سلطنت دہلی

سلطنت دہلی
سانچہ:نام صفحہ پرچم
رقبہ تے آبادی
راجگڑھ	دہلی لہور بدایوں
سرکاری زبان	فارسی ،  ہندستانی
حکمران
طرز حکمرانی	بادشاہی
قسم	سابقہ ملک
قیام تے اقتدار
	تاریخ
یوم تاسیس	۱۲۰۶
خاتمہ	۲۱ اپریل ۱۵۲۶
ویلے دیاں حدبندیاں

دہلی سلطنت دا نقشہ

دلی سلطنت

1206ء توں 1526ء تک ہندستان تے حکومت کرن آلیاں کئی حکومتاں نوں مُشترکہ طور تے دہلی سلطنت کہیا جان٘دا اے۔

تریخ

ترک تے افغان نسل دیاں ایہناں حکومتاں وچ غلاماں ٹبر (1206ء توں 1290ء) ، خلجی ٹبر(1290ء توں 1320ء) ، تغلق ٹبر(1320ء توں 1413ء)، سید ٹبر (1414ء توں 1451ء) تے لودھی ٹبر(1451ء توں 1526ء) دیاں حکومتاں شامل نیں۔ 1526ء وچ دہلی دی آخری سلطنت مغلیہ سلطنت دے بانی ظہیر الدین بابر دے ہتھوں شکست توں بعد مغلیہ سلطنت چ ضم ہو گئی۔

شہاب الدین غوری

12ویں صدی وچ شہاب الدین غوری نے غزنی، ملتان، ٹھٹا، لہور تے دہلی نوں فتح کیتا تے ایہناں نوں سلطنت غوریہ دا حصہ بنا لیا۔

سلطنت دا آغاز تے غلاماں ٹبر

دلی چ قطب الدین ایبک دا بنایا قطب مینار

1206ء وچ شہاب الدین غوری دے مرن مگروں اوہدا اک غلام جرنیل قطب الدین ایبک، دہلی دے تخت اُتے بیٹھا تے انج سلطنت دہلی تے غلاماں ٹبر دی حکومت دا آغاز ہویا۔ غلاماں ٹبر دی حکومت بہت تیزی نال ودھی تے ایس صدی دے ادھ تک، درہ خیبر توں بنگال تک دا علاقہ اس سلطنت وچ شامل ہوگیا۔ التتمش (1210ء توں 1235ء) تے غیاث الدین بلبن (1266ء توں 1287ء) ایس ٹبر دے مشہور حکمران سن۔ 1290ء وچ اس ٹبر دی حکومت دا خاتمہ ہوگیا۔

خلجی ٹبر

خاندان غلاماں دے خاتمے دے مگروں خلجی ٹبر حکومت چ آ گئیا ،جہڑا سلطنت غوریہ دے دوران بنگال دا حکمران سی۔ خلجی حکمراناں نے گجرات تے مالوہ فتح کیتے تے دریائے نربدا دے پار جنوب وچ تامل ناڈو تک ایہناں دے قدم جا پہنچے۔

جنوبی ہند وچ فتوحات

پاکستان ، لہور انارکلی چ قطب الدین ایبک دا مزار

سلطانت دلی تے بعد چ گلبرگہ دی بہمنی سلطنت تے 1518ء وچ بہمنی سلطنت دی پنج دکن سلطنتاں وچ ونڈ دے مگروں وی جنوبی ہند وچ مسلماناں دی پیش قدمی جاری رہی۔ ہندو سلطنت وجے نگر نے جنوبی ہند نوں اپنے جھنڈے تھلے جمع کر دے ہوئے سلطنت دہلی دی پیش قدمی نوں کچھ چِر لئی روکیا پر 1565ء وچ دکن سلطنت دے ہتھوں ختم ہو گئی۔

ہندستان دی واحد خاتُون حُکمران

دہلی سلطنت واحد سلطنت سی ، جیہدے دوران ہندستان اُتے اک عورت نے حکومت کیتی۔ غلاماں ٹبر دی حکومت دے دوران التتمش نے اپنی دھی رضیہ سلطانہ دے حق چ وصیت کیتی سی، جیہنے 1236ء توں 1240ء تک تحت سنبھالیا ۔ اوہدا دور حکومت بہت ای چھوٹا سی پر مورخ اوہنوں بہت قدر دی نگاہ نال دیکھدے نیں۔ التتمش دے کئی پتر سن پر اوہ کہندا سی کہ "مرد تاں صرف رضیہ اے " ۔ رضیہ نوں اپنے بھائیاں دی بغاوت دا ساہمنا کرنا پئیا تے بالآخر اپنے شوہر سمیت اینہاں دے ہتھوں ای ماری گئی۔ اوہ مسلم تریخ دی پہلی عورت حُکمران سی جیہدی حکومت مشرق وچ دہلی توں مغرب وچ پشاور، تے شمال وچ کشمیر، تے جنوب وچ ملتان تک قائم سی۔

امیر تیمور دے حملے

مغلیہ سلطنت دا بانی ظہیر الدین محمد بابر

1398ء وچ امیر تیمور دے حملے دی وجہ توں سلطنت دہلی نوں زبردست نقصان پہنچیا تے اودھ، مالوہ، بنگال، گجرات تے جونپور دیاں آزاد حکومتاں قائم ہو گئیاں۔

منگول حملے

اوداں تے ایہ دہلی سلطنت دی بت وڈی کامیابی سی کہ اس نے 13ویں صدی عیسوی وچ ہندستان نوں منگولیا تے وسطی ایشیا دے منگول حملہ آوراں دیاں تباہ کاریاں تے قتل و غارت توں بچائی رکھیا ۔ اس چر چ چنگیز خان نے وسطی ایشیا چ خوارزم دی خوارزم شاہی سلطنت، افغانستان تے ایران دی اٹ نال اٹ بجا دتی سی تے ہندستان نے منگولاں نے حملے تے کیتے پر اینہاں نوں کوئی خاص کامیابی نال ملی اس پاروں اوہناں نے فیر ایدھر دا مونہہ نئیں کیتا ۔ پر 1398ء چ سمرقند د؛ تیموری سلطنت دے حکمران امیر تیمور دے حملے نے دلی سلطنت نوں بوہت زیادہ کمزور کر دتا۔

سلطنت دا خاتمہ

لودھیاں دے دور چ سلطنت دہلی کافی حد تک بحال ہوگئی سی تے سارے خودمختار علاقے اک اک کر کے فیر سلطنت دے اقتدار وچ آ گئے سن پر آخری لودھی حکمران ابراہیم لودھی نوں اوہدے درباری تے رعایا دوویں بہت ناپسند کردے سن۔ اوہدے پیؤ سکندر لودھی دے مرن مگروں، دربار دے کچھ سرداراں تے درباریاں نے بغاوت کردتی جہڑے اوہدے بھائی جلال خان نوں تخت اُتے بٹھانا جاؤہندے سن۔ اوہنے بغاوت کچل دتی تے اپنے بھائی جلال خان نوں مروا کے تخت اُتے قبصہ کر لیا۔ ایہہ اپنے درباریاں نال چنگے طریقے نال پیش نئیں آؤندا سی۔ اس لئی پنجاب دے گورنر دولت خان تے اوہدے چاچا عالم خان نے کابل دے حکمران بابر نوں دہلی اُتے حملہ کرن دا نیوتا بھیجیا۔

مغلیہ سلطنت دی بنیاد

کابل دے وسطی ایشیائی مغل حکمران تے امیر تیمور دے پوتے ظہیر الدین بابر نے پانی پت دی پہلی لڑائی چ دلی سلطنت دے سلطان ابراہیم لودھی نوں شکشت دتی تے ابراہیم لودھی میدان جنک چ ماریا گیا ۔ پانی پت دی پہلی لڑائی چ بابر دی فتح بہتر سپہ سالاری ، بوہتا جنگی تجربہ ، بہتر منصوبہ سازی تے توپاں دی ورتوں سی ۔ بابر نے دہلی تے آگرہ تے مل مار کے سلطنت دلی دا خاتمہ کر دتا تے 1526ء چ مغلیہ سلطنت دی بنیاد رکھی ۔ ایہہ مغل سلطنت اگلے 300 سال ہندستان تے حکومت کر دی رہی ۔

ثقافتی پہلو

دہلی دے سلطاناں دے مشرق وسطی، افغانستان تے ایران دے مسلمان حکمراناں نال ودھیا تعلقات سن۔ سلطان اپنے قنوقاں دیبنیاد قرآن تے شریعت تے رکھدا سی تے غیر مسلم رعایا نوں اپنے مذہب تے عمل کرن دی اجازت سی ۔ سلطان شہراں توں حکومت کردا سی پر عسکری کیمپ تے تجارتی چوکیاں پورے دیس وچ نکے وڈے قصبےآں وچ سن۔

سلطنت دا ورثہ

دہلی سلطنت اک ثقافتی نشاۃ ثانیہ دے دور دی نقیب سی۔ ہندو مسلم ثقافتاں دے ملاپ نال فن تعمیر، موسیقی، ادب، بولی تے مذہب اُتے انمٹ اثرات پئے۔ امیر تیمور دے دہلی تے حملے پاروں اودھ ، بنگال ، جونپور ، گجرات تے مالوہ وچ خود مختار سلطنتاں وجود وچ آئیاں۔

مالیاتی نظام

محمد بن تغلق دا اک سکہ

13ویں صدی عیسوی دے پہلے ادھ وچ دہلی سلطنت نے اپنے صوبےآں (سرکار) تے ضلعےآں (پرگنہ) مالیاتی معیشت دا نظام متعارف کروایا جس نال منڈیاں دا اک پورا نظام تشکیل پا گیا، جس راہیں پنڈاں دی روایتی معیشت نے تیزی نال ترقی کیتی تے اک بہتر رہتل دا آغاز ہویا۔ ریاست دے مالیے (ریونیو) دا انحصار ترقی پذیر زراعت اُتے سی۔ ایہہ ترقی کردی زراعت سلطان محمد بن تغلق (51-1325ء) دی نافذ کردہ زرعی اصلاحات دی مرہون منت سی، جیہناں وچ پنڈاں وچ کھوہ پٹ کے دینا، کاشتکاراں نوں بیج مہیا کرنا تے نقد آور فصلاں بیجن دی حوصلہ افزائی کرنا۔

سلاطین دہلی

ہور دیکھو: دہلی سلطنت دے حکمراناں د‏‏ی لسٹ

خاندان غلاماں (1206–1290)

• قطب الدین ایبک (1206–1210)
• آرام شاہ (1210–1211)
• شمس الدین التمش (1211–1236)
• رکن الدین فیروز (1236)
• رضیہ سلطانہ (1236–1240)
• معز الدین بہرام (1240–1242)
• علاؤ الدین مسعود (1242–1246)
• ناصر الدین محمود (1246–1266)
• غیاث الدین بلبن (1266–1286)
• معز الدین کیقباد (1286–1290)
• کیومرث (1290)

خلجی خاندان (1290–1321)

• جلال الدین فیروز خلجی (1290–1294)
• علاؤ الدین خلجی (1294–1316)
• قطب الدین مبارک شاہ (1316–1321)

تغلق خاندان (1321–1398)

• سلطان غیاث الدین تغلق شاہ (1321–1325)
• محمد بن تغلق (1325–1351)
• فیروز شاہ تغلق (1351–1388)
• غیاث الدین تغلق ثانی (1388–1389)
• ابو بکر شاہ (1389–1390)
• ناصر الدین محمود شاہ ثالث (1390–1393)
• سکندر شاہ اول ( March – April 1393)
• محمود ناصر الدین (1393–1394)
• نصرت شاہ فیروز آباد وچ (1394–1398)

سید خاندان (1414–1451)

• خضر خان (1414–1421)
• مبارک شاہ ثانی (1421–1435)
• محمد شاہ رابع (1435–1445)
• علاؤ الدین عالم شاہ (1445–1451)

لودھی خاندان (1451–1526)

• بہلول خان لودھی (1451–1489)
• سکندر لودھی (1489–1517)
• ابراہیم لودھی (1517–1526)
  • مغل دور (1526–1540)

خاندان سور (1540–1555)

• شیر شاہ (1540–1545)
• اسلام شاہ سوری (1545–1553)
• محمد خامس (1553–1554)
• فیروز ( 29 اپریل - 2 مئی 1554)
• ابراہیم ثالث (1554 – 1554/5)
• سکندر شاہ (1554/5 – 1555)

ہور دیکھو

• دکن سلطنتاں
• بہمنی سلطنت
• مغلیہ سلطنت
• التتمش
• رضیہ سلطانہ

حوالے