واجب
فائل:رساله عملیه.jpg | |
نماز | |
---|---|
واجب نمازاں | یومیہ نمازاں • نماز جمعہ • نماز عید • نماز آیات • نماز میت |
مستحب نمازاں | نماز تہجد • نماز غفیلہ • نماز جعفر طیار • نماز امام زمانہ • نماز استسقاء • نماز شب قدر • نماز وحشت • نماز شکر • نماز استغاثہ • ہور نمازاں |
ہور عبادات | |
روزہ • خمس • زکات • حج • جہاد امر بالمعروف تے نہی عن المنکر • تولی • تبری | |
احکام طہارت | |
وضو • غسل • تیمم • نجاست • مطہرات | |
مدنی احکام | |
وکالت • وصیت • ضمانت • کفالت • ارث | |
عائلی احکام | |
شادی بیاه • متعہ • تعَدُّدِ اَزواج • نشوز طلاق • مہریہ • رضاع • ہمبستری • استمتاع | |
عدالدی احکام | |
قضاوت • دیّت • حدود • قصاص • تعزیر | |
اقتصادی احکام | |
خرید تے فروخت (بیع) • اجارہ • قرضہ • سود | |
ہور احکام | |
حجاب • صدقہ • نذر • تقلید • کھانے پینے دے آداب • وقف • اعتکاف | |
متعلقہ موضوعات | |
بلوغ • فقہ • شرعی احکام • توضیح المسائل واجب • حرام • مستحب • مباح • مکروہ | |
واجب اسلامی فقہ دی اک اصطلاح اے ۔ اسلام وچ ایداں دے عمل نوں واجب کہیا جاندا اے جس دا انجام دینا مسلمان دے لئی ضروری ہُندا اے تے اس دے انجام نہ دینے اُتے اوہ عذاب الہی دا مستحق ہُندا اے ۔اس دی بہت ساریاں قسماں نيں تے اس دی مختلف طرح توں تقسیم بندی کيتی جاندی اے ۔اہم ترین واجبات شرعی نوں فروع دین دے ناں توں پہچانا جاندا اے ۔
تعریف
سودھولغوی معنی دے لحاظ توں ضروری تے حتمی نوں کہیا جاندا اے ۔اسلامی اصطلاح وچ ایسا عمل واجب اے جس دا انجام دینا ضروری تے حتمی ہُندا اے تے اس دا ترک کرنا گناہ تے عذاب الہی دا موجب بندا اے ۔[۱] وجوب تے واجب دے درمیان فرق ایہ اے کہ وجوب خود حکم نوں کہندے نيں جدوں کہ واجب اوہ فعل اے جس دے نال ایہ وجوب تعلق رکھدا اے ۔
قسماں
سودھوواجب ناں | تقسیم دا معیار | تعریف |
---|---|---|
مطلق تے مقید | مقدمات تکلیف | مطلق: کسی قید تے شرط دے بغیر واجب مطلق اے۔
مقید:واجب دا وجوب کسی شرط دے ہونے یا نہ ہونے توں مشروط ہوئے تاں واجب مقید اے۔ |
منجز تے معلق | شارع دے حکم دی کیفیت دے لحاظ توں | منجز: کسی واجب دا وجوب کسی چیز توں وابستہ نہ ہوئے تاں واجب منجز اے۔
معلق:ایسا واجب عمل جس دا انجام دینا واجب اے لیکن اس دا انجام کسی دوسری چیز توں وابستہ ہوئے جداں زمان دا پہنچنا ۔ |
اصلی تے تبعی | تکلیف دے تعلق دے لحاظ توں | ایسا عمل اے جس دا انجام دینا کسی دوسرے واجب عمل دی وجسنوں واجب نئيں ہُندا اے بلکہ خود شارع دے نزدیک ایہی عمل واجب ہُندا اے۔
تبعی:ایسا واجب عمل اے جس دا وجوب کِسے دوسری واجب چیز دی وجہ توں ہُندا اے۔ |
تعیینی تے تخییری | متعلقِ تکلیف دی جہت توں | تعیینی: ایسا عمل جو خود واجب ہويا اے تے کوئی دوسرا عمل اس دی جگہ نئيں لے سکدا اے ۔
تخییری:ایسا عمل جس دی جگہ کوئی دوسرا عمل لے سکدا اے تے انسان اپنے اختیار کسی اک نوں انجام دے سکدا اے۔[۲] |
عینی تے کفائی | مکلف یا موضوع دے لحاظ توں | عینی :جس دا انجام دینا ہر شخص اُتے واجب اے ۔کسی دوسرے دا اس دی جگہ انجام دینا اس شخص توں وجوب دے ساقط ہونے دا موجب نئيں بندا اے ۔
کفائی:بعض لوک دے انجام دینے توں دوسرےآں توں اس دا وجوب ساقط ہوئے جاندا اے ۔ |
موقت تے غیر موقت | زمانِ انجام دے لحاظ توں | موقت: جس عمل دے انجام دینے دا مخصوص زمان دا لحاظ ہوئے ۔
غیر موقت:جس دے انجام دینے دا کوئی مخصوص زمان نہ ہوئے جداں سچ بولنا۔ |
موسع تے مضیق | فرصت دے لحاظ توں | موسع: واجب دے انجام دینے دی مقدار توں زیادہ وقت دا لحاظ ہوئے۔ جداں روزانہ دی نمازاں۔
مضیق:واجب دے انجام دینے توں زیادہ زمان دا لحاظ نہ کيتا ہوئے۔ جداں روزہ ۔ |
تعبدی تے توصلی | انجامِ تکلیف دی شرط دے لحاظ توں | تعبدی:ایسا عمل جس دے انجام دینے قصدِ قربت دا لحاظ ضروری اے۔
توصلی:ایسا عمل جس دے انجام دیندے وقت قصدِ قربت ضروری نئيں اے ۔[۳] |
نفسی تے غیر نفسی | متعلقِ تکلیف دے مطلوب ہونے دی کیفیفت دے لحاظ توں | نفسی: ایسا واجب اے جس دا وجوب خود اس عمل دی وجہ توں اے تے کسی دوسرے واجب دا مقدمہ ہونے دی وجہ توں واجب نئيں اے ۔
غیر نفسی:کسی دوسرے واجب عمل دا مقدمہ ہونے دی وجہ توں واجب اے ۔جداں نماز دے لئی وضو۔[۴] |
مشہور واجبات
سودھواسلام دے اہم ترین واجبات وچ فروع دین نوں شمار کيتا جاندا اے ۔ فروع دین دس مشہور نيں: اصلی مضمون: فروع دین
واجب نمازاں
سودھو- یومیہ نمازاں:روزانہ دی واجب نمازاں دی تعداد پنج اے۔ جنہاں وچ کل ستاراں رکعتاں پڑھی جاندیاں نيں انہاں دی تفصیل ایہ اے :نماز فجر:دو رکعت،نماز ظہر:چار رکعت،نماز عصر:چار رکعت،نماز مغرب:تین رکعت،نماز عشا:چار رکعت اے ۔قصر نماز:سفر وچ مخصوص شرائط دے نال چار رکعتی نمازاں نوں دو رکعت دی صورت وچ بجالایا جاندا اے ۔
- نماز آیات:زمینی یا آسمانی غیر معمولی واقعات رونما ہونے توں واجب ہُندیاں نيں۔جداں سورج یا چاند گرہن،زلزلہ وغیرہ۔
- والدین دی وڈے بیٹے اُتے قضا نمازاں:مشہور فقہائے امامیہ دے مطابق باپ دے مرنے دے بعد وڈے بیٹے اُتے اپنے باپ دی قضا نمازاں دی ادائیگی واجب اے جدوں کہ بعض فقہا دے جزدیک والدہ دی وی واجب نيں۔
- نماز میت:مسلمان دے مرنے تے اس دے دفنانے توں پہلے اس اُتے نماز میت یا جنازہ پڑھنا واجب اے ۔
- نذر ،قسم یا نماز اجارہ (اجرت اُتے لینے دی وجہ توں واجب ہونے والی نماز) ۔
- نماز جمعہ
- نماز طواف:امام خمینی دے نزدیک۔[۵]
- قضا نماز:کسی عذر دی وجہ توں وقت وچ واجب نماز رہ جائے تاں اس نماز نوں وقت گزرنے دے بعد پڑھی جانے والی نماز قضا کہلاندی اے ۔
- حج دی قربانی دی بجائے روزہ رکھنا۔[۶]
مذکورہ دس فروع دین دے ذکر کرنے دا سبب انہاں دتی اوہ اہمیت اے جو آیات تے روایات وچ بیان ہوئی اے ۔ ایہ وی جان لینا چاہیدا کہ فروع دین صرف دس دی تعداد وچ منحصر نئيں اے کیونجے اس دے علاوہ وی اہم واجبات نيں جداں ازدواج،قصاص،دیات ..... وی فروع دین وچوں نيں ۔اسلام دے کے فروع دین دا جے اجمالی طور اُتے جائزہ لیا جائے تاں اسيں دیکھدے نيں کہ انہاں وچوں کچھ انسان تے خدا دے فرمیان رابطہ بحال رکھنے دے لئی بنائے گئے نيں جدوں کہ احکام انسانی زندگی نوں منظم تے بہترین معاشرہ سازی دی بنیاد اُتے بنائے گئے نيں ۔جداں جہاد نماز جماعت و خمس وغیرہ نيں ۔[۷]
واجب روزے
سودھو- رمضان دے مہینے دے روزے
- قضا روزے:رمضان وچ رہ جانے والے روزے نوں کسی دوسرے وقت وچ رکھنا۔
- والدین دے قضا روزے
- اعتکاف دے تیسرے دن دا روزہ
- حج وچ قربانی دے بدلے رکھیا جانے والا روزہ
- جان بجھ کر روزہ توڑنے دی وجہ توں کفارے دا روزہ
- کسی سبب دی وجہ توں واجب ہونے والا روزہ مثلانذر ،قسم توڑنے یا منت دا روزہ
حوالے
سودھو- ↑ ر.ک: ملكى اصفہانى، ص335؛ عبدالرحمن، ج3، ص 461
- ↑ مشكينى، ص277
- ↑ مشكينى، ص277
- ↑ فرہنگ نامہ اصول فقہ؛ ص865
- ↑ خمینی، ج1، ص135
- ↑ بقره: ۱۹٦:.... فَمَنْ تَمَتَّعَ بِالْعُمْرَةِ إِلَی الْحَجِّ فَمَا اسْتَیسَرَ مِنَ الْهَدْی فَمَنْ لَمْ یجِدْ فَصِیامُ ثَلاثَةِ أَیامٍ فِی الْحَجِّ وَ سَبْعَةٍ إِذا رَجَعْتُمْ تِلْک عَشَرَةٌ کامِلَةٌ ذلِک لِمَنْ لَمْ یکنْ أَهْلُهُ حاضِرِی الْمَسْجِدِ الْحَرام… اوہ ممکنہ قربانی دے دے تے قربانی نہ مل سکے تاں تن روزے حج دے دوران تے ست واپس آنے دے بعد رکھے کہ اس طرح دس پورے ہوجاواں. ایہ حج تمتع تے قربانی انہاں لوکاں دے لئی اے جنہاں دے اہلِ مسجدالحرام دے حاضر شمار نئيں ہُندے..... (196)--
- ↑ دائرة المعارف تشیّع، ج۲، ص۱۵۲.
مآخذ
سودھو- ملکی اصفہانی، مجتبی، فرہنگ اصطلاحات اصول، چ۱، قم، ۱۳٧۹ش.
- عبدالرحمن، محمود، معجم المصطلحات و اللفظاں الفقہیہ.
- مشکینی، میرزا علی، اصطلاحات الأصول و معظم أبحاثها، در یک جلد، چ٦، قم: نشر الہادی، ۱۴۱٦ق.
- خمینی، سید روح الله، تحریر الوسیلہ، قم: موسسہ مطبوعات دارالعلم، [بیتا].
- مرکز اطلاعات و مدارک اسلامی، فرہنگنامہ اصول فقہ، قم: پژوہشگاه علوم و فرہنگ اسلامی، ۱۳۸۹ش.