محمد بن تغلق
| محمد بن تغلق | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| فخر ملک | |||||
 | |||||
| دلی دا سلطان | |||||
| معیاد عہدہ | 1325–20 مارچ 1351 | ||||
| پیشرو | غیاث الدین تغلق | ||||
| جانشین | فیروز شاہ تغلق | ||||
| |||||
| خاندان | تغلق ٹبر | ||||
| وفات | 20 مارچ 1351ٹھٹہ، دلی سلطنت (موجودہ ویلے سندھ، پاکستان) | ||||
| تدفین | تغلق آباد، (حال ویلے دلی، بھارت) | ||||
| مذہب | اسلام | ||||
محمد بن تغلق (راجا فخر ملک، جونا خان، اُلغ خان دے ناں نال وی جانیا جاندا اے؛ موت 20 مارچ 1351) دلی دا سلطان سی، جو کہ 1325 توں 1351 عیسوی تک گدی اُتے رہا۔ اوہ تغلق ٹبر دے موڈھی غیاث الدین تغلق دا چھوٹا پتر سی۔ اسدا جم ملتان دے کوٹلہ ٹولے خاں وکھے ہویا سی۔ اسدی بیوی دیپالپور دے راجے دی پتری سی۔[۱]اوہ اک عقل مند بادشاہ منیا جاندا سی جو شاعری دا شقین سی ۔ اوہ فلکیات ( اسٹرونومی ) ، دھرم اتے فلاسفی دا وی ماہر منیا جاندا سی ۔ دلی دے سلطان دے نام نال جانے جاندے تغلق نے اپنے 27 ورھے دے راج دوران راج پربندھ وچ کئی نویں سلسلے شروع کیتے۔[۲]
محمد بن تغلقدلی سلطنت وچّ تغلق خاندان دا بادشاہ سی۔ غیاث الدین تغلق دی موت دے بعد اس دا پتّ جونا خاں، محمد بن تغلق (1325 - 1351) دے نام نال دلی دی گدی اتے بیٹھا۔ اس دا مول نام اُلغ خاں سی۔ راجامندری دے اک کتبے وچّ محمد تغلق (جونا جاں جونا خاں) نوں دنیا دا خان کیہا گیا ہے۔
شروعاتی زندگی
سودھومحمد بن تغلق دے پیؤ دا ناں غیاث الدین تغلق سی، جو کہ ترکی مملوک دا پتر سی اتے اسدی ماں ہندو سی، اتے اوہ تغلق راجٹبر دا بانی سی جسنے دلی سلطنت تے راج کیتا سی۔[۳] اسدی ماں نوں مخدومہ جہان وی کیہا جاندا اے کیوں کہ اسنے کی ہسپتال کھولھے سن۔[۴]
سامراج دا پھلار
سودھوگجر قبیلے دے میمبراں دے وچکار جنگ وچ دخل دین لئی تغلق دی 1351 وچ ٹھٹہ رستے اُتے موت ہو گئی۔ اس نے دیکھیا کہ اس دے سامراج نوں اڈّ کر دتا گیا سی۔ ایہہ اس دے راج دوران سی جدوں دلی دے ترکی سامراج دو گناں دے ٹاکرے نال ڈھیہہ گیا۔ اک میواڑ دے رانا ہمیر سنگھ سسودیا توں اتے دکھن بھارت دے ہرہا اتے بکے توں۔ ایہہ سارے تنے جنگجو سلطنت دی فوج اُتے ذلت آمیز ہار دا ساہمنا کرن اتے سامراج نوں کچلن دے یوگ ہو گئے۔ رانا ہمیر سنگھ نے رننیتک راجپوتانا نوں چھڈّ دتا، ہرہا اتے بکا رائے نے وجینگر ناں دے اک نویں سامراج دا قیام کیتا جسنے دکھنی بھارت وچ سنگم دے یگ دی خوش حالی نوں مڑ سرجیت کیتا۔ ہور کئی دکھن بھارتی حکمراناں نے وی دلی سلطنت دے پتن وچ یوگدان دتا سی۔ تغلق دے اپنے ہی جنرلاں نے اسدے خلاف بغاوت کیتی سی۔ اسنوں علم دا آدمی وی کیہا جاندا اے۔ [۵]
بھاویں کہ برنی اتے ابن بطوطہ سمیت بوہتے اتہاسکاراں نے ایہہ اشارہ دتا اے کہ دلی نوں پوری طرحاں خالی کیتا گیا سی (جویں برنی ولوں کیہا گیا اے کہ اک کتا جاں بلی نہیں سی بچی)، ایہہ عامَ طور اُتے منیا جاندا اے کہ ایہہ صرف اک اسادھارن اے۔ اجیہے اسادھارن تتھاں دا مطلب صرف ایہہ درساؤندا اے کہ دلی دے معیار اتے وپار وچ گراوٹ آئی سی۔ اس توں علاوہ، ایہہ یعقین کیتا جاندا اے کہ صرف طاقتور اتے امیر آدمیاں نوں مشکلاں دا ساہمنا کرنا پے رہا سی۔ 1327 اتے 1328ء دے دو سنسکرت کتبہ-لیکھاں نے اس نظریہ دی تائید کیتی اتے اس ویلے دلی اتے اس دے نیڑے-تیڑے دے ہندواں دی خوش حالی قائم کیتی۔
عامَ طور اُتے لکھے گئے شبداں دی بجائے راجگڑھ دی بدلی لئی بہت کجھ ہندا اے۔ ایہہ منیا جاندا اے کہ تغلق دولت آباد نوں اک اسلامی تہذیبی مرکز بناؤنا چاہندا سی، اس طرحاں اس نوں "ہندو" مخالفاں دی گنتی نوں گھٹا کے، اس کھیتر اتے ودھیا قابو کرن وچ مدد کیتی۔ صوبائی شہراں توں علما اتے شیخ لیاؤن دے اوہناں دے یتن اتے اس شہر وچ رہن لئی اوہناں دے اصل ارادیاں نوں سراغ دین دا محمد تغلق دا نظریہ ایہی سی۔
حالانکہ ڈیکن تجربے نے رکاوٹاں نوں توڑن وچ سفلتا حاصل کیتی سی دکھن توں اتر نوں الگ کرن والیاں سرحداں توڑ دتیاں۔ ایہہ سچ اے کہ دلی دی سلطنت دی انتظامی طاقت نوں ودھاؤن وچ اوہ اکامیاب رہا، پر جتھوں تک تہذیبی ادارےآں دا وادھا ہویا سی، ایہہ کامیاب رہا سی۔
محمد تغلق
سودھومحمد بن تغلق تغلق ٹبر دے حکمران غیاث الدین تغلق دا وڈا پتر سی۔ محمد بن تغلق دا بچپن دا ناں جونا خاں سی۔ اجیہا منیا جاندا اے کہ اس نوں قرآن، مسلم شریعت، کھگولشاستر، فلسفہ شاستر، جغرافیہ اتے چکتسا سائنس دا ڈونگھا علم سی اتے اس اندر جانن دی تیبر اچھا سی۔ حکمران گیاسؤدین تغلق نے اس دی اہلیت دیکھدے ہوئے محمد بن تغلق نوں 'الگ خاں' دی اپادھی دتی سی۔ پر محمد بن تغلق وچ دھیرج دی گھاٹ سی اتے اوہ اپنے فیصلیاں نوں ترنت ہی لاگوُ کرن دی کاہل وچ رہندا سی۔ اصلیت وچ اس دا ووہار بہت ہی عجیب اتے گنجھل دار سی۔ اک وقت جیکر اوہ اپنے تحفیاں اتے مہمان مہمان نواز نال سبھ دا من موہ لیندا تاں دوجے وقت خون دا پیاسا ہو جاندا۔ اک پل اوہ بہت ہی نمر اتے دیالو نظر آؤندا پر دوجے ہی پل اوہ نردئی اتے ظالم جاپدا۔ سلطان محمد بن تغلق اپنے ویلے دے سبھ توں ظالم حکمراناں وچوں اک سی۔ اس دے دربار وچ زندہ آدمیاں دی کھلّ لہاؤنا، لوکاں دیاں لاشاں نوں کھمبھیاں اُتے ٹنگنا، چھاتیاں اُتے گرم راڈاں لاؤنیاں آدی عامَ گل سی۔ اس کارن لوک اس نوں 'کملا سلطان' کہندے سن اتے اس دے حکماں نوں 'تغلقی فرمان' آکھدے سن۔
اک وار سلطان ولوں اک بغاوتی نوں مار کے اس دے ماس نوں بریانی وچ بھنّ کے اسے بغاوتی دے پروار نوں کھان لئی مجبور کیتا گیا۔ بادشاہ دے گدی اُتے بیٹھن دا عمل وی بہت ہی ناٹکی سی۔ اتہاسکاراں مطابق محمد بن تغلق ولوں اپنے پیؤ دی بنگال جتن دی خوشی وچ جلدی وچ اک شامیانہ تیار کیتا گیا پر اس شامیانے اپر ہاتھیاں دے چڑھن توں بعد شامیانہ تھلے ڈگّ پیا، جس کارن محمد بن تغلق دے پیؤ گیاسؤدین تغلق دی موت ہو گئی۔ موراکو یاتری ابنبتوتا مطابق شہزادہ محمد بن تغلق نے اپنے پیؤ نوں مارن لئی ہی ایہہ سازش بنائی سی۔ محمد بن تغلق نے گدی اُتے بیٹھن توں بعد کجھ اجیاے ووادت تجربے کیتے، جس دے بعد وچ بہت بھیانک سٹے نکلے۔ اس نے سبھ توں پہلاں 1327 عیسوی وچ راجگڑھ نوں دلی توں دیوگری بدلن دا نرنا لیا، جس دا بعد وچ ناں تبدیل کرکے دولتاباد رکھ دتا گیا سی۔ دراصل راجگڑھ بدلن دا کارن دلی دا بھارت دی اتری-مغربی سیما دے نیڑے ہونا سی، جس کارن دلی اُتے منگولاں دے حملے دا ڈر ہمیشہ بنیا رہندا سی۔ اس ڈر نوں دور کرن دے ارادے نال محمد بن تغلق نے راجگڑھ نوں دولت آباد تبدیل کرن دا فیصلہ کیتا۔
اس توں علاوہ اتہاسکاراں دا مت اے کہ دکھنی بھارت وچ بغاوتاں نوں دباؤن لئی اتے ودھ کر اگراؤن دے ارادے نال ایہہ فیصلہ لیا۔ دلی توں دولتاباد دا سفر لگپگ 1500 کلومیٹر سی۔ سلطان ولوں سارے لوکاں نوں دولتاباد جان دا فرمان جاری کیتا گیا۔ لوکاں نوں مجبوری وسّ سلطان دے حکم دی پالنا کرنی پئی۔ کسے وی انسان دے دلی وچ رہن دی مناہی کر دتی گئی۔ اتہاسکار ابنبتوتا مطابق پورے شہر دی تلاشی لین اُتے اک اننھا اتے اک لنگڑا انسان ملے۔ لنگڑے انسان نوں موت دے گھاٹ اتار دتا گیا اتے انھے انسان نوں گھوڑے دی پوچھ نال بنھ کے گھسیٹدے ہوئے دولتاباد لجایا گیا پر راہ وچ ہی اس دی موت ہو گئی اتے اس دی صرف اک لتّ ہی دولتاباد پہنچی۔ پر سلطان دی ایہہ سکیم پوری طرحاں ناکام رہی، کیونکہ رستے دیاں دشواریاں کرکے ہی بہت سارے لوک مر گئے۔ دلی دے لوکاں دا دل اتھے نہیں لگا اتے نہ ہی سلطان اتری-مغربی سیما اُتے ہو رہیاں گڑبڑیاں اُتے قابو پا سکیا۔ پھر کجھ دیر بعد سلطان نوں احساس ہویا کہ بھاویں دیوگری اتری-مغربی سیما توں دوری اُتے ہون کرکے اک سرکھات راجگڑھ اے پر دیوگری دے زیادہ دوری اُتے ہون کرکے اتھوں اتری بھارت دی منگولاں دے ہملیا توں رکھیا کرنی ممکن نہیں۔
اس لئی سلطان نے کجھ سالاں بعد پھر توں راجگڑھ واپس دلی بدلن دا حکم جاری کر دتا۔ دواب وچ کر وادھا کرنا بادشاہ دی اک ہور بھلّ سی۔ بھاویں کہ گنگا-جمنا دا دواب اک زرخیز خطہ سی پر کر وچ وادھا کرن دا وقت بہتر نہیں سی۔ اک تاں لوکاں دا دور کارن پہلاں ہی لکّ ٹٹ چکا سی، دوجا بادشاہ دے کر اگراہن والے اہلکار کساناں نال بہت سختی نال پیش آؤندے سن، جس توں کسان تنگ آ کے جنگلاں ول دوڑ گئے۔ اتہاسکار برنی مطابق کساناں دا پچھا کیتا گیا اتے اوہناں دا پشواں وانگ شکار کیتا گیا۔ سلطان اتھے ہی نہیں رکیا اتے اس نے اپنے تجربیاں دی لڑی نوں اگے توردے ہوئے راتو-رات سونے اتے چاندی دے سکیاں نوں بند کرکے تامبے دے سکے چلاؤن دا فرمان جاری کر دتا۔ دراصل مدھ قالین ویلے لین-دین سونے اتے چاندی دے سکیاں راہیں کیتا جاندا سی۔ 14ویں صدی وچ بھارت وچ چاندی دی کمی آ گئی، جس کارن چاندی دے سکے گھٹ مقدار وچ تیار ہون لگے، جس نوں دیکھدے ہوئے بادشاہ محمد بن تغلق ولوں تامبے دی مدرا چلاؤن دا نرنا لیا گیا۔ اس ویلے چاندی دے سکے نوں 'ٹنکا' اتے تامبے دے سکے نوں 'جیتل' کیہا جاندا سی۔ سلطان دے حکم نال تامبے دے جیتل دا ملّ چاندی دے ٹانکے دے برابر کر دتا گیا۔ لوکاں توں چاندی دے سکے لے کے بدلے وچ تامبے دے سکے دتے گئے پر ٹکسال اُتے بادشاہ دا پورا کنٹرول نہ ہون کرکے لوک گھراں وچ ہی جائلی تامبے دے سکے تیار کرن لگے۔ بازار وچ تامبے دے سکیاں دی زیادہ مقدار ہون کارن ایہناں دا ملّ بہت زیادہ ڈگّ گیا۔ اس توں علاوہ وپار ویلے ودیشیاں نے وی تامبے دے سکے لین توں انکار کر دتا، کیونکہ اوہناں لئی ایہہ سکے پتھر سامان سن۔ اس نال ونج اتے وپار نوں دھکہ لگیا۔ اپنی سکیم نوں ناکام ہندے دیکھ سلطان نے پھر توں سونے اتے چاندی دے سکے چلاؤن دا فیصلہ لیا۔ اس وار لوکاں نوں تامبے دے سکے واپس کرکے بدلے وچ سونے اتے چاندی دے سکے لین لئی کیہا گیا۔ لوکاں نے غیر-قانونی ڈھنگ نال تیار کیتے تامبے دے سکیاں دے بدلے سونے اتے چاندی دے سکے لے لئے۔ بادشاہ دی اس مورکھدا راہیں شاہی خزانے نوں بہت وڈا کھورا لگیا۔ شاہی محل دے باہر بے کار تامبے دے سکیاں دا انبار لگ گیا، جو کہ کئی دہاکیاں تک پیا رہا۔ سلطان محمد بن تغلق اک اچے منصوبیاں والا انسان سی اتے اوہ اپنے راج دا وستار کرنا چاہندا سی۔
اس لئی سلطان ولوں کھراسن نوں فتح کرن دی سکیم بنائی گئی۔ اس لئی بادشاہ ولوں لگپگ اک لکھ دے قریب فوج تیار کیتی گئی اتے انی وڈا فوج دے رکھ-رکھائ اُتے بہت سارا پیسہ خرچ کیتا گیا۔ پر کجھ ویلے بعد بادشاہ ولوں کھراسن نوں جتن دا وچار تیاگ دتا گیا، جس نال سلطان ولوں فوج اُتے خرچ کیتا پیسہ بیکار گیا۔ اس توں علاوہ سلطان نے پہاڑی علاقے کراچل نوں فتح کرن دی سکیم بنائی۔ کراچل بھارت اتے چین دی سرحد اُتے اک ہندو راج سی، جس لئی وڈی گنتی وچ فوج نوں کراچل اُتے حملہ کرن لئی بھیجیا گیا۔ پر کراچل دی بھیانک سردی اتے پہاڑی علاقے کارن فوج نوں بہت اوکڑاں آئیاں۔ 10،000 بندیاں دی فوج وچوں صرف 10 بندیاں دا ہی واپس دلی مڑنا شرم ناک ہار دی کہانی بیان کردا اے۔ اس طرحاں سلطان دے ایہہ تجربے پوری طرحاں ناکام راے۔ عامَ جنتا وچ سلطان خلاف روہ ودھدا گیا اتے تھاں-تھاں اُتے بغاوتاں ہون لگیاں۔ سلطان ایہناں بغاوتاں اُتے قابو پاؤن وچ ناکام رہا اتے دلی سلطنت کھیروں-کھیروں ہون لگی۔ اسے وچکار ہی 1351 عیسوی نوں سندھ وچ سلطان دی موت ہو گئی اتے عامَ جنتا نے سکھ دا ساہ لیا۔
حوالے
سودھو- ↑ Douie، James M. (1916) The Panjab North-West Frontier Province and Kashmir Cambridge University Press، Cambridge، England، page 171، سانچہ:OCLC
- ↑ بلجیت بلی. «Babushahi.in». www.babushahi.com. دریافتشده در ۲۰۱۹-۰۴-۱۴.
- ↑ Jamal Malik (2008). Islam in South Asia: A Short History. Brill Publishers, 104.
- ↑ Simmi Jain (2003). Encyclopaedia of Indian Women Through the Ages: The middle ages. Gyan Publishing House, 209.
- ↑ Verma، D. C. History of Bijapur (New Delhi: Kumar Brothers، 1974) p. 1
کتاباں
سودھو- Elliot, H. M. (Henry Miers)، Sir. "15. Trkh-i Froz Shh، of Ziauddin Barani", The History of India، as Told by Its Own Historians. The Muhammadan Period (Vol 3.). London : Trbner & Co..
- Chandra, Satish (2004). Medieval India: From Sultanat to the Mughals-Delhi Sultanat (1206–1526) – Part One. Har-Anand Publications.
- Ahmed, Farooqui Salma (2011). A Comprehensive History of Medieval India: Twelfth to the Mid-Eighteenth Century. Pearson Education India.