حیدرآباد دکن
حیدرآباد (تیلگُو:హైదరాబాదు، ) بھارت دے صوبے تلنگانہ اتے پڑوسی صوبے آندھرا پردیش دا راجگڑھ اے ۔ اسدا دوجا ناں بھاگئنگر اے ۔ آندھرا پردیش دے تلنگانا علاقے وچّ واقع اس مہاننگر دی لوک گنتی لگبھگّ ۶۱ لکھ اے ۔ بھارت دے مہانگراں وچّ لوک گنتی دے حساب اتے ایہہ ۵ویں تھاں اتے اے ۔
حیدرآباد اپنی تریخ تے رہتل ، تے سابق ریاست حیدرآباد دا راجگڑھ ہوں پاروں مشہور اے ۔ حیدرآباد اوہ تھاں رہا اے جتھے ہندو اتے مسلمان صدیاں توں امن تے شانتی نال نال رہ رہے نیں۔
ایہہ بھارت دے سبتوں زیادہ ترقی آلے نگراں وچّ توں اک اے ۔ حسین ساگر جھیل راہیں ونڈے ، حیدرآباد اتے سکندر آباد جڑواں شہر نیں۔ حسین ساگر دی اساری سنّ ۱۵۶۲ وچّ ابراہیم قطب شاہ دے راج ویلے وچّ ہوئی سی ، اتے ایہہ اک مصنوعی جھیل اے ۔ چارمینار ، اس شہر دی پہچان اے جسنوں محمد قلی قطب شاہ نے ۱۵۹۱ وچّ ، شہر وچّ بنوایا سی ۔
حیدراباد بھارت دی ریاست تلنگانہ دا راجگڑھ تے صوبہ دا سب توں وڈا شہر اے۔ جنوبی ہند دے سطح مرتفع دکن علاقہ دریائے موسی دے کنارے واقع اس شہر دا کل رقبہ ۶۵۰ مربع کلو میٹر (۲۵۰ مربع میل) اے۔ سطح سمندر توں ۵۴۲ میٹر ۱۷۷۸ فٹ) دی اونچائی اُتے واقع ایہ شہر کئی پہاڑاں تے مصنوعی تالاباں توں مالا مال اے۔ شہر دا مشہور حسین ساگر حیدراباد دی تاسیس توں وی پرانا اے۔ بھارت وچ مردم شماری، ۲۰۱۱ء دے مطابق حیدراباد آبادی دے لحاظ توں چو سی وڈا شہر اے۔ اس دی کل آبادی ۶٫۹ ملین نفر اُتے مشتمل اے۔ جے میٹروپولیٹن علاقہ دی گل کرن تاں اس دی کل آبادی ۹٫۷ ملین اے تے اس لحاظ توں ایہ بھارت دا چھٹا وڈا میٹروپولیٹن شہر اے۔ اس دی معیشت دی کل مالیت ۷۴ بلین امریکی ڈالر اے تے اس لحاظ توں ایہ بھارت دی پنجاں وڈی شہری معیشت اے۔
۱۵۹۱ء وچ محمد قلی قطب شاہ نے اپنے پایہ تخت نوں گولکنڈہ دے باہر وسعت دی۔ گولکنڈہ اک قلعہ بند شہر سی۔ ۱۶۸۷ء وچ مغلیہ سلطنت نے حیدراباد نوں سلطنت مغلیہ دا حصہ بنا دتا۔ ۱۷۲۴ء وچ مغل وائسرائے نظام الملک آصف جاہ اول نے مغل سلطنت توں بغاوت دی تے اپنی خود مختاری دا اعلان کردتا تے مملکت اصفیہ دی بنیاد پائی۔ مملکت آصفیہ نوں نظام حیدرآباد دے ناں توں وی جانیا جاندا اے۔ ۱۷۶۹ء توں ۱۹۴۸ء حیدراباد مملکت آصفیہ دا پایہ تخت رہیا۔ برطانوی دور وچ قانون آزادی ہند ۱۹۴۷ء تک ایہ نوابی ریاست برطانوی ریزیڈنسی، حیدرآباد کہلائی۔ ۱۹۴۸ء وچ بھارت ڈومینین نے حیدراباد نوں بھارت وچ شامل کرلیا تے شہر حیدراباد ریاست حیدرآباد دا پایہ تخت بنا رہیا۔ ۱۹۵۶ء وچ صوبہ تشکیل نو ایکٹ، ۱۹۵۶ء دے تحت اک نويں صوبہ آندھرا پردیش دا راجگڑھ بنیا۔ ۲۰۱۴ء وچ آندھرا پردیش دے دو حصے ہوئے تے تشکیل تیلنگانہ عمل وچ آیا تے ۲۰۲۴ء تک حیدراباد نوں مشترکہ طور اُتے دونے صوبےآں دا راجگڑھ بنایا گیا۔ ۱۹۵۶ء توں حیدراباد صدر بھارت دا موسم سرما دا دفتر رہیا اے۔ شہر وچ قطب شاہی تے نظام شاہی سلطنتاں دے باقیات تھاں تھاں ملدے نيں۔ چار مینار حیدراباد دی پہچان اے۔ عہد جدید دے اواخر وچ جدوں مغل سلطنت زوال پزیر ہونے لگی تب نظام حیدراباد نے اپنا دور شباب دیکھیا تے حیدراباد نوں دنیا بھر وچ اک پہچان مل گئی۔ ایتھے دی سبھیاچار، زیورات، ادب، مصوری، دکنی لہجہ تے ملبوست اپنی انفرادیت دی وجہ توں دنیا بھر وچ مشہور نيں۔ حیدرآبادی پکوان دی وجہ توں ایہ شہر یونیسکو دے سٹی آف گیسٹرانومی وچ شامل اے۔ شہر وچ واقع تیلگو سنیما بھارت دا دوسرا وڈا سنیما اے۔ ۱۹ويں صدی تک حیدراباد دنیا بھر وچ اپنے ہیراں دی وجہ توں مشہور سی تے اسنوں “سٹی آف پلرس“ (ہیراں دا شہر) کہیا جاندا سی۔ دنیا بھر وچ گولکنڈہ دے ہیراں دی تجارت ہُندی سی۔ شہر دے کئی روايتی بازار ہن وی موجود نيں۔ حیدراباد سطح مرتفع دكن تے مغربی گھاٹ دے درمیان وچ واقع اے تے ايسے وجہ توں ۲۰ويں صدی وچ ایہ تحقیق، تعمیر، تعلیم و ادب تے معیشت دا مرکز بن گیا تے ایتھے کئی تعلیمی ادارے قائم ہوئے۔ ۱۹۹۰ء دی دہائی وچ ایہ شہر ادویات تے بایوٹیکنالوجی وچ ترقی کرنے لگیا تے ایتھے خصوصی معیشتی علاقہ (ہائی ٹیک سٹی) ترقی پزیر ہويا جتھے کئی بین الاقوامی کمپنیاں تے صنعت موجود نيں۔
تریخ
سودھو تفصیلی مضمون لئی ملاحظہ کرو: تریخ حیدراباد
مکان نامی
سودھوحیدراباد دے معنی “حیدر دا شہر“ دے آندے نيں۔ حیدر بمعنی شیراور آباد بمعنی شہر یا آبادی۔ حیدر دراصل خلیفہ راشد رابع علی ابن ابی طالب دا اک ناں اے تے انہاں دے ناں اُتے اس شہر دا ناں رکھیا گیا اے۔[۶] پہلے اس شہر دا ناں “باغ نگر“ (باغاں دا شہر) سی جسنوں بعد وچ حیدراباد کر دتا گیا۔[۷][۸] یورپی سیاح وون پوسر تے ثیونوٹ دے مطابق ۱۷ويں صدی وچ دونے ناں زیر استعمال سن ۔[۹][۱۰] اک روایت دے مطابق شہر دے بانی محمد قلی قطب شاہ نے اس شہر دا ناں بھج متی دے ناں اُتے “بھاگیہ نگر“ رکھیا۔ اوہ اک مشہور رقاصہ سی۔ قلی قطب شاہ نے بھج متی نال شادی کرلئی تے بھج متی نے اسلام قبول کر کے اپنا ناں حیدر محل رکھ لیا۔ انہاں دے اعزاز وچ ایہ شہر حیدراباد کہلانے لگا۔[۱۱]
ابتدائی تریخ تے عہد وسطی
سودھو۱۸۵۱ء وچ عہد نظام شاہی وچ مضافات حیدرآباد وچ فلپ میڈوز ٹیلر نے ماپہلے تریخ دے کچھ نصب کردہ پتھر دریافت کيتے سن ۔ فلپ نظام شاہی سلطنت وچ اک پولیمیتھ سن ۔ فلپ نے انہاں پتھراں توں نتیجہ کڈیا کہ ایہ شہر سنگی دور توں آباد اے۔[۱۲][۱۳] ماہرین آثار قدیمہ نوں کھدائی دے دوران وچ حیدرآباد دے نزدیک آہنی دور دے کچھ آثار ملے سن جو تقریباً ۵۰۰ عام زمانہ دے ہو سکدے نيں۔[۱۴] ایہ پورا علاقہ تے جدید حیدراباد وچ شامل اے تے اور اس دے آس پاس ۶۲۴ء توں ۱۰۷۵ء چالوکیہ خاندان دی حکومت سی۔[۱۵] ۱۱ويں صدی وچ چالوکیہ سلطنت چار ریاستاں وچ منقسم ہو گئی تے گولکنڈہ دی ریاست کیکٹیا خاندان دے حصہ وچ آئی۔ انہاں نے ۱۱۵۸ء وچ گولکنڈہ دی حکومت سنبھالی تے انہاں دا پایہ تخت موجودہ حیدراباد توں ۱۴۸ کلومیٹر (۹۲ میل) شمال مشرق وچ آباد وارنگل سی۔[۱۶] کیکٹیا دے راجا گنپتی دیوا نے پہاڑ دی چوٹی اُتے اک قلعہ تعمیر کيتا جسنوں ہن قلعہ گولکنڈہ دے ناں توں جانیا جاندا اے۔[۱۳]
۱۳۱۰ء وچ دہلی سلطنت دے خلجی خاندان دے حکمران علا الدین خلجی نے کیکٹیا نوں شکست دتی تے انہاں دی حکومت محدود کردتی۔ ۱۳۲۱ء وچ علاءالدین دے سپہ سالار ملک کافور نے کیکٹیا حکومت نوں دہلی سلطنت وچ شامل کرلیا۔[۱۷] ايسے حملہ دے دوران وچ خلجی نوں مشہور کوہ نور ہتھ لگیا جسنوں اوہ دہلی لے گیا۔ کوہ نور نوں گولکنڈہ دے کلور دی کان توں کڈیا گیا سی۔[۱۸] ۱۳۲۵ء وچ دہلی سلطنت خلجییاں دے ہتھوں توں نکل کے تغلق خاندان دے ہتھ وچ آگئی تے وارنگل نوں دہلی سلطنت وچ شامل کرلیا گیا۔ ملک مقبول تیلاغانی وارنگل دے جنرل مقرر ہوئے۔ ۱۳۳۳ء وچ منصوری ناک نے سلطنت دے خلاف بغاوت کر دتی تے وارنگل نوں اپنی ماتحتی وچ لے لیا تے اپنی ریاست دی دارالخلافت نوں ایتھے منتقل کردتا۔[۱۹] اس دے بعد تغلق دے اک گورنر علا الدین بہمن شاہ نے وی دہلی سلطنت دے خلاف بغاوت کر دتی تے سطح مرتفع دكن وچ اپنی حکومت قائم کيتی تے موجودہ حیدرآباد توں ۲۰۰ کلومیٹر (۱۲۴ میل) مغرب وچ واقع گلبرگہ نوں راجگڑھ بنایا۔ وارانگل دے منصور تے گلبرگہ دے بہمنیاں دے درمیان وچ ۱۳۶۴-۶۵ء تک خوب جنگاں ہوئیاں تے بالآخر اک معاہدہ اُتے دستخط ہوئے تے منصوری نے گولکنڈہ نوں بہمن دے حوالہ کردتا۔ بہمن دے گولکنڈہ اُتے ۱۵۱۸ء تک حکومت کیتی تے اوہ دکن اُتے پہلے مسلم آزاد حکمران بن گئے۔[۲۰][۲۱][۲۲] ۱۴۹۶ء وچ قلی قطب الملک نوں تیلنگانہ علاقہ دا نواں گورنر بنایا گیا۔ انہاں نے پرانے گولکنڈہ دی قلعہ بندی کيتی۔ شہر دے حصار نوں ودھایا تے نويں دیواراں وی تعمیر کيتياں تے نويں شہر دا ناں محمد نگر رکھیا۔ ۱۵۱۸ء وچ قلی قبط الملک بہمنی سلطنت دے خلاف بغاوت کر دتی تے قطب شاہی سلطنت دی بنیاد پائی۔[۱۶][۲۳][۲۴] قطب شاہی سلطنت دے ۵ويں حکمران محمد قلی قطب شاہ نے گولکنڈہ وچ پانی دی قلت دی وجہ توں[۲۵] ۱۵۹۱ء وچ موسی ندی دے کنارے حیدرآباد نوں بسایا۔[۲۶][۲۷] قلی قطب شاہ نے اپنے دور حکومت وچ چار مینار تے مکہ مسجد نوں تعمیر کيتا۔ [۲۸] ۲۱ ستمبر ۱۶۸۷ء نوں اک سال تک گولکنڈہ دا محاصرہ کرنے دے بعد اسنوں فتح کرلیا۔[۲۹][۳۰] انہاں نے گولکنڈہ نوں مغلیہ سلطنت دا اک صوبہ قرار دتا تے حیدرآباد نوں دارالجہاد دا ناں دتا تے ایتھے توں ۵۵۰ کلومیٹر (۳۴۲ میل) شمال مغرب وچ واقع اورنگ آباد، مہاراشٹر نوں گولکنڈہ دا راجگڑھ بنایا۔[۳۱][۳۲][۳۳]
جدید تریخ
سودھو۱۷۱۳ء وچ مغل شہزادہ فرخ سیر نے مبریز خان نوں حیدراباد دا گورنر نامزد کيتا سی۔ انہاں نے شہر نوں قلعہ بند کيتا تے اندوری معاملات درست کيتے تے بیرونی طاقتاں توں وی نبرد آزما ہو کے انہاں نوں قابو وچ کیہ۔[۳۱] ۱۷۱۴ء وچ فرخ سیر نے نظام الملک آصف جاہ اول نوں دکن دا وائسارئے (مغل دے چھ صوبےآں دا منتظم اعلیٰ) نامزد کيتا۔ انہاں نوں ‘نظام الملک‘ دا خطاب دتا گیا۔ ۱۷۲۱ء وچ اوہ مغلیہ سلطنت دے وزیر اعظم نامزد ہوئے۔[۳۴] مغلیہ سلطنت توں اختلافات دی بنا اُتے انہاں نے ۱۷۲۳ء وچ تمام عہدےآں توں استعفی دے دتا تے دکن واپس آگئے۔[۳۵][۳۶] ادھر مغل بادشاہ محمد شاہ نے مبریز خان نوں آصف جاہ نوں روکنے دا حکم دتا جس دے نتیجہ وچ شکر کھیڑا دی لڑائی ہوئی۔[۳۵]:93–94 آصف جاہ نے مبریز خان نوں شکست دتی تے سطح مرتفع دكن وچ اک خود مختار ریاست قائم جس دا ناں ریاست حیدراباد رکھیا گیا۔ بعد وچ اس دا ناں مملکت آصفیہ رکھ دتا گیا۔ بعد توں حمکراناں نے نظام الملک دا خطاب برقرار رکھیا تے آصف جاہہ نظام یا نظام حیدرآباد اکھوائے۔[۳۱][۳۲] ۱۷۴۸ء وچ آصف جاہ اول دی وفات دے بعد سلطنت وچ سیاسی افراتفری پھیل گئی تے بعد دے حکمراناں - ناصر جنگ (۱۷۴۸ء - ۱۷۵۰ء)، محی الدین مظفر جنگ ہدایت (۱۷۵۰ء - ۱۷۵۱ء) تے صلابت خان (۱۷۵۱ء - ۱۷۶۲ء) دا عہد حکمرانی پڑوسی ریاستاں توں نبرد آزمائی تے لالچی تے موقع پرستاں دی مدد توں آنے والی کولونیل طاقتاں نوں کچلنے وچ نکل گیا۔ ۱۷۶۲ء وچ آسف جاہ ثانی نے تخت سنبھالیا تے انہاں نے ریاست وچ سیاسی استحکام قائم کيتا۔ اوہ ۱۸۰۳ء تک حکمران رہے۔ ۱۷۶۸ء وچ انہاں نے برطانوی ایسٹ انڈیا کمپنی دے نال مسولی پٹنم معاہدہ اُتے دستظط کيتے جس دے رو توں ریاست دے تمام ساحلی علاقے کمپنی نوں سونپ دتے گئے۔ بدلے وچ کمپنی نے ریاست نوں اک مخصوص سالانہ کرایہ دتا۔[۳۷] ۱۷۶۹ء وچ حیدراباد آصف جاہی نظام دا باقاعدہ راجگڑھ قرار پایا۔[۳۱][۳۲] چونکہ نظام نوں میسور دے دلوائی حیدر علی، مرہٹہ سلطنت دے پیشوا باجی راؤ اول تے فرانسیسی ہندوستانی جنرل مارقویس دتی بوسی دے تعاون توں آصف جاہ اول دے بھائی بصالت خان توں برار خطرہ رہندا سی، لہذا نظام حیدراباد نے ۱۷۹۸ء وچ برطانوی ہندی فوج دے نال اک ماتحت اتحاد قائم کيتا تے بدلے وچ نظام نے برطانیہ نوں سالانہ معاوضہ ادا کرنے دا وعدہ کيتا۔ معاہدہ دی رو توں برطانوی ہندی فوج نے بولارم (موجودہ سکندراباد) وچ نظام سلطنت دی حفاظت دے لئی اک فوجی چھاونی قائم کيتی۔[۳۷] ۱۸۷۴ء وچ حیدراباد وچ کوئی صنعت نئيں سی تے کارخانوے ناپید سن ۔ ۱۸۸۰ء دی دہائی ریل گڈی دی آمد دے بعد حسین ساگر دے جنوب تے مشرق وچ کارخانے قائم کيتے گیے۔[۳۸] ۲۰ويں صدی وچ جدید مواصلاتی نظام، زیر زمین آبی نکاسی، میٹھے پانی دے نالے، بجلی، ٹیلی مواصلاتی نظام، صنعتاں تے کارخانے تے بیگم پیٹ ہوائی اڈا دے قیام توں حیدراباد نوں جدید شہر وچ تبدیل کر دتا گیا۔[۳۱][۳۲]
تقسیم دے بعد بھارت ڈومینین یا نومولود پاکستان ڈومنین دے نال جانے دے بجائے خود مختار رہنے دا فیصلہ کيتا۔ [۳۷] مگر ۱۹۴۸ء وچ انڈین نیشنل کانگریس تے بھارتیہ کمیونسٹ پارٹی دی مدد توں حیدراباد اسٹیٹ کانگریس نے نظام سابع میر عثمان علی خان دے خلاف محاذ کھول دتا۔ ايسے سال ۱۷ ستمبر نوں بھارتی فوج نے ریاست حیدراباد اُتے قبضہ کر ليا تے اس عمل نوں ‘آپریشن پولو‘ (سقوط حیدرآباد) دا ناں دتا گیا۔ نظام نوں بھارتی فوج نے حراست وچ لے لیا تے ریاست حکومت نوں ہند نوں سونپنی پئی۔ حکومت نے انہاں نوں راج پرمکھ بنایا مگر ۳۱ اکتوبر ۱۹۵۶ء نوں انہاں توں ایہ عہدہ کھو لیا گیا۔[۳۲][۳۹]
ما بعد آزادی
سودھو۱۹۴۶ء تے ۱۹۵۱ء دے دوران وچ کمیونسٹ پارٹی آف انڈیا نے تلنگانہ وچ علاقہ دے جاگیرداراں دے خلاف عوام نوں بھڑکایا تے تیلانگانہ بغاوت نوں ہويا دی۔[۴۰] ۲۶ جنوری ۱۹۵۰ء آئین ہند نافذ ہويا جس دی رو توں حیدڑاباد اسٹیٹ نوں بھارت دا اک صوبہ تسلیم کيتا گیا تے حیدرآباد شہر بدستور راجگڑھ برقررار رہیا۔[۴۱] اس وقت دے آین ہند دے ڈرافٹ کمیٹی دے صدر نشین بھیم راؤ رام جی امبیڈکر نے اپنی ۱۹۵۵ء دی رپورٹ تھاٹس اون لنگوسٹک اسٹیٹس وچ حیدرآباد نوں اس دی سہولیات تے جغرافیائی اہمیت دی بنا اُتے بھارت دی کدوسری راجدھانی بنانے دی وکالت کيتی۔[۴۲] ۱ نومبر ۱۹۵۶ء نوں بھارت دیاں ریاستاں نوں بلحاظ بولی تقسیم کيتا گیا۔ ریاست حیدرآباد نوں پڑوسی مہاراشٹرا، کرناٹک تے آندھرا پردیش وچ تقسیم کر دتا گیا۔ حیدرآباد دے تیلگو زبان تے اردو بولنے والے ۹ ضلےآں نوں ریاست آندھرا وچ شامل کر کے آندھرا پردیش بنایا گیا تے حیدرآباد نوں اس دا دارالخلافت بنایا۔[۴۳][۴۴][۴۵] اس دے خلاف کئی مظاہرے ہوئے تے تلنگانہ تحریک دی ابتدا ہوئی۔ اس تحریک دے ذریعے تیلگو ضلےآں نوں آندھرا پردیش وچ ضم دے خلاف مظاہرے ہوئے تے اک نويں ریاست بنام تیلنگانہ بنائے جانے دی منگ اٹھنے لگی۔ ۱۹۶۹ء تے ۱۹۷۲ء وچ کئی وڈے واقعات رونما ہوئے تے فیر ۲۰۱۰ء وچ وی اس مظاہرہ نے زور پھڑ لیا۔[۴۶] شہر وچ کئی دھماکے وی ہوئے جنہاں وچ ۲۰۰۲ء وچ دل سکھ نگر وچ اک وڈا دھاکہ ہويا جس وچ ۲ لوکاں دی جان وی گئی۔[۴۷] ۲۰۰۷ء وچ بھارت وچ مذہبی تشدد نے زور پھڑیا تے مئی تے اگست وچ کئی بم دھماکے ہوئے۔[۴۸] اس دے بعد ۲۰۱۳ء حیدرآباد بم دھماکے ہوئے۔[۴۹] ۳۰ جولائی ۲۰۱۳ء نوں حکومت ہند نے اعلان کيتا کہ آندھرا پردیش نوں دو حصےآں وچ تقسیم کيتا جائے گا تے دوسری ریاست تیلنگانہ اکھوائے گی۔ حیدرآدباد تیلنگانہ دا حصہ رہے گا تے دس برساں نوں ایہ دونے ریاستاں دا راجگڑھ بنا رہے گا۔ ۱۳ اکتوبر ۲۰۱۳ء نوں حکومت نے ایہ پیشکش منظور کرلئی-[۵۰] تے فروری ۲۰۱۴ء وچ بھارتی پارلیمان دے دونے ایواناں نے آندھرا پردیش تنظیم نو ایکٹ، ۲۰۱۴ء نوں منظور کرلیا۔ ۲ جون ۲۰۱۴ء نوں تیلنگانہ اک مستقل ریاست بن گیا۔[۵۱]
جغرافیہ
سودھو تفصیلی مضمون لئی ملاحظہ کرو: حیدرآباد دا جغرافیہ
حیدرآدباد دہلی توں ۱٬۵۶۶ کلومیٹر (۵٬۱۳۸٬۰۰۰ فٹ) جنوب، ممبئی توں ۶۹۹ کلومیٹر (۲٬۲۹۳٬۰۰۰ فٹ) جنوب مشرق تے بنگلور توں ۵۷۰ کلومیٹر (۱٬۸۷۰٬۰۰۰ فٹ) شمال وچ واقع اے۔[۵۲] حیدرآباد جنوبی ہند دے سطح مرتفع دكن وچ دریائے کرشنا دی ذیلی ندی دریائے موسی دے ساحل اُتے واقع اے۔ ایہ تیلنگانہ دے جنوبہ حصہ وچ اے۔ ایہ پورا علاقہ جنوبی ہند دا حصہ اے۔[۵۳][۵۴][۵۵][۵۶] عظیم تر حیدرآباد دا کل رقبہ ۶۵۰ کلومیٹر2 (۲۵۰ مربع میل) اے تے ایہ بھارت دے سب توں وڈے بلدیہ وچوں اک اے۔[۵۷] اس دی اوسط اونچائی ۶۵۰ کلومیٹر2 (۲۵۰ مربع میل)۔ حیدرآباد سرمئی تے گلابی گرینائٹ دے دھلوانی زمین اُتے بسا ہويا اے جتھے تھاں تھاں چھوٹی پہاڑیاں نيں۔ سب توں اُچی پہاڑی بنجارا ہلز اے جس دی اونچائی ۶۷۲ میٹر (۲٬۲۰۵ فٹ) اے۔[۵۶][۵۸] حیدرآباد وچ کئی تالاب نيں جنہاں نوں ایتھے ساگر کہیا جاندا اے۔ انہاں وچوں کچھ موسی ندی اُتے بنھ بناکر بنایا گیا اے جداں شہر دے مرکز ۱۵۶۲ء وچ تعمیر شدہ حسین ساگر، عثمان ساگر تے حمایت ساگر وغیرہ۔۔[۵۶][۵۹] بمطابق ۱۹۹۶ء، حیدرآباد وچ ۱۴۰ وڈی جھیلاں تے ۸۳۴ چھوٹے تالاب نيں۔[۶۰]
آب و ہوا
سودھوحیدرآباد دی آب ہويا کوپن موسمی زمرہ بندی دے تحت آندی اے۔[۶۱] سالانی اوسب درجہ حرارت ۲۶٫۶ °C (۷۹٫۹ °F) اے تے ماہانہ اوسط درجہ حرارت; ۲۱–۳۳ °C (۷۰–۹۱ °F) اے۔[۶۲] موسم گرما (مارچ توں جون) گرم تے نم رہندا اے۔ درجہ حرارت اوسطا ۳۰ ڈگری سیلسیس دے نیڑے رہندا اے۔[۶۳] اپریل تے جون دے درمیان وچ درجہ حرارت ۴۰ ڈگری تک پہنچ جاندا اے۔<[۶۲] سرد مہینے دسمبر تے جنوری نيں، اس دوران وچ درجہ حرارت ۱۰ °C (۵۰ °F) تک گر جاندا اے۔ مئی دا مہینہ سب توں گرم رہندا اے، اس دوران وچ اوسط درجہ حرارت ۲۶–۳۹ °C (۷۹–۱۰۲ °F) تک رہندا اے۔[۶۳] جون تے اکتوبر دے درمیان وچ مانسون رہندا اے تے اس دوران موسلادھار بارش ہُندی اے۔ ايسے دوران وچ سال بھر دی زیادہ تر بارش ہو جاندی اے۔[۶۳] ۱۸۹۱ء توں بارش دا ریکارڈ رکھنا شروع ہويا اے تے تب توں ۲۴ اگست ۲۰۰۰ء نوں ۲۴ گھینٹے وچ سب توں زیادہ بارش ریکارڈ کيتی گئی سی۔ اس دن کل 241.5 mm بارش ہوئی سی۔ جو ہن تک سب توں زیادہ اے۔ ۲ جون ۱۹۶۶ء نوں ہن تک دا سب زیادہ گرم دن آنکا گیا اے۔ اس دن دا درجہ حرارت ۴۵٫۵ °C (۱۱۴ °F) تے سب توں کم درجہ حرارت ۶٫۱ °C (۴۳ °F) 8 جنوری ۱۹۴۶ء نوں سی۔[۶۴] شہر پورے سال تقریباً ۲٬۷۳۱ گھینٹے تک سورج دی روشنی حاصل کردا اے۔ سب توں زیادہ فروری دا مہینہ سورج دی تپش وچ رہندا اے۔[۶۵] سانچہ:Hyderabad weatherbox
مورتاں
سودھو-
لاڈ بازار دی اک دکان
-
لاڈ بازار دی اک چوڑیاں دی دکان۔
-
حیدرآبادی بریانی۔
مشاہیر
سودھوہور دیکھے
سودھوحوالے
سودھو- ↑ سائیٹ غلطی: نا منیا جان والا
<ref>
ٹیگ کوئی لکھت نئیں دتی گئی اتے پتےgreater Hyderabad
لئی۔ - ↑ Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/ar at line 3438: attempt to call field 'set_selected_modules' (a nil value).
- ↑ سائیٹ غلطی: نا منیا جان والا
<ref>
ٹیگ کوئی لکھت نئیں دتی گئی اتے پتے2011UA
لئی۔ - ↑ "Time to put metropolitan planning committee in place". دی ٹائمز آف انڈیا (Hyderabad). 28 جولائی 2014. https://timesofindia.indiatimes.com/city/hyderabad/Time-to-put-metropolitan-planning-committee-in-place/articleshow/39138115.cms.
- ↑ سائیٹ غلطی: نا منیا جان والا
<ref>
ٹیگ کوئی لکھت نئیں دتی گئی اتے پتےgdp
لئی۔ - ↑ Everett-Heath, John (2005). Concise dictionary of world place names. اوکسفرڈ یونیورسٹی پریس, 223. ISBN 978-0-19-860537-9.
- ↑ Petersen, Andrew (1996). Dictionary of Islamic architecture. روٹلیج, 112. ISBN 978-0-415-06084-4.
- ↑ Holister, John Norman (1953). The Shia of India. Luzac and company limited, 120–125.
- ↑ (1993) Asia in the Making of Europe 3. University Of Chicago Press, ?. ISBN 978-0-226-46768-9.
- ↑ Nanisetti, Serish (7 اکتوبر 2016). "The city of love: Hyderabad". دی ہندو. https://www.thehindu.com/features/metroplus/The-city-of-love-Hyderabad/article15474440.ece.
- ↑ McCann, Michael W. (1994). Rights at work: pay equity reform and the politics of legal mobilization. University of Chicago Press, 6. ISBN 978-0-226-55571-3.
- (1959) The مارچ of India. Publications Division, Ministry of Informations and Broadcasting, Government of India, 89.
- Khan, Masud Ḥusain (1996). Mohammad Quli Qutb Shah. Sahitya Akademi, 14–15. ISBN 978-81-260-0233-7.
- Reddy, Gayatri (2005). With respect to sex: negotiating hijra identity in south India. University of Chicago Press, 6. ISBN 978-0-226-70755-6.
- Kakar, Sudhir (1996). The colors of violence: cultural identities, religion, and conflict. University of Chicago Press, 23. ISBN 978-0-226-42284-8.
- ↑ "Prehistoric and megalithic cairns vanish from capital's landscape". The Times of India. 21 جولائی 2017. https://timesofindia.indiatimes.com/city/hyderabad/prehistoric-and-megalithic-cairns-vanish-from-capitals-landscape/articleshow/59696497.cms.
- ↑ ۱۳.۰ ۱۳.۱ Yimene, Ababu Minda (2004). An African Indian community in Hyderabad. Cuvillier Verlag, 2. ISBN 978-3-86537-206-2.
- ↑ Venkateshwarlu, K. (10 ستمبر 2008). "Iron Age burial site discovered". دی ہندو. https://web.archive.org/web/20080913015958/http://www.hindu.com/2008/09/10/stories/2008091058090100.htm. Retrieved on ۱۳ جون ۲۰۲۲.
- ↑ Kolluru, Suryanarayana (1993). Inscriptions of the minor Chalukya dynasties of Andhra Pradesh. Mittal Publications, 1. ISBN 978-81-7099-216-5.
- ↑ ۱۶.۰ ۱۶.۱ سانچہ:Harvard citation text
- ↑ Khan, Iqtidar Alam (2008). Historical dictionary of medieval India. The Scarecrow Press, 85 and 141. ISBN 978-0-8108-5503-8.
- ↑ Ghose, Archana Khare (29 فروری 2012). "Heritage Golconda diamond up for auction at Sotheby's". دی ٹائمز آف انڈیا. https://web.archive.org/web/20130510184349/http://articles.timesofindia.indiatimes.com/2012-02-29/hyderabad/31109972_1_heritage-golconda-type-iia-golconda-diamond. Retrieved on ۱۳ جون ۲۰۲۲.
- ↑ Majumdar, R. C. (1967). "Muhammad Bin Tughluq", The Delhi Sultanate. Bharatiya Vidya Bhavan, 61–89.
- ↑ Prasad, History of the Andhras 1988, p. 172.
- ↑ Sardar, Golconda through Time 2007, p. 20.
- ↑ Ghosh, Mainak (2020). Perception, Design and Ecology of the Built Environment: A Focus on the Global South. Springer Nature, 504. ISBN 978-3-030-25879-5.
- ↑ Nayeem, M.A (28 مئی 2002). "Hyderabad through the ages". The Hindu. http://www.hindu.com/thehindu/br/2002/05/28/stories/2002052800050300.htm.
- ↑ Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/ar at line 3438: attempt to call field 'set_selected_modules' (a nil value).
- ↑ (1984) Developments in administration under H.E.H. the Nizam VII. Osmania University Press, 243.
- ↑ (1996) Historical dictionary of the British empire. Greenwood Press, 544. ISBN 978-0-313-27917-1.
- ↑ Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/ar at line 3438: attempt to call field 'set_selected_modules' (a nil value).
- ↑ Bansal, Sunita Pant (2005). Encyclopedia of India. Smriti Books, 61. ISBN 978-81-87967-71-2.
- ↑ Richards, J. F. (1975). "The Hyderabad Karnatik, 1687–1707". Modern Asian Studies 9 (2): 241–260. doi:. https://archive.org/details/sim_modern-asian-studies_1975-04_9_2/page/241.
- ↑ Hansen, Waldemar (1972). The Peacock throne: the drama of Mogul India. Motilal Banarsidass, 168 and 471. ISBN 978-81-208-0225-4.
- ↑ ۳۱.۰ ۳۱.۱ ۳۱.۲ ۳۱.۳ ۳۱.۴ Richards, John.F. (1993). The Mughal Empire, Part 1 5. Cambridge University Press, 279–281. ISBN 978-0-521-56603-2.
- ↑ ۳۲.۰ ۳۲.۱ ۳۲.۲ ۳۲.۳ ۳۲.۴ Ikram, S. M. (1964). "A century of political decline: 1707–1803", Muslim civilization in India. کولمبیا یونیورسٹی. ISBN 978-0-231-02580-5.
- Rao, Sushil (11 دسمبر 2009). "Testing time again for the pearl of Deccan". The Times of India. http://timesofindia.indiatimes.com/india/Testing-time-again-for-the-Pearl-of-Deccan/articleshow/5324913.cms?referral=PM.
- ↑ Nanisetti, Serish (13 دسمبر 2017). "Living Hyderabad: drum house on the hillock". The Hindu. https://www.thehindu.com/society/history-and-culture/living-hyderabad-drum-house-on-the-hillock/article21571851.ece.
- ↑ Mehta, Jaswant Lal (2005). Advanced Study in the History of Modern India: 1707–1813. Sterling Publishing, 143. ISBN 978-1-932705-54-6.
- Roy, Olivier (2011). Holy Ignorance: When Religion and Culture Part Ways. Columbia University Press, 95. ISBN 978-0-231-80042-6.
- ↑ ۳۵.۰ ۳۵.۱ Mehta, Jaswant Lal (2005). Advanced Study in the History of Modern India: 1707–1813. Sterling Publishing, 143. ISBN 978-1-932705-54-6.
- ↑ Roy, Olivier (2011). Holy Ignorance: When Religion and Culture Part Ways. Columbia University Press, 95. ISBN 978-0-231-80042-6.
- ↑ ۳۷.۰ ۳۷.۱ ۳۷.۲ Regani, Sarojini (1988). Nizam-British relations, 1724–1857. Concept Publishing, 130–150. ISBN 978-81-7022-195-1.
- Farooqui, Salma Ahmed (2011). A comprehensive history of medieval India. Dorling Kindersley, 346. ISBN 978-81-317-3202-1.
- Malleson, George Bruce (2005). An historical sketch of the native states of India in subsidiary alliance with the British government. Asian Education Services, 280–292. ISBN 978-81-206-1971-5.
- Townsend, Meredith (2010). The annals of Indian administration, Volume 14. BiblioBazaar, 467. ISBN 978-1-145-42314-5.
- ↑ Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/ar at line 3438: attempt to call field 'set_selected_modules' (a nil value).
- ↑ Venkateshwarlu, K (17 ستمبر 2004). "Momentous day for lovers of freedom, democracy". دی ہندو. https://web.archive.org/web/20120817055717/http://www.hindu.com/2004/09/17/stories/2004091706840400.htm. Retrieved on ۱۳ جون ۲۰۲۲.
- ↑ (2008) Affirming life and diversity. Pragati Offset, 1–10. ISBN 978-1-84369-674-2.
- ↑ "Demand for states along linguistic lines gained momentum in the '50s". The Times of India. 10 جنوری 2011. http://timesofindia.indiatimes.com/india/Demand-for-states-along-linguistic-lines-gained-momentum-in-the-50s/articleshow/7250365.cms?referral=PM.
- ↑ Ambedkar, Mahesh (2005). The Architect of Modern India Dr Bhimrao Ambedkar. Diamond Pocket Books, 132–133. ISBN 978-81-288-0954-5.
- ↑ Falzon, Mark-Anthony (2009). Multi-sited ethnography: theory, praxis and locality in contemporary research. Ashgate Publishing, 165–166. ISBN 978-0-7546-9144-0.
- ↑ Chande, M.B (1997). The Police in India. Atlantic Publishers, 142. ISBN 978-81-7156-628-0.
- ↑ Guha, Ramachandra (30 جنوری 2013). "Living together, separately". The Hindu. http://www.thehindu.com/opinion/lead/living-together-separately/article4358004.ece.
- ↑ "How Telangana movement has sparked political turf war in Andhra". Rediff.com. 5 اکتوبر 2011. http://www.rediff.com/news/report/how-telangana-movement-has-sparked-political-turf-war-in-andhra/20111005.htm.
- ↑ "Timeline:history of blasts in Hyderabad". فرسٹ پوسٹ. 22 فروری 2013. http://www.firstpost.com/india/timeline-history-of-blasts-in-hyderabad-635152.html.
- ↑ "At least 13 killed in bombing, riots at mosque in India". CBC News. 18 مئی 2007. http://www.cbc.ca/news/world/at-least-13-killed-in-bombing-riots-at-mosque-in-india-1.646677.
- ↑ "At least 13 killed in bombing, riots at mosque in India". CBC News. 18 مئی 2007. http://www.cbc.ca/news/world/at-least-13-killed-in-bombing-riots-at-mosque-in-india-1.646677.
- ↑ Naqshbandi, Aurangzeb (31 جولائی 2013). "Telangana at last: India gets a new state, demand for other states gets a boost". ہندوستان ٹائمز. https://web.archive.org/web/20140125041752/http://www.hindustantimes.com/india-news/telangana-at-last-india-gets-a-new-state-clamour-for-other-states-grow/article1-1100983.aspx. Retrieved on ۱۳ جون ۲۰۲۲.
- Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/ar at line 3438: attempt to call field 'set_selected_modules' (a nil value).
- Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/ar at line 3438: attempt to call field 'set_selected_modules' (a nil value).
- ↑ "what you need to know about India's newest state-Telangana". Daily News and Analysis. 2 جون 2014. http://www.dnaindia.com/india/report-here-s-what-you-need-to-know-about-india-s-newest-state-telangana-1992986.
- ↑ سانچہ:گوگل نقشہ جات
- ↑ Momin, Umar farooque; Kulkarni, Prasad.S; Horaginamani, Sirajuddin M; M, Ravichandran; Patel, Adamsab M; Kousar, Hina (2011). "Consecutive days maximum rainfall analysis by gumbel's extreme value distributions for southern Telangana". Indian Journal of Natural Sciences 2 (7): 411. ISSN 0976-0997. http://www.tnsroindia.org.in/JOURNAL/FULL%20TEXT%20ISSUE%207.pdf. Retrieved on 11 فروری 2015.
- ↑ "New geographical map of Hyderabad released". 17 دسمبر 2014. https://timesofindia.indiatimes.com/city/hyderabad/New-geographical-map-of-Hyderabad-released/articleshow/45543021.cms.
- ↑ Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/ar at line 3438: attempt to call field 'set_selected_modules' (a nil value).
- ↑ ۵۶.۰ ۵۶.۱ ۵۶.۲ Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/ar at line 3438: attempt to call field 'set_selected_modules' (a nil value).
- ↑ سائیٹ غلطی: نا منیا جان والا
<ref>
ٹیگ کوئی لکھت نئیں دتی گئی اتے پتے:0
لئی۔ - ↑ Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/ar at line 3438: attempt to call field 'set_selected_modules' (a nil value).
- ↑ Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/ar at line 3438: attempt to call field 'set_selected_modules' (a nil value).
- ↑ Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/ar at line 3438: attempt to call field 'set_selected_modules' (a nil value).
- ↑ (1987) Climate and food security. International Rice Research Institute, 348. ISBN 978-971-10-4210-3.
- (1995) The ecology of tropical food crops. Cambridge University Press, 249–251. ISBN 978-0-521-41062-5.
- ↑ ۶۲.۰ ۶۲.۱ Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/ar at line 3438: attempt to call field 'set_selected_modules' (a nil value).
- ↑ ۶۳.۰ ۶۳.۱ ۶۳.۲ Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/ar at line 3438: attempt to call field 'set_selected_modules' (a nil value).
- ↑ Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/ar at line 3438: attempt to call field 'set_selected_modules' (a nil value).
- ↑ Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/ar at line 3438: attempt to call field 'set_selected_modules' (a nil value).
باہرلے جوڑ
سودھوحوالے
سودھوآگرا · الہ آباد · اعظم گڑھ · علی گڑھ · بدایوں · باغپت · بریلی · بہرائچ · بلیا · بلرام پور · باندا · بارابنکی · بستی · بجنور · بلند شہر · چتراکوٹ · چندولی · دیوریا · ایٹا · اٹاوہ · فیض آباد · فرخ آباد · فیروز آباد · فتح پور · غازی آباد · لکھنئو · گونڈا · گورکھپور · ہمیرپور · جونپور · جھانسی · کنوج · کانپور · مہوبا · متھرا · میرٹھ · مرزاپور · مراد آباد · مظفرنگر · نوئیڈا · رائے بریلی · سہارن پور · رامپور · شاہ جہاں پور · وارانسی · حیدرآباد · ممبئی · کلکتا · نویں دہلی · چنائی · بنگلور · جے پور · بھوپال · پٹنا · جبل پور · اجمیر · گڑگاؤں · فرید آباد · احمد آباد · اورنگ آباد ·