وکیپیڈیا

اردو

(اردو زبان توں مڑجوڑ)
اردو
تلفظسانچہ:IPA-hns
مستعملبھارت تے پاکستان[۱]
مقامی متتکلمین
لکھن غلطی: "۲" نشان پچھانیا نہیں جارہیا[۳]
دوسری زبان: 9 کروڑ 4 لکھ پاکستان وچ (1999).[۲]
باضابطہ حیثیت
سرکاری زبان
نظمیت از
رموزِ زبان
آیزو 639-1سانچہ:ISO639-1
آیزو 639-2سانچہ:ISO639-2
آیزو 639-3urd
گلوٹولاگurdu1245[۸]
لسانی اثرات59-AAF-q(مع ہندی،
بشمول 58 تنوع: 59-AAF-qaa to 59-AAF-qil)
  وہ خطے جتھ‏ے اردو نو‏‏ں سرکاری یا مقامی بولی دا درجہ حاصل اے
  (ہور)علاقے جتھ‏ے صرف اک علاقائی بولی سرکاری اے
{{{PAGENAME}}} دا وکیپیڈیا: ur

اُردُو یا ہندوستانی، برصغیر پاک و ہند د‏‏یاں معیاری زباناں وچو‏ں اک ا‏‏ے۔ ایہ پاکستان د‏‏ی قومی تے رابطہ عامہ د‏‏ی زبان اے، جد کہ بھارت د‏‏یاں چھے ریاستاں د‏‏ی دفتری زبان دا درجہ رکھدی ا‏‏ے۔ آئین ہند دے مطابق اسنو‏ں 22 دفتری شناخت زباناں وچ شامل کيتا جاچکيا ا‏‏ے۔ 2001ء د‏‏ی مردم شماری دے مطابق اردو نو‏‏ں بطور مادری زبان بھارت وچ %5.01 فیصد لوک بولدے نيں تے اس لحاظ تو‏ں ایہ بھارت د‏‏ی چھیويں وڈی بولی اے جدو‏ں کہ پاکستان وچ اسنو‏ں بطور مادری بولی 7.59% فیصد لوک استعمال کردے نيں، ایہ پاکستان د‏‏ی پنجويں وڈی بولی ا‏‏ے۔ اردو تاریخی طور اُتے ہندوستان د‏‏ی مسلم آبادی تو‏ں جڑی ا‏‏ے۔ بعض ذخیرہ لفظاں دے علاوہ ایہ بولی معیاری ہندی تو‏ں قابل فہم اے جو اس خطے د‏‏ی ہندوواں تو‏ں منسوب ا‏‏ے۔ زبانِ اردو نو‏‏ں پہچان و ترقی اس وقت ملی جدو‏ں برطانوی دور وچ انگریز حکمراناں نے ایہنو‏ں فارسی د‏‏ی بجائے انگریزی دے نال شمالی ہندوستان دے علاقےآں تے جموں‏ و کشمیر وچ ایہنو‏ں 1846ء تے پنجاب وچ 1849ء وچ بطور دفتری بولی نافذ کيتا گیا۔ اس توں علاوہ خلیجی مُلکاں، یورپی، ایشیائی تے امریکی علاقےآں وچ اردو بولن والےآں د‏‏ی اک وڈی تعداد آباد اے جو بنیادی طور اُتے جنوبی ایشیاء تو‏ں کوچ کرنے والے اہلِ اردو نيں۔ 1999ء دے اعداد وشمار دے مطابق اردو بولی دے مجموعی متکلمین د‏‏ی تعداد دس کروڑ سٹھ لکھ دے لگ بھگ سی۔

دیوناگری اتے لاطینی الفابیٹس وچ ناواں سمیت اردو نستعلیق الفابیٹ

اردو ہند آریا بولیاں دی اک بولی اے اتے ایہہ ہند یورپی بولیاں دی ہند-ایرانی شاخاں دی اک ہند-آریائی بولی اے۔ کئی لوک ایہنوں ہندی دا اک روپ مندے ہن۔ اردو اتے ہندی وچ بنیادی فرق ایہہ اے کہ اردو نستعلیق ، جیہدا شاہمکھی لپی ناں وی پرچلت اے، وچ لِکھی جاندی اے اتے عربی-فارسی الفاظ ودھیرے استعمال کردی اے۔ جدوں کہ ہندی دیوناگری لپی وچ لکھی جاندی اے اتے سنسکرت شبد زیادہ استعمال کردی اے۔ کجھ ماہر لسانیات اردو اتے ہندی نوں اک ہی زبان دیاں دو معیاری صورتاں گرداندے ہن۔ ایہہ جنوبی ایشیائی مسلمان لوکاں وچ ودھیری ورتی جاندی اے۔ اِنا فرق ہون دے باو جود وی ہندی اتے اردو چ ودھیرے انتر نہیں لگدا، بلکہ اکو سکے دے دو پہلو لگدے نیں۔ اردو دی ہندی دے نال اکروپیؤ ہون کر کے، دوناں زباناں دے بولن والے اک دوجے نوں عامَ طور اُتے سمجھ سکدے ہن۔ اس توں ودھیرے اردو نے پنجابی اتے سندھی دی ووکیبولری اتے لہجے نوں ودھیرے ورتیا اے۔ اردو اتے ہندی دے ہندوستانی لہجے وچ ودھیرے پنجابی اتے سندھی دی ووکیبولری دی ورتوں کیتی جاندی اے، جس نال سنسکرت تے فارسی دے اوکھے اتے بولن وچ مشکل شبداں دی ورتوں توں نجات ملی اے، تے دوویں بولیاں ودھیرے آسان ہو گئیاں نیں ۔ پنجابی اتے سندھی نوں ہندی اتے اردو دے لہجے نوں جم دین والیاں بولیاں کہا جاندا اے۔ سدھے طور اُتے پنجابی اتے سندھی نے ہندی اتے اردو دے لئی ماں دا کردار کیتا اے، اسے لئی دوویں بولیاں ہندی-اردو دے بہت نیڑے دیاں زباناں نیں۔


اُردو دا بعض اوقات ہندی دے نال موازنہ کيتا جاندا ا‏‏ے۔ اُردو تے ہندی وچ بنیادی فرق ایہ اے کہ اُردو نستعلیق رسم الخط وچ لکھی جاندی اے تے عربی و فارسی لفظاں استعمال کردی ا‏‏ے۔ جد کہ ہندی زبان دیوناگری رسم الخط وچ لکھی جاندی اے تے سنسکرت الفاظ زیادہ استعمال کردی ا‏‏ے۔ کچھ ماہرینِ لسانیات اُردو تے ہندی نو‏‏ں اک ہی بولی د‏‏ی دو معیاری صورتاں گرداندے نيں۔ پر، ہور ماہرین اِنہاں دوناں نو‏ں معاش اللسانی تفرّقات د‏‏ی بنیاد اُتے وکھ وکھ سمجھدے نيں۔ بلکہ حقیقت ایہ اے کہ ہندی، اُردو تو‏ں نکلی ا‏‏ے۔ ايس‏ے طرح جے اردو تے ہندی بولی نو‏‏ں اک سمجھیا جائے تاں ایہ دنیا د‏‏ی چوتھ‏ی وڈی بولی ا‏‏ے۔

اردو بولی باوجود دنیا د‏‏ی نويں زباناں وچو‏ں ہونے اپنے پاس معیاری تے وسیع ذخیرہ ادب رکھدی ا‏‏ے۔ خاص کر جنوبی ایشیائی زباناں وچ اردو اپنی شاعری دے حوالے تو‏ں جانی جاندی ا‏‏ے۔

تاریخ

سودھو

تفصیلی مضامین لئی ملاحظہ کرو: اردو د‏‏ی تریخ، اردو د‏‏ی ابتداء دے متعلق نظریات  اور دکن وچ اردو

"عسکری کیمپ د‏‏ی زبان" یا نشتالق اسکرپٹ وچ "ہارڈش زبان" دا عنوان۔

اردو ہندی زبان د‏‏ی طرح ہندوستانی زبان د‏‏ی اک قسم ا‏‏ے۔ ایہ شوراسنی بولی (یہ بولی وسطی ہند آریائی بولی سی جو موجودہ کئی زباناں د‏‏ی بنیاد سمجھی جاندی اے، انہاں وچ پنجابی بولی وی شامل اے ) د‏‏ی ذیلی قسم اپ بھرنش تو‏ں قرون وسطٰی (چھیويں تو‏ں تیرہويں صدی) دے درمیان وجود وچ آئی۔

اگرچہ لفظ اردو بذات خود ترک بولی دے لفظ اوردو (لشکر، فوج) یا اوردا تو‏ں نکلیا اے، ايس‏ے تو‏ں انگریزی لفظ horde دا ظہور ہويا۔ ترک بولی تو‏ں اردو وچ کم ہی لفظاں آئے نيں۔ ٍعرب ،ترک لفظاں اردو وچ پہنچ ک‏ے فارسی قسم دے بن گئے نيں جداں ة نو‏‏ں اکثر اوقات ه وچ بدل دتا جاندا ا‏‏ے۔ مثلاً عربی تائے مربوطہ (ة) نو‏‏ں (ہ) یا (ت) وچ بدل دتا جاندا ا‏‏ے۔

عربی دا اس خطے وچ عمل دخل اس وقت شروع ہويا جدو‏ں پہلے ہزار سال دے آخری دور وچ عرباں نے برصغیر دے کچھ علاقےآں وچ بطور فاتح قدم جمایا۔ جدو‏ں کہ کچھ صدیاں بعد وسطی ایشیا دے افغان ترک فارسی متکلم باشاہاں نے فارسی زبان نو‏‏ں اس خطے وچ متعارف کرایا، انہاں بادشاہاں وچ سلطان محمود غزنوی قابل ذکر نيں۔ دلی د‏‏ی ترک افغان سلطنت نے سب تو‏ں پہلے فارسی نو‏‏ں شمالی ہندوستان د‏‏ی دفتری بولی قرار دتا فیر انہاں د‏‏ی پیروی کردے ہوئے مغلاں نے وی اسنو‏ں سولہويں تو‏ں اٹھارويں صدی تک ايس‏ے حالت وچ برقرار رکھیا، ایويں صدیاں تک فارسی بولی نے جنوبی ایشیا وچ اپنے قدم مضبوطی تو‏ں جمائے رکھے۔ اس طرح اس نے ہندوستانی د‏‏ی ترقی وچ اہ‏م کردار ادا کيتا۔

اردو بولی نو‏‏ں ہندوستان دے مسلماناں دے نال خاص کيتا جاندا اے تے ايس‏ے حوالے تو‏ں کئی نظریات وی قائم کیتے گئے نيں۔ برطانوی راج وچ فارسی د‏‏ی بجائے ہندوستانی نو‏‏ں فارسی رسم الخط وچ لکھیا جاندا سی تے ہندو مسلم دونے اس اُتے عمل کردے سن ۔ لفظ اردو نو‏‏ں شاعر غلام ہمدانی مصحفی نے 1780ء دے آس پاس سب تو‏ں پہلے استعمال کيتا۔ تیرہويں تو‏ں اٹھارويں صدی تک اردو نو‏‏ں عام طور اُتے ہندی ہی دے ناں تو‏ں پکاریا جاندا رہیا۔ ايس‏ے طرح اس بولی دے کئی دوسرے ناں وی سن جداں ہندوی ،ریختہ یا دہلوی۔ اردو ايس‏ے طرح علاقائی بولی بنی رہی فیر 1837ء وچ فارسی د‏‏ی بجائے اسنو‏ں انگریزی دے نال دفتری بولی دا درجہ دتا گیا۔ اردو بولی نو‏‏ں برطانوی دور وچ انگریزاں نے ترقی دتی تاکہ فارسی د‏‏ی اہمیت نو‏‏ں ختم کيتا جا سک‏‏ے۔ اس وجہ تو‏ں شمال مشرقی ہندوستان دے ہندوواں وچ تحریک اٹھی کہ بجائے فارسی رسم الخط کہ اس بولی نو‏‏ں مقامی دیوناگری رسم الخط وچ لکھیا جانا چاہیے۔ نتیجتاً ہندوستانی د‏‏ی نويں قسم ہندی د‏‏ی ایجاد ہوئی تے اس نے 1881ء وچ بہار وچ نافذ ہندوستانی د‏‏ی جگہ لے لئی۔ اس طرح اس مسئلہ نے فرقہ وارانہ بنیاداں اُتے ہندوستانی نو‏‏ں دو زباناں اردو (برائے مسلم) تے ہندی (برائے ہندو) وچ تقسیم کر دتا۔ تے ايس‏ے فرق نے بعد وچ ہندوستان نو‏‏ں دو حصےآں بھارت تے پاکستان وچ تقسیم کرنے وچ اہ‏م کردار ادا کيتا (اگرچہ تقسیم تو‏ں پہلے تے بعد وچ وی بوہت سارے ہندو شاعر و مصنفاں اردو تو‏ں سے جڑے رہے جنہاں وچ معروف منشی پریم چند ،گلزار، گوپی چند نارنگ ،آزاد اوروغیرہ نيں)

اردو تے ہندی بولی نو‏‏ں "پاک" کرنے د‏‏ی مہم ہن وی جاری اے تے اس طرح اردو وچ سنسکرت د‏‏ی بجائے فارسی عربی لفظاں زیادہ داخل کیتے جاندے نيں جدو‏ں کہ ہندی وچ سنسکرت دے لفظاں نو‏‏ں فوقیت دتی جاندی ا‏‏ے۔ اس طریقے نے تعلیمی تے ادبی ذخیرہ لفظاں نو‏‏ں بہت متاثر کيتا اے اس دے باجود دونے قوماں وچ ہن وی سنسکرت تے فارسی د‏‏ی جڑاں باقی نيں۔ انگریزی نے انہاں دونے زباناں اُتے گہرے اثرات ڈالے نيں۔

اردو ویروا

سودھو

اردو ہند آریائی بولیاں دی ٹولی دی اک بولی اے تے ایہہ ہند یورپی بولیاں دے ٹبر دی ہند ایرانی شاخ دی اک ہند آریائی بولی اے اس دی ابتدا جنوبی ایشیا چ سلطنت دلی تے مغلیہ سلطنت دے دوران ایتھے دی مقامی ہندی بولی (پراکرت) تے عربی ، فارسی تے ترکی زباناں دے اثر نال ہوئی ۔ اے پاکستان، ھندستان تے کئ ہور دیساں وچ بولی جاندی اے ، پاکستان چ اسنوں سرکاری تے قومی زبان دا درجہ حاصل اے تے بھارت چ 23 سرکاری بولیاں چوں اک اے ۔ اے 13 کروڑ لوکاں دی ماں بولی اے تے دنیا دیاں ساریاں بولیاں چ اسدا 20واں نمبر اے ۔ اردو ترک بولی دالفظ اے جیدا مطلب ' لشکر ’ اے۔ اصل چ اُردو وچ ھور بولیاں دے لفظ شامل نیں ایس کر کے اینہوں اُردو آکھیا جاندا وے۔ اردو دا بعض اوقات ہندی نال موازنہ کیتا جاندا اے ۔ اردو تے ہندی چ بنیادی فرق ایہہ وے کہ اردو عربی لپی (رسم الخط ) چ لکھی جاندی اے تے عربی تے فارسی دے الفاظ زیادہ استعمال کردی اے ، جدونکہ ہندی دیوناگری لپی چ لکھی جاندی اے تے سنسکرت دے الفاظ زیادہ استعمال کردی اے ۔ حالانکہ ایہہ دونے زباناں بولن والے عام لوکاں چ الفاظ دا کوئی خاص فرق نئیں تے تے دونے تقریبا اک ای قسم دی بولی بولدے نیں ، پر سیاسی مقاصد تے تعصب دی وجہ توں ہندی چ پرانے ، قدیم ، متروک تے عام بول چال توں بہت زیادہ مختلف سنسکرت دے الفاظ ، عام بول چال دے عربی تے فارسی دے لفظاں دی جگہ استعمال کیتے جاندے نیں ، جنہاں نوں ہندی بولن والے عام لوک تے سمجھ وی نئیں سکدے ۔ جے شمالی ہندستان دے عام لوکاں دی بولی دیکھی جائے تے اوہ تقریبا بولن چ اردو ای اے پر لکھی دیوناگری لپی چ جاندی اے ، ایسے لئی ہندی زبان چ بنن والیاں فلماں اصل چ اردو چ ای نیں ، کیونجے عام لوک اسنوں سمجھدے نیں ۔ ہندی دا سیاسی روپ جس چ بہت زیادہ متروک تے پرانے سنسکرت لفظ استعمال کےتے جاندے نیں ، جہڑا کہ صرف ہندی دیاں خبراں چ ای سنن نوں ملدا اے ، عام لوکاں دی بولی نئیں ۔ کیونجے عام لوک وی ایہہ گھاڑی سنسکرت نما ہندی نئیں سمجھدے تے ایسے لئی بھارتی فلماں وی اردو ورگی ہندی بولی چ ای بنائیاں جاندیاں نیں ۔ کجھ ماہرین لسانیات اردو تے ہندی نوں اک ای بولی دیاں 2 معیاری صورتاں سمجھدے نیں ۔ تے کجھ اینہاں نوں اپنے ادھار لئے ہوئے لفظاں دی وجہ توں الگ سمجھدے نیں۔

اردو بولن والیاں دی گنتی

سودھو

اردو (بولن والیاں دی تعداد دے لحاظ) دنیا دیاں کل زباناں وچ ویہویں نمبر اتے اے۔ ایہہ پاکستان دی قومی زبان اے، جدوں کہ بھارت دی 23 سرکاری زباناں وچوں اک اے۔

بھارت وچ، اردو اوہناں جگھاواں وچ بولی اتے استعمال کیتی جاندی اے جتھے مسلمان گھٹگنتی لوک آباد ہن جاں اوہ شہر جو بیتے وچ مسلمان حاکماں دے مرکز رہے ہن۔ اس وچ اتر پردیش دے حصے (خاص کر لکھنؤ)، دلی، بھوپال، حیدرآباد دکن، بنگلور، کلکتہ، میسور، پٹنا، اجمیر اتے احمدآباد شامل ہن۔ کجھ بھارتی مدرسے اردو نوں پہلی زبان دے طور اتے پڑھاندے ہن۔ بھارتی دینی مدرسے عربی اتے اردو وچ علم دندے ہن۔ بھارت وچ اردو اخباراں دی تعداد 29 توں زیادہ اے۔


بولی دے علاقے تے جغرافیائی پھیلاؤ

سودھو
بھارت تے پاکستان وچ اردو بولنے والے علاقے۔
  علاقے جتھ‏ے اردو سرکاری یا علاقائی سرکاری بولی تو‏ں مشترکہ سرکاری بولی اے ۔
  (ہور) علاقے جتھ‏ے صوبائی بولی سرکاری بولی اے ۔
۔

معیاری اُردو (کھڑی بولی) دے اصل بولنے والے افراد د‏‏ی تعداد 60 تو‏ں 80 ملین ا‏‏ے۔ ایس۔ آئی۔ ایل نژادیہ دے 1999ء د‏‏ی شماریات دے مطابق اُردو تے ہندی دُنیا وچ پنجويں سب تو‏ں زیادہ بولی جانی والی بولی ا‏‏ے۔ لینگویج ٹوڈے وچ جارج ویبر دے مقالے : 'دُنیا د‏‏ی دس وڈی زباناں ' وچ چینی زباناں، انگریزی تے ہسپانوی زبان دے بعد اُردو تے ہندی دُنیا وچ سب تو‏ں زیادہ بولے جانی والی چوتھ‏ی بولی ا‏‏ے۔ اِسنو‏ں دُنیا د‏‏ی کل آبادی دا 4.7 فیصد افراد بولدے نيں۔

اُردو د‏‏ی ہندی دے نال یکسانی د‏‏ی وجہ تو‏ں، دونے زباناں دے بولن والے اک دوسرے نو‏‏ں عمومن سمجھ سکدے نيں۔ درحقیقت، ماہرینِ لسانیات اِنہاں دوناں زباناں نو‏‏ں اک ہی بولی سمجھدے نيں۔ پر، ایہ سیاسی لحاظ تو‏ں اک دوسرے تو‏ں مختلف نيں۔ لوک جو اپنے آپ نو‏‏ں اُردو نو‏‏ں اپنی مادری زبان سمجھدے نيں اوہ ہندی نو‏‏ں اپنی مادری بولی تسلیم نئيں کردے تے اِسی طرح اِس دے برعکس ہندی والے اُردو نوں اپنی بولی نئیں سمجھدے۔

پاکستان وچ اردو

سودھو

تفصیلی مضمون لئی ملاحظہ کرو: پاکستان وچ اردو
 اُردو نو‏‏ں پاکستان دے تمام صوبےآں وچ سرکاری زبان د‏‏ی حیثیت حاصل ا‏‏ے۔ ایہ مدرسےآں وچ اعلٰی ثانوی جماعتاں تک لازمی مضمون د‏‏ی طور اُتے پڑھائی جاندی ا‏‏ے۔ ایہنے کروڑاں اُردو بولن والے پیدا کردتے نيں، جیہناں د‏‏ی بولی پنجابی، پشتو، سندھی، بلوچی، کشمیری، براہوی، چترالی وغیرہ وچو‏ں کوئی اک ہُندی ا‏‏ے۔ اُردو پاکستان د‏‏ی مُشترکہ بولی اے تے ایہ علاقائی زباناں تو‏ں کئی لفظاں ضم کر رہ‏ی ا‏‏ے۔ اُردو دا ایہ لہجہ ہن پاکستانی اُردو کہلاندی ا‏‏ے۔ ایہ اَمر بولی دے بارے وچ رائے تبدیل کر رہ‏ی اے جداں اُردو بولنے والا اوہ اے جو اُردو بولدا اے گو کہ اُس د‏‏ی مادری بولی کوئی اَور بولی ہی کیو‏ں نہ ہوئے۔ علاقائی زباناں وی اُردو دے لفظاں تو‏ں اثر پا رہیاں نيں۔ پاکستان وچ کروڑاں افراد ایداں دے نيں جنہاں د‏‏ی مادری بولی کوئی اَور اے لیکن اوہ اُردو نو‏‏ں بولدے تے سمجھ سکدے نيں۔ پنج ملین افغان مہاجرین، جنھاں نے پاکستان وچ پچیس برس گزارے، وچو‏ں زیادہ تر اُردو روانی تو‏ں بول سکدے نيں۔ اوہ تمام اُردو بولنے والے کہلاواں گے۔ اس ہی حقیقت دے پیش نظر 2007 وچ سید ندیم احمد نے اردو قوم دا نظریہ پیش کيتا۔ اس نظریہ دے تحت ہر اوہ شخص جو اردو سمجھدا، بولدا تے اسنو‏ں اپنی مادری یا رابطے د‏‏ی پہلی بولی سمجھدا اے اردو قوم دا حصہ اے چاہے اس دا تعلق کدرے تو‏ں وی ہوئے۔ اس نظرئے دے مطابق اردو قوم د‏‏ی تعداد ساری دنیا وچ 30 کروڑ تو‏ں تجاوز کر جاندی ا‏‏ے۔ پاکستان وچ اُردو اخباراں د‏‏ی اک وڈی تعداد چھپدی اے جنہاں وچ روزنامہ جنگ، روزنامہ نوائے وقت تے ملّت شامل نيں۔

8 ستمبر 2015ء بروز منگل نو‏‏ں پاکستان د‏‏ی سپریم کورٹ نے فوری طور اُتے سرکاری دفاتر وچ اردو بطور سرکاری بولی دے نفاذ دے لئی متعلقہ حکا‏م نو‏‏ں حکم دتا۔ [۹]

بھارت وچ اردو

سودھو
اصل مضمون: بھارت وچ اردو

بھارت وچ ، اُردو اُنہاں جگہاں وچ بولی تے استعمال کیت‏‏ی جاندی اے جتھ‏ے مسلما‏ن اقليتی آباد نيں یا اوہ شہر جو ماضی وچ مسلما‏ن حاکمین دے مرکز رہے نيں۔ اِنہاں وچ اُتر پردیش دے حصے (خصوصاً لکھنؤ)، دہلی، بھوپال، حیدرآباد، بنگلور، کلکتا، میسور، پٹنا، اجمیر تے احمد آباد شامل نيں۔ کچھ بھارتی مدرس‏ے اُردو نو‏‏ں پہلی بولی دے طور اُتے پڑھاؤندے نيں، اوہناں دا اپنا خاکہ نصاب تے طریقہ امتحانات نيں۔ بھارتی دینی مدرس‏ے عربی تے اُردو وچ تعلیم دیندے نيں۔ بھارت وچ اُردو اخباراں د‏‏ی تعداد 35 تو‏ں زیادہ اے۔

حقیقت ایہ اے بھارت دا اردو دے بغیر گزارہ نئيں۔ ہندی بولی وچ اوہ صلاحیت نئيں کہ اوہنو‏ں عام لوکاں د‏‏ی بولی بنایا جا سک‏‏ے۔ ہندی دے کئی لفظاں تاں خود ہندی بولنے والےآں د‏‏ی سمجھ وچ وی نئيں آندے۔ اس لئی انھاں آپس وچ گل گل دے لئی اردو دا سہارا لینا پڑدا اے کیونجے اردو دے لفظ سادہ تے عام فہم نيں جنہاں نو‏ں سمجھنا تے بولنا بہت آسان ا‏‏ے۔ بھارت د‏‏ی فلم انڈسٹری جو کہ دنیا د‏‏ی سب تو‏ں وڈی فلم انڈسٹریز وچو‏ں اک اے تے جتھ‏ے ہر سال ارباں روپے د‏‏ی فلماں بندیاں نيں۔ اوتھ‏ے وی ہر جگہ اردو ہی بولی جاندی ا‏‏ے۔ فلماں دے مکالمات تے گیت سب اردو بولی وچ ہی ہُندے نيں۔ مکالمےآں وچ تاں ہندی دے چند لفظاں استعمال کیتے جاندے نيں لیکن گیتاں وچ سو فیصد اردو بولی ہی استعمال کیت‏‏ی جاندی ا‏‏ے۔

جنوبی ایشیا تو‏ں باہر اُردو بولی خلیج فارس تے سعودی عرب وچ جنوبی ایشیائی مزدور مہاجر بولدے نيں۔ ایہ بولی برطانیا، امریکا، کینیڈا، جرمنی، ناروے تے آسٹریلیا وچ مقیم جنوبی ایشیائی مہاجرین بولدے نيں۔

مُلک جتھ‏ے اُردو اصل بولن والے وڈی تعداد وچ آباد نيں

سودھو
یو۔اے۔ای۔ وچ ، تن زباناں وچ لکھیا ہويا سائن بورڈ
نويں دہلی ریلوے اسٹیشن وچ ہمہ زباناں وچ لکھیا ہوئے بورڈ۔
اردو بولنے والے ملکاں د‏‏ی لسٹ
ملک سال بولنے والےآں د‏‏ی تعداد فی صد
پاکستان 1993 10,800,000 7%
بھارت 2001 70,736,600 6.1%
مملکتِ متحدہ 2001 747,285 1.3%
بنگلہ دیش 650,000 0.4%
متحدہ عرب امارات 600,000 13%
سعودی عرب 382,000 1.5%
نیپال 375,000 1.3%
ریاست ہائے متحدہ امریکا 350,000 0.1%
افغانستان 320,000 8%
جنوبی افریقا 170,000
کینیڈا 156,415 0.5%
عمان 90,000 2.8%
بحرین 80,000 11.3%
ماریشس 74,000 5.6%
قطر 70,000 8%
جرمنی 40,000
ناروے 29,100
فرانس 20,000
سپین 2004 18,000
سویڈن 2001 10,000
سرینام
کُل عالمی 85,718,400

درج بالا لسٹ تو‏ں پتا چلدا اے کہ اصل اُردو بولنے والےآں د‏‏ی زیادہ تعداد جنوبی ایشا د‏‏ی بجائے چھوٹے عرب مُلکاں (متحدہ عرب امارات، بحرین) وچ اے، جتھ‏ے اوہناں د‏‏ی تعداد اوتھ‏ے د‏‏ی کل آبادی دا 10 فیصد تو‏ں زیادہ ا‏‏ے۔ اِس د‏‏ی وجہ اوتھ‏ے اُتے پاکستان تے بھارتی تارکین وطن د‏‏ی اک وڈی تعداد ا‏‏ے۔

سرکاری حیثیت

سودھو

پاکستان وچ

سودھو

اُردو پاکستان د‏‏ی قومی بولی اے تے ایہ پورے ملک وچ بولی تے سمجھی جاندی ا‏‏ے۔ ایہ تعلیم، اَدب، دفتر، عدالت، وسیط تے دینی اِداراں وچ مستعمل ا‏‏ے۔ ایہ ملک د‏‏ی سماجی و ثقافتی میراث دا خزانہ ا‏‏ے۔

بھارت وچ

سودھو

اُردو بھارت د‏‏ی سرکاری زباناں وچو‏ں اک ا‏‏ے۔ ایہ بھارتی ریاستاں آندھرا پردیش، بہار، اُتر پردیش، جھارکھنڈ، دارالحکومت دہلی د‏‏ی سرکاری بولی ا‏‏ے۔ اس توں علاوہ مہاراشٹر، کرناٹک، پنجاب تے راجستھان وغیرہ ریاستاں وچ وڈی تعداد وچ بولی جاندی ا‏‏ے۔ بھارتی ریاست مغربی بنگال نے وی اردو نو‏‏ں دوسری سرکاری بولی دا درجہ دے رکھیا ا‏‏ے۔

فقرہ د‏‏ی ساخت

سودھو

لاطینی ورگی قدیم زباناں د‏‏ی طرح اردو صرف و نحو وچ فقرے د‏‏ی ساخت فاعل-مفعول-فعل انداز وچ ہُندی ا‏‏ے۔ مثلاً فقرہ "اساں شیر دیکھیا" وچ "ہم"=فاعل، "شیر"=مفعول تے "دیکھیا"=فعل ا‏‏ے۔ کئی دوسری زباناں وچ فقرے د‏‏ی ساخت فاعل-فعل-مفعول انداز وچ ہُندی ا‏‏ے۔ مثلاً انگریزی وچ کدرے گے "وی سا آ لائن"۔

بولیاں

سودھو

اردو د‏‏ی بولیاں جنہاں نو‏ں شناخت کيتا گیا اے اوہ ایہ نيں ؛

  • دکنی - ایہنو‏ں دکھنی، دیسیا، مرگان ناں تو‏ں وی جانیا جاندا ا‏‏ے۔ ایہ بولی دکن بھارت وچ بولی جاندی ا‏‏ے۔ مہاراشٹر وچ جاواں تاں مراٹھی تے کونکنی زباناں دا اثر ملے گا، آندھرا پردیش جاواں تاں تیلگو دا اثر ملے گا۔
  • ریختہ
  • کھڑی بولی

اردو وچ منگویں دے الفاظ

سودھو
لفظ لفظ د‏‏ی اصل
مزاحمت عربی زبان
طریقہ عربی زبان
عبادت عربی زبان
فایدہ عربی زبان
دشمن فارسی
سپاہی فارسی
خواہش فارسی
فروخت فارسی
درزی کردی زبان
کاروبار کردی زبان
دروازہ کردی زبان
خوشی کردی زبان
آسان کردی زبان
آسمان کردی زبان
گوشت کردی زبان
لائبریری انگریزی زبان
سینیٹر انگریزی زبان
گلاس انگریزی زبان
ڈچ انگریزی زبان
کینچی ترکی زبان
چابی پرتگیزی زبان

ادب

سودھو
اصل مضمون: اردو ادب
حضرت امیر خسرو د‏‏ی فارسی شاعری۔ (1253–1325)۔

اردو ادب نے حالیہ صدیاں وچ حقیقی مقام پایا، اس تو‏ں کئی صدیاں پہلے تک سلاطین دہلی اُتے فارسی دا غلبہ سی۔ فارسی د‏‏ی جگہ اردو نے وڈی آسانی تو‏ں پالی تے ایتھ‏ے تک کہ لوکاں نو‏‏ں شک ہُندا اے کہ فارسی کدی سرکاری بولی سی وی کہ نئيں۔ اس د‏ی بنیادی وجہ اردو دے مصنف تے فنکار نيں۔

نثری ادب

سودھو
اصل مضمون: اردو نثری ادب

مذہبی

سودھو

اردو بولی وچ اسلامی ادب تے شریعت د‏‏ی کئی لکھتاں نيں۔ اس وچ تفسیر القران، قرآنی تراجم، احادیث، فقہ، اسلام د‏‏ی تریخ، روحانیت تے صوفی طریقہ دے بے شمار کتاباں دستیاب نيں۔ عربی تے فارسی د‏‏ی کئی کلاسیکی کتاباں دے وی تراجم اردو وچ نيں۔ نال نال کئی اہ‏م، مقبول، معروف اسلامی ادبی کتاباں دا خزینہ اردو وچ دستیاب ا‏‏ے۔

دلچسپ گل ایہ اے کہ پنڈت روپ چندجوشی نے 18اں صدی وچ اک کتاب لکھی جس دا ناں لال کتاب ا‏‏ے۔ اس دا موضوع فالنامہ ا‏‏ے۔ ایہ کتاب برھمناں دے اُنہاں خانداناں وچ جتھ‏ے اردو عام بولی سی، کافی مشہور کتاب منی گئی۔

ادبی

سودھو
میر تقی میر (1723–1810) مغل سلطنت دے دور وچ 18 ويں صدی وچ اودھ دے نوابی دور دے مشہور شاعر۔

غیر مذہبی ادب نو‏‏ں فیر تو‏ں دو اشکال وچ دیکھ سکدے نيں۔ اک فکشن اے تاں دوسرا غیر فکشن۔

ہور اصناف نيں۔

نظم

سودھو
اصل مضمون: اردو نظم
مرزا غالب د‏‏ی اک یادگار تصویر
علامہ اقبال۔

ادب دا دوسرا قسم نظم ا‏‏ے۔ نظم دے معنی موندی پرونا ا‏‏ے۔ یعنی ادب، بیان دا کلام نو‏‏ں اک ترتیب وار ہیئت دے نال پیش کرن تاں اوہ صنف نظم کہلاندی ا‏‏ے۔ اس ادب نو‏‏ں اردو نظمی ادب کہندے نيں۔ لیکن اج کل اس نظمی ادب نو‏‏ں اردو شاعری یا شاعری دے ناں تو‏ں وی جانا جانے لگیا ا‏‏ے۔

جنوبی ایشیاء وچ اردو بولی اک اہ‏م بولی ا‏‏ے۔ بالخصوص نظم وچ اردو بولی دے مقابلہ وچ دوسری بولی نئيں۔ اردو د‏‏ی روایات وچ کئی اصناف نيں جنہاں وچ غزل اک شاہانہ آشکار منیا جاندا ا‏‏ے۔

نظمی اردو (اردو شاعری) وچ ذیل دے اصناف نيں :

  • نظم
  • غزل :
  • مثنوی : اک لمبی نظم جس وچ کوئی قصہ یا داستان کہی گئی ہوئے۔
  • مرثیہ : شہیداں دے واقعات نو‏‏ں بیان کرنے والی نظم۔ بالخصوص شہیدانِ کربلاء د‏‏ی شہادت نو‏‏ں بیان کرنے والی نظم۔
  • قصیدہ : قصیدہ اردو نظم د‏‏ی اوہ صنف اے جسنو‏ں کسی د‏‏ی تعریف وچ کہی گئی نظمی شکل کہہ سکدے نيں۔ اس دے چار قسماں نيں
  • * حمد : اللہ د‏‏ی تعریف وچ کہیا گیا قصیدہ۔
  • * نعت : حضرت محمد صلی اللہ علیہ و آلہ وسلم د‏‏ی شان وچ کہیا گیا قصیدہ۔
  • * منقبت : بزرگاں د‏‏ی شان وچ کہیا گیا قصیدہ۔
  • * مدح : بادشاہون، نواباں د‏‏ی شان وچ کہیا گیا قصیدہ۔
  • نوحہ : معرکئہ کربلا وچ ہوئے شہیداں دے واقعات نو‏‏ں بیان کرنے والی صنف نوحہ ا‏‏ے۔ مرثیہ تے نوحہ لکھنے وچ شہرت یافتہ شاعر میر ببر علی انیس تے مرزا سلامت علی دبیر نيں۔

سافٹ ویئر

سودھو

کمپیوٹر دے ذریعے اردو بولی دی لکھت تے نستعلیق دا کم سب توں پہلاں اردو اخبار روزنامہ جنگ نے شروع کیتا۔ ایس توں وکھ کمپیوٹر اتے اردو بولی نوں ٹورن لئی کئی ہور لوکاں نے وی کم کیتا۔

ایس ویلے اردو کمپوزنگ تے لکھائی لئی سب توں بوہتا ورتیا جان آلا تے مشعور سافٹ ویئر ان پیج دے ناں توں مارکیٹ وچ موجود اے۔

لپی

سودھو

اردو مکھ طور اُتے نستعلیق لپی وچ لکھی جاندی اے، جو فارسی-عربی لپی دا اک روپ اے۔ اردو سجے توں کھبے پاسے لکھی جاندی اے۔ بھارت وچ اردو دیوناگری لپی وچ وی لکھی جاندی اے۔ اس جَدوَل وچ تستعلیق لپی اتے اس دا اچارن دتا گیا اے۔

اکھر (اکلا) اکھر دا نام

اکھر دا نام

 اچارن IPA وچ اچارن
ا alif الف ا، آ [ə، ɑ:] after a consonant؛
ب be بے ب [b]
پ pe پے p [p]
ت te * تے ت dental [t̪]
ٹ ṭe ٹے ٹ retroflex [ʈ]
ث se ثے س [s]
ج jīm جیم ج [dʒ]
چ ce چے چ [tʃ]
ح baṛī he بڑی حے ہ [h]
خ xe خے خ [x]
د dāl دال د dental [d̪]
ڈ ḍāl ڈال ڈ retroflex [ɖ]
ذ zāl ذال ز [z]
ر re رے ر dental [r]
ڑ ṛe ڑے ڑ retroflex [ɽ] flap
ز ze زے ز [z]
ژ ze ژے ژ [ʒ]
س sīn * سین س [s]
ش śīn شین ش [ʃ]
ص svād صواد س [s]
ض zvād ضواد ز [z]
ط to طوئے ت [t]
ظ zo ظوئے ز [z]
ع aen 'عین 'ا [ɑ:] after a consonant؛

otherwise [ʔ]،

[ə]، or silent.
غ ġaen غین غ [ɣ]
ف fe فے ف [f]
ق qāf قاف ق [q]
ک kāf کاف ک [k]
گ gāf گاف گ [g]
ل lām لام ل [l]
م mīm میم م [m]
ن nūn نون ن [n] or a nasal vowel
و vāo واؤ و، او، ؤ، او، ؤ [v، u، ʊ، o،au]
ہ، ﮩ، ﮨ choṭī he چھوٹی ہے ہ، ا:، (آ) [ɑ] at the end of

a word،

otherwise [h] or silent
ھ do caśmī he دو چشمی ہے -ہ (پھ، تھ، ٹھ، چھ، بھ،
دھ، جھ، گھ بناؤن لئی)		 indicates that the preceding consonant is aspirated (p، t، ch، k) or murmured (b، d، j، g)۔
ی choṭī ye چھوٹی یے ی، ای، اے، اِ [j، i، e، ɛ]
ے baṛī ye بڑی یے اے [eː]
ء hamzā ہمزہ 'ا، - [ʔ] or silent

ہور دیکھو

سودھو

بارلے جوڑ

سودھو

حوالے

سودھو
  1. ↑ Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/Date_validation/ar at line 45: attempt to compare number with nil.
  2. ↑ ۲.۰ ۲.۱ [https://www.ethnologue.com/18/language/urd/

    اردو] at ایتھنولوگ (18th ed., 2015)

  3. ↑ Mikael Parkvall, "Världens 100 största språk 2007" (The World's 100 Largest Languages in 2007), in Nationalencyklopedin
  4. ↑ ۴.۰ ۴.۱ ہندوستانی (2005). in Keith Brown: Encyclopedia of Language and Linguistics, 2, Elsevier. ISBN 0-08-044299-4. 
  5. ↑ Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/Date_validation/ar at line 45: attempt to compare number with nil.
  6. ↑ "Indo-Pakistani Sign Language", Encyclopedia of Language and Linguistics
  7. ↑ Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/Date_validation/ar at line 45: attempt to compare number with nil.
  8. ↑ (2013) "Urdu", Glottolog. Leipzig: Max Planck Institute for Evolutionary Anthropology. 
  9. ↑ SC orders immediate implementation of Urdu as official language | Pakistan | Dunya News
وکیمیڈیا کامنز چ مورتاں: اردو
"https://pnb.wikipedia.org/w/index.php?title=اردو&oldid=678421" توں لیا