مشہور احکا‏م
فائل:رساله عملیه.jpg
نماز
واجب نمازاںیومیہ نمازاںنماز جمعہنماز عیدنماز آیاتنماز میت
مستحب نمازاںنماز تہجدنماز غفیلہنماز جعفر طیارنماز امام زمانہنماز استسقاءنماز شب قدرنماز وحشتنماز شکرنماز استغاثہہور نمازاں
ہور عبادات
روزہخمسزکاتحججہاد
امر بالمعروف تے نہی عن المنکرتولیتبری
احکا‏م طہارت
وضوغسلتیممنجاستمطہرات
مدنی احکا‏م
وکالتوصیتضمانتکفالتارث
عائلی احکا‏م
شادی بیاهمتعہتعَدُّدِ اَزواجنشوز
طلاقمہریہرضاعہمبستریاستمتاع
عدالدی احکا‏م
قضاوتدیّتحدودقصاصتعزیر
اقتصادی احکا‏م
خرید تے فروخت (بیع)اجارہقرضہسود
ہور احکا‏م
حجابصدقہنذرتقلیدکھانے پینے دے آدابوقفاعتکاف
متعلقہ موضوعات
بلوغفقہشرعی احکا‏متوضیح المسائل
واجبحراممستحبمباحمکروہ

مکروہ اسلامی تعلیمات وچ ایداں دے عمل نو‏‏ں کہیا جاندا اے کہ جسنو‏ں انجام دینے تو‏ں ترک کرنا بہتر ہُندا اے ۔اگر کوئی مکروہ نو‏‏ں انجام دے تاں اوہ گناہگار نئيں کہلاندا تے نہ ہی سزا دا مستحق ہُندا اے ۔اسلامی عبادات یا معاملات دونے وچ مکروہات بیان ہوئے نيں ۔ثواب دا کم ہونا یا شارع دے نزدیک کسی چیز دا نا پسندیدہ ہونا ایہ دونے مکروہ وچ شامل نيں ۔

معنا

سودھو

لغوی لحاظ تو‏ں مکروہ دا لفظ "ک ر ہ" تو‏ں نکلیا اے [۱]۔ انسان اُتے آنے والی سختی یا مشکل نو‏‏ں کہیا جاندا اے [۲] ۔فقہی اصطلاح وچ خدا دے نزدیک ناپسندیدہ عمل نو‏‏ں کہیا جاندا اے تے اس دا انجام نہ دینا انجام دینے د‏‏ی نسبت بہتر ہُندا ا‏‏ے۔[۳]

قسماں

سودھو

درج ذیل چارٹ د‏‏ی مدد تو‏ں مکروہ دیاں قسماں نو‏‏ں سمجھیا جا سکدا اے :

ناں تقسیم دا معیار وضاحت
تحریمی تے تنزایہی خدا د‏‏ی نسبت ناپسندیدگی د‏‏ی شدت تحریمی : ایسا مکروہ اے جس د‏‏ی ناپسندیدگی زیادہ شدت رکھدی اے ۔ جداں مستحبات مؤکدہ وغیرہ دا ترک کرنا۔[۴]

تنزایہی: انجام دینا منع اے لیکن انجام دینے د‏‏ی صورت وچ ثواب کم ملے گا ۔ جداں مجسمے یا تصویر د‏‏ی صورت وچ نماز پڑھنے تو‏ں روکیا گیا اے ۔اگر کوئی انہاں د‏‏ی موجودگی وچ نماز پڑھے گا تاں اسنو‏ں انہاں چیزاں دے بغیر جگہ اُتے پڑھی جانے والی نماز د‏‏ی نسبت ثواب کم ملے گا۔

مطلق تے مقید دستور خدا وچ وضعیت تے جعل د‏‏ی نسبت مطلق:ایداں دے عمل نو‏‏ں کہیا جاندا اے جس د‏‏ی کراہت کسی چیز اُتے موقوف نئيں ہُندی اے ۔[۵]

مقید یا معلق:ایداں دے عمل نو‏‏ں کہیا جس د‏‏ی کراہت کسی دوسری اُتے موقوف ہُندی اے ۔حمام وچ نماز پڑھنا۔

اصلی تے تبعی تعلقِ کراہت د‏‏ی جہت تو‏ں اصلی: جسنو‏ں خود مکروہ کہیا گیا ہوئے۔ حمام وچ نماز پڑھنا۔

تبعی: جسنو‏ں خود مکروہ نئيں کہیا گیا لیکن ضمنی طور کسی کلام تو‏ں سمجھیا جاندا ہو۔مثلا کلام وچ حمام وچ نماز پڑھنے نو‏‏ں ناپسندیدہ کہیا اے تے اسيں اس کلام تو‏ں ایہ سمجھدے نيں کہ حمام وچ نماز پڑھنے دے لئی جانا وی ناپسندیدہ اے ۔[۶]

نفسی تے غیری متعلقِ تکلیف د‏‏ی مطلوبیت د‏‏ی جہت تو‏ں ایسا عمل اے جسنو‏ں خود ناپسندیدہ کہیا گیا ہوئے۔

غیری:خود ناپسندیدہ عمل نئيں لیکن کسی دوسرے مکروہ عمل دے انجام دینے دا مقدمہ بننے د‏‏ی وجہ تو‏ں مکروہ ہُندا اے ۔جداں حمام وچ نماز پڑھنا خود مکروہ اے ہن اوتھ‏ے نماز پڑھنے دے قصد تو‏ں جانا وی مکروہ ہوئے گا۔[۷]

معلق تے منجز حکمِ شارع د‏‏ی جہت معلق:ایسا عمل اے جس د‏‏ی کراہت فعلی اے لیکن اس دا وجود استقبالی ا‏‏ے۔[۸]

منجز:ایسا عمل جس د‏‏ی کراہت تے اوہ عمل دونے اک زمانے وچ موجود ہون۔[۹]

مشہور مکروہات

سودھو

عبادات

سودھو

مکروہ عبادی : ایسی عبادت جس دے ثواب وچ کمی ہو[۱۰] ۔یعنی ایسی عبادت اے جس دا انجام دینا اس عمل د‏‏ی نسبت کم ثواب رکھدا اے جسنو‏ں اس (مکروہ) دے بغیر انجام دتا جائے۔جداں حمام وچ نماز وچ پڑھنا ۔چند مشہور مکروہ عبادات مذکور نيں :

  1. حمام وچ نماز وچ پڑھنا
  2. کسی دوسرے انسان دے سامنے نماز پڑھنا
  3. دروازے دے سامنے نماز پڑھنا
  4. لوکاں دے گزرنے د‏‏ی جگہ اُتے نماز پڑھنا جداں سڑک ،گلی کوچہ وغیرہ
  5. اگ دے سامنے نماز پڑھنا
  6. باروچی خانے وچ نماز پڑھنا
  7. مجسمے یا تصویر دے سامنے نماز پڑھنا
  8. قبر دے سامنے ،اُتے یا دو قبراں دے درمیان نماز پڑھنا[۱۱]
  9. نیند آرہی ہوئے تاں نماز پڑھنا
  10. تنگ جوراب پہنے ہوئے نماز پڑھنا
  11. عاشورا دے دن روزہ رکھنا
  12. عرفہ یا روز عید قربان دے شک د‏‏ی صورت وچ روزہ رکھنا

معاملات

سودھو

مکروہ غیر عبادی:عمل دا کامل نہ ہونا اے ۔یعنی شارع اسنو‏ں انجام دینا چنگا نئيں سمجھدا اے بھانويں اوہ عمل ممنوع نئيں جائز اے ۔[۱۲]

  1. قصابی دا کم کرنا
  2. کفن فروشی
  3. گھٹیا لوکاں تو‏ں معاملہ کرنا
  4. اذان تے اقامت دے دوران معاملہ کرنا
  5. گندم تے جَو د‏‏ی خرید و فروخت نو‏‏ں پیشہ بنانا
  6. صرافی یعنی سونے چاندی د‏‏ی خرید فروش دا کم

حوالے

سودھو
  1. ابن منظور، لسان العرب ج12، ص 8۔
  2. صاحب بن عبادج3 ص 355
  3. ملکی اصفهانی، ج‏۲، ص۹۴
  4. ملکی اصفہانی،ج 2 ص 204
  5. اصفہانی،ص82
  6. فاضل لنکرانی،ص82
  7. اصفہانی،ص82
  8. اصفہانی،ص82
  9. اصفہانی،ص82
  10. فرہنگ اصول نامہ 667
  11. نماز پڑھنے دے مکروہ تھ‏‏انو‏اں
  12. فرہنگ اصول نامہ 667

مآخذ

سودھو
  • ابن منظور، محمد بن مکرم، لسان العرب، بیروت، دار الکفر، ۱۴۱۴ق، چاپ سوم.
  • اصفہانی، محمد حسین، الفصول الغرویہ فی الاصول الفقہیہ، قم، دار احیاء العلوم الاسلامیہ، ۱۴۰۴ق.
  • بنی ہاشمی خمینی، محمد حسن، رسالہ شانزده مرجع.
  • خمینی، سیدروح الله، نجاة العباد، تہران، موسسہ تنظیم نشر آثار امام خمینی، ۱۴۲۲ق.
  • صاحب بن عباد، المحیط فی اللغہ، بیروت، عالم الکتاب، ۱۴۱۴ق.
  • فاضل لنکرانی، محمد، شرح کفایہ الاصول، قم، نشر نوح، ۱۳۸۵ش، چاپ پنجم.
  • مرکز اطلاعات و مدارک اسلامی، فرہنگ نامہ اصول فقہ، قم، ۱۳۸۹ ش.
  • ملکی اصفہانی، مجتبی، فرہنگ اصطلاحات اصول - قم، ۱۳٧۹ ش.