مباہلہ
کھبے مباہلہ دے معنی اک دوسرے اُتے لعن و نفرین کرنے دے نيں۔ دو افراد یا دو گروہ جو اپنے آپ نوں حق بجانب سمجھدے ہون، بارگاہ الہی وچ التجا کردے نيں کہ خداوند متعال جھوٹھے اُتے لعنت کرے تاکہ سب دے سامنے واضح ہوجائے کہ کونسا فریق حق اُتے اے۔ چنانچہ پیغمبر اسلامؐ نے نجران دے نصارٰی نوں مباہلہ دی تجویز دتی جسنوں انہاں نے قبول تاں کر ليا لیکن مقررہ وقت اُتے مباہلے توں پِچھے ہٹ گئے کیونجے انہاں نے دیکھیا کہ پیغمبرؐ اپنے قریبی ترین افراد یعنی اپنی بیٹی، فاطمۂ زہراءؑ، اپنے داماد امام علیؑ، اپنے نواساں حسنؑ تے حسینؑ، نوں نال لے کے آئے نيں تے ایہ امر آپؐ دی صداقت تے سچائی دی علامت قرار پایا۔ ایويں رسول اللہ صلی اللہ علیہ و آلہ وسلم اس مباہلے وچ کامیاب ہوئے۔
شیعہ عقائد دی رو توں نصارٰی نجران تے رسول خدا صلی اللہ علیہ و آلہ وسلم دے درمیان پیش آنے والا واقعۂ مباہلہ نہ صرف نبی اکرمؐ دی رسالت دی حقانیت نوں ثابت کردا اے بلکہ آپؐ دے نال آنے والے افراد دی فضیلت خاصہ اُتے وی دلالت کردا اے۔ کیونجے آپؐ نے تمام اصحاب تے اعزاء و اقارب دے درمیان اپنے قریبی ترین افراد نوں مباہلے دے لئی منتخب کرکے دنیا والےآں نوں انہاں دا اس انداز توں تعارف کرایا اے۔ ایہ واقعہ 24 ذی الحجہ سنہ 9 ہجری نوں رونما ہويا، تے قرآن کریم دی سورت آل عمران آیت نمبر 61 وچ اس واقعہ دی طرف اشارہ کيتا گیا اے۔
مباہلہ دے معنی
سودھولغوی معنی
"مباہلہ" دے لغوی معنی اک دوسرے اُتے لعن و نفرین کرنے دے نيں[۱] "بہلہ اللہ" یعنی اس اُتے لعنت کرے تے اپنی رحمت توں دور کرے۔[۲] لفظ "مباہلہ" مفہوم دے حوالے توں آیت مباہلہ توں ماخوذ اے۔[۳]
اصطلاحی معنی
ابتہال دے معنی وچ دو اقوال نيں: 1۔ اک دوسرے اُتے لعن کرنا، جے دو افراد دے درمیان ہو؛ 2۔ کسی دی ہلاکت دی نیت توں بددعا کرنا۔[۴]
مباہلہ دے معنی اک دوسرے اُتے لعن و نفرین کرنے دے نيں۔ دو افراد یا دو گروہ جو اپنے آپ نوں حق بجانب سمجھدے نيں، دونے اک دوسرے دے مقابلے وچ بارگاہ الہی وچ التجا کردے نيں کہ تے چاہندے نيں کہ خداوند متعال جھوٹھے اُتے لعنت کرے تاکہ سب دے سامنے واضح ہوجائے کہ کونسا فریق حق بجانب اے۔
آیت مباہلہ
سودھو
آیت مباہلہ سورہ آل عمران دی اکسٹھواں آیت اے جو واقعۂ مباہلہ دی طرف اشارہ کردی اے:
فَمَنْ حَآجَّكَ فِيهِ مِن بَعْدِ مَا جَاءكَ مِنَ الْعِلْمِ فَقُلْ تَعَالَوْاْ نَدْعُ أَبْنَاءنَا وَأَبْنَاءكُمْ وَنِسَاءنَا وَنِسَاءكُمْ وَأَنفُسَنَا وأَنفُسَكُمْ ثُمَّ نَبْتَهِلْ فَنَجْعَل لَّعْنَةُ اللّهِ عَلَى الْكَاذِبِينَ
ترجمہ: چنانچہ ہن آپ نوں علم (تے وحی) پہنچنے دے بعد، جو وی اس (حضرت عیسیؑ) دے بارے وچ آپ توں کٹ حجتی کرے، تاں کہہ دیجیے کہ آؤ! اسيں اپنے بیٹےآں نوں تے تواڈے بیٹےآں، تے اپنی عورتاں تے تواڈی عورتاں، تے اپنے نفساں نوں تے تواڈے نفساں نوں، بلالیاؤ، فیر التجا کرن تے اللہ دی لعنت قرار دین جھوٹھیاں اُتے ۔
شیعہ تے سنی مفسرین دا اتفاق اے کہ ایہ آیت رسول اکرم صلی اللہ علیہ و آلہ وسلم دے نال نجران دے نصارٰی دے مناظرے دی طرف اشارہ کردی اے ؛ کیونجے نصارٰی (عیسائیاں) دا عقیدہ سی کہ حضرت عیسیؑ تن اقانیم وچوں اک اقنوم سائیٹ غلطی:بند کردا </ref> ؛ <ref> دا گھاٹا ٹیگ اے ؛ اوہ عیسیؑ دے بارے وچ قرآن کریم دی وحیانی توصیف توں متفق نئيں سن جو انہاں نوں خدا دا پارسا بندہ تے نبی سمجھدا اے ؛ حتی کہ آپؐ نے انہاں نوں للکاردے ہوئے مباہلے دی دعوت دتی۔[۵]
اہل سنت دے مفسرین (زمخشری،[۶] فخر رازی،[۷] بیضاوی[۸] تے ہور) نے کہیا اے کہ "ابناءنا" [ساڈے بیٹےآں] توں مراد حسنؑ تے حسینؑ نيں تے "نساءنا" توں مراد فاطمہ زہراءعلیہا السلام تے "انفسنا" [ساڈے نفس تے ساڈی جاناں] توں مراد امام علی ابن ابی طالب علیہ السلام نيں۔ یعنی اوہ چار افراد جو آنحضرتؐ دے نال مل کے پنجتن آل عبا یا اصحاب کساء نوں تشکیل دیندے نيں۔ تے اس آیت دے علاوہ وی زمخشری تے فخر رازی، دے مطابق آیت تطہیر اس آیت دے بعد انہاں دی تعظیم تے انہاں دی طہارت اُتے تصریح و تاکید دے لئی نازل ہوئی اے، ارشاد ہُندا اے:
إِنَّمَا يُرِيدُ اللَّهُ لِيُذْهِبَ عَنكُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَيْتِ وَيُطَهِّرَكُمْ تَطْهِيراً۔
ترجمہ: اللہ دا بس ایہ ارادہ اے کہ تسيں اہل بیت توں ہر پلیدی تے گناہ نوں دور رکھے تے تسيں نوں پاک رکھے جداں کہ پاک رکھنے دا حق اے "۔
نصارائے نجران نے رسول اللہ صلی اللہ علیہ و آلہ وسلم تے آپؐ دے نال آنے والے افراد دے دلیرانہ صدق و اخلاص دا مشاہدہ کيتا خائف و ہراساں تے اللہ دی عقوبت و عذاب توں فکرمند ہوکے مباہلہ کرنے دے لئی تیار نہيں ہوئے تے آپؐ دے نال صلح کرلئی تے درخواست کيتی کہ انہاں نوں اپنے دین اُتے رہنے دتا جائے تے انہاں توں جزیہ وصول کيتا جائے تے آنحضرتؐ نے انہاں دی ایہ درخواست منظور کرلئی-[۹] بلفظاں ہور عیسائی جان گئے کہ جے رسول خدا صلی اللہ علیہ و آلہ وسلم مطمئن نہ ہُندے تاں اپنے نیڑے ترین افراد نوں میدان مباہلہ وچ نہ لاندے چنانچہ اوہ خوفزدہ ہوکے مباہلے توں پسپا تے جزیہ دینے اُتے آمادہ ہوئے۔
روز مباہلہ
سودھوشیخ مفید نے اس واقعے نوں فتح مکہ دے بعد تے حجہ الوداع توں پہلے (یعنی سنہ 9 ہجری قمری) قرار دتا اے۔[۱۰] نصارٰی دے نال رسول خدا صلی اللہ علیہ و آلہ وسلم تے عیسائیاں دے درمیان واقعۂ مباہلہ 24 ذوالحجہ (سنہ 631عیسوی) نوں رونما ہويا۔[۱۱] صاحب کشف الاسرار دا کہنا اے کہ ایہ واقعہ 21 ذوالحجہ نوں واقع ہويا اے۔[۱۲] شیخ انصاری دا کہنا اے کہ مشہور ایہی اے کہ واقعۂ مباہلہ 24 ذوالحجہ نوں رونما ہويا اے تے اس روز غسل کرنا مستحب اے۔[۱۳] شیخ عباس قمی، اپنی مشہور تے شریف کتاب مفاتیح الجنان وچ 24 ذوالحجہ دے لئی بعض اعمال ذکر کيتے نيں جنہاں وچ غسل تے روزہ شامل نيں۔[۱۴]
جو کچھ شیعہ تے سنی مؤرخین و محدثین دے ہاں مسلّم اے ایہ اے کہ ایہ واقعہ رسول اکرم صلی اللہ علیہ و آلہ وسلم تے نجران دے عیسائیاں دے درمیان رونما ہويا اے۔
مباہلے وچ شامل افراد
سودھویہ وی تفاسیر تے تواریخ و حدیث دے علماء دے ہاں امر مسلّم اے کہ رسول اللہ صلی اللہ علیہ و آلہ وسلم جنہاں لوکاں نوں مباہلہ دے لئی نال لیائے سن اوہ امیرالمؤمنینؑ، حضرت فاطمہؑ، امام حسنؑ تے امام حسینؑ سن ؛ اُتے ایہ کہ اس واقعے دی تفصیلات کيتا سن، عیسائیاں وچوں کون لوک رسول اللہ صلی اللہ علیہ و آلہ وسلم دے حضور آئے سن تے عیسائیاں تے رسول اللہ صلی اللہ علیہ و آلہ وسلم دے درمیان کن کن گلاں دا تبادلہ ہويا سی؟ ایہ اوہ سوالات نيں جنہاں دے جوابات مختلف روایات تے کتاباں وچ اختلاف دے نال نقل ہوئے نيں۔
واقعۂ مباہلہ
سودھوروز مباہلہ دی صبح نوں حضرت رسول اکرم صلی اللہ علیہ و آلہ وسلم امیرالمؤمنینؑ دے گھر تشریف فرما ہوئے؛ امام حسنؑکا ہتھ پھڑ لیا تے امام حسینؑکو گود وچ اٹھایا تے حضرت امیرؑ تے حضرت فاطمہؑ دے ہمراہ مباہلے دی غرض توں مدینہ توں باہر نکلے۔
- جب نصارٰی نے انہاں بزرگواراں نوں دیکھیا تاں انہاں دے سربراہ {اور اج دے عیسائی انتظامات دے مطابق کارڈینل} ابوحارثہ نے پُچھیا: ایہ لوک کون نيں جو محمدؐ دے نال آئے نيں؟ جواب ملیا کہ:
- وہ جو انہاں دے اگے اگے آرہے نيں، انہاں دے چچا زاد بھائی، انہاں دی بیٹی دے شریک حیات تے مخلوقات وچ انہاں دے نزدیک سب توں زیادہ محبوب نيں؛ اوہ دو بچے انہاں دے فرزند نيں انہاں دی بیٹی توں؛ تے اوہ سواݨی انہاں دی بیٹی فاطمہ نيں جو خلق خدا وچ انہاں دے لئی سب توں زیادہ عزیز نيں۔
آنحضرتؐ مباہلے دے لئی دو زانو بیٹھ گئے۔ پس سید تے عاقب (جو وفد دے اراکین تے عیسائیاں دے راہنما سن ) اپنے بیٹےآں نوں لے کے مباہلے دے لئی روانہ ہوئے۔
- ابو حارثہ نے کہیا: خدا دی قسم! محمدؐ کچھ اس انداز وچ زمین اُتے بیٹھے نيں جس طرح کہ انبیاءؑ مباہلے دے لئی بیٹھیا کردے سن، تے فیر پلٹ گیا۔
- سید نے کہیا: کتھے جارہے ہو؟
- ابو حارثہ نے کہیا: جے محمدؐ بر حق نہ ہُندے تاں اس طرح مباہلے دی جرئت نہ کردے؛ تے جے اوہ ساڈے نال مباہلہ کرن تاں اسيں اُتے اک سال گذرنے توں پہلے پہلے اک نصرانی وی روئے زمین اُتے باقی نہ رہے گا۔
- اک روایت وچ بیان ہويا اے کہ ابو حارثہ نے کہیا: وچ ایداں دے چہرے دیکھ رہیا ہاں کہ جے اوہ خدا توں التجا کرن کہ پہاڑ نوں اپنی جگہ توں اکھاڑ دے تاں بےشک اوہ اکھاڑ دتا جائے گا۔ پس مباہلہ مت کرو ورنہ ہلاک ہوجاؤگے تے حتی اک عیسائی وی روئے زمین اُتے باقی نہ رہے گا۔
- اس دے بعد ابو حارثہ آنحضرتؐ دی خدمت وچ حاضر ہويا تے کہیا:
- اے ابا القاسم! ساڈے نال مباہلے توں چشم پوشی کرن تے ساڈے نال مصالحت کرن، اسيں ہر اوہ چیز ادا کرنے دے لئی تیار نيں جو اسيں ادا کرسکن۔ چنانچہ آنحضرتؐ نے انہاں دے نال مصالحت کردے ہوئے فرمایا کہ انہاں نوں ہر سال دو ہزار حلے (یا لباس) دینے پڑاں گے تے ہر حلے دی قیمت 40 درہم ہونی چاہیدا؛ ہور جے یمن دے نال جنگ چھڑ جائے تاں انہاں نوں 30 زرہیاں، 30 نیزے، 30 گھوڑے مسلماناں نوں عاریندا () دینا پڑاں گے تے آپؐ خود اس ساز و سامان دی واپسی دے ضامن ہونگے۔ اس طرح آنحضرتؐ نے صلحنامہ لکھوایا تے عیسائی نجران پلٹ کر چلے گئے۔
- رسول اللہ صلی اللہ علیہ و آلہ وسلم نے بعد وچ فرمایا: "اس خدا دی قسم جس دے قبضہ قدرت وچ میری جان اے، کہ ہلاکت تے تباہی نجران والےآں دے نیڑے پہنچ چکی تھی؛ جے اوہ میرے نال مباہلہ کردے تاں بےشک سب بندراں تے خنزیراں وچ بدل کے مسخ ہوجاندے تے بے شک ایہ پوری وادی انہاں دے لئی اگ دے شعلاں وچ بدل جاندی تے حتی کہ انہاں دے درختاں دے اُتے کوئی پرندہ باقی نہ رہندا تے تمام عیسائی اک سال دے عرصے وچ ہلاک ہوجاندے۔[۱۵]
نصرانیاں دی نجران واپسی دے کچھ عرصہ بعد ہی سید تے عاقب کچھ ہدایا تے عطیات لے کے رسول اللہ صلی اللہ علیہ و آلہ وسلم دی خدمت وچ حاضر ہوکے مسلمان ہوئے۔[۱۶]
واقعۂ مباہلہ توں استدلال
سودھوتریخ وچ متعدد بار اہل بیتؑ دی حقانیت دے اثبات دے لئی واقعۂ مباہلہ توں استناد و استدلال کيتا گیا اے تے اس واقعے توں استدلال امیرالمؤمنینؑ، امام حسنؑ، امام حسینؑ تے باقی ائمۂ طاہرینؑ و ہور دے کلام وچ ملدا اے۔ ایتھے چند نمونے قارئین دی خدمت وچ پیش کيتے جاندے نيں:
سعد بن ابی وقاص دا استدلال
سودھوعامر بن سعد اپنے والد سعد بن ابی وقاص توں نقل کردے نيں کہ معاویہ نے سعد توں کہیا: تسيں کیوں علیؑ اُتے سب و شتم نئيں کردے ہو؟
سعد نے کہیا:
- "جب تک تن چیزاں میرے ذہن وچ ہاں وچ کدی وی انہاں اُتے دشنام طرازی نئيں کراں گا؛ تے جے انہاں تن چیزاں وچوں صرف اک دا تعلق میرے توں ہُندا تاں وچ اسنوں سرخ بالاں والے اونٹھاں توں زیادہ دوست رکھدا"۔ بعد وچ سعد انہاں تن گلاں دا ذکر کردے ہوئے کہندے نيں: منجملہ ایہ کہ جدوں آیتفَقُلْ تَعَالَوْاْ نَدْعُ أَبْنَاءنَا وَأَبْنَاءكُمْ وَنِسَاءنَا وَنِسَاءكُمْ وَأَنفُسَنَا وأَنفُسَكُمْ... نازل ہوئی، تاں رسول خدا صلی اللہ علیہ و آلہ وسلم نے علی، فاطمہ تے حسن تے حسین نوں بلايا تے فرمایا: "اللهم هؤلاء اهل بيتي یعنی بار خدایا! ایہ میرے اہل بیت نيں۔[۱۷]
امام موسی کاظمؑ دا استدلال
سودھوہارون عباسی نے امام کاظمؑ توں کہیا: آپ ایہ کِداں کر کہندے نيں "ہم نبیؐ دی نسل توں نيں حالانکہ نبیؐ دی کوئی نسل نئيں اے، کیونجے نسل بیٹے توں چلدی اے نہ کہ بیٹی توں، تے آپ رسول خدا صلی اللہ علیہ و آلہ وسلم دی بیٹی دی اولاد اولاد نيں؟
- امام کاظمؑ نے فرمایا: مینوں اس سوال دے جواب توں معذور رکھنا۔
ہارون نے کہیا: اے فرزند علیؑ، آپ نوں اس بارے وچ اپنی دلیل بیان کرنا پوے گی، تے آپ اے موسیؑ! انہاں دے سربراہ تے انہاں دے زمانے دے امام نيں ـ مینوں ایہی دسیا گیا اے ـ تے وچ جو کچھ وی پوچھدا ہاں آپ نوں اس دے جواب توں معذور نہيں رکھاں گا حتی کہ انہاں سوالات دی دلیل قرآن توں پیش کرن؛ تے آپ فرزندان علیؑ دعوی کردے نيں کہ قرآن وچ کوئی وی ایسی گل نئيں اے جس دی تاویل آپ دے پاس نہ ہو، تے اس آیت توں استدلال کردے نيں کہمَّا فَرَّطْنَا فِي الكِتَابِ مِن شَيْءٍ (ترجمہ: اساں اس کتاب وچ کوئی چیز لکھے بغیر نئيں چھڈی)۔ تے ایويں اپنے آپ نوں رأی تے قیاس دے حاجتمند نئيں سمجھدے نيں۔[۱۸]
- امام کاظمؑ نے فرمایا: مینوں جواب دی اجازت اے ؟
ہارون نے کہیا: کہہ دتیاں
- امامؑ نے فرمایا:
- أَعُوذُ بِاللّهِ مِنَ الشَّيْطَانِ الرَّجِيمِ ٭ بِسْمِ اللّهِ الرَّحْمـَنِ الرَّحِيمِ
- وَوَهَبْنَا لَهُ إِسْحَقَ وَيَعْقُوبَ كُلاًّ هَدَيْنَا وَنُوحاً هَدَيْنَا مِن قَبْلُ وَمِن ذُرِّيَّتِهِ دَاوُودَ وَسُلَيْمَانَ وَأَيُّوبَ وَيُوسُفَ وَمُوسَى وَهَارُونَ وَكَذَلِكَ نَجْزِي الْمُحْسِنِينَ ٭ وَزَكَرِيَّا وَيَحْيَى وَعِيسَى وَإِلْيَاسَ كُلٌّ مِّنَ الصَّالِحِينَ"۔
ترجمہ: تے اساں عطا کیتے انہاں نوں اسحٰق تے یعقوب، ہر اک نوں اساں راستہ دکھایا تے نوح نوں اس دے پہلے اساں راستہ دکھایا تے انہاں دی اولاد وچوں داؤد تے سلیمان تے ایوب تے یوسف تے موسٰی تے ہارون نوں تے ايسے طرح اسيں صلہ دیندے نيں نیک اعمال رکھنے والےآں نوں ٭ تے زکریا تے یحییٰ تے عیسٰی تے الیاس کو، سب صالحین تے نیکو کاراں وچوں سن ۔[۱۹]
- عیسیؑ دا باپ کون نيں؟
ہارون نے کہیا: انہاں دا کوئی گل نئيں؟
- امامؑ نے فرمایا:
- پس خداوند متعال نے مریمؑ دے ذریعے انہاں نوں انبیاءؑ دی نسل توں محلق فرمایا اے تے سانوں وی ساڈی والدہ فاطمہؑ دے ذریعے رسول اللہ صلی اللہ علیہ و آلہ وسلم دی نسل توں ملحق فرمایا اے ؛ کيتا فیر وی بتاؤں؟
ہارون نے کہیا: کہہ دتیاں
- چنانچہ امامؑ نے آیت مباہلہ دی تلاوت فرمائی تے فرمایا:
- کسی نے وی ایہ نئيں کيتا کہ رسول اللہ صلی اللہ علیہ و آلہ وسلم نجران دے نصارٰی دے نال مباہلے دے لئی علی بن ابی طالب، فاطمہ تے حسن و حسین، دے سوا کسی تے نوں کساء دے کے تھلے جگہ دتی اے ! پس آیت وچ ساڈے بیٹےآں ("ابنائنا") توں مراد حسن و حسین، ساڈی سوانیاں ("نسائنا") توں مراد فاطمہ تے ساڈی جاناں ("انفسنا") توں مراد علی بن ابی طالب نيں۔[۲۰] [پس خداوند متعال نے آیت مباہلہ وچ امام حسنؑ تے امام حسینؑ نوں رسول اللہ صلی اللہ علیہ و آلہ وسلم دے بیٹے قرار دتا اے تے ایہ صریح ترین ثبوت اے اس گل کہ امام حسنؑاور امام حسینؑ اہل بیتؑ رسول اللہ صلی اللہ علیہ و آلہ وسلم دی نسل تے ذریت نيں]۔
امام رضاؑ دا استدلال
سودھومأمون عباسی نے امام رضاؑ توں کہیا: امیرالمؤمنینؑ دی عظیم ترین فضیلت ـ جس دی دلیل قرآن وچ موجود اے ـ کيتا اے ؟
- امام رضاؑ نے کہیا: امیرالمؤمنینؑ دی فضیلت مباہلہ وچ ؛ تے فیر آیت مباہلہ دی تلاوت کردے ہوئے فرمایا:
- رسول خدا صلی اللہ علیہ و آلہ وسلم، نے امام حسنؑاور امام حسینؑ ـ جو آپؐ دے بیٹے نيں ـ نوں بلوایا تے حضرت فاطمہؑ نوں بلوایا جو آیت وچ "نسائنا" دا مصداق نيں تے امیرالمؤمنینؑ نوں بلوایا جو اللہ دے حکم دے مطابق "انفسنا" دا مصداق تے رسول خدا صلی اللہ علیہ و آلہ وسلم دا نفس تے آپؐ دی جان نيں؛ تے ثابت ہويا اے کہ کوئی وی مخلوق رسول اللہ صلی اللہ علیہ و آلہ وسلم دی ذات با برکات توں زیادہ جلیل القدر تے اور افضل نئيں اے ؛ پس کسی نوں وی رسول خدا صلی اللہ علیہ و آلہ وسلم دے نفس و جان توں بہتر نئيں ہونا چاہیدا۔
بات ایتھے تک پہنچی تاں مامون نے کہیا: خداوند متعال نے "ابناء" نوں صیغہ جمع دے نال بیان کيتا اے جدوں کہ رسول خدا صلی اللہ علیہ و آلہ وسلم صرف اپنے دو بیٹےآں نوں نال لیائے نيں، "نساء" وی جمع اے جدوں کہ آنحضرتؐ صرف اپنی اک بیٹی نوں لیائے نيں، پس ایہ کیوں نہ کدرے کہ "انفس" نوں بلوانے توں مراد رسول خدا صلی اللہ علیہ و آلہ وسلم دی اپنی ذات اے، تے اس صورت وچ جو فضیلت آپؐ نے امیرالمؤمنینؑ دے لئی بیان کيتی اے اوہ خود بخود ختم ہوجاندی اے !
- امام رضاؑ نے جواب دتا:
- نئيں، ایہ درست نئيں اے کیونجے دعوت دینے والا تے بلوانے والا اپنی ذات نوں نئيں بلکہ دوسرےآں نوں بلواندا اے، آمر (اور حکم دینے والے) دی طرح جو اپنے آپ نوں نئيں بلکہ دوسرےآں نوں امر کردا تے حکم دیندا اے، تے چونکہ رسول خدا صلی اللہ علیہ و آلہ وسلم نے مباہلہ دے وقت علی بن ابیطالبؑ دے سوا کسی تے مرد نوں نئيں بلوایا جس توں ثابت ہُندا اے کہ علیؑ اوہی نفس نيں جو کتاب اللہ وچ اللہ دا مقصود و مطلوب اے تے اس دے حکم نوں خدا نے قرآن وچ قرار دتا اے۔
پس مامون نے کہیا: جواب آنے اُتے سوال دی جڑ اکھڑ جاندی اے۔[۲۱]
ہور ویکھو
سودھوحوالے
سودھو- ↑ الجوہری، اسمعیل بن حماد، الصحاح، 1407۔ ذیل مادہ بہل۔
- ↑ الزمخشری، محمود، 1415 ق، ج1، ص: 368۔
- ↑ شیرازی، مکارم، تفسیر نمونه، ج2، ص580۔
- ↑ طبرسی، مجمع البیان، انتشارات ناصرخسرو، ج2، ص 762 توں 761۔
- ↑ قرآن کریم، توضیحات و واژه نامه از بهاءالدین خرمشاهی، 1376.ذیل آیه مباهله، ص 57۔
- ↑ الزمخشری، تفسیر الکشاف، ذیل آیه 61 آل عمران۔
- ↑ الرازی، التفسیر الکبیر، ذیل آیه 61 آل عمران۔
- ↑ البیضاوی، تفسیر انوار التنزیل واسرار التأویل، ذیل آیه 61 آل عمران۔
- ↑ قرآن کریم، توضیحات و واژه نامه از بهاءالدین خرمشاهی، 1376، ذیل آیه مباهله، ص 57۔
- ↑ المفید، الارشاد، ج1، صص166-171
- ↑ ابن شهرآشوب، 1376ق، ج 3، ص: 144۔
- ↑ میبدی، کشف الاسرار وعدة الابرار، ج2، ص147۔
- ↑ انصاری، مرتضی، کتاب الطهارة، ج3، قم، کنگره جهانی بزرگداشت شیخ اعظم انصاری، صص48-49۔
- ↑ رجوع کرن: ذو الحجہ دے واقعات و اعمال
- ↑ قمی، شیخ عباس، 1374، ج1، صص: 182-184۔
- ↑ الطبرسی، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، 1415، ج 2، ص 310۔
- ↑ الطباطبائی، محمدحسین، المیزان فی تفسیر القرآن، ذیل آیت 61 آل عمران؛ المیزان دے مؤلف دے مطابق ایہ روایت صحیح مسلم، سنن ترمذی، أبو المؤید الموفق بن أحمد دی "فضائل علی"، ابو نعیم اصفہانی دی "حلیۃ الاولیاء" وچ تے حموینی دی "فرائد السمطین" وچ وی نقل ہوئی اے۔
- ↑ سورہ انعام، انعام 38۔
- ↑ سورہ انعام آیات 83 و 84۔
- ↑ الطباطبائي، سید محمد حسین، اوہی ماخذ، صص: 230-229۔
- ↑ المفید، الفصول المختاره، التحقیق: السید میرعلی شریفی، بیروت: دار المفید، الطعبة الثانیة، 1414، ص 38۔۔
مآخذ
سودھو- قرآن کریم، ترجمہ، توضیحات و واژہ نامہ از بہاءالدین خرمشاہی، تہران: جامی، نیلوفر، چاپ سوم، تابستان 1376.
- ابن شہرآشوب، مناقب آل ابی طالب، ج3، نجف: مطبعۃ الحیدریۃ، 1376ق.
- الانصاری، مرتضی، کتاب الطہارۃ، ج3، قم، کنگرہ جہانی بزرگداشت شیخ اعظم انصاری.
- الجوہری، اسماعیل بن حماد، الصحاح (تاج اللغۃ و صحاح العربیۃ)، تحقیق احمد عبدالغفور عطار، بیروت، دار العلم للملایین، الطبعۃ الرابعۃ، 1407.
- الزمخشری، محمود، الکشاف عن حقائق غوامض التنزیل، ج1، قم، نشر البلاغہ، الطبعۃ الثانیۃ، 1415 ق.
- طباطبایی، سید محمدحسین، المیزان فی تفسیر القرآن، ج3، قم: اسماعیلیان، 1391، الطبعۃ الثالثۃ.
- الطبرسی، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، ج2، بیروت: موسسۃ الاعلمی للمطبوعات، الطبعۃ الاولی، 1415.
- قمی، شیخ عباس، منتہی الآمال، قم: ہجرت، 1374.
- المفید، الفصول المختارہ، التحقیق: السید میرعلی شریفی، بیروت: دار المفید، الطعبۃ الثانیۃ، 1414.
- میبدی، کشف الاسرار و عدۃ الابرار، ج2.
- قرائتی،محسن، تفسیر نور، مرکز فرہنگی درسہائی از قرآن۔