند آریائی بولی اے اس دی ابتدا جنوبی ایشیا چ سلطنت دلی تے مغلیہ سلطنت دے دوران ایتھے دی مقامی ہندی بولی (پراکرت) تے عربی ، فارسی تے ترکی زباناں دے اثر نال ہوئی ۔ اے پاکستان، ھندستان تے کئ ہور دیساں وچ بولی جاندی اے ، پاکستان چ اسنوں سرکاری تے قومی زبان دا درجہ حاصل اے تے بھارت چ 23 سرکاری بولیاں چوں اک اے ۔ اے 13 کروڑ لوکاں دی ماں بولی اے تے دنیا دیاں ساریاں بولیاں چ اسدا 20واں نمبر اے ۔ اردو ترک بولی دالفظ اے جیدا مطلب ' لشکر ’ اے۔ اصل چ اُردو وچ ھور بولیاں دے لفظ شامل نیں ایس کر کے اینہوں اُردو آکھیا جاندا وے۔ اردو دا بعض اوقات ہندی نال موازنہ کیتا جاندا اے ۔ اردو تے ہندی چ بنیادی فرق ایہہ وے کہ اردو عربی لپی (رسم الخط ) چ لکھی جاندی اے تے عربی تے فارسی دے الفاظ زیادہ استعمال کردی اے ، جدونکہ ہندی دیوناگری لپی چ لکھی جاندی اے تے سنسکرت دے الفاظ زیادہ استعمال کردی اے ۔ حالانکہ ایہہ دونے زباناں بولن والے عام لوکاں چ الفاظ دا کوئی خاص فرق نئیں تے تے دونے تقریبا اک ای قسم دی بولی بولدے نیں ، پر سیاسی مقاصد تے تعصب دی وجہ توں ہندی چ پرانے ، قدیم ، متروک تے عام بول چال توں بہت زیادہ مختلف سنسکرت دے الفاظ ، عام بول چال دے عربی تے فارسی دے لفظاں دی جگہ استعمال کیتے جاندے نیں ، جنہاں نوں ہندی بولن والے عام لوک تے سمجھ وی نئیں سکدے ۔ جے شمالی ہندستان دے عام لوکاں دی بولی دیکھی جائے تے اوہ تقریبا بولن چ اردو ای اے پر لکھی دیوناگری لپی چ جاندی اے ، ایسے لئی ہندی زبان چ بنن والیاں فلماں اصل چ اردو چ ای نیں ، کیونجے عام لوک اسنوں سمجھدے نیں ۔ ہندی دا سیاسی روپ جس چ بہت زیادہ متروک تے پرانے سنسکرت لفظ استعمال کےتے جاندے نیں ، جہڑا کہ صرف ہندی دیاں خبراں چ ای سنن نوں ملدا اے ، عام لوکاں دی بولی نئیں ۔ کیونجے عام لوک وی ایہہ گھاڑی سنسکرت نما ہندی نئیں سمجھدے تے ایسے لئی بھارتی فلماں وی اردو ورگی ہندی بولی چ ای بنائیاں جاندیاں نیں ۔ کجھ ماہرین لسانیات اردو تے ہندی نوں اک ای بولی دیاں 2 معیاری صورتاں سمجھدے نیں ۔ تے کجھ اینہاں نوں اپنے ادھار لئے ہوئے لفظاں دی وجہ توں الگ سمجھدے نیں ۔
اردو اتے پنجابی
سودھوڈاکٹر سید محی الدین قادری زور اپنے اک لیکھ وچ لکھدے ہن:
اصل وچ اردو دے سبھ توں نیڑے دی زبان پنجابی اے۔" جس زمانے وچ اردو پنجاب وچ بنی اس ویلی پنجابی اتے دوابا تے گنگا-جمنا دیاں زباناں وچ بہت گھٹ فرق پایا جاندا سی۔ برج بولی، کھڑی بولی اتے نوین پنجابی زباناں مگروں ہوند وچ آئیاں۔"[۹] اردو دی جم زمین اس زمانے دا پنجاب ہی اے، اس بارے شاید ہی کسے نوں بھلیکھا ہووے۔
اردو بولن والیاں دی گنتی
سودھواردو (بولن والیاں دی تعداد دے لحاظ) دنیا دیاں کل زباناں وچ ویہویں نمبر اتے اے۔ ایہہ پاکستان دی قومی زبان اے، جدوں کہ بھارت دی 23 سرکاری زباناں وچوں اک اے۔
بھارت وچ، اردو اوہناں جگھاواں وچ بولی اتے استعمال کیتی جاندی اے جتھے مسلمان گھٹگنتی لوک آباد ہن جاں اوہ شہر جو بیتے وچ مسلمان حاکماں دے مرکز رہے ہن۔ اس وچ اتر پردیش دے حصے (خاص کر لکھنؤ)، دلی، بھوپال، حیدرآباد دکن، بنگلور، کلکتہ، میسور، پٹنا، اجمیر اتے احمدآباد شامل ہن۔ کجھ بھارتی مدرسے اردو نوں پہلی زبان دے طور اتے پڑھاندے ہن۔ بھارتی دینی مدرسے عربی اتے اردو وچ علم دندے ہن۔ بھارت وچ اردو اخباراں دی تعداد 29 توں زیادہ اے۔
بولنے والے تے جُغرافیائی پھیلاؤ
سودھو- بحرین (اقليتی)
- بنگلہ دیش (اہم اقليتی زبان)
- فجی (ہندستانی، انگریزی تے فجی دے نال شریک سرکاری زبان)
- بھارت (21 ہور زباناں دے نال شریک سرکاری زبان)
- نیپال (اقليتی زبان)
- موریشس (اقليتی زبان)
- عمان (اقليتی زبان)
- پاکستان (انگریزی دے نال شریک سرکاری زبان)
- قطر (اقليتی زبان)
- سعودی عرب (اقليتی زبان)
- سانچہ:Country data جنوبی افریقا (اقليتی زبان)
- متحدہ عرب امارات (اقليتی زبان)
- مملکت متحدہ (اقليتی زبان)
- سانچہ:Country data ریاست ہائے متحدہ (اقليتی زبان)
معیاری اُردو (کھڑی بولی) دے اصل بولنے والے افراد دی تعداد 60 توں 80 ملین اے۔ ایس۔ آئی۔ ایل نژادیہ دے 1999ء دی شماریات دے مطابق اُردو تے ہندی دُنیا وچ پنجويں سب توں زیادہ بولی جانی والی بولی اے۔ لینگویج ٹوڈے وچ جارج ویبر دے مقالے : 'دُنیا دی دس وڈی زباناں ' وچ چینی زباناں، انگریزی تے ہسپانوی زبان دے بعد اُردو تے ہندی دُنیا وچ سب توں زیادہ بولے جانی والی چوتھی بولی اے۔ اِسنوں دُنیا دی کل آبادی دا 4.7 فیصد افراد بولدے نيں۔
اُردو دی ہندی دے نال یکسانی دی وجہ توں، دونے زباناں دے بولنے والے اک دوسرے نوں عموماً سمجھ سکدے نيں۔ درحقیقت، ماہرینِ لسانیات اِنہاں دونے زباناں نوں اک ہی بولی دے حصّے سمجھدے نيں۔ پر، ایہ معاشی و سیاسی لحاظ توں اک دوسرے توں مختلف نيں۔ لوک جو اپنے آپ نوں اُردو نوں اپنی مادری زبان سمجھدے نيں اوہ ہندی نوں اپنی مادری بولی تسلیم نئيں کردے تے اِسی طرح اِس دے برعکس۔
پاکستان وچ اردو
سودھو تفصیلی مضمون لئی ملاحظہ کرو: پاکستان وچ اردو
اُردو نوں پاکستان دے تمام صوبےآں وچ سرکاری زبان دی حیثیت حاصل اے۔ ایہ مدرسےآں وچ اعلٰی ثانوی جماعتاں تک لازمی مضمون دی طور اُتے پڑھائی جاندی اے۔ اِس نے کروڑاں اُردو بولنے والے پیدا کردیے نيں جنہاں دی بولی پنجابی، پشتو، سندھی، بلوچی، کشمیری، براہوی، چترالی وغیرہ وچوں کوئی اک ہُندی اے۔ اُردو پاکستان دی مُشترکہ بولی اے تے ایہ علاقائی زباناں توں کئی لفظاں ضم کر رہی اے۔ اُردو دا ایہ لہجہ ہن پاکستانی اُردو کہلاندی اے۔ ایہ اَمر بولی دے بارے وچ رائے تبدیل کر رہی اے جداں اُردو بولنے والا اوہ اے جو اُردو بولدا اے گو کہ اُس دی مادری بولی کوئی اَور بولی ہی کیوں نہ ہوئے۔ علاقائی زباناں وی اُردو دے لفظاں توں اثر پا رہیاں نيں۔ پاکستان وچ کروڑاں افراد ایداں دے نيں جنہاں دی مادری بولی کوئی اَور اے لیکن اوہ اُردو نوں بولدے تے سمجھ سکدے نيں۔ پنج ملین افغان مہاجرین، جنھاں نے پاکستان وچ پچیس برس گزارے، وچوں زیادہ تر اُردو روانی توں بول سکدے نيں۔ اوہ تمام اُردو بولنے والے کہلاواں گے۔ اس ہی حقیقت دے پیش نظر 2007 وچ سید ندیم احمد نے اردو قوم دا نظریہ پیش کيتا۔ اس نظریہ دے تحت ہر اوہ شخص جو اردو سمجھدا، بولدا تے اسنوں اپنی مادری یا رابطے دی پہلی بولی سمجھدا اے اردو قوم دا حصہ اے چاہے اس دا تعلق کدرے توں وی ہوئے۔ اس نظرئے دے مطابق اردو قوم دی تعداد ساری دنیا وچ 30 کروڑ توں تجاوز کر جاندی اے۔ پاکستان وچ اُردو اخباراں دی اک وڈی تعداد چھپدی اے جنہاں وچ روزنامہ جنگ، روزنامہ نوائے وقت تے ملّت شامل نيں۔
8 ستمبر 2015ء بروز منگل نوں پاکستان دی سپریم کورٹ نے فوری طور اُتے سرکاری دفاتر وچ اردو بطور سرکاری بولی دے نفاذ دے لئی متعلقہ حکام نوں حکم دتا۔ [۱۰]
بھارت وچ اردو
سودھوبھارت وچ ، اُردو اُنہاں جگہاں وچ بولی تے استعمال کیتی جاندی اے جتھے مسلمان اقليتی آباد نيں یا اوہ شہر جو ماضی وچ مسلمان حاکمین دے مرکز رہے نيں۔ اِنہاں وچ اُتر پردیش دے حصے (خصوصاً لکھنؤ)، دہلی، بھوپال، حیدرآباد، بنگلور، کولکتہ، میسور، پٹنہ، اجمیر تے احمد آباد بھٹکل شامل نيں۔ کچھ بھارتی مدرسے اُردو نوں پہلی بولی دے طور اُتے پڑھاندے نيں، اُنہاں دا اپنا خاکۂ نصاب تے طریقۂ امتحانات نيں۔ بھارتی دینی مدرسے عربی تے اُردو وچ تعلیم دیندے نيں۔ بھارت وچ اُردو اخباراں دی تعداد 35 توں زیادہ اے
حقیقت ایہ اے بھارت دا اردو دے بغیر گزارہ نئيں۔ ہندی بولی وچ اوہ صلاحیت نئيں کہ اسنوں عام لوکاں دی بولی بنایا جا سکے۔ ہندی دے کئی لفظاں تاں خود ہندی بولنے والےآں دی سمجھ وچ وی نئيں آندے۔ اس لئی انھاں آپس وچ گل گل دے لئی اردو دا سہارا لینا پڑدا اے کیونجے اردو دے لفظ سادہ تے عام فہم نيں جنہاں نوں سمجھنا تے بولنا بہت آسان اے۔ بھارت دی فلم انڈسٹری جو کہ دنیا دی سب توں وڈی فلم انڈسٹریز وچوں اک اے تے جتھے ہر سال ارباں روپے دی فلماں بندیاں نيں۔ اوتھے وی ہر جگہ اردو ہی بولی جاندی اے۔ فلماں دے مکالمات تے گیت سب اردو بولی وچ ہی ہُندے نيں۔ مکالمےآں وچ تاں ہندی دے چند لفظاں استعمال کیتے جاندے نيں لیکن گیتاں وچ سو فیصد اردو بولی ہی استعمال کیتی جاندی اے۔
۔
جنوبی ایشیاء توں باہر اُردو بولی خلیجِ فارس تے سعودی عرب وچ جنوبی ایشیائی مزدور مہاجر بولدے نيں۔ ایہ بولی برطانیہ، امریکا، کینیڈا، جرمنی، ناروے تے آسٹریلیا وچ مقیم جنوبی ایشیائی مہاجرین بولدے نيں۔
ملکاں جتھے اُردو اصل بولنے والے وڈی تعداد وچ آباد نيں
سودھواردو بولنے والے ملکاں دی لسٹ | ||||||
---|---|---|---|---|---|---|
ملک | سال | بولنے والےآں دی تعداد | فی صد | |||
پاکستان | 1993 | 10,800,000 | 7% | |||
بھارت | 2001 | 70,736,600 | 6.1% | |||
مملکتِ متحدہ | 2001 | 747,285 | 1.3% | |||
بنگلہ دیش | 650,000 | 0.4% | ||||
متحدہ عرب امارات | 600,000 | 13% | ||||
سعودی عرب | 382,000 | 1.5% | ||||
نیپال | 375,000 | 1.3% | ||||
ریاست ہائے متحدہ امریکا | 350,000 | 0.1% | ||||
افغانستان | 320,000 | 8% | ||||
جنوبی افریقا | 170,000 | |||||
کینیڈا | 156,415 | 0.5% | ||||
عمان | 90,000 | 2.8% | ||||
بحرین | 80,000 | 11.3% | ||||
ماریشس | 74,000 | 5.6% | ||||
قطر | 70,000 | 8% | ||||
جرمنی | 40,000 | |||||
ناروے | 29,100 | |||||
فرانس | 20,000 | |||||
سپین | 2004 | 18,000 | ||||
سویڈن | 2001 | 10,000 | ||||
سوری نام | ||||||
کُل عالمی | 85,718,400 |
درج بالا لسٹ توں پتہ چلدا اے کہ اصل اُردو بولنے والےآں دی زیادہ تعداد جنوبی ایشاء دی بجائے چھوٹے عرب ریاستاں (متحدہ عرب امارات، بحرین) وچ اے، جتھے اُنہاں دی تعداد اوتھے دی کل آبادی دا 10 فیصد توں زیادہ اے۔ اِس دی وجہ اوتھے اُتے پاکستان تے بھارتی تارکین وطن دی اک وڈی تعداد اے۔
اُردو | |
---|---|
اُردو | |
مقام | پاکستان، بھارت، ماریشس، دکھنی افریقہ، بحرین، فجی، قطر، اومان، متحدہ عرب امارات، برطانیہ، جرمنی، امریکہ، کینیڈا، ایران، افغانستان، تاجکستان، ازبکستان تے سورینام۔ |
بولن والے | 6.6 کروڑ (2010) (date missing) |
سرکاری حثیت | |
سرکاری بولی | پاکستان بھارت agency = 'مقتدرا قومی زبان' پاکستان ؛ |
بولی کوڈ | |
ISO 639-3 | – |
دکھنی ایشیا توں باہر اردو زبان فارس دی کھاڑی اتے سعودی عرب وچ دکھنی ایشیائی مزدور مہاجر بولدے ہن۔ ایہہ زبان برطانیہ، امریکہ، کینیڈا، جرمنی، ناروے اتے آسٹریلیا وچ وسے دکھنی ایشیائی مہاجرین بولدے ہن۔
1859 چ انگریزآں دے ہتھوں پنجابیاں دی ہار دے مگروں پنجاب چ انگریزی تے اردو بولی دا ورتن ٹریا۔
سرکاری حیثیت
سودھوپاکستان وچ
سودھواُردو پاکستان دی قومی بولی اے تے ایہ پورے ملک وچ بولی تے سمجھی جاندی اے۔ ایہ تعلیم، اَدب، دفتر، عدالت، وسیط تے دینی اِداراں وچ مستعمل اے۔ ایہ ملک دی سماجی و ثقافتی میراث دا خزانہ اے۔
بھارت وچ
سودھواُردو بھارت دی سرکاری زباناں وچوں اک اے۔ ایہ بھارتی ریاستاں آندھرا پردیش، بہار، جموں و کشمیر، اُتر پردیش، جھارکھنڈ، دار الخلافہ دہلی دی سرکاری بولی اے۔ اس دے علاوہ مہاراشٹر، کرناٹک، پنجاب تے راجستھان وغیرہ ریاستاں وچ وڈی تعداد وچ بولی جاندی اے۔ بھارتی ریاست مغربی بنگال نے وی اردو نوں دوسری سرکاری بولی دا درجہ دے رکھیا اے۔
فقرہ دی ساخت
سودھولاطینی ورگی قدیم زباناں دی طرح اردو صرف و نحو وچ فقرے دی ساخت فاعل-مفعول-فعل انداز وچ ہُندی اے۔ مثلاً فقرہ "اساں شیر دیکھیا" وچ "ہم"=فاعل، "شیر"=مفعول تے "دیکھیا"=فعل اے۔ کئی دوسری زباناں وچ فقرے دی ساخت فاعل-فعل-مفعول انداز وچ ہُندی اے۔ مثلاً انگریزی وچ کدرے گے "وی سا آ لائن"۔
بولیاں
سودھواردو دی بولیاں جنہاں نوں شناخت کيتا گیا اے اوہ ایہ نيں ؛
- دکنی - اسنوں دکھنی، دیسیا، مرگان ناں توں وی جانیا جاندا اے۔ ایہ بولی دکن بھارت وچ بولی جاندی اے۔ مہاراشٹر وچ جاواں تاں مراٹھی تے کونکنی زباناں دا اثر ملے گا، آندھرا پردیش جاواں تاں تیلگو دا اثر ملے گا۔
- ریختہ
- کھری بولی :(کھڑی بولی)
پاکستان وچ اردو اُتے پشتو، پنجابی،سرائیکی، بلوچی، سندھی زباناں دا اثر پایا جاندا اے , مقامی زباناں دے اثر دی وجہ توں اردو دے حروف تہیجی عربی تے فارسی توں زیادہ نيں بنیادی طور اُتے پاکستان دی اردو اُتے فارسی تے عربی دا زیادہ اثر پایا جاندا اے۔
اردو وچ قرض دے لفظاں
سودھواردو | |
بولن آلے دیس: | پاکستان، ھندستان، فجی ، امریکہ، برطانیہ،آسٹریلیا ،کویت ،متحدہ عرب امارات، ٹرینیڈاڈ تے ٹوباگو ، کینیڈا تے دوجے دیس |
بولن آلے: | 27 کروڑ لوک |
بولی ٹبر: | ہند یورپی بولیاں |
لپی: | شاہ مکھی |
دنیا چ بولن والیاں دا نمبر: | 20 واں |
سرکاری بولی: | پاکستان ، ھندستان تے فجی |
لفظ | لفظ دی اصل |
---|---|
مزاحمت | عربی زبان |
طریقہ | عربی زبان |
عبادت | عربی زبان |
فایدہ | عربی زبان |
دشمن | فارسی |
سپاہی | فارسی |
خواہش | فارسی |
فروخت | فارسی |
درزی | کردی زبان |
کاروبار | کردی زبان |
دروازہ | کردی زبان |
خوشی | کردی زبان |
آسان | کردی زبان |
آسمان | کردی زبان |
گوشت | کردی زبان |
لائبریری | انگریزی زبان |
سینیٹر | انگریزی زبان |
گلاس | انگریزی زبان |
ڈچ | انگریزی زبان |
کینچی | ترکی زبان |
چابی | پرتگیزی زبان |
ادب
سودھواردو ادب نے حالیہ صدیاں وچ حقیقی مقام پایا، اس توں کئی صدیاں پہلے تک سلاطین دہلی اُتے فارسی دا غلبہ سی۔ فارسی دی جگہ اردو نے وڈی آسانی توں پالی تے ایتھے تک کہ لوکاں نوں شک ہُندا اے کہ فارسی کدی سرکاری بولی سی وی کہ نئيں۔ اس دی بنیادی وجہ اردو دے مصنف تے فنکار نيں۔
نثری ادب
سودھو
مذہبی
سودھواردو بولی وچ اسلامی ادب تے شریعت دی کئی لکھتاں نيں۔ اس وچ تفسیر القران، قرآنی تراجم، احادیث، فقہ، اسلام دی تریخ، روحانیت تے صوفی طریقہ دے بے شمار کتاباں دستیاب نيں۔ عربی تے فارسی دی کئی کلاسیکی کتاباں دے وی تراجم اردو وچ نيں۔ نال نال کئی اہم، مقبول، معروف اسلامی ادبی کتاباں دا خزینہ اردو وچ دستیاب اے۔
دلچسپ گل ایہ اے کہ پنڈت روپ چندجوشی نے 18اں صدی وچ اک کتاب لکھی جس دا ناں لال کتاب اے۔ اس دا موضوع فالنامہ اے۔ ایہ کتاب برھمناں دے اُنہاں خانداناں وچ جتھے اردو عام بولی سی، کافی مشہور کتاب منی گئی۔
ادبی
سودھوغیر مذہبی ادب نوں فیر توں دو اشکال وچ دیکھ سکدے نيں۔ اک فکشن اے تاں دوسرا غیر فکشن۔
- فکشن اصناف : افسانہ نگاری کافی مشہور صنف تسلیم کيتی گئی۔ افسانہ لکھنے والے نوں افسانہ نگار کہندے نيں۔ انہاں افسانہ نگاراں وچ مشہور منشی پریم چند، سعادت حسن منٹو، راجندر سنگھ بیدی، کرشن چندر، قرۃ العین حیدر، عصمت چغتائی، غلام عباس، بلونت سنگھ، ممتاز مفتی، خواجہ احمد عباس، انتظار حسین تے احمد ندیم قاسمی شہرت یافتہ نيں۔
- اردو ناول وی کافی مشہور صنف اے۔ اردو دے مشہور ناولاں وچ اُمراؤ جان ادا، اگ دا دریا، بستی، اداس نسلاں، خدا دی بستی، آخر شب دے ہمسفر، راکھ، بہاؤ، شامِ اودھ، کئی چاند سن سرِ آسماں، جانگلوس، گریز، آنگن، علی پور دا ایلی، ضدی، ٹیڑھی لکیر، خس و خاشاک زمانے تے اے غزال شب شہرت رکھدے نيں۔
- سفر نامہ :
- مضمون :
- سرگذشت :
- انشائیہ :
- مراسلہ :
- خود نوشت :
ہور اصناف نيں۔
نظم
سودھوادب دا دوسرا قسم نظم اے۔ نظم دے معنی موندی پرونا اے۔ یعنی ادب، بیان دا کلام نوں اک ترتیب وار ہیئت دے نال پیش کرن تاں اوہ صنف نظم کہلاندی اے۔ اس ادب نوں اردو نظمی ادب کہندے نيں۔ لیکن اج کل اس نظمی ادب نوں اردو شاعری یا شاعری دے ناں توں وی جانا جانے لگیا اے۔
جنوبی ایشیاء وچ اردو بولی اک اہم بولی اے۔ بالخصوص نظم وچ اردو بولی دے مقابلہ وچ دوسری بولی نئيں۔ اردو دی روایات وچ کئی اصناف نيں جنہاں وچ غزل اک شاہانہ آشکار منیا جاندا اے۔
نظمی اردو (اردو شاعری) وچ ذیل دے اصناف نيں :
- نظم
- غزل :
- مثنوی : اک لمبی نظم جس وچ کوئی قصہ یا داستان کہی گئی ہوئے۔
- مرثیہ : شہیداں دے واقعات نوں بیان کرنے والی نظم۔ بالخصوص شہیدانِ کربلاء دی شہادت نوں بیان کرنے والی نظم۔
- قصیدہ : قصیدہ اردو نظم دی اوہ صنف اے جسنوں کسی دی تعریف وچ کہی گئی نظمی شکل کہہ سکدے نيں۔ اس دے چار قسماں نيں
- * حمد : اللہ دی تعریف وچ کہیا گیا قصیدہ۔
- * نعت : حضرت محمد صلی اللہ علیہ و آلہ وسلم دی شان وچ کہیا گیا قصیدہ۔
- * منقبت : بزرگاں دی شان وچ کہیا گیا قصیدہ۔
- * مدح : بادشاہون، نواباں دی شان وچ کہیا گیا قصیدہ۔
- نوحہ : معرکئہ کربلا وچ ہوئے شہیداں دے واقعات نوں بیان کرنے والی صنف نوحہ اے۔ مرثیہ تے نوحہ لکھنے وچ شہرت یافتہ شاعر میر ببر علی انیس تے مرزا سلامت علی دبیر نيں۔
سافٹ ویئر
سودھوکمپیوٹر دے ذریعے اردو بولی دی لکھت تے نستعلیق دا کم سب توں پہلاں اردو اخبار روزنامہ جنگ نے شروع کیتا۔ ایس توں وکھ کمپیوٹر اتے اردو بولی نوں ٹورن لئی کئی ہور لوکاں نے وی کم کیتا۔
ایس ویلے اردو کمپوزنگ تے لکھائی لئی سب توں بوہتا ورتیا جان آلا تے مشعور سافٹ ویئر ان پیج دے ناں توں مارکیٹ وچ موجود اے۔
لپی
سودھواردو مکھ طور اُتے نستعلیق لپی وچ لکھی جاندی اے، جو فارسی-عربی لپی دا اک روپ اے۔ اردو سجے توں کھبے پاسے لکھی جاندی اے۔ بھارت وچ اردو دیوناگری لپی وچ وی لکھی جاندی اے۔ اس جَدوَل وچ تستعلیق لپی اتے اس دا اچارن دتا گیا اے۔
<td align="center" bgcolor="#CCCCCC"طوئےاکھر (اکلا) | اکھر دا نام |
اکھر دا نام |
اچارن | IPA وچ اچارن |
---|---|---|---|---|
ا | alif | الف | ا، آ | [ə، ɑ:] after a consonant؛ |
ب | be | بے | ب | [b] |
پ | pe | پے | p | [p] |
ت | te * | تے | ت | dental [t̪] |
ٹ | ṭe | ٹے | ٹ | retroflex [ʈ] |
ث | se | ثے | س | [s] |
ج | jīm | جیم | ج | [dʒ] |
چ | ce | چے | چ | [tʃ] |
ح | baṛī he | بڑی حے | ہ | [h] |
خ | xe | خے | خ | [x] |
د | dāl | دال | د | dental [d̪] |
ڈ | ḍāl | ڈال | ڈ | retroflex [ɖ] |
ذ | zāl | ذال | ز | [z] |
ر | re | رے | ر | dental [r] |
ڑ | ṛe | ڑے | ڑ | retroflex [ɽ] flap |
ز | ze | زے | ز | [z] |
ژ | ze | ژے | ژ | [ʒ] |
س | sīn * | سین | س | [s] |
ش | śīn | شین | ش | [ʃ] |
ص | svād | صواد | س | [s] |
ض | zvād | ضواد | ز | [z] |
ط | to | ت | [t] | |
ظ | zo | ظوئے | ز | [z] |
ع | aen | 'عین | 'ا | [ɑ:] after a consonant؛
otherwise [ʔ]، [ə]، or silent. |
غ | ġaen | غین | غ | [ɣ] |
ف | fe | فے | ف | [f] |
ق | qāf | قاف | ق | [q] |
ک | kāf | کاف | ک | [k] |
گ | gāf | گاف | گ | [g] |
ل | lām | لام | ل | [l] |
م | mīm | میم | م | [m] |
ن | nūn | نون | ن | [n] or a nasal vowel |
و | vāo | واؤ | و، او، ؤ، او، ؤ | [v، u، ʊ، o،au] |
ہ، ﮩ، ﮨ | choṭī he | چھوٹی ہے | ہ، ا:، (آ) | [ɑ] at the end of
a word، otherwise [h] or silent |
ھ | do caśmī he | دو چشمی ہے | -ہ (پھ، تھ، ٹھ، چھ، بھ، دھ، جھ، گھ بناؤن لئی) |
indicates that the preceding consonant is aspirated (p، t، ch، k) or murmured (b، d، j، g)۔ |
ی | choṭī ye | چھوٹی یے | ی، ای، اے، اِ | [j، i، e، ɛ] |
ے | baṛī ye | بڑی یے | اے | [eː] |
ء | hamzā | ہمزہ | 'ا، - | [ʔ] or silent |
* بھارتی مول دے شبداں وچ استعمال
ہور ویکھو
سودھو
حوالے
سودھو- ↑ Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/ar at line 3438: attempt to call field 'set_selected_modules' (a nil value).
- ↑ ۲.۰ ۲.۱ [https://www.ethnologue.com/18/language/urd/
اردو] at ایتھنولوگ (18th ed., 2015)
- ↑ Mikael Parkvall, "Världens 100 största språk 2007" (The World's 100 Largest Languages in 2007), in Nationalencyklopedin
- ↑ ۴.۰ ۴.۱ ہندوستانی (2005). in Keith Brown: Encyclopedia of Language and Linguistics, 2, Elsevier. ISBN 0-08-044299-4.
- ↑ Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/ar at line 3438: attempt to call field 'set_selected_modules' (a nil value).
- ↑ "Indo-Pakistani Sign Language", Encyclopedia of Language and Linguistics
- ↑ Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/ar at line 3438: attempt to call field 'set_selected_modules' (a nil value).
- ↑ (2013) "Urdu", Glottolog. Leipzig: Max Planck Institute for Evolutionary Anthropology.
- ↑ اردو اتے پنجابی: ڈاکٹر سید محی الدین قادری زور - پروفیسر گلونت سنگھ رچناولی، پنہ 1024
- ↑ SC orders immediate implementation of Urdu as official language | Pakistan | Dunya News