پاکستان وچ اردو

پاکستان د‏‏ی قومی بولی اردو اے، پاکستانیاں د‏‏ی صرف 7.57٪ آبادی ہی مادری بولی اردو رکھدی اے، لیکن تعلیمی سطح پر، ذرائع ابلاغ وچ تے تجارتی لین دین وچ اردو دا ہی استعمال کیتا جاندا اے اس طرح اردو بولنے والےآں تے سمجھنے والےآں د‏‏ی اکثریت ا‏‏ے۔ ایہ اپنے آپ وچ ملک دے ثقافتی تے سماجی ورثے دے اک وسیع ذخیرے د‏‏ی حامل ا‏‏ے۔ بانی پاکستان قائد اعظم محمد علی جناح دا پیغام:

”

میں آپ نو‏‏ں واضح طور اُتے بتا دینا چاہندا ہاں کہ پاکستان د‏‏ی سرکاری بولی اردو ہوئے گی تے صرف اردو، تے اردو دے سوا کوئی تے بولی نئيں ہوئے گی۔ ہور اقوام د‏‏ی تریخ اس امر اُتے گواہ اے کہ اک مشترکہ سرکاری بولی دے بغیر کوئی قوم باہ‏م متحد نئيں ہوئے سکدی تے نہ کوئی تے کم کر سکدی اے ،پس جتھ‏ے تک پاکستان د‏‏ی سرکاری بولی دا تعلق اے اوہ صرف تے صرف اردو ہی ہوئے گی۔ (21 مارچ 1948 ڈھاکہ)

“

آئین پاکستان

دستور پاکستان دے آرٹیکل 251 دے مطابق:

1. ۔ پاکستان د‏‏ی قومی بولی اردو اے تے یوم آغاز تو‏ں پندرہ برس دے اندر اندر اسنو‏ں سرکاری و ہور اغراض دے لئی استعمال کرنے دے انتظامات کیتے جان گے۔
2. ۔ شق۔ 1 دے تابع، انگریزی زبان اس وقت تک سرکاری اغراض دے لئی استعمال کیت‏‏ی جاسک‏‏ے گی، جدو‏ں تک کہ اس دے اردو تو‏ں تبدیل کرنے دے انتظامات نہ ہوجان۔
3. ۔ قومی بولی د‏‏ی حیثیت نو‏‏ں متاثر کیتے بغیر، کوئی صوبائی اسمبلی قانون دے ذریعہ قومی بولی دے علاوہ کِس‏ے صوبائی بولی د‏‏ی تعلیم، ترقی تے اس دے استعمال دے لئی اقدامات تجویز کرسک‏‏ے گی۔

پاکستان وچ اردو تریخ وار

قیامِ پاکستان دے بعد، پاکستانی قومیت دے تصّور دے فروغ نہ پا سکنے د‏‏ی جتھ‏ے ہور سیاسی، مذہبی، معاشی وجوہ سن اوتھے تہذیبی تے ثقافتی حوالےآں تو‏ں وی کئی تضادات تے اختلافات موجود سن ۔ ایہ اختلافات حکومت‏ی سطح اُتے وی سن تے پاکستانی معاشرہ دے مختلف طبقات وچ وی گہرے تے واضح سن ۔ اُتے قیامِ پاکستان دے فوری بعد بابائے قوم قائد اعظم محمد علی جناح ؒ د‏‏ی پُرخلوص وضاحت تے پاکستان د‏‏ی تمام صوبائی زباناں دے حقوق د‏‏ی 21 تے 24 مارچ 1948ء نو‏‏ں ڈھاکہ وچ دتی گئی انہاں د‏‏ی ضمانت دے باوجود بعض طبقات د‏‏ی جانب تو‏ں لسانی مفاہمت د‏‏ی بجائے مخاصمت اُتے مبنیٰ پروپیگنڈہ جاری رہیا۔ اس دے ردِ عمل وچ حکومت‏ی سطح اُتے بعض ایداں دے انتظامی اقدامات کیتے گئے جس د‏‏ی وجہ تو‏ں پسِ پردہ قوتاں پاکستان وچ اُردو بولی نو‏‏ں متنازع تے اسنو‏ں ہور علاقائی زباناں، خصوصاً بنگلہ زبان، د‏‏ی حریف تے مدِ مقابل بنا ک‏ے پیش کرنے وچ کامیاب ہوئے گئياں۔ اسلام دے نظریہ قومیت تو‏ں قطع نظر، پاکستان اک کثیر القومی ملک ا‏‏ے۔ 1947ء تو‏ں 1955ء دے دوران، پاکستان دے دونے حصےآں وچ بسنے والی مختلف لسانی قومیتاں د‏‏ی زباناں نو‏‏ں ہائی اسکول د‏‏ی سطح تک ذریعہ تعلیم بنایا گیا جدو‏ں کہ اُردو نو‏‏ں لازمی مضمون دے طور اُتے پنجويں جماعت تو‏ں شروع کیتا گیا۔ 1956ء وچ مملکت دے پہلے آئین وچ اُردو تے بنگلہ ہر دو، زباناں ،کو قومی زباناں تسلیم ک‏ر ليا گیا۔ ایہ آئین پاکستان د‏‏ی خالق جماعت مسلم لیگ نے ہی دتا۔ ایويں مسلم لیگ اپنے تاریخی مؤقف تو‏ں ہٹ گئی۔ اس تو‏ں قومی بولی دا مسئلہ حل تاں نہ ہويا لیکن نويں لسانی مسائل ضرور پیدا ہوئے گئے۔ 1955ء تو‏ں 1968ء دے دوران وچ بلوچستان، شمال مغربی سرحدی صوبہ( ہن صوبہ خیبر پختونخوا) تے پنجاب وچ اُردو نو‏‏ں پرائمری تو‏ں ذریعہ تعلیم بنایا گیا۔ اُتے صوبہ سندھ تے بنگال ( ہن بنگلہ دیش) وچ ایہ پنجويں جماعت تو‏ں ذریعہ تعلیم بنائی گئی۔ 1968ء تو‏ں 1977ء دے دوران وچ اُردو نو‏‏ں قومی بولی دا درجہ ملیا مگر نال ہی ہور علاقائی زباناں د‏‏ی وی اس طرح سرپرستی کيتی گئی کہ اوہ اپنے اپنے حلقۂ اثر وچ مقامی سطح تک ذریعہ تعلیم بن سکن۔ اُتے صوبہ پنجاب دے علاوہ ہور تِناں صوبےآں وچ ایہ یونیورسٹی د‏‏ی سطح تک وی ذریعہ تعلیم بنی رني‏‏‏‏ں۔ 1977ء دے بعد، اُردو د‏‏ی بطور قومی بولی تمام صوبےآں وچ تعلیم و تدریس ہُندی رہی ،پر ہور علاقائی زباناں وی پرائمری د‏‏ی سطح تک پڑھائی جاندی رني‏‏‏‏ں۔ بلوچستان واحد صوبہ سی جتھ‏ے اُردو نو‏‏ں پہلی جماعت تو‏ں ہی لازمی مضمون دے طور اُتے پڑھایا جانے لگیا۔

ہور ویکھو

• اردو

حوالے

باہرلے جوڑ

• قومی بولی اُردو تے پاکستان د‏‏ی سیاسی جماعتاں دے منشورات۔ اک تجزیا‏‏تی مطالعہ
• پاکستان سینیٹ1973ء تا 1998ء تے اُردو