گلبرگہ
گلبرگہ ہندستان دے صوبے کرناٹک دا اک شہر اے۔
گلبرگہ ಗುಲ್ಬರ್ಗಾ کالابُرگی | |
---|---|
شہر | |
ملک | بھارت |
دبموٹ | کرناٹک |
علاقہ | بیالو سیمے |
ضلع | ضلع گلبرگہ |
حکومت | |
• قسم | میئر-کونسل |
بلندی | ۴۵۴ میٹر (۱,۴۹۰ فٹ) |
زباناں :کنڑا ۔اردو | |
منطقۂ وقت | بھارتی معیاری وقت (UTC+5:30) |
PIN | 585101 |
فون کوڈ | 91 8472 |
گڈی نمبر پلیٹ | KA-32 |
ویب سائٹ | http://www.gulbargacity.gov.in, http://ka32.in |
گلبرگہ ریاست کرناٹک دا اک تاریخی شہر اے۔ ایہ تاریخی شہر گلبرگہ بنگلور توں 623 کلومیٹراور حیدرآباد دکن توں 200 توں زائدکلومیٹر اے۔ ایہ آزادی توں پہلے حضورنظام اورسلطنت اصفیہ دے زیرنگین اورریاست حیدرآباد دا حصہ سی۔ فارسی وچ گل دے معنی پھُل دے نيں اوربرگہ دے کہندے نيں باغ نوں۔ مطلب گلبرگہ پھُلاں دے باغ کوکہندے نيں۔ شاعرانہ بولی فارسی وچ گلبرگہ پھُل تے پتےآں کوبھی کہاجاتااے۔ اک روایت ایہ وی اے کہ پرانے دناں وچ گبرگہ کانام ‘کلابُرگی‘ وی تھاجسنوں حالیہ دناں وچ اک حکومتی فرمان (جی۔ او۔) دے ذریعہ گلبرگہ کاپرانا ناں کالابرگی رکھ دیاگیااے۔ پہلے گلبرگہ کوگلبرگہ شریف وی کہاجاتاتھا۔ اس تاریخی شہرماں قلعہ گلبرگہ وی واقع اے۔ ایہ قلعہ 0.25 مربع کلومیٹرپرپھیلاہوااے۔ اس قلعہ نوں روزگارڈن پھُلاں کاباغ یاگلبرگہ دے طورپرتعمیرکیاگیاتھا۔ ایہ وی کہاجاتاہے کہ اک زمانے وچ اس شہرکے زیادہ ترگھراں وچ پھُلاں دے باغ ہواکردے سن جس توں اس شہرکانام گلبرگہ پيا۔ اس ناں توں شہرکی جاہ وحشمت اوردولتمندی کحالے پتہ چلتااے۔ ہندوستان دی آزادی دے بعدگلبرگہ لسانی بنیادپرریاستاں دی تنظیم جدید دے تحت ریاست کرناٹک وچ چلاگیا۔
تریخ
سودھواوداں اس ضلع دی تریخ دا آغازچھیويں صدی عیسوی توں ہويا۔ راشٹراکوٹہ نے علاقے اُتے کنٹرول حاصل کر لیالیکن جلد ہی چالوکیہ خاندان اسنوں دوبارہ اپنے قبضہ وچ لے لیا۔ چالوکیہ خاندان دی اس شہرپرتقریبادو سو سال تک حکومت رہی۔ فیر کالاھریاں نے اسنوں اپنے کنٹرول وچ لیندے ہوئے اس اُتے بارہويں صدی عیسوی تک حکومت کیتی۔12واں صدی دے آخری برساں وچ دیواگری دے یاداں تے دواراسمدرا دے ہویاسالا نے چالوکیہ تے کالاچوری۔ دے اقتدارکوتباہ کر دتا۔ انھی دناں ورنگل دی کے کاکاتیہ سلاطین آندے نيں اورگلبرگہ دے نال رائچور کواپنی سلطنت وچ داخل کردے ہوئے دوضلعے دی تشکیل عمل وچ لاندے نيں۔ لیکن 1321 عیسوی وچ تریخ کاوہ سنہرادوربھی شروع ہوتاہے جس وچ سلاطین دہلی دی آمدہُندی اے۔ سلاطین دہلی گلبرگہ رائچورسمیت پورے سطح مرتفع دکن پرقبضہ کردے ہوئے قانون دی بالادستی قائم کيتا۔ اس طرح شہرگلبرگہ پہلی مرتبہ مسلم ریاست دے زیراقتدار آندا اے۔
بہمنی سلطنت
سودھوبہمنی سلطنت جنوبی ہندوستان دے علاقے دکن وچ پہلی آزاد اسلامی مملکت سی۔ بہمنی سلطنت کوقرون وسطی دی عظیم سلطنتاں وچ شمارکیاجاتااے۔ علاو الدین حسن بہمن شاہ اس سلطنت کابانی اے۔ علاو الدین حسن بہمن شاہ نے سلطان محمد بن تغلق توں بغاوت دی سی۔ جس دے بعدسلطنت دہلی کاباغی نذیرالدین اسماعیل شاہ نے ظفر خان دے حق وچ دستبرداری اختیارکرلئی- جس دے بعدظفرشاہ علاو الدین حسن بہمن شاہ دے خطاب توں تخت نشین ہويا۔ ایہ سلطنت دہلی سلطنت دے جنوبی صوبےآں وچ اک سی۔ بہمنی سلطنت کوجنوبی ہندکی ہندوریاست وجئے نگراسنوں سخت مقابلہ سی۔1466-1481 دے بیچ محمودگاواں دے دوران وزارت بہنمی سلطنت کوعروج حاصل ہويا۔1518 دے بعدیہ مملکت پنج ریاستاں وچ بٹ گئی۔ جنہاں وچ احمد نگر دی نظام شاہی۔گولکنڈا دی قطب شاہی۔ بیدرکی بَرِیدشاہی،برار دی عمادشاہی۔ اوربیجاپور دی عادل شاہی شامل اے۔ انہاں سب ریاستاں کومجموعی طورپردکن دی سلطنتاں کہاجاندا اے۔
دکن دیاں ریاستاں
سودھوتیرہويں صدی عیسوی وچ سلطنت دہلی کمزورہوجاندی اے جس دے باعث چھوٹی چھوٹی خود مختاراورازاد ریاستاں وجودماں اواں۔ انہاں ریاستاں وچ بہمنی سلطنت وی شامل رہی۔ 1347عیسوی وچ حسن گنگو نے بہمنی سلطنت کاقیام عمل وچ لایا۔ حسن گنگو نے اس وقت دے احسن اباد موجودہ گلبرگہ نوں راجگڑھ بنایا (احمد شاہ ولی بہمنی نے 1424ء وچ بیدر کواپنا پایہ تخت بنایا۔ ) لیکن دیگرسلطنتاں دی طرح بہمنی سلطنت دا وی اک دن خاتمہ ہونا سی تے ہويا۔ 1428عیسوی وچ (1518ء وچ پایہ تخت بیدر رکھنے والی )بہمنی سلطنت دا خاتمہ ہويا تے اس سلطنت دے کھنڈر توں پنج ریاستاں ہندوستان دے نقشہ پرابھر اواں۔ ایہ ریاستاں۔ بیدر۔ برار۔ بیجاپور۔ احمدنگر تے گولکنڈہ نيں۔ انہاں دناں گلبرگہ دا کچھ حصہ سلطنت بیجاپوراورسلطنت بیدرکے زیرنگین سی۔(تاریخی حقاءق کچھ تے نيں ) آخرماں انہاں سلطنتاں کو1687 وچ مغل سلطان اورنگ زیب عالمگیر نے اپنے قبضہ وچ لے لیا۔
ستارہويں صدی توں 1956 تک
سودھومغلیہ سلطنت دے فرماں روا اورنگ زیب عالمگیرؒ دی جانب توں 17 صدی وچ دکن دی فتح دے نال، گلبرگا مغلیہ سلطنت وچ داخل ہوئے گیا۔ لیکن اٹھارويں صدی عیسوی وچ مغلیہ سلطنت دا زوال ہوئے گیا۔ اٹھارويں صدی دے ابتدائی برساں وچ اورنگزیبؒ دے جنرل آصف جاہ گولکنڈہ دی خود مختاری کااعلان کر دتا۔ اس طرح آخرکاریہ شہرریاست حیدرآباد وچ داخل ہوئے گیا۔1947 وچ ہندوستان کوآزادی حاصل ہوئی اور1948 وچ ریاست حیدرآبادکاانڈین یونین وچ انضمام ہوئے گیا۔ لیکن 1956ماں آندھرا پردیش توں گلبرگا نوں وکھ کر نیومیسور اسٹیٹ وچ شامل کے دیاگیا۔
آبادیات
سودھو2014 دی مردم شماری دے مطابق،[۱] گلبرگہ دی آبادی ۱,۱۰۱,۹۸۹ اے۔ جس وچ مرد 55% تے سوانیاں 45% نيں۔ گلبرگہ دی خواندگی 67% جو قومی اوسط 59.5% توں زیادہ اے۔ مرداں وچ خواندگی 70% تے سوانیاں وچ 30% اے۔ گلبرگہ وچ 6 سال توں کم عمر دے بچے 15% نيں۔ اس شہر وچ کنڑ تے اردو اہم زباناں نيں۔
تاریخی عمارتاں
سودھواب ڈالدے نيں گلبرگا دے تاریخی عمارتاں پراک نظر۔گلبرگہ وچ بہمنی سلاطین کاقدیم اورخستہ حال قلعہ وی اے۔ لیکن اس قلعہ وچ کئی دلکش عمارتاں وی نيں۔ جنہاں وچ جامع مسجد گلبرگحالے شامل اے۔ اس قلعہ وچ 15 میناربھی نيں۔ گلبرگاماں بہمنی سلاطین دے گنبداں وی نيں۔ گلبرگہ وچ سری کشیترا گھاناپور مندر اے۔ سدھارتھ ٹرسٹ دا بُدھا وہار وی اے۔ ٹینک بند روڈ اُتے شاراناباساویشور گارڈن اے۔ نال ہی اس شہرماں گلبرگہ یونیورسٹی وی علم دے چراغ روشن کر رہی اے۔
قلعہ گلبرگہ
سودھوقلعہ گلبرگہ کوسب توں پہلے سلطنت ورنگل دے حمکراں راجا گول چندنے تعمیر کیندا سی۔ لیکن بعد وچ سلاطین دہلی توں علاحدگی دے بعد قلعہ گلبرگہ نوں 1347 وچ بہمنی حکمراں علاءالدین بہمنی نے توسیع کیتی۔ راجگڑھ نوں یادگاربنانے دے لئی اس قلعہ وچ شاندارمسیتاں،محلات، گنبداں، اورہور عمارتاں تعمیرکيتیاں گئیاں۔ جس وچ خوبصورت جامع مسجدبھی شامل اے ۔گلبرگہ 1327 توں 1424ءتک بہمنی سلطنت کاراجگڑھ رہیا۔ لیکن بہترموسمی حالات اورپرفضاماحول دی وجہ توں 1424 دے بعدبہمنی سلطنت دے راجگڑھ کوقلعہ بیدرماں منتقل کر دیاگیا۔
جامع مسجد
سودھوقلعہ گلبرگہ دی گل قلعہ دی جامع مسجدکے ذکربغیرادھوری رہندی اے۔ قلعہ گلبرگہ وچ واقع جامع مسجدکواک مورش معمارنے تعمیرکیااے۔ ایہ مسجدچودہويں یاپندرہويں صدی دے دوران تعمیرکيتی گئی۔ جامع مسجد کواسپین دی ریاست قرطبہ وچ موجود عظیم مسجد دی مشابہت رکھدی اے۔ اس مسجدکو کیتھڈرل مسجدِ قرطبہ وی کہاجاتااے۔ گلبرگہ دی جامع مسجدہندوستان دی منفردمساجدوچوں اک اے۔ مسجدکے مغربی کنارے اک بڑاگنبد اے جومسجدکے اک وڈے حصے کوگھیرے ہوئے اے۔ جدوں کہ مسجدکے چاراں اطراف واقع چھت کواوسط اورچھوٹے سائز دے گنبداں توں خوبصورت بنایاگیااے۔ مسجدکے داخلے دے لئی موجودچاراں اطراف دے رستےآں دی چھتاں پربھی 63 گنبدتیاں نيں۔ جامع مسجد گلبرگا دے مہراب کاڈیزائن حیدرآبادکے بیگم پیٹ وچ واقع ہسپانوی مسجد دے اندرونی ڈیزائن دی شبیہ پیش کرتااے۔ ہندوستان وچ اس ڈیزان دی صرف ایہ دومسجدتیاں نيں۔گلبرگہ دی جامع مسجدساﺅتھ ایشیاکی شاندارمسجدشمارکيتی جاندی اے۔ اس تاریخی مسجدکو(1358 توں 75کے بیچ تعمیرکیاگیاتھا۔ جامع مسجدکی تعمیرمحمد شاہ اول نے اپنے راجگڑھ کوماں کروائی سی۔ مسجدکامرکزی دروازہ یعنی سنٹرل گیٹ شمال وچ واقع اے۔ مسجدکی بیرونی دیواراں محراب دا رہیاں۔ جس توں ضروری روشنی اورصحن دی تازہ ہويا فلٹرہوکرمسجدماں داخل ہُندیاں نيں۔ مسجدکے اندرونی ستوناں پرکوئی نقش ونگارنئيں اے انہاں ستوناں کوسفیدچونے توں رنگاگیااے۔ ہال وچ کھڑے ہوئے ایہ وسیع ستون مسجدکی فضاکوخوبصورت اورروحانی بناتے نيں۔
حضرت خواجہ بندہ نواز گیسو دراز
سودھوگلبرگہ کوگلبرگہ شریف وی کہاجاتااے۔ شایداس دی وجہ شہرماں موجودصوفیااکرام دے مزرات نيں۔ شہرماں کئی بزرگاں مزرات نيں اوران مزرات پرشاندارگنبداں دی تعمیرکے ذریعہ بادشاہان وقت نے بزرگاں توں اپنی عقیدت کااظہارکیااے۔ مشہور درگاہاں وچوں اک شہنشاہ دکن حضرت خواجہ بندہ نوازگیسودراز دی درگاہ اے۔ حضرت خواجہ بندہ نواز گیسودراز سلسلہ چشتیہ دے مشہور صوفی بزرگ نيں۔ ملک وبیرون ملکاں توں ہرسال ہزاراں زائرین عرس شریف وچ شرکت کردے نيں۔ اوہ سلطان تاج الدین فیروز شاہ دی دعوت اُتے 1397 وچ گلبرگہ تشریف لائے۔ نومبر 1422ء اپ دا وصال ہوئے گیا۔ حضرت بندہ نوازگیسودراز کانام سیدمحمدتھا۔ اپ خواجہ بندہ نوازاورخواجہ گیسودرازکے ناں توں معروف ہوئے۔ اپ حضرت شیخ نصیرالدین چراغ دہلی دے سجادہ نشین سن ۔ اپ کاخاندانی شجرہ امام حسین توں ہُندے ہوئے حضرت علی توں ملتااے۔ حضرت بندہ نواز سید یوسف حسینی عرف سید راجا دے گھرانہ وچ پیداہوئے۔ چارسال دی عمرماں اپ دے اباجان سلطان محمد تغلق دے دورماں دیوگیرمنتقل ہوئے گئے۔ پندرہ سال دی عمرماں خواجہ صاحب نے حضرت چراغ الدین دہلی وچ بیعت کيتی۔ ایہ 736 ہجری دی گل اے۔ انیس سال دی عمرماں شرعی علوم توں فارغ ہوئے۔ پرعلوم باطن دے لئی زبردست ریاضت کیتی۔ حضرت چراغ دہلوی نے انتقال دے وقت سیدگیسودراز اپناجانشین منتخب کيتا۔ جدوں اپ گلبرگہ تشریف لیائے توسلطان فیروزشاہ نے اپنے خاندان والےآں۔ امیراں۔ دربارکے علمااورشاہی لشکرکے نال شہرکے باہراستقبال کيتا۔ تویہ سی حضرت دی شان۔ اس دے علاوہ شہراورشہرکے اطراف کئی بزرگاں دے چھوٹے وڈے مزارات تے درگاہاں موجودہاں۔
گلبرگہ | |
دیس: | ہندستان |
لوک گنتی: | 427,929 |
بولی: | ہندی، انگریزی |
جغرافیہ
سودھوتاریخی ضلع گلبرگہ دکن دے سطح مرتفع یعنی سطح مرتفع اُتے واقع اے۔ ایہ شہر دو اہم دریااں، دریائے کرشنا تے دریائے بھیما سیراب ہوتااے۔ اس ضلع دی مٹی تقریباسیاہ اے۔ ضلع وچ ابپاشی دے کئی ذخائ رہیاں۔ بالیٰ کرشنا پروجکٹ ضلع کااہم پراجیکٹ اے۔ جوار، مونگ پھلی، چاول تے دال ایتھے دی اہم فصلیاں نيں۔ تور دی دال دے لئی گلبرگہ کرناٹک بھرماں مشہو رہے۔ صنعتی اعتبارسے گلبرگہ پسماندہ ضلع اے۔ سیمنٹ، ٹیکسٹائل، چمڑے تے کیمیکل صنعتاں وچ ترقی دے آثا رہیاں۔ تعلیمی اعتبارسے ایہ شہرملک وچ اہم مقام رکھتااے۔ شہرماں گلبرگہ یونیورسٹی اے اوردومیڈیکل کالجس نيں۔ مہادیوپا رامپورے میڈیکل کالج تے کے۔ بی۔ ین۔ میڈیکل کالج۔ ايسے طرح گلبرگہ وچ تن ڈینٹل کالجزہاں۔ جدوں کہ 6 انجینئری کالجس طلبہ کوفنی تعلیم توں اراستہ کر رہے نيں۔
موسم
سودھومحتلف موسماں وچ درجہ حرارت کچھ ایويں اے:
گلبرگہ دا موسم | |||||||||||||
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
مہینا | جنوری | فروری | مارچ | اپریل | مئی | جون | جولائی | اگست | ستمبر | اکتوبر | نومبر | دسمبر | سال |
اوسطاً ودھ فارنہائیٹ | 85.6 | 89.6 | 95 | 100.4 | 101.3 | 93.2 | 86 | 86.9 | 87.8 | 87.8 | 85.3 | 84.2 | ۹۰.۲۶ |
اوسطاً گھٹ فارنہائیٹ | 60.4 | 63.3 | 72.1 | 76.8 | 77.7 | 75.2 | 73.2 | 72.5 | 72.7 | 70.7 | 64.8 | 59.4 | ۶۹.۹۱ |
مینہہ انچ | 0.106 | 0.173 | 0.177 | 0.713 | 1.551 | 4.689 | 4.587 | 5.843 | 7.346 | 4.142 | 1.098 | 0.181 | ۳۰.۶۰۶ |
اوسطاً ودھ °س | 29.8 | 32.0 | 35.0 | 38.0 | 38.5 | 34.0 | 30.0 | 30.5 | 31.0 | 31.0 | 29.6 | 29.0 | ۳۲.۳۷ |
اوسطاً گھٹ °س | 15.8 | 17.4 | 22.3 | 24.9 | 25.4 | 24.0 | 22.9 | 22.5 | 22.6 | 21.5 | 18.2 | 15.2 | ۲۱.۰۶ |
مینہہ م م | 2.7 | 4.4 | 4.5 | 18.1 | 39.4 | 119.1 | 116.5 | 148.4 | 186.6 | 105.2 | 27.9 | 4.6 | ۷۷۷.۴ |
جتھوں لیا: IMD |
ہور ویکھو
سودھوحواشی
سودھوحوالے
سودھووکیمیڈیا کامنز چ مورتاں: گلبرگہ |
- ↑ «Census of India 2001: Data from the 2001 Census, including cities, villages and towns (Provisional)». Census Commission of India. بایگانیشده از اصلی در ۲۰۰۴-۰۶-۱۶. دریافتشده در ۲۰۰۸-۱۱-۰۱. نامعلوم پیرامیٹر دا
|url-status=
نظر انداز کردا (کمک)
باہرلے جوڑ
سودھوآگرا · الہ آباد · اعظم گڑھ · علی گڑھ · بدایوں · باغپت · بریلی · بہرائچ · بلیا · بلرام پور · باندا · بارابنکی · بستی · بجنور · بلند شہر · چتراکوٹ · چندولی · دیوریا · ایٹا · اٹاوہ · فیض آباد · فرخ آباد · فیروز آباد · فتح پور · غازی آباد · لکھنئو · گونڈا · گورکھپور · ہمیرپور · جونپور · جھانسی · کنوج · کانپور · مہوبا · متھرا · میرٹھ · مرزاپور · مراد آباد · مظفرنگر · نوئیڈا · رائے بریلی · سہارن پور · رامپور · شاہ جہاں پور · وارانسی · حیدرآباد · ممبئی · کلکتا · نویں دہلی · چنائی · بنگلور · جے پور · بھوپال · پٹنا · جبل پور · اجمیر · گڑگاؤں · فرید آباد · احمد آباد · اورنگ آباد ·