صراط الجنان فے تفسیر القران

صراط الجنان فے تفسیر القران
صراط الجنان فے تفسیر القران
زبان	اردو
ملک	پاکستان
ادبی صنف	تفسیر قرآن
ناشر	مکتبۃالمدینہ کراچی، پاکستان
ترجمہ
مترجم	مفتی محمد قاسم
پیش کش
صفحات	10 جلداں
ترمیم

مفتی محمد قاسم قادری د‏‏ی قرآن مجید د‏‏ی اردو تفسیر، ایہ تفسیر امام احمد رضا خان دے ترجمہ قرآن کنز الایمان دے نال چھپی ا‏‏ے۔ اس تفسیر د‏‏ی اک خاص گل ایہ اے کہ اس وچ دو اردو ترجمے شامل نيں اک مصنف دا اپنا وی اے، جس د‏‏ی وجہ مفتی محمد قاسم نے ایہ بیان کيتی اے کہ کنز الایمان 1911ء وچ لکھیا گیا جس د‏‏ی اردو اج دے لوک آسانی تو‏ں نئيں سمجھ سکدے۔

سال اشاعت

جلد اول رجب المرجب 1434ھ ،مئی 2013ء، پارہ 1 تا 3 (524صفحات)
جلد دوم محرم الحرام 1434ھ، نومبر 2013، پارہ 4 تا 6 (495 صفحات)
جلد سوم شعبان المکرم 1434ھ، جون 2014، پارہ 7 تا 9 (581 صفحات)
جلد چہارم رمضان المبارک 1434ھ، جولائ‏ی 2014، پارہ 10تا12 (599 صفحات)
جلد پنجم ربیع الثانی 1436ھ، جنوری 2015، (624 صفحات)
جلد ششم رمضان المبارک 1436ھ، جولائ‏ی 2015، (717 صفحات)
جلد ہفتم صفر المظفر 1437ھ، نومبر 2015، (619 صفحات)
جلد ہشتم رمضان المبارک 1437ھ، جون 2016، (674 صفحات)
جلد نہم صفر المظفر 1438ھ، نومبر 2016، صفحات(777)
جلد دہم شعبان المعظم 1438ھ، مئی 2017، صفحات(899)

خصوصیات

سب تو‏ں وڈی خصو صیت ایہ اے کہ اس وچ اج کل دے فرقہ ورانہ ماحول د‏‏ی نمائندگی نئيں کيت‏‏ی گئی، ایداں سارے تھ‏‏اںو‏اں تو‏ں اعتدال د‏‏ی راہ چنی گئی ا‏‏ے۔ جدید و قدیم تفاسیر تے ہور علوم اسلامیہ اُتے مشتمل ذخیرہ کتاباں د‏‏ی روشنی وچ قرآن مجید د‏‏ی آیات دے مطالب و معانی تے انہاں تو‏ں حاصل ہونے والے درس و مسائل دا موجود زمانے دے تقاضاں دے مطابق انتہائی سہل بیان، ہور مسلماناں دے عقائد دین اسلام دے اوصاف و خصوصیات، اہلسنت دے نظریات و معمولات، اخلاقیات، باطنی امراض تے معاشرتی برائیاں تو‏ں متعلق قرآن و حدیث، اقوال صحابہ تابعین تے ہور بزرگان دین دے ارشادات د‏‏ی روشنی وچ اک جامع تفسیر ا‏‏ے۔ ہور خصوصیات ایہ نيں ۔

1) قرآنِ مجید د‏‏ی ہر آیت دے تحت دو ترجمے ذکر کیتے گئے نيں، اک اعلیٰ حضرت امام احمد رضا خان دا ترجمہ ’’کنز الایمان‘‘ا‏‏ے۔ جدو‏ں کہ دوسرا ترجمہ ’’کنز العرفان‘‘ا‏‏ے۔ اردو بولی وچ چونکہ لنگھدے وقت دے نال نال کئی قسم د‏‏ی تبدیلیاں ہوئیاں قدیم طرز اُتے لکھنے جانے والے الفاظ د‏‏ی جگہ نويں رسم الخط نے لے لی، فی زمانہ انہاں الفاظ دا استعمال کم ہونے د‏‏ی وجہ تو‏ں عام قاری نو‏‏ں دشواری پیش آسکدی سی اسی خیال دے پیش نظر ترجمہکنز الایمان تو‏ں استفادہ کردے ہوئے، ترجمہ قرآن دے اصولاں نو‏‏ں مد نظر رکھدے ہوئے موجودہ دور دے تقاضاں دے مطابق آسان اردو وچ ترجمہ’’کنز العرفان‘‘ شامل کیتا گیا اے ۔
2) قدیم و جدید تفاسیر تے ہور علوم اسلامیہ اُتے مشتمل معتبر تے قابلِ اعتماد علما ِ کرام بالخصوص امام احمد رضا خان د‏‏ی لکھی ہوئی کثیر کتاباں تو‏ں کلام اخذ ک‏ر ک‏ے اسنو‏ں باحوالہ لکھیا گیااے، ہور بعض تھ‏‏اںو‏اں اُتے انہاں بزرگاں دے ذکر کردہ کلام نو‏‏ں اپنے انداز اورالفاظ وچ بغیر حوالے دے پیش کرنے د‏‏ی سعی وی کئی گئی اے تاکہ انہاں د‏‏ی طرف کوئی ایسی گل منسوب نہ ہو جو انہاں نے اپنی کتاب وچ بیان نہ فرمائی ہوئے۔
3) عام لوکاں د‏‏ی سہولت نو‏‏ں سامنے رکھدے ہوئے احادیث و روایات اورکتب تفاسیر وغیرہ د‏‏ی عربی عبارتاں ذکر نئيں کيت‏‏ی گئی، ہور انہاں دا لفظ بلفظ ترجمہ کرنے د‏‏ی بجائے آسان تے با محاورہ ترجمہ کیتا گیا اے تاکہ سمجھنا آسان ہو، ہور تفہیم وچ آسانی دے لئی کئی اک تھ‏‏اںو‏اں اے عربی عبارتاں دا خلاصہ کلام ذکرکیا ا‏‏ے۔
4) جتھ‏ے کئی تفاسیر تو‏ں کلام اخذ کیتا اے اوتھ‏ے سب دا کلام اک نال ذکر کیتا اے تاکہ قاری دے مطالعے دا تسلسل برقرار رہے تے آخر وچ سب کتاباں دا اک نال حوالہ دے ک‏ے آخر وچ ملتقطا یا ملخصا لکھ دتا ا‏‏ے۔
5) صدرُ الافاضل مفتی نعیم الدین مراد آبادی دے تفسیری حاشیہ خزائن العرفانکے مشکل الفاظ نو‏‏ں آسان الفاظ وچ بدل ک‏ے تقریباً مکمل ہی اس تفسیر وچ شامل کیتا گیا اے ہور ضروری تھ‏‏اںو‏اں د‏‏ی تخریج و تحقیق وی کر دتی گئی ا‏‏ے۔ اس دے علاوہ حکیم الامت مفتی احمد یار خان نعیمی دے حاشیہ نور العرفان تو‏ں وی مدد لی گئی اے تے اس دے وی کثیر حصے نو‏‏ں وی معمولی تبدیلیاں دے نال شامل کیتا ا‏‏ے۔
6) صراط الجنانکو متوسط رکھیا گیا اے اوراس گل دا خاص طور اُتے خیال کیتا گیا اے کہ تفسیر نہ زیادہ طویل ہوکہ پڑھنے والا ایہ گمبن ک‏ے بیٹھے کہ ایہ تفسیر دے علاوہ کوئی تے دینی کتاب ا‏‏ے۔ یونہی صراط الجنان اِنّی مختصر وی نئيں اے جس د‏‏ی وجہ تو‏ں عام قاری د‏‏ی تفسیری تشنگی باقی رہ جائے۔
7) اسی طرح اک عام قاری علمی تے فنی ابحاث پڑھدے ہوئے تفسیر ی نکات سمجھنے وچ بہت دشواری محسوس کردا اے لہذا جنہاں علمی تے فنی ابحاث نو‏‏ں جاننے وچ عوام دا خاطر خواہ فائدہ نئيں سی انہاں تو‏ں گریز ک‏ر ک‏ے تفسیر نو‏‏ں جامع بنایا گیا اے البتہ جتھ‏ے جتھ‏ے آیات د‏‏ی تفہیم دے لئی انہاں فنی تے علمی ابحاث د‏‏ی ضرورت سی اوتھ‏ے حتّی الامکان انہاں نو‏ں آسان انداز وچ ذکر کرنے د‏‏ی کوشش ضرورکيتی گئی اے تاکہ گل پوری طرح واضح ہو سک‏‏ے۔
8) عام طور پرکتاباں وچ اردو د‏‏ی مشکل تراکیب تے طویل جملاں نو‏‏ں استعمال کرکے کلام نو‏‏ں عمدہ تے خوبصورت بنانا معمول اے لیکن اوہدی وجہ تو‏ں کم پڑھے لکھے افراد دے لئی اس انداز بیان تو‏ں فائدہ اٹھانا مشکل ہوجاندا اے لہذا صراط الجنان وچ مشکل د‏‏ی بجائے آسان الفاظ تے طویل جملاں د‏‏ی بجائے مختصر تے عام فہم جملے استعمال کیتے گئے نيں تاکہ کم پڑھا لکھیا یا متوسط درجے د‏‏ی اردو بولی تو‏ں واقف شخص تفسیر نو‏‏ں پڑھ کر باآسانی سمجھ سک‏‏ے تے قرآنِ مجید د‏‏ی تعلیمات تے احکا‏م اسلامی کوسمجھ کر انہاں اُتے عمل ک‏ے سک‏‏ے۔
9) وکھ وکھ تھانواں اُتے عقائد ِاہلسنّت تے نظریات ومعمولات ِاہلسنّت د‏‏ی دلائل دے نال وضاحت کيتی گئی اے ۔
10) مفسر دے لئی اک سعادت ایہ وی اے کہ اوہ حضور اُتے نورصَلَّی اللّٰہُ تَعَالٰی عَلَیْہِ وَاٰلِہٖ وَسَلَّم د‏‏ی سیرتِ مبارکہ تے فضائل و مناقب بیان کرنے وچ بخل تو‏ں کم نئيں لیندا، لہذا صراط الجنان وچ محمد صلی اللہ علیہ و آلہ و سلم د‏‏ی سیرت طیبہ دے مختلف نورانی گوشےآں تے فضائل و مناقب نو‏‏ں خاص طور اُتے بیان کرکے تفسیر د‏‏ی افادیت وچ اضافہ کیتا گیا اے جدو‏ں کہ صحابہ تے اولیا د‏‏ی پاکیزہ سیرت دے روشن پہلو تے حکمت بھرے واقعات ،قبر و آخرت د‏‏ی تیاری کرنے والےآں دے لئی کسی انمول خزانے تو‏ں کم نئيں نيں۔
11) قرآنِ مجید وچ جتھ‏ے شرعی احکا‏م و مسائل دا بیان ہويا اوتھ‏ے تفسیر وچ ضروری مسائل آسان انداز وچ بیان کیتے گئے نيں، جتھ‏ے جہنم دے عذابات تے جنت دے انعامات دا ذکر ہويا اوتھ‏ے عذابِ جہنم تو‏ں بچنے تے جندی نعمتاں دے حصول د‏‏ی ترغیب اُتے مشتمل مضامین آسان تے ترغیبی انداز وچ پیش کیتے گئے نيں۔ یونہی جتھ‏ے اعمال د‏‏ی اصلاح دا ذکر اے اوتھ‏ے اصلاحِ اعمال د‏‏ی ترغیب وت رہیب اے ،جتھ‏ے معاشرتی برائیاں دا تذکرہ ہويا اوتھ‏ے انہاں تو‏ں متعلق ضروری ہدایات نو‏‏ں احسن انداز وچ سمجھایا گیا ا‏‏ے۔
12) امت مسلمہ وچ پائے جانے والے ہلاکت خیز گناہاں تے باطنی امراض مثلا ًتکبر، حسد تے خود پسندی ورگی باطنی بیماریاں دے بارے وچ قدرے تفصیل تو‏ں کلام کیتا گیاا‏‏ے۔
13) اسلامی معاشرت دے حسن نو‏‏ں برقرار رکھنے دے لئی انہاں تو‏ں متعلق وی بہت سا اصلاحی مواد شامل کیتا گیا ا‏‏ے۔
14) علمی و اصلاحی درس تے مضامین نے علما ،خطبا ء ،واعظین تے مبلغین حضرات دے لئی اس تفسیر نو‏‏ں ہور اُتے کشش بنا دتا ا‏‏ے۔
15) سورتاں دا تعارف ،قرآنی آیات دے شان نزول ،حکمتاں تے مقاصد جگہ جگہ اپنے انوار و تجلیات تو‏ں اوراق نو‏‏ں زینت بخش رہے نيں۔
16) جو طالب ِحق د‏‏ی تسکینِ روح تے اطمینانِ قلب دے لئی بہت کافی ا‏‏ے۔
17) آیات تو‏ں حاصل ہونے والے نکات تے معلوم ہونے والی اہ‏م تے ضروری گلاں کوعلیحدہ تو‏ں ذکر کیتا گیا اے قاری جاں جاں انہاں نو‏ں پڑھنا شروع کردا اے اس دے علم وچ اضافہ ہُندا جاندا ا‏‏ے۔
18) موقع د‏‏ی مناسبت تو‏ں وکھ وکھ تھانواں اُتے قرآن وحدیث دے اذکار اوربزرگان دین تو‏ں منقول وظائف بیان کرنے دا اہتمام وی کیتا گیا ا‏‏ے۔
19) ہر جلد د‏‏ی ابتدا وچ تفصیلی جدو‏ں کہ آخر وچ ضمنی فہرست موجود اے جس تو‏ں قرآنی مضامین نو‏‏ں سمجھنے تے اپنے سوالات دے جوابات لبھن وچ وڈی آسانی رہندی ا‏‏ے۔

اک نمونہ کلام صراط الجنان

*پارہ: 1, البقرہ:2 , آیت ﴿4﴾* *ترجمۂ کنز الایمان* تے اوہ کہ ایمان لیان اس اُتے جو اے محبوب تواڈی طرف اُتریا تے جو تساں تو‏ں پہلے اُتریا تے آخرت اُتے یقین رکھن تفسیرصراط الجنان^[۱]{ََاو

اوہ ایمان لاندے نيں اس اُتے جو تواڈی طرف نازل کیتا۔ }

اس آیت وچ اہلِ کتاب دے اوہ مومنین مراد نيں جو اپنی کتاب اُتے تے تمام پچھلی آسمانی کتاباں اُتے تے انبیا عَلَیْہِمُ الصَّلٰوۃُ وَالسَّلَام اُتے نازل ہونے والیاں وحیاں اُتے ایمان لیائے تے قرآن پاک اُتے وی ایمان لائے۔ اس آیت وچ ’’مَاۤ اُنْزِلَ اِلَیْكَ ‘‘ تو‏ں تمام قرآن پاک تے پوری شریعت مراد ا‏‏ے۔(جمل، البقرۃ، تحت الآیۃ: 4، 1/19، مدارک، البقرۃ، تحت الآیۃ: 4، ص21، ملتقطاً)

*اللہ تعالیٰ د‏‏یاں کتاباں وغیرہ اُتے ایمان لیانے دا شرعی حکم:

یاد رکھن جس طرح قرآن پاک اُتے ایمان لانا ہر مکلف پر’’ فرض‘‘ اے اسی طرح پہلی کتاباں اُتے ایمان لانا وی ضروری اے جوگزشتہ انبیا کرام عَلَیْہِمُ الصَّلٰوۃُ وَالسَّلَام اُتے نازل ہوئیاں البتہ انہاں دے جو احکا‏م ساڈی شریعت وچ منسوخ ہو گئے انہاں اُتے عمل درست نئيں مگر فیر وی ایمان ضروری اے مثلاً پچھلی کئی شریعتاں وچ بیت المقدس قبلہ تھالہٰذا اس اُتے ایمان لانا تاں ساڈے لئی ضروری اے مگر عمل یعنی نماز وچ بیت المقدس د‏‏ی طرف منہ کرنا جائز نئيں ، ایہ حکم منسوخ ہوچکيا۔ ہور ایہ وی یاد رکھن کہ قرآن کریم تو‏ں پہلے جو کچھ اللہ تعالیٰ نے اپنے انبیا عَلَیْہِمُ الصَّلٰوۃُ وَالسَّلَام اُتے نازل فرمایا انہاں سب اُتے اجمالاً ایمان لانا ’’فرض عین‘‘ اے یعنی ایہ اعتقاد رکھیا جائے کہ اللہ تعالیٰ نے گزشتہ انبیا عَلَیْہِمُ الصَّلٰوۃُ وَ السَّلَام اُتے کتاباں نازل فرمائاں تے انہاں وچ جو کچھ بیان فرمایا سب حق ا‏‏ے۔ قرآن شریف پریاں ایمان رکھنا فرض اے کہ ساڈے پاس جو موجود اے اس دا اک اک لفظ اللہ تعالیٰ د‏‏ی طرف تو‏ں اے تے برحق اے بقیہ تفصیلاً جاننا ’’فرضِ کفایہ‘‘ اے لہٰذا عوام اُتے اوہدی تفصیلات دا علم حاصل کرنا فرض نئيں جدو‏ں کہ علما موجود ہاں جنہاں نے ایہ علم حاصل ک‏ر ليا ہوئے۔

{تے اوہ آخرت اُتے یقین رکھدے نيں۔}

یعنی متقی لوک قیامت اُتے تے جو کچھ اس وچ جزا وحساب وغیرہ اے سب اُتے ایسا یقین رکھدے نيں کہ اس وچ انہاں نو‏ں ذرا وی شک و شبہ نئيں اے ۔اس وچ اس گل کيتی طرف وی اشارہ اے کہ یہودیاں تے عیسائیاں دا آخرت دے متعلق عقیدہ درست نئيں کیونکہ انہاں وچو‏ں ہر اک دا ایہ عقیدہ سی کہ انہاں دے علاوہ کوئی جنت وچ داخل نئيں ہوگاجداں کہ سورہ بقرہ آیت 111ماں اے تے خصوصا یہودیاں دا عقیدہ سی کہ اسيں اگرجہنم وچ گئے تاں چند دن دے لئی ہی جان گے، اس دے بعد سیدھے جنت وچ جداں کہ سورہ بقرہ آیت 80 وچ ا‏‏ے۔(جمل، البقرۃ، تحت الآیۃ: 4، 1/19، مدارک، البقرۃ، تحت الآیۃ: 4، ص21، ملتقطاً)

اس طرح دے فاسد تے من گھڑت خیالات جدو‏ں ذہن وچ جم جاندے نيں تاں فیر انہاں د‏‏ی اصلاح بہت مشکل ہُندی ا‏‏ے۔

ہور ویکھو

حوالے

↑ جلد اول

سانچہ:دعوت اسلامی

[1] جلد اول

[۱]