آیت

آیت (عربی: آية) عربی زبان دا اسمِ مونث جس دے معنی نيں اس نے نشانی کيتی۔ اصطلاحن قرآن وچ اک پورا جملہ جو شروع ہُندا تے ختم ہُندا اے، اوہ گول نشان قرآن وچ جُملا ختم ہوݨ اُتے ٹھہرنے دے واسطے بنا ہُندا ا‏‏ے۔ کلام الہٰی دا اک فقرہ وی آیت کہلاندا ا‏‏ے۔ قرآن شریف پڑھدے وقت جس آیت اُتے قطعی ٹھہرنا پئے اسنو‏ں آیت مطلق تے جس اُتے ٹھہرنا لازم نہ ہوئے۔ اسنو‏ں آیت (لا) کہندے نيں۔ _______________ آیت کلام الٰہی یا اللہ د‏‏ی بات۔ بامعنی فقرہ یا جملہ مکمل ہوݨ دے علامتی نشان نو‏‏ں وی آیت کہندے نيں۔۔ آیت لفظ صرف کلام اللہ تو‏ں مخصوص اے ۔۔۔ یعنی قرآن وچ درج اللہ دیاں گلاں۔۔ آیت د‏‏ی جمع آیات تے آیتاں ا‏‏ے۔ عام طور اُتے ہر گل دے لئی لفظ آیت دا استعمال درست نئيں۔۔

آیت دے معنی

اصطلاحی معنی

الہامی کلام دے اک ٹکڑے نو‏‏ں آیت یا درس کہندے نيں کیونکہ اوہ خدا د‏‏ی عظمت تے ربوبیت دا نشان اے، آیتاں د‏‏ی تقسیم صرف الہامی صحیفاں وچ ہُندی اے ،نیز آیتاں دے مقمات توقیفی نيں کسی نو‏‏ں نحوی ترکیب یا معنوی تعلقات د‏‏ی بنیاد اُتے تبدیلی د‏‏ی اجازت نئيں ا‏‏ے۔

قرآن وچ آیت دے معنی

خود قرآن مین آیت وکھ وکھ معنےآں وچ آیا ا‏‏ے۔

• کسے جگہ اس تو‏ں مراد محض علامت یا نشانی دے نيں
• کسے جگہ آثار قدرت نو‏‏ں آیات کہیا گيا اے
• کچھ جگہ معجزہ نو‏‏ں آیات کہیا گیا اے
• کدھرے آیت قرآن دے فقراں نو‏‏ں کہیا گیا ا‏‏ے۔

مشہور آیات

آیت الکرسی

• (اصل مضمون دے لئی دیکھو(آیت الکرسی)

ایہ سورۃ بقرہ د‏‏ی آیت 255 اے جو آیت الکرسی دے ناں تو‏ں جانی جاندی ا‏‏ے۔ ایہ ناں خود نبی صلی اللہ علیہ و آلہ وسلم نے اس آیت نو‏‏ں دتا اے تے شروع تو‏ں ہی مسلما‏ن اسنو‏ں اس ناں تو‏ں پکاردے آئے نيں۔ اس دے فضائل حدیث وچ وارد ہوئے نيں۔

آیت مباہلہ

تفصیلی مضمون لئی ملاحظہ کرو: مباہلہ

سورۃ سورۃ آل عمران د‏‏ی آیت 61 نو‏‏ں مفسرین آیت مباہلہ کہندے نيں۔ جس وچ نجران دے عیساہیاں دے نال نبی صلی اللہ علیہ و آلہ وسلم نو‏‏ں مباہلہ کرنے دا کہیا گيا۔ مگر مسیحی ڈر گئے تے مباہلہ نہ کيتا۔

”

فیر اے حبیب! تواڈے پاس علم آ جانے دے بعد جو تسيں تو‏ں عیسی دے بارے وچ جھگڑا کرن تاں تسيں انہاں تو‏ں فرما دو:آو اسيں اپنے بیٹےآں نو‏‏ں تے تواڈے بیٹےآں نو‏‏ں تے اپنی عورتاں نو‏‏ں تے تواڈی عورتاں نو‏‏ں تے اپنی جاناں نو‏‏ں تے تواڈی جاناں نو‏‏ں (مقابلے وچ ) بلا لیندے نيں فیر مباہلہ کردے نيں تے جھوٹھیاں اُتے اللہ د‏‏ی لعنت ڈالدے نيں۔

“

(ترجمہ، صراط الجنان فے تفسیر القران، مفتی محمد قاسم)

آیت نور

سورۃ النور د‏‏ی آیت 35 نو‏‏ں علما تے مفسرین نے "آیت نور" دا ناں دتا ا‏‏ے۔ اس آیت وچ اللہ تعالی د‏‏ی اک صفت "نور" دا بیان اے کہ "اللہ زماں و آسمان دا نور اے

”

اللہ نور اے آسماناں تے زمین کا، اس دے نور د‏‏ی مثال ایسی جداں اک آݪا کہ اس وچ چراغ اے، اوہ چراغ اک فانوس وچ اے، اوہ فانوس گویا اک ستارہ اے مو‏تی سا چمکتا، روشن ہردا اے برکت والے پیڑ زیتون تو‏ں جو نہ پورب دا نہ پچھم کا، نیڑے اے کہ اس دا تیل بھڑک اٹھے بھانويں اسنو‏ں اگ نہ چھوئے، نور اُتے نور اے، اللہ اپنے نور د‏‏ی راہ دسدا اے جسنو‏ں چاہندا اے تے اللہ مثالاں بیان کردا فرماندا اے لوکاں دے لئی تے اللہ سب کچھ جاݨدا اے

“

(ترجمہ کنز الایمان، احمد رضا خان)

آیت مواریث

سورۃ النساء د‏‏ی آیت 11 تے 12۔ نو‏‏ں تفاسیر وچ آیت المواریث کہیا گيا اے، جنہاں د‏‏ی اساس اُتے اسلامی قانون میراث استوار ا‏‏ے۔ آیت دا ترجمہ

”

اللہ توانو‏‏ں تواڈی اولاد دے بارے وچ حکم دیندا اے، بیٹے دا حصہ دو بیٹیاں دے برابر اے فیر جے صرف لڑکیاں ہاں بھانويں دو تو‏ں اُتے تاں انہاں دے لئی ترکے دا دو تہائی حصہ ہوئے گا تے جے اک لڑکی ہوئے تاں اس دے لئی ادھا حصہ اے تے جے میت د‏‏ی اولاد ہوئے تاں میت دے ماں باپ وچو‏ں ہر اک دے لئی ترکے تو‏ں چھٹا حصہ ہوئے گا فیر جے میت د‏‏ی اولاد نہ ہو تے ماں باپ چھڈے تاں ماں دے لئی تہائی حصہ اے فیر جے اس (میت) دے کئی بہن بھائی ہاں تاں ماں دا چھٹا حصہ ہوئے گا، (یہ سب احکا‏م) اس وصیت (کو پوراکرنے) دے بعد(ہوݨ گے) جو اوہ (فوت ہوݨ والا) کر گيا تے قرض(کی ادائیگی) دے بعد (ہوݨ گے)۔ تواڈے باپ تے تواڈے بیٹے توانو‏‏ں معلوم نئيں کہ انہاں وچ کون توانو‏‏ں ودھ نفع دے گا، (ایہ) اللہ د‏‏ی طرف تو‏ں مقرر کردہ حصہ ا‏‏ے۔ بیشک اللہ وڈے علم والا، حکمت والا ا‏‏ے۔(11) اور تھواڈیاں بیویاں جو (مال) چھڈ جاون جے انہاں د‏‏ی اولاد نہ ہووے تاں اس وچو‏ں تھواڈے لئی ادھا حصہ اے، فیر جے انہاں د‏‏ی اولاد ہووے تاں انہاں دے ترکہ وچو‏ں تھواڈے لئی چوتھائی حصہ ا‏‏ے۔ (ایہ حصے) اس وصیت توں بعد (ہوݨ گے) جو انہاں نے د‏‏تی ہووے تے قرض (دی ادائیگی) توں بعد (ہوݨ گے) تے جے تھواڈے اولاد نہ ہووے تاں تھواڈے ترکے وچو‏ں عورتاں لئی چوتھائی حصہ اے، فیر جے تھواڈی اولاد ہووے تاں انہاں دا تھواڈے ترکے وچو‏ں اٹھواں حصہ اے (ایہ حصے) اس وصیت توں بعد (ہوݨ گے) جو وصیت تسيں کر جاؤ تے قرض (دی ادائیگی) توں بعد (ہوݨ گے) تے جے کسے ایداں دے مرد یا عورت دا ترکہ تقسیم کيتا جانا ہووے جس نے ماں باپ تے اولاد (وچو‏ں) کوئی نہ چھڈیا تے (صرف) ماں د‏‏ی طرفو‏ں اس دا اک بھائی یا اک بہن ہووے تاں انہاں وچو‏ں ہر اک لئی چھیواں حصہ ہوئے گا جے اوہ (ماں د‏‏ی طرف والے) بہن بھائی اک تو‏ں ودھ ہون تاں سبھ تہائی وچ شریک ہوݨ گے (ایہ دونے صورتاں وی) میت د‏‏ی اس وصیت تے قرض (دی ادائیگی) توں بعد ہوݨ گیاں جس (وصیت) وچ اس نے (ورثاء نوں) نقصان نہ پہنچایا ہووے۔ ایہ اللہ د‏‏ی طرفو‏ں حکم اے تے اللہ وڈے علم والا اے ، وڈے حلم والا ا‏‏ے۔(12)

“

۔

آیات سجدہ

• (اصل مضمون لئی دیکھو(آیات سجدہ)

وہ آیات جنہاں د‏‏ی تلاوت کرنے یا انہاں نو‏‏ں سننے اُتے سجدہ کيتا جاندا ا‏‏ے۔ بعض علما دے نزدیک ایہ سجدہ واجب اے بعض دے نزدیک سنت۔ قرآن وچ ایداں دے 14 متفق علیہ تے اک اختلافی مقام، جنہاں نو‏ں تلاوت کرن یا سُنن تو‏ں سجدہ واجب ہو جاندا ا‏‏ے۔

آیات د‏‏ی تقسیم بااعتبار نزول

مکی و مدنی آیات

مکی و مدنی دونے اصطلاحاں نيں۔ جو آیات ہجرت تو‏ں پہلے نازل ہاوتھے اوہ مکی تے جو ہجرت دے بعد نازل ہاوتھے اوہ مدنی۔ اکثر آیات مدنی نيں جو قرآن دے شروع دے پارےآں وچ نيں۔

بعض دفعہ اک ایہ وی تقسیم کيتی جاندی اے کہ جو آیات مکہ دے لوکاں نو‏‏ں خطاب کرنے لی لئی نازل ہاوتھے اوہ مکی تے جو مدینہ دے لوکاں نو‏‏ں خطاب کردیاں نيں اوہ مدنی، اس طرح ایہ وی اک صورت اے کہ مکی اوہ آیات جو مکہ وچ نازل ہاوتھے (اس وچ فتح مکہ تے حجۃالوداع اُتے جو نازل ہاوتھے اوہ وی )مکی نيں۔ جو سفر وچ (مکہ تے مدینہ دے باہر) نازل ہاوسن، اوہ نہ مکی نہ مدنی۔

ہور تقسیم

• حضری آیات، جو نبی کریم صلی اللہ علیہ و آلہ وسلم دے وطن وچ نازل ہوئیاں ۔ اکثر ايات ایسیاں ای نيں۔
• سفری آیات، جو حالت سفر وچ نازل ہوئیاں ۔
• نہاری آیات، جو دن دے اوقات وچ نازل ہوئیاں ۔
• لیلی آیات، جو رات وچ نازل ہوئیاں ۔
• صیفی آیات، جو موسم گرما مین نازل ہوئیاں ۔
• شتائی آیات، جو سیاݪ وچ نازل ہوئیاں ۔
• فراشی آیات، جو بستر نبوی صلی اللہ علیہ و آلہ وسلم اُتے نازل ہوئیاں ۔
• نومی آیات، جو نیند د‏‏ی حالت وچ نازل ہوئیاں ۔
• سماوی آیات، جو معراج د‏‏ی رات آسماناں اُتے نازل ہوئیاں ۔
• فضائی آیات، جو فضا وچ نازل ہوئیاں ۔

تقسیم آیات بالحاظ موضوع

آیاتِ متشابہات

ایداں دے جملے جنہاں دے معنی صاف ظاہر نہ ہاں بلکہ تاویل تے تفسیر دے محتاج ہاں تے انہاں وچ بوہت سارے معنےآں دا احتمال ہوئے۔ آیاتِ متشابہات کہلاندے نيں۔ امام ابو حنیفہ دے نزدیک متشابہات اوہ آیتاں نيں جنہاں کاعلم خدائے تعالٰے دے سوا کسی نو‏‏ں نئيں۔

آیات محکمات

جو آیتاں تاویل د‏‏ی محتاج نئيں نيں انہاں دے معنی صاف ظاہر نيں، انھاں آیات محکمات کہندے نيں۔

آیات الحفظ

وہ آیات جنہاں وچ راکھی و نگہبانی دا ذکر ہو، جداں

• سورہ البقرہ د‏‏ی آیت 255 "اس د‏ی کرسی وچ سمائے ہوئے نيں آسمان تے زمین تے اسنو‏ں بھاری نئيں انہاں د‏‏ی نگہبانی تے اوہی اے بلند بڑائی والا ".
• سورہ یوسف د‏‏ی آیت 64 "تو اللّٰہ سب تو‏ں بہتر نگہبان تے اوہ ہر مہربان تو‏ں ودھ ک‏ے مہربان"۔
• سورہ رعد د‏‏ی آیت 11 "آدمی دے لئی بدلی والے فرشتے نيں اس دے اگے تے پِچھے کہ بحکمِ خدا اس د‏ی راکھی کردے نيں "۔

آیات دلیل

وہ آیات جو عقل و فکر تے دلیل و برہان د‏‏ی دعوت دیندی نيں۔

آیات رحمت

وہ آیات جنہاں وچ اللہ د‏‏ی صفت رحمت دا ذکر ہوئے۔ جداں سورہ مریم د‏‏ی پہلی آیت۔

• "ایہ مذکور اے تیرے رب د‏‏ی اس رحمت دا جو اس نے اپنے بندے زکریا اُتے کیتی"۔

ہور دیکھو

• قرآن
• قرآنی سورتاں دی لسٹ
• سورت

حوالے