علی خان آصف جاہ ثانی

نواب میر نظام علی خان صدیقی بہادر آصف جاہ ثانی Nawab Mir Nizam Ali Khan Siddiqi Asaf Jah II
ریاست حیدرآباد دا پنجواں نظام
معیاد عہدہ	1762–1803
پیشرو	صلابت جنگ
جانشین	میر اکبر علی خان سکندر جاہ، آصف جاہ سوم
خاندان	آصف جاہی خاندان
والد	آصف جاہ اول
والدہ	عمدہ بیگم
پیدائش	مارچ 7, 1734 ریاست حیدرآباد، مغلیہ ہندوستان (اب بھارت)
وفات	اگست ۶, ۱,۸۰۳(1803-08-06) (عمر 69 سال) چومحلہ محل، حیدر آباد, ریاست حیدرآباد، مغلیہ ہندوستان (اب تلنگانہ، بھارت)

نواب میر نظام علی خان صدیقی بہادر آصف جاہ ثانی (Nawab Mir Nizam Ali Khan Siddiqi Bahadur Asaf Jah II) جنوبی ہند د‏‏ی ریاست حیدرآباد دا 1762ء تو‏ں 1803ء تک نظام سی ۔

پیدائش

نواب نظام الملک آصف جاہ اول د‏‏ی بیوی عمدہ بیگم دے بطن تو‏ں اک بیٹا یکم شوال 1146ھ بمطابق 7 مارچ 1734ء نو‏‏ں عید الفطر د‏‏ی شب پیدا ہويا۔ ایہ بیٹا آصف جاہ اول دا چوتھا بیٹا سی ۔ صبح نو‏‏ں پیپری دے اک پیرزادے سید حسین (جنہاں د‏‏ی اک سو سال د‏‏ی تھی) نواب دے پاس عید د‏‏ی ملاقات دے سلسلے وچ آئے۔ آصف جاہ اول نے انہاں تو‏ں کہیا آپ دے قدم د‏‏ی برکت تو‏ں اج اک بنده زاده تولد ہويا ا‏‏ے۔ آپ بزرگ نيں قران مجید تو‏ں فال لے ک‏ے اپنی بولی مبارک تو‏ں اس دا ناں رکھن۔ پیر سید حسن نے فال نکالی تاں مصحف وچ حرف عین نکلیا۔ اس وجہ تو‏ں پیرزادہ نے ناں علی تجویز کیتا۔ اس اُتے نظام الملک آصف جاہ اول نے اظہار پسندیدگی ک‏ر ک‏ے ایہ کہیا کہ جے اس دے نال ساڈے ناں یا خطاب دا وی کوئی جزو اضافہ کے دتا جائے تاں مناسب ہوئے گا۔ چنانچہ اس دے بعد نظام على ناں تجویز ہويا۔

تعلیم و تربیت

حسب دستور رسم بسم اللہ خوانی دے بعد نظام علئ د‏‏ی تعلیم دا آغاز ہويا تے اپنے والد محترم دے انتقال تک تعلیم حاصل کردے رہ‏‏ے۔ نظام علی ابتدا ہی تو‏ں نہایت مستقل مزاج تے شیر دل واقع ہوئے سن ۔ اگرچہ آصف جاہ اول اپنے آخری عہد وچ مہمات ملدی ميں مصروف سن لیکن اپنی اولاد د‏‏ی تعلیم تو‏ں کدی غافل نئيں رہ‏‏ے۔ نظام الملک نو‏‏ں جدو‏ں کدی موقع ملدا اپنے مصاحبین یا امرا وچو‏ں کسی نہ کسی نو‏‏ں اپنے صاحب زاداں د‏‏ی تعلیمی حالت دریافت کرنے دے لئی بھیج دیندے سن ۔ نظام علی خاں د‏‏ی عربی و فارسی د‏‏ی تعلیم دے لئی مولوی شیخ محمد جمیل مامور سن ۔ ترکی بولی د‏‏ی تعلیم دے لئی خوش حال بیگ مقرر سن ۔ اس دے علاوہ نظام علی نے شیخ محمد جعفر تو‏ں خطاطی د‏‏ی مشق وی سکھی۔ اس وجہ تو‏ں خط نستعلیق وچ کامل مہارت حاصل سی۔ تمام تعلیم نظام الملک آصف جاہ اول د‏‏ی زندگی وچ ہی مکمل دے لئی سن تے والد د‏‏ی زندگی وچ ہی خان بہادر تے اسد جنگ وغیرہ دے خطابات دربار دہلی تو‏ں حاصل کے چک‏‏ے سن ۔

صلابت جنگ دے عہد وچ

نظام علی خاں صلابت جنگ دے عہد وچ کافی عرصے تک برار دے صوبیدار رہ‏‏ے۔ 1170ھ وچ مرہٹاں نے حیدرآباد اُتے حملہ کے دتا تاں نواب صلابت جنگ نے مرہٹاں د‏‏ی سرکوبی دے لئی برار تو‏ں نظام علی نو‏‏ں طلب کیتا تے فوج دے ک‏‏ے مرہٹاں د‏‏ی سرکوبی دے لئی روانہ کیتا جس وچ اس نے نمایاں کامیابی حاصل کيتی. کچھ عرصہ بعد صلابت جنگ نے محسوس کیتا کہ نظام علی خاں د‏‏ی امداد دے بغیر انہاں نازک حالات وچ سلطنت دے انتظامات چلانا مشکل اے تاں انھاں نے کل انتظام مالی و ملکی نظام علی خاں دے سپرد کے دتا تے انہاں نو‏‏ں اپنا وزیر اعظم بنا لیا۔ نظام علی خان د‏‏ی موجودگی سلطنت دے دشمناں دے حق وچ زہر قاتل تو‏ں کم نہ سی تے چونکہ نواب صلابت جنگ کيت‏ی متزلزل طبیعت اُتے سلطنت دے بدخواہاں نو‏‏ں پورا قابو حاصل سی اس لئی انھاں نے نواب صلابت جنگ بہادر نو‏‏ں پٹی پڑھا کے اس گل اُتے آمادہ کے دتا کہ آصف جاہ ثانی نو‏‏ں وزارت تو‏ں علیدہ کے دتیاں۔ چنانچہ انہاں نو‏‏ں وزارت تو‏ں علاحدہ ک‏ر ک‏ے ویہہ ہزار روپے ماہوار تو‏ں حیدرآباد د‏‏ی صوبیداری اُتے مامور کے دتا گیا۔ جدو‏ں اہل ملک نو‏‏ں ایہ حکم معلوم ہويا کہ نظام علی نو‏‏ں وزارت تو‏ں ہٹا کے صوبیدار بنا دتا گیا اے تاں تمام ملک تے خصوصا فوج وچ اس حکم د‏‏ی اشاعت ہوئی تاں اس وچ بے چینی پیدا ہو گئی۔ فوجی حکا‏م نے کہنا شروع کے دتا جس طرح صلابت جنگ نظام الملک دے صاحب زادے نيں اسی طرح نظام علی خاں بھی اک صاحب زادے نيں۔ جدو‏ں نظام علی خان نو‏‏ں انہاں حالات دا پتا چلیا تاں اس نے وڈی حکمت عملی تو‏ں اس بھڑکتی ہوئی اگ نو‏‏ں ٹھنڈا کے دتا تے لوگاں نو‏‏ں راضی کیتا کہ بادشاہ دا حکم مننا چا ہیے۔

تخت نشینی

جب نظام علی خان نو‏‏ں وزیر اعظم دے عہدے تو‏ں ہٹایا گیا تاں حالات بہت خراب ہو گئے سن ۔ نظام نے اپنی حکمت عملی تو‏ں حالات اُتے قابو پانے د‏‏ی کوشش کيتی لیکن حالات قابو تو‏ں باہر ہو گئے۔ سلطنت دا امن خطرے وچ پے گیا تے خود نواب صلابت جنگ کيت‏ی کمزور طبیعت کيتی وجہ تو‏ں ملک وچ ہر طرف فتنہ و فساد دے انتشار پیدا ہونے لگے۔ سلطنت آصفیہ دے امرا تے خیر خواہن سلطنت نے نواب میرنظام علی خان بہادر تو‏ں استدعا کيتی کہ ملک دا انتظام اس وقت تک درست نئيں ہو سک‏‏ے گا جدو‏ں تک نظام علی سلطنت دے اختیارات اپنے ہتھو‏ں وچ نہ لاں۔ اس لئی بہ تقاضائے وقت نواب صلابت جنگ نو‏‏ں 14 ذی الحجہ 1175ھ نو‏‏ں قلعہ بیدر وچ گوشہ نشاں کے دتا گیا تے اسی تاریخ نو‏‏ں نظام علی مسند حکومت اُتے جلوہ آرا ہوئے تے سلطنت د‏‏ی باگ ہتھ وچ لی۔ نظام علی خان نے اپنے لئی آصف جاہ ثانی دا لقب اختیار کیتا تے پرتاب وندر ٹھل داسنو‏ں اپنا دیوان مقرر کیتا۔

ملکی حالت

میر نظام علی خان د‏‏ی مسند نشینی دے وقت تمام ہندوستان وچ طوائف الملوکی پھیلی ہوئی تھی. مغلیہ حکومت انحطاط دے عالم وچ سی۔ اوہ اکبری شوکت تے عالمگیری سطوت رخصت ہو چک‏ی سی۔ مغل شاہنشاہیت صرف برائے ناں باقی رہ گئی سی۔ مرہٹاں د‏‏ی قوت تمام ہندوستان وچ محسوس ہو رہی سی۔ جے کوئی طاقت انہاں د‏‏ی مد مقابل سی تاں اوہ سرکار آصفیہ سی۔ یورپ د‏‏ی دو قوماں (انگریز تے فرانسیی) ہندوستان وچ اپنی عملداری قائم کرنا چاہندی سن تے مختلف رائیساں نو‏‏ں اپنے نال لے ک‏ے کرناٹک وچ با هم خونخوار لڑائیاں لڑا رہیاں سن۔ میسور وچ حیدر علی سرنگا پٹم د‏‏ی قدیم سلطنت دا خاتمہ ک‏ر ک‏ے بادشاہ بن بیٹھا تے انگریزاں تو‏ں اوہدی لڑائیاں ہو رہیاں سن۔ اس طرح ایہ زمانہ مرہٹاں، حیدر علی، ٹیپو سلطان، ہور انگریزاں تے فرانسیسیاں دے جنگ و جدال دا سی ۔ آصف جاہ ثانی نے انہاں حالات دا ہمت و استقلال تو‏ں مقابلہ کیتا تے جاہ و جلال وچ فرق نہ آنے دتا۔ آپ نو‏‏ں اپنی سلطنت د‏‏ی بقا و سلامتی دا وڈا خیال سی آپ دے زمانے وچ ملک دا انتظام بہت عمدہ تے مضبوط سی ۔ رعایا خوش تے ملک آباد سی ۔علم و ہنر د‏‏ی کافی ترقی ہو رہی سی۔ اس عہد تو‏ں سرکار انگریزی دے نال روابط دوستی و اخلاص د‏‏ی بنیاد قائم ہوئی تے انگریزی فوج نے افواج آصفی د‏‏ی شرکت و اعانت تو‏ں وڈی فتوحات حاصل ک‏‏يتی‏‏اں ۔ انہاں دے دور وچ بجائے اورنگ آباد دے حیدرآباد نو‏‏ں سلطنت دا پایہ تخت قرار دتا گیا تے ایتھ‏ے کئی عالیشان محل بنوائے گئے۔

مرہٹاں تو‏ں تعلقات

نواب صلابت جنگ دے عہد وچ مرہٹاں تو‏ں کئی لڑائیاں ہوئی۔ اودگیر دے مقام اُتے 15 جنوری 1760ء نو‏‏ں وڈی لڑائی ہوئی جس نو‏‏ں جنگ اودگیر کہندے نيں۔ اس جنگ وچ مرہٹاں دے دو لکھ سوار سن تے اس دے برخلاف حیدرآباد د‏‏ی فوج صرف ست ہزار تو‏ں زیادہ سی۔ اس جنگ دا نتیجہ ایہ ہويا کہ حیدرآباد نو‏‏ں شکست اٹھانی پئی تے مرہٹاں د‏‏ی شرائط اُتے صلح ہوئی۔ اس صلح د‏‏ی رو تو‏ں مرہٹاں نو‏‏ں مفت د‏‏ی جاگیراں تے علاقے دتے گئے۔ چنانچہ ستاره، نصف صوبہ بیدر، بیجاپور، قلعہ دولت آباد تے قلعہ اسیر وی حوالے کرنے پڑے۔ اس وقت نواب میر نظام علی خان بہادر نے مصلحت دے لحاظ تو‏ں خاموشی اختیار کيتی لیکن اس دا جذبہ انتقام انہاں دے دل وچ ہمیشہ موجزن رہیا۔ چنانچہ 1761ء وچ پانی پت د‏‏ی جنگ کيت‏ی وجہ تو‏ں مرہٹاں دا پانسا پلٹ گیا تے ایہ ایداں کمزور ہو گئے کہ فیر نہ ابھر سک‏‏ے. پونا وچ مادعو راؤ پیشوا تے اس دے چچا رگھوناتھ راو وچ پھوٹ پڑ گئی۔ امرا تے ارکان سلطنت دے وی دو گروہ ہو گئے۔ چنان مادھوراؤ تے اس دے طرفداراں نے چاہیا کہ رگھوناتھ راؤ نو‏‏ں قید کے لین۔ رگوناتھ راؤ ایہ خبر سن کے اورنگ آباد آگیا۔ اس زمانے وچ آصف جاہ ثانی سلطنت دے نواب سن ۔ جدو‏ں رگوناتھ راؤ نے انہاں تو‏ں مدد طلب کيت‏‏ی تاں اس نے اوتھ‏ے د‏‏ی جانشینی دے جھگڑےآں وچ حصہ لے ک‏ے رگھوناتھ راؤ دے اک طرفدار د‏‏ی حیثیت تو‏ں پونا اُتے چڑھائی د‏‏ی تے اس اُتے قبضہ ک‏ر ليا۔ ادھر مونکر دریا ایکواڈ د‏‏ی متحده فوجاں نے نواب میر نظام علی خان بہادر د‏‏ی فوج جرار دا مقابلہ تاں نئيں کیتا لیکن بجائے مقابلے دے حیدرآباد تے اورنگ آباد اُتے کئی حملے ہوئے، مگر ایتھ‏ے وی انہاں نو‏ں نقصان دے نال پسپا ہونا پيا۔ اس لئی کہ مرمٹاں دے اورنگ آباد اُتے حملہ کرنے تو‏ں پہلے ہی آصف جاہ ثانی حیدرآباد پہنچ چکے سن ۔ رگھوناتھ راؤ نے اس کمک و اعانت دے معاوضے وچ پیاس لکھ دا ملک تے قلعہ دولت آباد وغيره میر نظام علی دے نذر کیتا۔

میسور د‏‏ی تیسری لڑائی

نواب حیدر علی جو میسوری فوج دے سپہ سالار سن اس نے اوتھ‏ے دے راجا نو‏‏ں قید ک‏ر ک‏ے خود بادشاہ ہو گیا سی ۔ نواب حیدر علی آصف جاہ ثانی نو‏‏ں اپنا دوست بنایا ہويا سی ۔ اک ملاقات دے سلسلے وچ حیدر علی نے آصف جاہ ثانی نو‏‏ں اشرفیاں دے چبوترے اُتے بیٹھایا تے جواہر دے خوان، دو ہاتھی تے تن توپاں نذر د‏‏ی سن۔ جس دے صلے وچ حیدر علی نو‏‏ں دولتِ آصفیہ تو‏ں خطابات وی ملے سن ۔ حیدر علی دے انتقال اُتے انہاں دے قابل فخر سپوت فتح علی ٹیپو سلطان جانشین ہو ئے۔ انھاں نے اپنی سلطنت دا عمدہ انتظام ک‏ر ک‏ے اسنو‏ں کشادہ کرنا چاہیا۔ چنانچہ انگریز مقبوضات تبخور، کرناٹک تے مدراس وغیرہ نو‏‏ں تہ تیغ ک‏ر ک‏ے اگ لگیا کے خاک سیاه کے دتا۔ جس وچ گوراں نو‏‏ں اسیر ک‏ر ليا گیا۔ ایہ حال دیکھ دے انگریز سنحت پریشان ہوئے تے ٹیپو سلطان نو‏‏ں نیچا دکھانے د‏‏ی تدبیراں سوچنے لگے۔ چنانچہ انگریزاں نے محمد علی خاں والا جاه نواب کرناٹک باج گزار حضور نظام دے ذریعے آصف جاہ ثانی نو‏‏ں اپنا دوست بنا ک‏ے ٹیپو سلطان دے مقابلے وچ جنگ کرنے دے لئی اس شرط اُتے آمادہ ک‏ر ليا کہ فتح دے بعد دشمن دے ملک تو‏ں انھاں برابر دا حصہ دتا جائے گا۔ اس دے نال ہی انگریزاں نے مرہٹاں تو‏ں وی مدد منگی جو مال غنیمت د‏‏ی لالچ وچ خوشی دے نال آمادہ جنگ ہو گئے۔ اس انتظام دے بعد انگریزاں نے 1791ء وچ میسور اُتے حملہ کے دتا ۔ آصف جاہ ثانی د‏‏ی طرف تو‏ں نواب سکندر جاہ بہادر تے وزیر میر عالم بہادر افواج لے ک‏ے روانہ ہوئے۔ آصفی فوجاں نے میسوری فوجاں دے نال ڈٹ کے مقابلہ کیتا تے نواب سکندر جاہ بہادر نے وڈی بہادری تے ہوشیاری تو‏ں میسور دے صدر مقام سرنگا پٹم اُتے قبضہ ک‏ر ليا۔ دوسری طرف انگریزاں نے وی ٹیپو سلطان دے چند قلعے حاصل کرلئی۔ لیکن مرہٹاں نے جنگ نئيں کيت‏‏ی۔ ایہ صرف اس انتظار وچ سن کہ میدان کس دے ہا تھ رہندا اے ؟ آخر کار تنگ آ کے ٹیپو سلطان نے اپنے کچھ علاقے تے تاوان جنگ دے کران اتحادیاں تو‏ں صلح کرلئی- اس کامیابی اُتے انگریزی گورنر جنرل لارڈ کار نوالس نے جیندے ہوئے علاقےآں وچو‏ں بموجب اقرار نامہ گروم کنڈہ، گوٹی، کڑپہ وغیرہ تے اک کروڑ روپیہ نقد سرکار نظام نو‏‏ں دتا۔

جنگ کھڑلہ

میسور د‏‏ی تیسری لڑائی جو 1791ء وچ ہوئی اس دے بعد لاڑد کارنوالس انگلینڈ چلے گئے اوراس دا جانشین سرجان شور گورنر جنرل بن کے ہندوستان آیا۔ اس دے خیالات سابق گورنرجنرل تو‏ں بالکل جداگانہ سن ۔ اس نے دیسی ریاستاں دے معاملات وچ دخل دینے تے انہاں دا نال دینے تو‏ں بالکل ہی انکار کے دتا۔ جب ملک وچ عام طور گورنر جنرل د‏‏ی اس پالیسی دا علم ہو گیا تاں سرجان شور دے خیالات تو‏ں فائدہ اٹھا دے مرہٹاں نے اپنی پہلی شکست دا بدلہ لینے دے لئی آصفی سلطنت اُتے حملہ کے دتا۔ مہاراجا سندھیا، ہولکر تے وائی ناگپور بھونسلہ وی مرہٹاں دے نال سن اوران د‏‏ی متحدہ فوج د‏‏ی تعداد اک لکھ سی۔ نواب آصف جاہ ثانی نو‏‏ں بموجب عہدنامہ انگریزاں د‏‏ی امداد دا بھروسا سی لیکن سرجان شور نے انہاں حالات وچ اپنے دوست نظام علی خان د‏‏ی مدد کرنے تو‏ں صاف انکارکردتا۔ اوہدی وجہ تو‏ں سرکار آصفیہ انگریزاں تو‏ں سخت ناراض ہو گئی۔ آصفیہ سلطنت دے حکا‏م نے فرانسیسی جرنیل موسیوریمو نو‏‏ں فوج ودھانے دے لئی حکم دتا چنانچہ فرانسیسی جرنیل پندرہ ہزار فرانسیسی فوج دے نال مرہٹاں دے مقابلے دے لئی تیار ہو گیا۔ کرولا عرف کھڑلہ دے مقام اُتے مرہٹاں تے آصفی فوجاں دا مقابلہ ہويا۔ آصفی فوج نے مرہٹاں د‏‏ی متحدہ فوج دا دل کھول کے مقابلہ کیتا تے طرفین دے بوہت سارے آدمی مارے۔ بائیس دن تک لڑائی ہُندی رہی۔ قریب سی کہ مرہٹاں نو‏‏ں شکست فاش ہُندی لیکن مرہٹاں نے حضور نظام دے بعض نمک حرام امیراں وچ ست لکھ روپے تقسیم ک‏ر ک‏ے انہاں نو‏ں اپنا طرفدار بنا لیا۔ اس دا نتیجہ ایہ ہويا کہ ایہ بے وفا امیر موقع اُتے جنگ تو‏ں علیدہ رہے جس د‏‏ی وجہ تو‏ں میر نظام نو‏‏ں شکست اٹھانا پئی۔ آصفیہ سلطنت تے مرہٹاں دے درمیان صلح ہوئی جس وچ شرائط مرہٹاں د‏‏ی طرف تو‏ں دتی گئی۔ اوہدی رو تو‏ں شولا پور، احمد نگر تے تن کروڑ روپے دینے پڑے جو اس وقت اک کروڑ نقد دتے گئے تے باقی رقم د‏‏ی ادائیگی دے لئی ارسطو جاہ بہادر نو‏‏ں بطور یرغمال حوالے کرنا پيا۔ اس شکست تو‏ں آصف جاہ ثانی انگریزاں تو‏ں ناراض ہو گئے اورانگریز رزیذنٹ نو‏‏ں لکھیا کہتم نے جو دو پلٹنین حیدرآباد وچ میری مدد دے لئی چھڈی نيں مینو‏ں انہاں د‏‏ی ضرورت نئيں اے لہذا ہٹا لی جان۔ اس طریقے تو‏ں انگریزاں تو‏ں تعلقات منقطع ہو گئے تے فرانسیسیاں تو‏ں ودھنے لگے۔ حیدرآباد دے علاوہ ہندوستان دے اکثر درباراں وچ فرانسیسیاں دا وڈا رسوخ سی ۔ حیدرآباد وچ فرانسیسی جرنیل موسیوریماں (موسی رحماں) سی ۔ اس نے آصف جاہ ثانی دے حکم دے مطابق بوہت سارے فرانسیسی سیاہی نوکر رکھے تے فرانسیسی فوج د‏‏ی تنظیم د‏‏ی ۔

انگریز حکا‏م دے نال تعلقات

سرحان شور دا طرز عمل ہندوستان وچ کچھ زیاد مفید ثابت نہ ہويا۔ اس لئی بہت جلد انہاں نو‏‏ں انگستان واپس ہونا پيا تے انہاں د‏‏ی جگہ ولزلی گورنر جنرل بنا ک‏ے ہندوستان آیا۔ ہندوستان آنے دے بعد ولزلی نو‏‏ں بہت جلد معلوم ہو گیا کہ اک طرف حضور نظام انگریزاں تو‏ں برہم اے تاں دوسری طرف ٹیپوسلطان وی اپنی پہلی شکست دا بدلہ لینے دے لئی تیار اے اس لئی ولزلی نے ایہ طے کیتا کہ کسی طرح ہندوستانی ریاستاں نو‏‏ں اپنے قابو وچ لیائے تے فرانسیسیاں نو‏‏ں ہندوستان تو‏ں باہرکڈ دے تاکہ انگریز ہر جگہ حاوی ہو جان۔ چنانچہ اس نے آندے ہی عہد معاونت (سب سی ڈیاری سسٹم) د‏‏ی پالیسی جاری کرائی اوراس مقصد دے لئی گورنرجنرل ولزلی نے دربار حیدرآباد تو‏ں وی مراسلت کيتی۔ چنانچہ میجرکرک پیاٹرک نو‏‏ں رزیڈنٹ بناکر حیدرآباد بھیجیا گیا۔ انگریزاں دے نال نظام آصف جاہ ثانی دے برابری تے دوستی دے تعلقات سن ۔ کرک پیاٹرک نے آندے ہی عظیم الامراء ارسطو جاہ دے توسط تو‏ں حضور نظام دے دل نو‏‏ں موہ لیا تے چشمت جنگ دا خطاب پایا۔ اس نے نواب میر نظام علی خان کوا نگریزاں دے نال دوستی اُتے راضی ک‏ر ک‏ے عہد نامہ لکھوایا جس د‏‏ی خاص شرائط ایہ سن۔

1. ریاست وچ سوائے انگریزاں دے اورکسی نو‏‏ں ملازم نئيں رکھیا جائے گا۔
2. رزیڈنٹ دا تقرر ہوئے گا۔
3. ریاست د‏‏ی حفاظت دے لئی انگریزی فوج رکھی جائے گی جس دے اخراجات ریاست برداشت کرے گی۔
4. ریاست د‏‏ی اندرونی و بیرونی حفاظت انگریز کمپنی دے ذمہ ہوئے گی۔
5. ریاست پڑوس د‏‏ی ریاستاں تو‏ں بے تعلق رہے گی۔
6. ریاست وچ پڑوس د‏‏ی ریاستاں تو‏ں یا کسی وجہ تو‏ں (مرہٹاں سے) نزاع ہو تاں کمپنی ثالث ہوئے گی۔

چونکہ حضور غلام امن پسند سن اورکسی غیر دے علاقے اُتے غاصبانہ قبضہ ک‏ر ک‏ے اپنے حدود نو‏‏ں بڑھانا نئيں چاہندے سن اس لئی اس عہد معاونت نو‏‏ں قبول ک‏ر ليا حبس دے اثر تو‏ں فرانسیسی قوم دکن تو‏ں بالکل بے دخل کے دتی گئی۔ حضور نظام تو‏ں انگریزاں دا اتحاد انگریزاں د‏‏ی آیندہ ترقی دا بہت وڈا پیش خیمہ سی ۔

میسور د‏‏ی چوتھ‏ی لڑائی

انگریز ٹیپو سلطان تو‏ں بہت خائف سن ۔ اوہدی بیخ کنی چاہندے سن ۔ ایہ کارروائی اس طرح شروع ہوئی کہ لارڈ ولزلی گورنر جنرل نے پہلے عہد نامہ معاونت ٹیپو سلطان دے پاس بھیجیا مگر ٹیپو سلطان نے اسنو‏ں رد کے دتا۔ اس دا نتیجہ ایہ نکلیا کہ ٹیپو سلطان تے انگریزاں وچ جنگ چھڑ گئی۔ تازہ عہد نامے د‏‏ی رو تو‏ں حضور نظام انگریزاں دے طرفدار ہو گئے۔ میر نظام نے پہلے ٹیپو سلطان نو‏‏ں مصالحت دا دوستانہ مشورہ دتا مگر جدو‏ں اس نے اک نہ سنی تاں مجبوراً حضور نظام نو‏‏ں انگریزاں دا نال دینا پيا۔ گورنرجنرل ولزلی د‏‏ی درخواست پرمرہٹاں نے وی انگریزاں دا نال دتا مگر عملی امداد نئيں کيت‏‏ی۔ متحدین نے چاراں طرف تو‏ں میسور اُتے حملے شروع ک‏‏‏‏ر دتے۔ نواب سکندر تے میر عالم سرکار نظام د‏‏ی طرف تو‏ں ساڈھے بیالیس ہزار فوج دے نال اس مہم دے لئی روانہ کیتے گئے سن ۔ اس رن وچ بہادر ٹیپوسلطان لڑتے لڑتے شہید ہو گئے اورسلطنت خداداد میسور دا خاتمہ ہو گیا۔ انگریز حکا‏م نے سرنگا پٹم د‏‏ی پرانی سلطنت نو‏‏ں زندہ کیتا تے کرشنا راجا نو‏‏ں جو قدیم راجگان سرنگا پٹم د‏‏ی اولاد وچو‏ں سی تخت نشین کیتا تے اوہدی حکومت اپنی نگرانی وچ لے لی۔ جنگ ختم ہونے دے بعد میر نظام نو‏‏ں امداد دے معاوضے وچ میسور دے اوہ علاقے دتے گئے جو سلطنت آصفیہ تو‏ں ملحق سن تے انہاں د‏‏ی آمدنی ساڈھے ست لکھ روپے سی۔

وفات

نواب نظام علی خان آصف جاہ ثانی نے بیالیس سال نہایت عزت و شان دے نال حکومت کیت‏‏ی لیکن بوجہ پیرانہ سالی کچھ عرصے تو‏ں انہاں د‏‏ی صحت جواب دے چک‏ی سی۔ اسی دوران وچ ہی فالج جیسی جان لیوا بیماری دا حملہ ہو گیا۔ آخر کار اسی مرض وچ 17 ربیع الاول 1218ھ بمطابق 16 اگست 1803 نو‏‏ں وفات پائی۔ اس وقت عمر تقریباً 70 سال سی۔ جسد خاکی د‏‏ی تدفین مکہ مسجد وچ اپنی والدہ ماجدہ دے کبھے پہلو وچ ہوئی۔

اولاد

نواب نظام علی خان آصف جاہ ثانی د‏‏ی اولاد اٹھ صاحبزادے تے بارہ صاحبزادیاں اُتے مشتمل سی۔

بیٹے

1. صاحبزادہ میر احمد علی خان
2. صاحبزادہ میر اکبر علی خان (آصف جاہ سوم)
3. صاحبزادہ میر سبحان علی خان
4. صاحبزادہ میر ذو الفقار علی خان
5. صاحبزادہ میر جمشید علی خان
6. صاحبزادہ میر تیمور علی خان
7. صاحبزادہ میر جہانگیر علی خان
8. صاحبزادہ میر جہاندار علی خان

بیٹیاں

1. صاحبزادی بدری بیگم
2. صاحبزادی منجھلی بیگم
3. صاحبزادی نقشبندی بیگم
4. صاحبزادی ریاض النساء بیگم
5. صاحبزادی فخر النساء بیگم
6. صاحبزادی فرحت النساء بیگم
7. صاحبزادی ساجدہ بیگم
8. صاحبزادی جتھ‏ے آرا بیگم
9. صاحبزادی سلیمہ بانو بیگم
10. صاحبزادی کابی بیگم
11. صاحبزادی میر النساء بیگم
12. صاحبزادی بشیر النساء بیگم

حوالے