پاکستان
اسلامی لوک راج پاکستان (اردو:اسلامی جمہوریہ پاکستان) دکھنی ایشیاء دا اک دیس اے۔ اس دے چڑدے وچ ھندستان، اتر چڑدے وچ چین، لیندے وچ ایران تے افغانستان،تے دکھن وچ بحیرہ عرب ہیگا اے ۔ پاکستان 1947 وچ اوناں تھانواں تے بنیا جتھے مسلماناں دی لوک گنتی بوہتی سی۔
اسلامی جمہوریہ پاكستان | |
|---|---|
 نشان | |
Motto: ایمان اتحاد نظم[1] | |
ترانہ: | |
.svg) گہرے ہرے رنگ والے علاقے پاکستان دے کنٹرول وچ نيں جدوں کہ ہلکے رنگ والا علاقہ پاکستان دے کنٹرول وچ ننيں۔ | |
| دار الحکومت | اسلام آباد 33°40′N 73°10′E / 33.667°N 73.167°E |
| عظیم ترین شہر | کراچی 24°51′36″N 67°00′36″E / 24.86000°N 67.01000°E |
| دفتری زباناں | Lua error in ماڈیول:List at line 7: Please use mw.html instead of Module:HtmlBuilder. |
| تسلیم شدہ علاقائی زباناں | |
| قومی | اردو |
| نسلی گروہ (2016ء) | 44.7% پنجابی 15.4% پشتون 14.1% سندھی 8.4% سرائیکی 7.6% مہاجر قوم 3.6% بلوچ 6.3% ہور[4] |
| مذہب | 96.0% اسلام (دفتری)[5] 4% ہور[4] |
| نام آبادی | پاکستانی قوم |
| حکومت | وفاقی جمہوریہ پارلیمانی نظام جمہوریہ |
• صدر | عارف علوی |
| عمران خان | |
| صادق سنجرانی | |
• اسپیکر | اسد قیصر |
• چیف جسٹس | آصف سعید خان کھوسہ |
| مقننہ | مجلس شوریٰ/پارلیمان |
| ایوان بالا/سینیٹ | |
| قومی اسمبلی | |
| آزادی برطانیہ سے | |
| رقبہ | |
• کل | 881,913 کلومیٹر2 (340,509 مربع میل)[lower-alpha 1][7] (33واں) |
• پانی (%) | 2.86 |
| آبادی | |
• 2017 تخمینہ | 212,742,631[8] (5واں) |
• کثافت | 244.4/کلو میٹر2 (633.0/مربع میل) (56واں) |
| جی ڈی پی (پی پی پی) | 2017 تخمینہ |
• کل | $1.060 ٹریلین[9] (25واں) |
• فی کس | $5,374[9] (137واں) |
| جی ڈی پی (برائے نام) | 2017 تخمینہ |
• کل | $304.4 بلین[10] (42واں) |
• فی کس | $1,468[9] (145واں) |
| جینی (2013) | 30.7[11] متوسط |
| ایچ ڈی آئی (2015) |  0.550[12]متوسط · 147واں |
| کرنسی | پاکستانی روپیہ (₨) (PKR) |
| منطقۂ وقت | یو ٹی سی+5b (معیاری وقت) |
| ڈرائیونگ سائیڈ | کھبے[13] |
| کالنگ کوڈ | 92+ |
| آیزو 3166 رمز | [[آیزو 3166-2:|]] |
| انٹرنیٹ ٹی ایل ڈی | Pk. .پاکستان |
ویب سائٹ www | |
اسلامی جمہوریہ پاکستان جنوبی ایشیا دے شمال مغرب وسطی ایشیا تے مغربی ایشیا دے لئی دفاعی طور اُتے اہم حصے وچ واقع اک خود مختار اسلامی ملک اے۔ 21 کروڑ دی آبادی دے نال ایہ دنیا دا پنجواں وڈی آبادی والا ملک اے۔ 881,913 مربع کلومیٹر (340,509 مربع میل) دے نال ایہ دنیا دا تینتیسواں وڈے رقبے والا ملک اے۔ اس دے جنوب وچ 1046 کلومیٹر (650 میل) دی ساحلی پٹی اے جو بحیرہ عرب توں ملدی اے ۔پاکستان دے مشرق ميں بھارت، شمال مشرق ميں چین تے مغرب ميں افغانستان تے ايران واقع ہيں۔ پاکستان نوں شمال وچ اک تنگ واخان راہداری تاجکستان توں جدا کردی اے جدوں کہ اس ملک دی سمندری سرحدی حدود عمان دے سمندری حدود توں وی ملدی نيں۔
موجودہ پاکستان دے علاقے قدیم ترین دنیا وچ اوہ علاقے سن جنہاں وچ موہنجوداڑو تے انڈس سولائیزیشن مہر گڑھ ٹیکسلا پراچین سنسکرت دور تے ہور زیرتحقیق آرک لوجیکل سائٹسٹ جداں قندھارا رہتل و تمدن سی۔ اس علاقے اُتے پراچین راجپوت ایرانی یونانیعرب،بدھ مت، سکھ، مغل، ہن سفید تے ترک حملہ آوراں دی حکومت وی رہی اے۔ ایہ علاقہ مختلف سلطنتاں جداں چندر گپت موریا، ہخامنشی سلطنت عرباں دی خلافت امویہ، مغول سلطنت، مغلیہ سلطنت، درانی سلطنت، سکھ سلطنت تے برطانوی راج دا اہم حصہ رہیا اے۔ اس دے بعد محمد علی جناح دی قیادت وچ تحریک پاکستان کامیاب ہوئی تے 14 اگست 1947ء نوں ہندوستان دے مشرق تے مغرب وچ دو حصےآں وچ اک آزاد تے خودمختار اسلامی ریاست قائم ہوئی۔ پاکستان نے 1956ء وچ اپنا پہلا قانون اپنایا۔ 1971ء وچ اک خانہ جنگی دے دوران وچ اس دا مشرقی حصہ وکھ ہوئے کے اک نواں ملک بنگلہ دیش بن گیا۔
پاکستان دی تریخ نیولتھک ویلے توں ٹردی اے مہرگڑھ ایس رہتل دا اک گڑھ سی۔ ایس دے مگروں ایتھے کانسی ویلہ دی ہڑپہ رہتل دا مڈ رکھیا جاندا اے۔ ہڑپہ تے موہنجوداڑو ورگے نگر وساۓ جاندے نیں۔ ایتھے وید تے گندھارہ رہتلاں پونگریاں۔ ایتھے ای ایرانی، یونانی، مغل تے پنجابی رہتلاں چلیاں تے ایتھے انگریز وی آۓ جناں دی برطانوی سلطنت چوں پاکستان 1947 چ بنیا۔ بنن ویلے 1947 چ پاکستان اک لوکراج سی جتھے 1956 چ اک آئین وی چلایا گیا پر 1958 دے مگروں ایوب خان نے آئین نوں توڑدیاں ہویاں راج تے مل مارلیا تے لوکراج مک گیا۔ 1971 چ چڑھدا پاکستان پاکستان توں وکھرا ہوکے بنگلہ دیش بن گیا۔
پاکستان وفاقی پارلیمانی جمہوری ریاست دے تحت چلدا اے۔ اس دے چار صوبے تے کچھ وفاقی حکومت دے زیر انتظام علاقے نيں۔ ایہ ملک لسانی تے قومی طور اُتے مختلف اقوام دا علاقہ اے تے اس دا جغرافیہ وی ہر طرح دے خطے اُتے مشتمل اے۔ پاکستان دنیا دا اک اہم طاقتور ملک اے، جداں کہ اس دی فوج دنیا دی چھواں وڈی فوج اے تے ایہ اسلامی دنیا دی واحد تے جنوبی ایشیا دی دوسری ایٹمی طاقت اے۔ اس دی معیشت دنیا وچ 27 ويں نمبر اُتے اے۔
پاکستان دی تریخ فوجی آمریت، سیاسی عدم استحکام تے پڑوسی ملک سےجھگڑےآں اُتے مشتمل اے۔ ایہ ملک مؤتمر عالم اسلامی، اقوام متحدہ، دولت مشترکہ ملکاں، سارک، ترقی پذیر 8، اقتصادی تعاون تنظیم ورگی تنظیماں دا اہم رکن اے۔
ان سرزمین تے ملکاں دے ناواں وچ ، جس وچ لاحقہ "ستان" شامل اے، پاکستان دا لفظ سب توں نواں اے تے کردستان سب توں پرانا ناں اے۔ پاکستان دے مطلب پاک نفساں دی سرزمین اے .[14]
پاکستان چار صوبیاں تے چار ہور تھانواں چ ونڈیا ہویا اے۔ ایتھے 17 کروڑ توں ود لوک وسدے نیں۔ تے دنیا دی دوجی وڈی مسلمان لوک گنتی ایتھے وسدی اے۔ ایتھے کئی بولیاں بولیاں جاندیاں نیں پر سب توں وڈی بولی پنجابی اے۔ پاکستان چ وکھرے جغرافیائی تھاں نیں۔ ویہڑے، پہاڑ، دریا، روہی تے اچے نیویں تھاں ایتھے ہیگے نیں۔
پاکستان کول دنیا دی ستویں وڈی فوج اے۔ ایتھے دنیا دی چھیویں وڈی لوک گنتی اے۔ پاکستان نوں غریبی، انپڑھی، ہیرا پھیری تے دہشتگردی دے مسلے پۓ ہوۓ نیں۔
ناںلکھو
اردو تے فارسی بولی چ پاکستان دا مطلب 'پاک تھاں' اے۔ اے ناں سب توں پہلاں 1934 نوں پاکستان دی تحریک ازادی دے سرکڈویں سنگی چورھری رحمت علی نے ورتیا۔ ایہ ناں، پاکستان دے چار صوبیاں پنجاب، کشمیر، سندھ، سرحد تے بلوچستان دے اکریاں نوں رلا کے بنیا اے۔
پاکستان دے پرانے ناواں چ اک ناں ملوحا وی اے۔
پاکستان کے لفظی معنی پاک لوگوں کی سر زمین ہے، پاک کے اردو اور فارسی میں معنی خالص اور صاف کے ہیں اور ستان کا مطلب زمین یا وطن کا ہے- 1933ء میں چودھری رحمت علی نے دوسری گول میز کانفرنس کے موقع پر اپنا مشہور کتابچہ اب یا کبھی نہیں شائع کیا جس میں پہلی مرتبہ لفظ پاکستان استعمال کیا گیا۔
لفظ پاکستان اس وقت پانچ مسلم علاقوں کے ناموں کا سرنامیہ ہے۔ پ پنجاب، ا خیبر پختونخوا (افغانیہ)، ک کشمیر، س سندھ، تان بلوچستان۔
تریخلکھو
پاکستان والے تھاں چ انسان ہزاراں وریاں توں ریندا آیا اے۔ اتلے پنجاب دی سوانی رہتل 4 لکھ ورے پرانی اے۔ ایس رہتل دے دریاۓ سواں دے کنڈیاں توں پتھر دے بنے اوزار لبے نیں۔ مہرگڑھ، بلوچستان نویں پتھر ویلے دا اک گڑھ سی 9000 توں 5200 ورے پہلے تک لوک وسدے رۓ۔ ہڑپہ رہتل، کانسی ویلہ دی اک رہتل سی۔ ہڑپہ موہنجوداڑو تے کئی ہور نگر ایدھے گڑھ سن۔ ایہ اج توں 4500 ورے پہلے وس رئی سی 3600 ورے پہلے باہروں آن والیاں دی ہلے باجوں مک گئی۔ ایتھوں دے لوکی مٹی دے برتن بنانا جاندے سن وائی بیجی کرنا جاندے سن تے اونہاں نیں چنگے نگر وی وساۓ۔ شکر، کھنڈ، گڑ، کاٹن دا کپڑا تے شطرنج ایتھے بنے۔ اناں دے نگر اک پدھر نال بنے سن۔
آریائی لوک کئی جٹاں وچ 3600 ورے دے نیڑے تریڑے ایدر وشکارلے ایشیاء ولوں آے۔ ایتھے دی رہتل نوں توڑیا تے پرانی تے اپنی رہتل نال اک نویں ویلے دی اک نویں رہتل دی نیو رکھی۔ ایہنوں وید رہتل کہ سکنے آں۔ ایس ویلے وچ پنجاب وچ ہندوواں دی پوتر کتاب رگ وید لکھی گئی۔ ایسے ویلے وچ ای ہندومت دی پینڈی نیو رکھی گئی۔ رگ وید سنسکرت وچ اے۔ پنجاب دے کافی وڈے انگ دا ناں گندھارا سی تی ایتھے دی بولی گندھاری سی۔ رگ وید تے سنسکرت وچ لکھی گئی پر عام لوکاں دی بولی گندھاری سی۔ گندھارا دا ای اک پڑھاکو پانینی سی جیہنے پشکلاوتی، گندھارہ وچ گریمر تے پہلی پوتھی استا دہائی 26 صدیاں پہلے لکھی۔ ایہ گندھاری، پنجابی دی پرانی ونڈ اے یا اینوں پرانی پنجابی کیا جاسکدا اے۔ ٹاکساشلا (ٹیکسلا)، کٹاس راج، پشاور، ملتان وید رہتل دے نگر سن۔ بدھ مت آن نال گندھارا بدھ مت دا گڑھ بن گیا۔ اتلے پرانے پاکستان تے کئی تھانواں تے بدھ مت دے پڑھائی دے تھاں بنے۔ گندھارا توں بدھ مت افغانستان، چین، کوریا تے جپان ول گیا۔ ہیون سانگ تے فاہیان دو چینی مذہبی یاتری پرانے پاکستان آۓ۔ لیندے گندھارا اتے ھخامشی سلطنت مل ماردی اے۔ 326 م پ وچ سکندر یونانی ھخامشی سلطنت نوں مکان دے چکر وچ پاکستان وچوں لنگ جاندا اے۔ موریہ سلطنت دکھنی ایشیاء دی پہلی وڈی سلطنت سی جیہڑی بنگلہ دیش توں نیپال تک پھیلی ہوئی سی تے پاکستان وی اوہدا اک انگ سی۔ ایہدی نیو چندرگپت موریہ نے رکھی جیدا وزیر کوٹلیہ چانکیہ ٹیکسلا دا پڑھیار سی۔اشوک ایس سلطنت دا اک وڈا راجہ سی تے اوس دے مگرون ایہ سلطنت ماڑی پے گی تے پاکستان تے افغانستان تے یونانی بادشاہواں دا راج ٹریا جیدے راجگڑھ پنجاب دے شہر سیالکوٹ، پشکلاوتی تے ٹیکسلا سن۔ بدھ یونانی رہتل چھائی ہوئی سی تے ٹیکسلا دی گنتی دنیا دے وڈے لکھن پڑھن دے گڑھاں وچ ہوندی سی۔ ایس دے مگروں سند دے ہندو راۓ ٹبر (489–690) دا سند توں کشمیر تک دی تھاں تے راج ریا۔
اسلامی عرب خلیفہ امیر معاویہ دے ویلے پہلی واری پاکستان دا عرب اسلامی دنیا دا میل ہویا۔ 664 وچ امیر معاویہ دا جرنیل مہلب بن ابی صفراہ افغانستان تے ہلہ بولدا تے کابل تے مل مارن مگروں پنجاب آندا اے تے ملتان تے مل ماردا اے۔ پر ایہ ہلہ تھوڑے چر دا ای سی۔ اموی خلیفہ ولید بن عبدالملک دے ویلے عراق دے گورنر حجاج بن یوسف نے بنو امیہ دے اک جرنیل محمد بن قاسم نوں 711 نوں 12000 ہزار فوج نال سند ول پیجیا۔ اوہنے ایتھوں دے راجا داہر نوں ہرا کے سندھ تے پنجاب تے مل ماریا تے اینج سند بلوچستان تے چوکھا سارا پنجاب بنو امیہ دی خلافت وچ رل گیا۔ بنو امیہ دی خلافت پنجاب توں فرانس تک پھیلی ہوئی سی تے عرب اسلامی تریخ دی سب توں وڈی خلافت سی۔ بنو امیہ دے مگروں ایتھے بنو عباس دی خلافت ایتھے چلی۔
11ویں صدی وچ اتلے پنجاب تے ہندوشاہی دا راج سی جیدا راجگڑھ کابل سی۔ ایدی غزنی دے ترک سردار سبکتگین نال تے اوہدے پتر محمود غزنوی نال لڑائی چھڑ جاندی اے۔ جے پال اوہدا پتر آنندپال تے پوترا ترلوچن پال تے ایس ٹبر دا آخری راجہ بھیم پال دلیری نال 1026 تک محمود غزنوی دیاں فوجاں نال لڑدے ریندے نیں۔ پنجاب دی ایس آخری سلطنت دا راجگڑھ کابل سی اوس مگروں دریاۓ سندھ دے کنڈے تے ہند بندا اے تے اوتھوں فیر نمک دے پہاڑی سلسلے وچ نندنہ ایدا آخری راجگڑھ سی۔ افغانی تے ترک پنجاب نوں رج کے لٹدے نیں تے ایتھوں ہزاراں لوکاں نوں غلام بنا کے غزنی ویچ دتا جاندا اے۔ گندھارا رہتل جیہڑی پہلے ای ماڑی ہوچکی سی ایہناں ہلیاں ںوں ناں سہ سکی تے مرجاندی اے۔ پنجاب نوں غزنی سلطنت دا اک صوبہ بنادتا جاندا اے۔ عزنویاں دے مگروں غوریاں نے پنجاب تے ایس توں اگے ہندستان تے ہلے بولے تے اک غوری سلطان شہاب الدین غوری نوں ضلع جیلم پنجاب وچ قتل کردتا جاندا اے۔ دلی سلطنت وچ پاکستان تے پنجاب نوں لیندے ولوں آنوالے ہلیاں نال رہنا پیندا سی۔ بلبن، تغلق، خلجی تے لودھی ایتھے راج کردے نیں۔
مغل سلطنت دے بنن نال پاکستان والا تھاں مغل سلطنت وچ رلایا گیا۔ پاویں غوری ہووے یا سوری یا اکبر پنجاب تے مل مارنا کدے وی اسان کم نئیں سی۔ پنجاب دا اک سردار سلطان سارنگ روات کول 1546 وچ شیر شاہ سوری نال اپنے 16 پتراں نال لڑدا ہویا ماریا گیا۔ اکبر بادشاہ نوں پنجاب تے مل مارن لئی ایتھے چوکھا ویلہ لنگانا پیا۔ ایدوں ای اک پنجاب گرو نانک پنجاب وچ اک نویں مت، سکھ مت دی نیو رکھدا اے۔ لاہور مغل سلطنت دا راجگڑھ سی۔ پنجاب دی ازادی دا متر دلا بھٹی مردیاں مرگیا پر مغلاں اگے ناں لفیا۔ مغل سلطنت ویلے نال نویں رپھڑاں نون مکان وج یملی ثابت ہوئی تے ماڑی ہوندی گئی۔ دکھن ولوں مرہٹے ، اتر لیندے ولوں پنجابی ایدے سر دی پیڑ سن تے سمندر ولوں انگریز اگ ودھ رۓ سن، مغل سلطنت دے صوبیدار دلی نوں ماڑا ویھکدیاں ہویاں ایہنوں اکھاں کڈھ رۓ سن۔ نادر شاہ افشار تے احمد شاہ ابدالی دے لٹ مار والے ہلے نیں مغل سلطنت دیاں چولاں ہلادتیاں۔ ایس دے مگروں پاکستان تے خاص کرکے پنجاب نوں ایران تے افغانستان توں ہون والے تھوڑے تھورے چر مگرون لٹ مار والے ہلیاں نے برباد کرکے رکھ دتا۔
1797 نوں اک پنجابی زنانی سدا کور پنجاب دے اتے ہون والے ایس ظلم دے خلاف اٹھ کھڑی ہوندی اے تے آپنے 18 وریاں دا جوائی نال افغانستان ولوں لٹمار لئی آن والی اک فوج نوں واپس مڑن تے محبور کردیندی اے۔ اوہدے جوائی دا ناں رنجیت سنگھ سی۔ رنجیت سنگھ پنجاب تے کشمیر نوں بارلیاں فوجاں توں ازاد کراندا اے تے ایتھے لمے چر مگروں امن تے چین دا راج شروع ہوندا اے۔ انگریز 1802 نوں پنجاب دے بارڈر تے پونچ چکے سن۔ رنجیت سنگھ پنجاب تے پاکستان تے اوہناں دے مل مارن وچ سب تون وڈی روک ریا۔ جد تک اوہ جیندا ریا پاکستان تے مل مرن دا انگریزی سفنہ پورا نا ہوسکیا۔ 1839 نوں اوہدیاں اکھان نوٹن مگروں میانی دی لڑائی وچ 1843 نوں انگریز سند تے مل ماردے نیں تے بلوچستان ول وددے نیں۔ 1849 نوں اک لمی تیاری صبر تے انتظار مگروں انگریز پنجاب تے مل مارلیندے نیں۔ اوس ویلے پنجاب وچ کشمیر تے افغانستان دے بارڈر تک دا تھاں وی نال سی۔ انگریزاں نے ایتھے مل مارن مگروں دو نویاں بولیاں اردو تے انگریزی ایتھے لاگو کیتیاں۔ 1857 وچ دیسی لوکاں نے انگریزاں دے خلاف کئی تھانواں تے بغاوت کیتی۔ جیلم راولپنڈی مری تے ہندستان دے کئی نگر ایس بغاوت دے گڑھ سن پر ایس نوں کچل دتا گیا۔
.jpg)
711ء وچ اموی خلیفہ ولید بن عبدالملک دے دور وچ محمد بن قاسم برصغیر (موجودہ پاکستان و ہندوستان) دے خاصے حصے نوں فتح کردا اے تے ایويں برصغیر (موجودہ پاکستان) دنیا دی سب توں وڈی عرب ریاست دا اک حصہ بن جاندا اے، جس دا راجگڑھ دمشق، بولی عربی تے مذہب اسلام سی۔ ایہ علاقہ سیاسی، مذہبی تے ثقافتی طور اُتے عرب دنیا توں جڑ جاندا اے۔ اس واقعہ نے برصغیر تے جنوبی ایشیا دی تریخ اُتے گہرے اثرات مرتب کیتے۔
سن 1947ء توں پہلے بھارت، پاکستان تے بنگلہ دیش برطانوی کالونیاں سن تے برّصغیر دے ناں توں جانے جاندے سن ۔ ہندوستان دی آزادی (انگریزاں سے) دی تحریک دے دوران وچ ہندوستان دے مسلماناں نے اپنے لئی اک علیحدہ ملک دا مطالبہ کيتا۔ "پاکستان دا مطلب کيتا لا الہ الا اللہ" اس تحریک دا مقبول عام نعرہ سی۔ اس مطالبے دے تحت تحریک پاکستان وجود وچ آئی۔ اس تحریک دی قیادت محمد علی جناح نے کيتی۔ 14 اگست 1947ء نوں پاکستان وجود وچ آیا۔
تقسیم برصغیر پاک و ہند دے دوران وچ انگریزاں نے کچھ ایداں دے سقم چھڈے جو پاکستان تے بھارت دے درمیان وچ 1948ء تے 1965ء وچ کشمیر دے مسئلہ اُتے دو جنگاں دا سبب بن گئے۔
اس دے علاوہ چونکہ پاکستانی پنجاب وچ بہنے والے تمام دریا بھارت دے زیر انتظام کشمیر توں ہوکے آندے نيں، لہذا پاکستان نوں 1960ء وچ انڈیا دے نال سندھ طاس معاہدہ کرنا پيا، جس دے تحت پاکستان نوں مشرقی دریاؤں، ستلج، بیاس تے راوی توں دستبردار ہونا پيا۔ جدوں کہ دریائے سندھ، چناب تے جہلم اُتے پاکستان دا حق تسلیم کر ليا گیا۔
1947ء توں لے کے 1948ء تک پاکستان نوں وڈی مالی مشکلات دا سامنا کرنا پيا، کیونجے بھارت نے پاکستان دے حصہ وچ آنے والی رقم پاکستان نوں ادا نہ کيتی۔ اس دے علاوہ صنعتی ڈھانچے دے ناں اُتے پاکستان دے حصے وچ گنتی دے چند کارخانے آئے تے ہور برآں کئی اندرونی و بیرونی مشکلات نے وی پاکستان نوں گھیرے رکھیا۔
پاکستان دا بننالکھو
1884 وچ ہندستان وچ سیاسی جانکاری ودھان لئی ایتھے اک ہندوواں دی سیاسی پارٹی انڈین نیشنل کانگریس دی نیو رکھی گئ۔1903 وچ پنجاب دی پہلی ونڈ کیتی گئی جدوں پنجابی بولن والے ضلعے ہزارہ تے ڈیرہ اسمعیل خان پنجاب توں وکھ کرکے صوبہ سرحد دے ناں دا اک نوں صوبہ ہندستان دے اتر لیندے ول بنایا گیا۔ 1906 وچ مسلماناں دے حقاں لئی لڑن لئی مسلم لیگ بنائی گئی۔29 دسمبر 1930 نوں اقبال نے ہندستان دے لیندے اتری تھانواں وچ جتھے چوکھے مسلمان وسدے سن مسللماناں دے ہندوستان توں وکھ اک دیس دی مانگ کیتی۔ مسلم لیگ نے 1930 دے دھاکے چ مشہوری حاصل کیتی تے ہندستان دے مسلماناں دی آگو پارٹی بن گئی۔ 1940 نوں لاہور وچ محمد علی جناح نے مسلم لیگ دے جلسے وچ مسلماناں لئی اک وکھرے دیس دی مانگ کیتی۔ 1947 دے مڈ وچ انگریزاں نیں ہندستان وچ اپنے راج نوں چھڈن دی دس دتی۔ 14 اگست 1947 نوں ہندستان دے اتر چڑھدے پاسے تے اتر لیندے پاسے پاکستان ناں دا دیس بندا اے۔
پاکستان دے بنن وچ سب توں چوکھا گھاٹا پنجابیاں دا ہویا۔ پنجاب دوجی واری ونڈیا گیھدا بنگال لیندا پنجاب سند تے بلوچستان پاکستان وچ رلے۔ لکھاں پنجابیاں نوں اپنے تھاں چھڈ کے دوسرے دیس جانا پیا۔ لکھاں مارے تے لٹے گۓ۔ پاکستان بنن ویلے اک لوکراج سی۔ سرکار چلان لئی انگنت رپھڑ سن۔ پاکستان دا راجگڑھ کراچی سی۔ محمد علی جناح پاکستان دا پہلا گورنر جرنل سی تے لیاقت علی خان ایدا پہلا وزیراعظم سی۔
کشمیر پاکستان دے اتر وچ وسدی ایسی ریاست سی جتھے مسلمان چوکھے سن تے دیس دی ونڈ دے قنون باجوں ایہ پاکستان وچ رلنا چاہیدا سی پر ایتھوندے دے ہندو راجہ نے ہندستانی فوج نوں سد لیا تے اینج اکتوبر 1948 وچ کشمیر دی پہلی لڑائی ہوئی جیدے وچ دو حصے ہندستان کول تے اک جصہ پاکستن کول آیا۔ کشمیر پاکستان تے ہندستان دے وشکار اک وڈا رپھڑ اے تے ایس باجوں 1965، 1971 تے کارگل وچ لڑائیاں ہوجکیاں نیں۔
1970 دی چنوتی وچ عوامی لیگ پارٹی پاکستان دی قومی اسمبلی دیاں 313 سیٹاں وچوں 167 جتدی تے چڑھدے پاکستان دی صوبائی اسمبلی دیاں 300 سیٹاں وچوں 288 جتدی اے۔ دوجے نمبر تے آنوالی پارٹی، پیپلز پارٹی 81 سیٹاں جتدی اے تے اینج عوامی لیگ کلیاں سرکار بناسکدی سی پر اوہنوں سرکار نئیں بنان دتی جاندی۔ چڑھدے پاکستان وچ ایس باجوں افراتفری پھیل جاندی اے۔ بنگالی ایہ سمجدے نیں جے لیندا پاکستان اوہناں نوں اوہناں دا جق نئیں دیریا۔ 25 مارچ 1971 نوں پاک فوج صوبے تے قابو پان لئی فوجی اوپریشن کردی اے ہندستان دی ہتھ ونڈائی نال اک باغی ٹولی مکتی باہنی پاک فوج نال لڑن لئی کھڑی کیتی جاندی اے۔ دسمبر 1971 وچ پاکستان تے ہندستان دی لڑائی ہندی اے۔ 16 دسمبر 1971 نوں ڈھاکہ وچ پاک فوج ہتھیار سٹ دیندی اے۔ چڑھدا پاکستان بنگلہ دیش بن جاندا اے۔ لیندے پاکستان وچ ذوالفقار علی بھٹو پیپلزپارٹی دی سرکار بناندا اے۔ پیپلز پارٹی دی سرکار لوکاں دیاں کارخانیاں تے مل مارلیندی اے تے پاکستان دے اک پچھڑیا دیس بنن دا مڈ رکھ دتا جاندا اے۔ 1977 وچ جرنل ضیاالحق مارشل لا لا کے بھٹو دی سول سرکار تے مل مارلیندا اے۔ اک قتل دے مقدمے وچ ذوالفقار علی نوں پھانسی لا دتا جاندا اے۔امریکہ نون آپنے ول کرن لئی فوجی سرکار پاکستان نوں افغانستان وچ سوویت یونین نال لڑوالیندی اے۔ پاکستان وچ جہادی کیمپ کھلدے نیں تے افغانستان توں افغان مہاجر آندے نیں تے ساری دنیا توں مجاہد سوویت یونین نال لڑن لئی پاکستان آندے نیں۔ سوویت یونین تے افغانستان تون نس جاندا اے تے فیر ٹٹ جاندا اے پر پاکستانی رہن سہن وچ اسلحہ، نشئی تے افراتفری عام ہوجاندی اے۔
1988 دی چوناں وچ بے نظیر بھٹو وزیراعظم بندی اے۔ دو وریاں مگروں ہیراپھیری دا الزام لا کے اوہدے راج توں لا دتا جاندا اے۔ نواز شریف نوں وی وزیراعظم بنا کے لا دتا جاندا اے۔ اک اک واری دوناں نوں فیر دتی جاندی اے جیدے وچ نوازشریف ایٹمی تماکہ کردا اے موٹر وے بناندا اے تے کم کاج دیاں نویاں سوچاں دیندا اے۔ جرنل سید پرویز مشرف اوہناں نوں لا کے راج تے مل مارلیندا اے۔ 1999 وچ کارگل لڑائي وی ہوندی اے۔مشرف اپنے راج نوں پکیاں کرن لئی امریکہ دی لڑائی وچ رل جاندا اے۔ پاکستان دے چیف جسٹس نوں بندی بنادتا جاندا اے۔ بےنظیر نوں قتل کردتا جاندا اے۔ 2008 وچ پیپلز پارٹی راج وچ آندی اے سید پرویز مشرف پاکستان چوں نس جاندا اے ۔ پیپلز پارٹی دے وزیراعظم سید یوسف رضا گیلانی تے ہیراپھیری دے مقدمے بندے نیں۔ جدوں اوہ سوئٹزرلینڈ وچ پۓ کئی ملین پاکستانی ڈالراں نوں واپس لیان لئي کج نئیں کردا تے اوہنوں سپریم کورٹ راج توں لادیندی اے۔ راجہ پرویز اشرف پاکستان پیپلز پارٹی ولوں پاکستان دے اگلے وزیراعظم سن۔ اگلیاں چوناں لئی مارچ وج سرکار توڑ دتی گئی تے 11 مئی نوں چوناں ہویاں جنہاں وچ نون لیگ نوں جت ہوندی اے۔
نوازشریف پاکستان دی نویں سرکار بناندے نیں۔ خیبر پختونخواہ وچ عمران خان دی پارٹی، سند وچ پیلز پارٹی پنجاب وچ نون لیگ تے بلوچستان وج رلیاں ملیاں پارٹیاں سرکار بناندیاں نیں۔
راج تے سیاستلکھو
پاکستان وچ پارلیمانی تے وفاقی لوک راج پربندھ چل ریا اے۔ ایس دیس دا وڈا تے سرکاری مت اسلام اے۔ اے دیس اک قنون نال ٹوریا جاندا اے۔ ایدا سب توں پہلا قنون 1956 چ بنایا گیا۔ اینوں جنرل ایوب خان نے توڑ کے مارشل لا لا دتا۔ 1973 چ اک نواں قنون بنایا گیا جینوں جنرل ضیاالحق نے رد کردتا۔
پاکستان دی فوج نے پاکستان دی سیاست چ وڈا کردار ادا کیتا اے۔ ازادی توں ہن تکر تن واری فوج حکومت وچ آچکی اے۔ (1971-1958) پہلی فوجی حکومت دے سربراہ جنرل ایوب خان سن۔ آخری فوجی حکومت 1999 توں 2008 تکر رئی جیدے سربراہ جنرل پرویز مشرف سن۔ 2008 وچ پیپلز پارٹی نے سرکار بنائی جیہڑی ہیراپھیری دے رپھڑاں وچ پھسی رئی پر نواز شریف دی نون لیگ نے ایہنوں ڈگن نہیں دتا۔ 11 مئی 2013 دیاں چوناں وچ نون لیگ نوں جت ہوندی پر تحریک انصاف وی اک وڈی پارٹی بن کے اگے آئی۔ 5 جون نوں نواز شریف تیجی واری پاکستان دا وزیراعظم بنیا۔
پاکستانی حکمرانلکھو
1948ء وچ جناح صاحب دی اچانک وفات ہوگئی، جس دے بعد حکومت لیاقت علی خان نوں سونپی گئی۔ 1951ء وچ لیاقت علی خان نوں شہید کر دتا گیا۔ 1951ء توں 1958ء تک کئی حکومتاں آئیاں تے ختم ہوئے گئياں۔ 1956ء وچ پاکستان وچ پہلا آئین نافذ ہويا۔ اس دے باوجود سیاسی بحران دا نتیجہ ایہ ہويا کہ 1958ء وچ پاکستان وچ مارشل لا لگ گیا۔
پاکستان وچ موجود تمام وڈے آبی ڈیم جنرل ایوب دے دور آمریت وچ بنائے گئے۔ جنرل ایوب دے دور وچ پاکستان وچ ترقی تاں ہوئی لیکن مشرقی پاکستان دور ہُندا گیا۔ 1963ء وچ پاکستان دے دوسرے آئین دا نفاذ ہويا، مگر مشرقی پاکستان دے حالات آہستہ آہستہ بگڑدے گئے۔ ایوب خان عوامی احتجاج دی وجہ توں حکومت سےعلیحدہ ہوئے گئے لیکن جاندے جاندے انہاں نے حکومت اپنے فوجی پیش رو جنرل یحییٰ خان دے حوالے کے دتی۔ 1971ء دے عام انتخابات وچ مشرقی پاکستان توں عوامی لیگ دی واضح کامیابی دے باوجود فوجی حکمران یحییٰ خان نے اقتدار دی منتقلی دی بجائے مشرقی پاکستان وچ فوجی آپریشن نوں ترجیح دتی۔ کہیا جاندا اے کہ ہندوستان نے اس صورتحال توں فائدہ اٹھاندے ہوئے علیحدگی پسنداں نوں بھرپور مالی تے عسکری مدد فراہم دی جس دے نتیجے وچ آخرکار دسمبر 1971ء وچ سقوط ڈھاکہ ہوئے گیا تے مشرقی پاکستان اک علاحدہ ملک بنگلہ دیش دی صورت وچ دنیا دے نقشے اُتے ابھریا۔
1972ء توں لے کے 1977ء تک پاکستان وچ پی پی پی دی حکومت سی۔ ذوالفقار علی بھٹو پاکستان دے صدر تے بعد وچ وزیر اعظم رہے۔ اس دور وچ پاکستان دی تمام سیاسی جماعتاں دی رضامندی توں آئین پاکستان مرتب تے نافذ العمل کيتا گیا۔ اس دور وچ سوشلسٹ تے پین اسلامک عنصر ودھیا۔ ايسے دور وچ پاکستان وچ صنعتاں تے ادارےآں نوں قومیا لیا گیا۔ اس دور دے آخر وچ حزب اقتدار تے حزب اختلاف دے درمیان وچ کشیدگی ودھ گئی تے اس دے نتیجے وچ 1977ء وچ دوبارہ مارشل لا لگ گیا۔
اگلا دور 1977ء تا 1988ء مارشل لا دا سی۔ اس دور وچ پاکستان دے حکمران جنرل ضیا الحق سن ۔ افغانستان وچ جنگ کيتی وجہ توں پاکستان نوں بہت امداد ملی۔ ايسے دور وچ 1985ء دے غیر جماعتی انتخابات ہوئے تے جونیجو حکومت بنی جسنوں 1988ء وچ ضیاءالحق نے برطرف کر دیا- 1988ء وچ صدر مملکت دا طیارہ گر گیا تے ضیاءالحق دے نال نال پاکستان دی اعلیٰ عسکری قیادت دی اکثریت زندگی توں ہتھ دھو بیٹھی۔ پاکستان وچ فیر توں جمہوریت دا آغاز ہوئے گیا۔
اس دے بعد 1988ء وچ انتخابات ہوئے تے بينظير بھٹو دی قیادت وچ پی پی پی تے اس دی حلیف جماعتاں اقتدار وچ آئیاں ۔ کچھ عرصہ بعد صدر غلام اسحاق خان نے حکومت نوں برطرف کر دتا۔ 1990ء وچ نواز شریف دی قیادت وچ آئی جے آئی تے اس دی حلیف جماعتاں اقتدار وچ آئیاں ۔ 1993ء وچ ایہ حکومت وی برطرف ہوئے گئی۔
اس دے بعد پاکستان دے نويں صدر فاروق لغاری تاے۔ اگلے انتخابات 1993ء وچ ہوئے تے انہاں وچ دوبارہ پی پی پی تے اس دی حلیف جماعتاں اقتدار وچ آئیاں ۔ صدر فاروق احمد لغاری دے حکم اُتے ایہ حکومت وی بر طرف ہوئے گئی۔ 1997ء وچ انتخابات دے بعد دوبارہ نواز شریف دی قیادت وچ مسلم لیگ ن تے اس دی حلیف جماعتاں اقتدار وچ آئیاں ۔ اس حکومت دے آخری وقت وچ سیاسی تے فوجی حلفےآں وچ کشیدگی ودھ گئی تے اس دا نتیجہ ایہ نکلیا کہ 1999ء وچ دوبارہ فوجی حکومت آ گئی۔ صدر مملکت پرويز مشرف بنے تے 2001ء وچ ہونے والے انتخابات دے بعد وزیر اعظم ظفر اللہ خان جمالی بنے۔
2004ء وچ جنرل مشرف نے شوکت عزیز نوں وزیر اعظم بنانے دا فيصلہ کيتا ۔ مختصر عرصہ دے لئی چوہدرى شجاعت حسين نے وزیراعظم دی ذمہ داریاں سرانجام دتیاں تے شوکت عزیز دے قومی اسمبلی دے ممبر منتخب ہونے دے بعد وزارت عظمیٰ توں مستعفی ہوئے گئے۔ شوکت عزیز قومی اسمبلی دی مدت 15 نومبر 2007ء نوں ختم ہونے دے بعد مستعفی ہوئے گئے۔ 16 نومبر 2007ء نوں سینٹ دے چیرمین جناب میاں محمد سومرو نے عبوری وزیر اعظم دا حلف اٹھایا۔
فروری 2008ء وچ الیکشن دے بعد پی پی پی پی نے جناب یوسف رضا گیلانی نوں وزیر اعظم نامزد کيتا، جنہاں نے مسلم لیگ (ن)، اے این پی دی حمایت توں اعتماد دا ووٹ حاصل کيتا۔ 22 جون 2012ء نوں یوسف رضا گیلانی دی نااہلی دے بعد راجہ پرویز اشرف نويں وزیر اعظم بنے۔
مئی 2013ء وچ عام انتحابات ہوئے جس وچ پاکستان مسلم لیگ ن اک وڈی جماعت دے طور اُتے ابھری۔ ایويں نوازشریف پاکستان کےتیسری بار وزیرِ اعظم منتخب ہوئے۔
28 جولائی 2017ء نوں عدالت عظمیٰ نے تریخ دہراندے ہوئے اک ہور وزیر اعظم نوازشریف نوں پانامالیکس فیصلے وچ تا حیات نا اہل قرار دے کے برطرف کر دتا تے ایويں پاکستان مسلم لیگ ن دے شاہد خاقان عباسی نويں وزیراعظم بن گئے۔ 17 اگست 2018ء نوں عمران خان 176 ووٹ حاصل کر کے بائیہواں وزیر اعظم پاکستان بن گئے۔
آئین،حکومت تے سياستلکھو
سانچہ:اصل مقالہ پاکستان دا اعلیٰ اساسی قانون آئین پاکستان کہلاندا اے ۔آئین پاکستان دا اوہ اعلیٰ قانون اے جو ریاست پاکستان دے اندر تمام اہم چیزاں تے فیصلےآں دا تعین کردا اے ۔ملک وچ چار مرتبہ مارشل لا لگیا جس توں دو مرتبہ آئین معطل ہويا، اک مرتبہ 1956ء دا آئین تے دوسری مرتبہ 1962ء دا آئین۔ 1972ء وچ مشرقی پاکستان وچ مخالفین نے سازشاں دی ، دوسری طرف مشرقی پاکستان دی عوام وچ احساس محرومی ودھ گئی جس دی نتیجے وچ ملک دو لخت ہوئے گیا تے مشرقی پاکستان بنگلہ دیش دے ناں اک نواں ملک وجود وچ آیا۔ اس وقت غور کيتا گیا تاں ملک ٹوٹنے دی بوہت سارے وجوہات سن۔ ايسے بنا اُتے 1973ء دا آئین بنایا گیا۔آئین بنانے دے لئی اک خاص کمیٹی تشکیل دے دتی گئی تے آئین وچ ہر شعبے تے اہم امور دے لئی اصول بنے،آئین وچ ریاست دی تمام وڈے فیصلےآں دے لئی قوانین بنائے گئے،حکومت تے ریاست دا پورا تشکیل بیان کيتا گیا۔مسودہ تیار ہونے دے بعد اسنوں قومی اسمبلی توں پاس کرایا گیا۔
پاکستانی سیاست دا بنیاد آئین پاکستان نے قائم کيتا اے ۔آئین دے مطابق پاکستان اک جمہوری تے قومی ریاست اے ۔آئین پاکستان نے اک وفاق تے اس دے ماتحت صوبائی حکومتاں قائم کيتیاں نيں۔آئین دا پہلا آرٹیکل بیان کردا اے کہ "مملکت پاکستان اک وفاقی جمہوریت ہوئے گا جس دا ناں اسلامی جمہوریہ پاکستان ہوئے گا تے جسنوں بعد ازاں پاکستان کہیا جائے گا"۔
پاکستان دی مختلف علاقہ جات دے متعلق آئین پاکستان دا دوسرا آرٹیکل بیان کردا اے:
پاکستان دے علاقے مندرجہ ذیل اُتے مشتمل ہونگے:
- (الف) صوبہ جات: بلوچستان،خیبر پختونخوا، پنجاب تے سندھ
- (ب) وفاقی راجگڑھ اسلام آباد
- (ج) وفاق دے زیر انتظام قبائلی علاقہ جات
- (د) ایداں دے علاقے تے ریاستاں جو الحاق دے ذریعے پاکستان وچ شامل نيں یا ہوئے جائے[15]
آرٹیکل 1 وچ گلگت بلتستان تے آزاد کشمیر دی کوئی واضح حیثیت تاں بیان نئيں کيتی گئی لیکن 2009ء وچ قومی اسمبلی توں اک ہور بل پاس ہويا جس نے واضح طور اُتے گلگت بلتستان نوں نیم-صوبے دا درجہ دتا تے ایتھے باقاعدہ صوبائی حکومت قائم کيتا گیا، جس دے تمام بنیادی شاخ (اسمبلی، عدلیہ، وزارتاں، وغیرہ) قائم کيتے گئے۔[16]
آئین نے ہور ملک وچ دو قانون ساز ایوان قائم کيتے اک قومی اسمبلی تے دوسراں سینٹ۔ قومی اسمبلی دا بنیاد آبادی دے لحاظ توں اے یعنی جتھے آبادی زیادہ ہوئے گی اوتھے زیادہ نشستاں رکھی جائے گی تے قومی اسمبلی دے ارکان نوں براہ راست عوام اپنے ووٹ توں منتخب کردے نيں۔ جدوں کہ سینٹ وچ تمام صوبےآں نوں برابر دے نشستاں دتے گئے نيں چاہے صوبہ چھوٹا ہوئے یا وڈا ۔سینٹ دے ارکان نوں سینیٹر کہیا جاندا اے تے انہاں سینیٹرز نوں چاراں صوبائی اسمبلیاں دے ممبران اپنے ووٹ توں منتخب کر سکدے نيں۔
بین الاقوامی تعلقاتلکھو
کسی ملک دے دوسرے ملکاں توں تعلقات قائم کرنا تاکہ اوہ ملک ہور ملکاں توں برآمدات تے درآمدات دا سلسلہ قائم رکھ سکے اس سلسلہ وچ ملکی مذہبی امور، دفاعی سامان دی خرید وفروخت تے ملکی و قومی نظریات نوں وی مدنظر رکھاجاندا اے ،اک نقطہ ذہن نشین کر لین کہ خارجہ پالیسی وچ نہ کوئی مستقل دشمن ہُندا اے تے نہ مستقل دوست۔ایہ سب وقت تے حالات دے تحت بدلدا رہندا اے۔ پاکستان آبادی دے لحاظ توں انڈونیشیا دے بعد دوسرا وڈا اسلامی ملک اے۔ اک ایٹمی قوت ہونے دے باعث وی اسنوں اقوام عالم وچ مسلمان ملکاں وچ اُچا مقام حاصل اے۔ پاکستان ہر معاملے وچ اک آزاد خارجہ پالیسی رکھدا اے خاص طور اُتے نیوکلیائی ہتھیاراں دا معاملہ ہوئے یا اسلحے دی خرید و فروخت کا۔
پربندھی ونڈلکھو
پاکستان چار صوبیاں پنجاب سند بلوچستان تے خیبر پختونخواہ تے فاٹا تے اسلام آباد وچ ونڈیا ہویا اے۔ لیندا کشمیر پاکستان کول اے تے ایہ ازاد کشمیر تے گلگت بلتستان وچ ونڈیا ہویا اے۔ پنجاب سند بلوچستان ضلعیاں وچ ونڈے ہوۓ نیں۔ خیبر پختونخواہ وچ ضلعے نے اج تھاں قبائلی ایجنسیاں وچ ونڈیا ہویا اے۔ ازادکشمیر تے گلگت بلتستان وی ضلعیاں وج ونڈے ہوۓ نیں۔ ازاد کشمیر تے گلگت بلتستان پاکستان نال نیں پر ایہناں دی اپنی پارلیمنٹ تے پربندھ اے۔
جغرافیہلکھو
پاکستان دا کل تھاں 803,940 مربع کلومیٹر اے جیڑا برطانیہ تے فرانس دے کل تھاں دے برابر اے۔ پاکستان دے کل زمینی باڈر دی لمبائی 6,774 کلومیٹر اے۔ جیدا 2,430 کلومیٹر افغانستان نال، 523 کلومیٹر چین نال، 2,912 کلومیٹر ہندستان تے 909 کلومیٹر ایران نال رلدا اے۔ پاکستان دا 1046 کلومیٹر باڈر بحیرہ عرب (سمندر) نال رلدا اے۔
پاکستان دے اتلے انگ دا چوکھا سارا حصہ پہاڑی اے۔ ایتھے ہمالیہ، ہندوکش تے قراقرم دے پہاڑے سلسلے نیں۔ کے ٹو 8,611 میٹر نال دنیا دی دوجی سب توں اچی تے پاکستان تے قراقرم سلسلے دی سب توں اچی چوٹی تے پاکستان دی وی سب توں اچی تھاں اے۔ ہمالیہ دا پہاڑی سلسلہ پرانے ویلیاں توں پاکستان دے اتر ولوں بچاؤ دا کم کر ریا اے۔ پاکستان وچ ایس پہاڑی سلسلے دا سب توں اچا پہاڑ نانگا پربت اے ایہدے تے چڑھنا اسان نہیں تے ایس لئی ایہنوں قاتل پہاڑ وی کیا جاندا اے۔ ھندوکش دی سب توں اچی چوٹی ترچ میر جیدی اچائی 7690 میٹر / 25230 فٹ اے پاکستان وچ ای اے۔ دنیا دیاں 14 اٹھ ہزار میٹر توں اچیاں جوٹیاں وچوں 5 کے ٹو نانگا پربت، بروڈ پیک گاشر برم -2 ایتھے ای نیں۔ 186 میل (300 کلومیٹر) لماں سلسلہ کوہ نمک اتلے پنجاب وچ اے جتھے کھیوڑہ دے تھاں تے لون کڈیا جاندا۔ سکیسر ایہدی سب توں اچی چوٹی اے۔ اتلے پنجاب وج ای مارگلہ دا پہاڑی سللہ وی ہے ٹلہ چرونی جیدی سب توں اچی چوٹی اے۔ اتلے خیبر پختونخواہ وچ ہندوراج اک پہاڑی سلسلہ اے۔ افغانستان نال بارڈر پہاری اے تے کھوجک گلی کوئٹہ ول، درھ خیبر پشاور ول تے بروغل گلی چترال ول پاکستان نوں افغانستان نال رلاندے نیں۔
جیالوجی دے حساب نال پنجاب تے سندھ انڈین پلیٹ تے وس رۓ نیں تے بلوچستان تے چوکھا سارا خیبر پختونخوا یوریشیئن پلیٹ تے نیں۔ گلگت بلتستان تے ازاد کشمیر انڈین پلیٹ دے کنڈے تے نیں۔ عرب سمندر دے کنڈے توں لے کے قراقرم دے گلیشیر تک ایہدے وچ دریا، ویہڑے، روہیاں، جنگل تے اجے نیویں تھاں نیں۔
سندھ ویہڑہ دریاۓ سندھ تے اوہدے نال رلدے دریاواں تے ندی نالیاں دی روڑھ نال بنن والا ویہڑہ اے جیہڑا پنجاب تے بلوچستان وچ اے۔ ایہدے وچ کابل جہلم چناب راوی تے ستلج دا پانی ڈگدا اے۔ ایہ ویہڑہ پشلے 5000 وریاں توں انسانی رہتل دا گڑھ اے۔ ایتھے پاکستان دے چوکھے لوک وسدے نیں تے ایتھی ای وائی بیجی ہوندی اے۔
پاکستان دیاں سرحداںلکھو
| اسلامی لوکراج پاکستان اسلامی جمہوریۂ پاکستان | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| |||||
| ماٹو:ایمان، اتحاد، تنظیم | |||||
| دیسی گؤن: | |||||
| | |||||
| راجگڑھ | اسلام آباد | ||||
| سبتوں وڈا شہر | کراچی | ||||
| دفتری بولی | اردو، انگریزی | ||||
| دوجیاں بولیاں | پنجابی سندھی پشتو بلوچی سرائیکی کشمیری براہوی ہندکو | ||||
| نسلی ٹولیاں | پنجابی 45% سندھی 15% پشتون 12 % مہاجر 8 % بلوچ 5% باقی دوجے 15% | ||||
| حکومت دا نظام صدر
وزیرِ اعظم |
عارف علوی عمران خان | ||||
| آزادی - بنو امیہ تے بنو عباس - سلطنت غزنویہ |
برطانیہ توں 711ء توں 962ء 962ء توں 1187ء 1187ء توں 1206ء 1210ء توں 1526ء 1526ء توں 1707ء 1747ء توں 1823ء 14 اگست 1947 23 مارچ 1956 | ||||
| رقبہ - کل - پانی (%) |
880254 مربع کلومیٹر (36) 339868 مربع میل 3.1 | ||||
| لوک گنتی - تخمینہ:2008ء - 1998 مردم شماری - لوک سنگھنائی |
162,635,500 (6) 132352279 198 فی مربع کلومیٹر(57) 513 فی مربع میل | ||||
| کچی دیسی پیدار - مجموعی - فی کس |
تخمینہ: 2007ء 446.1 ارب ڈالر 26 واں 2600 ڈالر 133 واں | ||||
| انسانی ترقیاتی اشاریہ (تخمینہ: 2007ء |
0.551 136 – درمیانہ | ||||
| سکہ | پاکستانی روپیہ (PKR)
| ||||
| ویلہ زون - عمومی ۔ موسمِ گرما (د۔ب۔و) |
پاکستان دا معیاری ویلہ (یو۔ٹی۔سی۔ 5) ورتوں چ نئیں (یو۔ٹی۔سی۔ 5) | ||||
| انٹرنیٹ کوڈ |
.pk | ||||
| کالنگ کوڈ | +92
| ||||
جنگلی جیونلکھو
پاکستان وچ 174 ددلے 177 کرلے 22 دوجیونے، 198 سجرے پانی دیاں مچھیاں تے کیڑیاں سنے بنا ریڑھ دی ہڈی دے 5000 جنور گنے گۓ نیں۔
پاکستان وچ 668 پنچھیاں دیاں ونڈاں نیں۔ دیودار پاکستان دا قومی رکھ اے۔ چکور فومی پنچھی اے۔ مارخور قومی جانور اے۔
پاکستان وچ اڈدی سہنپ دے 9 ٹبر، 21 جنساں تے 53 ونڈاں نیں۔
ایوبیہ نیشنل پارک جنوراں دیاں ونڈاں نال پاکستان دا اک وڈا پارک اے۔ ایتھے 420 دے نیڑے جانداراں دیاں ونڈاں نیں جنہاں وچ 22 ددپلانے نیں۔ ایہ اسلام آباد توں 100 کلومیٹر دی واٹ تے ہمالیہ دے پہاڑاں وچ اے۔ دیوسائی تے لال سہانرا وی منے پرمنے پارک نیں۔
فوجلکھو
پاکستان کول دنیا دی اٹھویں وڈی فوج اے۔ ایدے کول 2010 وچ 617,000 حاضر سروس تے 513,000 ریزرو فوج سی۔ 1947 دی چھڈی ہوئی ہندستانی فوج پاک فوج وچ پلٹی تے اودوں توں ای اے کئی واری سیاست وچ آئی دے پاکستان تے ایہدے جرنیلاں نے راج کیتا۔ پاکستان بنن توں ہن تک ایہدیاں ہندستان نال 4 واری لڑائیاں ہوجکیاں نیں۔ 1947 دی لڑائی وچ فوج نے ازاد کشمیر تے گلگت بلتستان نوں اپنے ہتھ وچ لیا۔ ایس مگروں 1965، 1971 تے 1998 وچ وی لڑائیاں ہوئیاں۔ افغانستان تے سوویت ہلے دے ویلے لکھاں افغان مہاجر پاکستان آۓ پاکستان توں افغانی لڑائی لڑن لئی افغانستان جاندے سن تے سوویت فوج نوں اوتھوں باہر کڈیا۔ پاک فوج یونائیٹڈ نیشنز دے امن کماں وچ وی رلی اے تے کئی دیساں وچ ایہدے فوجی رۓ۔ 2001 توں ایہ طالبان نال وی وزیرستان وچ لڑ رئی اے۔ جنرل راحیل شریف پاک فوج دے فوجی آگو نیں۔
کشمیر دا رپھڑ
کشمیر دا رپھڑ ہندستان تے پاکستان دے وشکار تھاں لئی اک رپھڑ اے۔ کشمیر دے لوک پاکستان نال رلنا چاہندے نیں پر ہندستن نے ملوزوری ایس تے مل ماریا اے۔ ایس لئی تن لڑائیاں وی ہوچکیاں نیں۔ یونائیٹڈ نیشنز لوکاں دے راۓ پچھنا چاہندی اے تے اوس دی بنا تے ایہ فیصلہ ہونا اے جے ایہ علاقہ کیہنوں ملنا چاہیدا اے۔ پاکستان وی ایہو ای چاہندا اے پر ہندستان ایس تے نہیں راضی۔ اوہنے ٹال مٹول کرکے ویلہ لنگھایا اے۔ 1947، 1965 تے فیر 1998 وچ ایس تے لڑائیاں وی دوناں دیساں دے وشکار ہویاں نیں۔ کج کشمیری کشمیر نوں پاکستان تے ہندستان توں ازاد وکھنا چاہندے نیں۔
افواجلکھو
تفصیلی لیکھ لئی ویکھو: پاکستان مسلح افواج
پاکستان دی دفاع دا ذمہ ملک دے مسلح افواج اُتے اے جس دی بنیادی طور اُتے تن شاخاں نيں:
1947ء وچ قیام پاکستان توں پہلے پاک عسکریہ، ہندوستانی فوج دا حصہ سی۔ اس لحاظ توں اس دے تاج برطانیہ دے زیر اثر پہلی جنگ عظیم تے دوسری جنگ عظیم وچ وی حصہ لیا اے۔ تقسیم برصغیر دے بعد ہندوستانی فوج پاکستان تے بھارت وچ بالترتیب 36% تے 64% کےتناسب وچ تقسیم ہوئے گئی۔ اس وقت اعلان ہويا کہ کوئی وی فوجی جس وی فوج وچ جانا چاہندا اے تاں اسنوں مکمل اجازت اے۔ اس وقت بوہت سارے مسلمان فوجی، پاک عسکریہ وچ شامل ہوگئے۔ تقسیم دے وقت بھارت وچ 16 آرڈیننس فیکٹریاں سن جدوں کہ پاکستان وچ اک وی نئيں سی۔ ہن پاکستان کافی حد تک دفاعی اعتبار توں خود کفیل ہوئے گیا اے۔
قانون نافذ کرنے والے ادارےلکھو
پاکستان وچ قانون نافذ کرنے والے بوہت سارے ادارے شامل نيں جنہاں وچ سول ادارے وی نيں تے فوجی بھی۔ فوج ادارےآں وچ پاک فوج، پاک فضائیہ تے پاک بحریہ شامل نيں جو سرحداں دی حفاظت کردے نيں، قدرتی آفت وچ متاثرین دی امداد وغیرہ کردے نيں۔ انہاں دے نال ہور نیم فوجی ادارے وی قانون نافذ کرنے وچ اہم کردار ادا کردے نيں انہاں نیم فوجی داراں وچ فرنٹیئر کانسٹبلری، سرحد کور، پاکستان رینجرز شامل نيں۔ پاکستان رینجرز نوں ملک دے دو مشرقی صوبےآں یعنی پنجاب تے سندھ وچ ذمہ داریاں سونپی گئیاں نيں اس لئی اس ادارے دے ہور دو شاخ بنائے گئے نيں یعنی پنجاب رینجرز تے سندھ رینجرز۔ ايسے طرح سرحد کور تے فرنٹیئر کانسٹبلری نوں ملک دے مغربی صوبےآں یعنی صوبہ خیبر پختونخوا تے بلوچستان وچ ذمہ داریاں سونپی گئیاں نيں ايسے ادارے نوں ہور دو شاخاں وچ تقسیم کيتا گیا اے یعنی پختونخوا کانسٹبلری تے بلوچستان کانسٹبلری۔
اس دے علاوہ ہر انتظامی اکائی وچ مختلف پولیس فورسز بنائی گئیاں نيں جنہاں وچ خیبر پختونخوا پولیس، پنجاب پولیس، سندھ پولیس، بلوچستان پولیس،آزاد کشمیر پولیس تے گلگت بلتستان پولیس شامل نيں۔پولیس فورس وچ اک وکھ شاخ وی بنایا گیا اے جسنوں پولیس قومی رضا کار کہیا جاندا اے، اس فورس دا مقصد تمام صوبےآں وچ جتھے ضرورت پئے اوتھے کم کرنا اے۔ ایئرپورٹ پولیس دا کم ایئرپورٹ دے امور سرانجام دینا اے ايسے طرح موٹروے پولیس تے قومی شاہراہ پولیس دا کم سڑکاں دی حفاظت اے۔
تحقیقات دے لئی وفاقی ادارۂ تحقیقات (ایف آئی اے) تے ہور تحقیقاتی ادارے موجود نيں۔مخابرات تے ملک دے بیرون خطرات توں نمٹنے دے لئی وی مخابراندی ادارے (جداں آئی ایس آئی،وغیرہ) موجود نيں۔
مذہبلکھو
مسلماناں دی گنتی دے ناپ نال پاکستان دوجا وڈا دیس اے۔ 97٪ دے نیڑے مسلمان نیں۔ 3٪ سعائی، ہندو، سکھ تے پارسی نیں۔
کم کاجلکھو
پاکستان مڈھلی پدھر دے کم کاج کرنوالے دیساں وچوں اے ۔ ایتھوں دی ایکانومی دا زیادہ انگ وائی بیجی تے اے۔ وائی بیجی نال اک وڈی لوک گنتی جڑی ہوئی اے۔
کج وریاں توں پاکستان دی معیشت دا ٹعانچہ بدل گیا اے۔ ہن پاکستان دی کل خام ملکی آمدن دا 20 فیصد زراعت دے شعبے توں حاصل ہندا اے۔ پاکستان نے ٹیکنالوجی، مواصلات تے ہوراں شعبے آں چ کافی ترقی کیتی اے۔ پر 2008 دے معاشی بحران توں مگروں پاکستان دی معیشت اتے قرضہ داچوکھا پعار چڑھ گیا اے۔
رہتللکھو
پاکستان دی رہتل جگ دی پرانی رہتلاں چوں اک اے جیدے اتے ایس علاقے دے مذہب اسلام دی روایات دا وڈا اثر اے۔ ایتھے روایتی کٹھے خاندانی نظام ہیگا اے۔ کج ماڈرن تے اتلے سماجی طبقے توں وکھ درمیانے تے نچلے طبقے دے لوکی آپس چ رل مل کے رہندے تے اک دوجے دے دکھ سکھ چ شامل ہندے نیں۔
کپڑے
شلوار قمیض پاکستان دے چارے صوبیاں دے مرداں تے عورتاں دا قومی لباس اے۔ صوبیاں وج تھورا فرق ہوندا اے۔ کیا کاٹن، شفون تے ریشم دا ہوسکدا اے۔ پینٹ شرٹ، پجامہ، شیراونی ساڑھی وی چلدے نیں۔ اجرک سندھ دا نشان اے تے پک پنجاب دا۔
لوکلکھو
2012 وچ پاکستان وچ 18 کروڑ دے نیڑے لوک وس رۓ نیں سن۔ لوکاں نال پاکستان دنیا دا چھیواں وڈھا دیس اے برازیل توں پچھے تے بنگلہ دیش توں اگے۔ 2.03% دے لوک وادھے نال پاکستان دکھنی ایشیاء وچ سب توں اگے اے تے ہر ورے 36 لکھ لوکاں دا وادا ہوندا اے۔ ایس حساب نال 2020 تک ایہ 21 کروڑ تک اپڑ جائیگی تے 2045 نوں دونی ہوجائیگی۔ پاکستان وچ کئی نسلاں دے لوک وسدے نیں۔ ہڑپہ رہتل دے سب توں پرانے نیں۔ اوس مگروں آریا لوک ایتھے آۓ تے اوہ سب توں وڈھی ٹولی اے۔ تھوڑی گنتی وج ترک تے عرب وی ایتھے آ وسے۔ پنجابی سب توں لامت نیں۔
پاکستان دے وڈے شہرلکھو
پڑھائیلکھو
پاکستان دے قنون باہجوں پریمری تے سیکنڈری سکول دی پڑھائی مفت اے۔ ازادی ویلے پاکستان چ صرف اک یونیورسٹی پنجاب یونیورسٹی ہیگی سی جیڑی 1882 نوں لہور چ بنائی گئی سی تے ہن 2011 وچ 136 دے نیڑے یونیورسٹیاں بن چکیاں نیں جناں چوں 74 سرکاری تے 62 غیر سرکاری نیں۔ اسلامیہ کالج یونیورسٹی پشاور, علامہ اقبال اوپن یونیورسٹی, نیشنل یونیورسٹی آف سائنس اینڈ ٹیکنالوجی, قائداعظم یونیورسٹی, یونیورسٹی آف انجینئرنگ اینڈ ٹکنالوجی لہور مانتا والیاں یونیورسٹیاں نیں۔
2008 دے حساب باہجوں پاکستان وچ پڑھے لخے لوکاں دی شرح %56.2 فیصد ہیگی سی۔ مطلب اے کہ ہر سو چوں 56.2 افراد پڑھے لخے نیں۔
پاکستان چ پڑھائی دیاں پنج پدھراں نیں:
- پریمری- (پہلی جماعت توں پنجویں تکر)
- مڈل- (چھیویں جماعت توں اٹھویں تکر)
- ہائی- ( نوویں - دسویں)
- انٹرمیڈیٹ- (گیارویں - بارھویں)
- یونیورسٹی- (گریجویٹ توں ماسٹر تے ہور ڈگریاں)
پاکستان وچ برٹش کونسل دے ذریعے کیمبرج دے امتحان وی دتے جاندے نیں جناں چ او لیول تے اے لیول شامل نیں۔ پاکستان چ موجودہ 3193 دے نیڑے تکنیکی تے ووکیشنل ادارے کم کر رئے نیں جناں چ اٹھویں پاس لڑکے تے پنجویں پاس لڑکیاں نوں داخل کیتا جاندا اے۔ پاکستان وچ مدرسے وی وڈی گنتی چ موجود نیں جتھے بالاں نوں مفت رہائش، کھانا تے دینی تلیم دتی جاندی اے. پچھلے کج وریاں توں دہشت گردی دی جنگ تے مدرسیاں اتے کڑی تنقید دی وجہ توں ہن ایناں مدرسیاں دا رکارڈ رکھیا جا رئا اے تا کہ ایناں دی سرگرمیاں اتے اکھ رکھی جا سکے۔
آن جانلکھو
پاکستان دا 10.5% جی ڈی پی آن جان یا ٹرانسپورٹ تے اے۔ ایہدیاں سڑکاں ہندستان، بنگلہ دیش تے انڈونیشیا توں ودھیا نیں پر ریل ہندستان تے چین دے ودھ اے۔ دیس اندر پانی وچ ان جان تے سمندری کنڈیاں دا آپسی بپار ناں ہون دے برابر اے۔ پاکستان وچ آن جان لئی سڑکاں ای لامت ورتیاں جاندیاں نیں تے دیس وچ 259,618 کلومیٹر لمیاں سڑکاں نیں۔ ایہناں بے 91% پاندھی تے 96٪ سمان اک تھاں توں دوجی تھاں تے لجایا جاندا اے۔ لامت کم پرائیویٹ ہتھاں وچ اے تے نیشنل ہائی وے اتھارٹی سڑکاں بنان تے سامبھن دی زمیوار اے۔
پاکستان وج ریل دی لمبائی 7,791 کلومیٹر اے۔ 10% پاندھی تے 4% سمان لئی یہنوں ورتیا جاندا اے۔
پاکستان وچ 35 ہوائی اڈے نین تے پاکستان انٹرنیشنل ایئر لائنز دیس اندر ورتی جانوالی وڈی ہوائی کمپنی اے۔ ایہ دیس توں باہر وی جاندی اے۔ دیس اندر ہور وی ہوائی کمپنیاں جلدیاں نیں۔ کراچی لہور تے اسلام آباد وڈے ہوائی اڈے نیں۔ کراچی ودا سمندری اڈھ اے تے گوادر بن ریا اے۔
میڈیالکھو
پاکستان براڈکاسٹنگ کارپوریشن پاکستان وچ ریڈیو چلان دی زمیوار اے تے سارے سرکاری ریڈیو سٹیشن ایہدے کول نیں۔ پاکستان ٹیلی ویزن کاپوریشن پی ٹی وی چلاندی اے۔ اجکل دوسرے ٹی وی چینل آن نال پی ٹی وی ایڈا نہیں ویکھیا جاندا۔ کیبل تے سیٹلائٹ نال بدیسی چینل وی ویکھے جاندے نیں۔ کئی چینل اچیچیاں سوجاں جیوں کھیڈ سیاست کھان پین فیشن ہوگۓ تے پروکرام ای دیندے نیں۔
1990 دے دھاکے دے انت تے پاکستان وچ کئی ہور ٹی وی چینل کھلے تے اپنی مانتا وچ پی ٹی وی نوں پچھے چھڈ گے۔ جیو، ایکسپریس، دنیا، اے آر وائی، جیو سپورٹس، جیو تیز، مصالحہ چینل تے کئی ہور سامنے آے۔ ایہ چینل 25 کینٹے چلدے نیں۔ پاکستان دے نال بدیساں وچ پاکستانیاں نوں وی ایہ اپنے دیس نال جوڑی رکھدے نیں۔
تھوڑی دور تک سنے جانوالے ایف ایم چینل وی لوکاں نوں اپنے ول کھچدے نیں تے اپنے شہر بارے لوکاں نوں دساں، موسیقی تے ہور جانکاری دیندے نیں۔
انٹرنیٹ نے وی پاکستان وچ اپنی تھاں بنائی اے۔ انٹرنیٹ تے فون نے لوکاں دا ڈاک تے کم گھٹا دتا اے۔ پاکستان دی جوان نسل ایس ویلے انٹرنیٹ تے بڑے چاء نال جاندی اے تے فیس بک ایس ویلے انٹرنیٹ تے لوکاں نوں جوڑن والی تے خبراں دین والی وڈی تھاں اے۔
لکھتاںلکھو
پاکستانی لکھتاں اردو، انگریزی، پنجابی، سندھی پشتو بولیاں وچ وچ نیں۔ وارث شاہ، بلھے شاہ، میاں محمد بخش پنجابی شاعری دے وڈے ناں نیں۔ اردو وچ فیض، اقبال، ندیم، غالب اردو دے وڈے ناں نیں۔ خوشحال خان خٹک تے رحمان بابا پشتو دے مانتا والے شاعر نیں۔ مرزا قلیچ بیگ سندھی لکھت وچ اک وڈا ناں اے۔
بولیاںلکھو
پنجابی پاکستاں دی سب توں وڈی بولی اے۔ سرکاری بولی انگریزی اے تے اردو نوں قومی بولی بنایا گیا اے۔ ایہناں دے نال پشتو سندھی تے بلوچی بولیاں وی بولیاں جاندیاں نیں۔ 1849 مگروں پنجاب تے ایس دے مگروں ریندے پاکستان تے مل مارن مگروں ایتھے دو بولیاں اردو تے انگریزی چلایاں۔ پنجاب وج پنجابی نوں پچھے کردتا گیا حالانکہ یہ سب توں ودی بولی اے۔ 70٪ دے نیڑے ایس نون بولدے نیں تے 80٪ دے نیڑے سمجھدے نیں۔ پنجابی، پنجاب، ازاد کشمیر، خیبر پختونخواہ دے ضلعیاں ایبٹ آباد, مانسہرہ، صوابی، پشاور، ٹانک تے ڈیرہ اسماعیل خان وچ بولی جاندی اے۔ سندھی سندھ دے اتلے شہراں تے پنڈاں وچ بولی جاندی اے۔ بلوچستان وچ براہوی اک پرانی بولی اے جیہڑی دراوڑی ٹبر توں اے۔ بلوچی دکھنی بلوچستان وچ تے اتلے بلوجستان وچ پشتو جد کے شہر کوئٹہ وچ پنجابی اردو بولن والے وی ہے نیں۔ خیبر پختونخواہ وچ چترال وچ کھوار، مانسہرہ، ایبٹ آباد، پشاور، صوابی، ڈیرہ اسماعیل خان تے ٹانک وچ پنجابی تے ریندی تھاں تے پشتو بولی جاندی اے۔ گلگت تے ایہدے دوالے شنا، ہنزہ وچ بروشسکی تے بلتستان وچ بلتی بولی جاندی اے جد کے پنجابی سارے ازاد کشمیر وچ بولی سمجھی جاندی اے۔
اردو جینوں ہن اڑدو وی بولیا جاندا اے کراچی وچ ہندستان توں آنوالے مہاجراں دی بولی اے۔ پنجاب تے ملوزوری مل مارن مگروں اڑدو نوں پنجاب وچ لاکو کیتا تے سرکاری مشینری ایہدے پچھے کھڑی کردتی تے ایس پاروں ایہ سکولاں وج وی لاگو اے۔ پنجابی نوں پنجاب وج لاکو کرن دی مانک بڑی تکڑی اے۔ پاکستان وچ بولی تے سمجھی جانوالی وڈی بولی پنجابی ہی ہے پر ایہ اپنے حق توں پرے اے۔ ایس رپھڑ باہجوں پڑھاکواں نوں پہلے اڑدو سکھنی پیندی اے تے فیر انگریزی۔ اینج اوہناں دا ویلہ دوجی بولیاں نوں سکھن وچ ای کھنج جاندا اے۔
| زبان | بیان |
|---|---|
| اردو | قومی بولی |
| انگریزی | دفتری بولی |
| پنجابی | 55٪ |
| سندھی | 15٪ |
| اردو | 8٪ |
| پشتو | 12٪ |
| بلوچی | 4٪ |
| ہندکو، براہوی، بروشسکی، کھوار، تے دوسریاں بولیاں | 6٪ |
انتظامی تقسیملکھو
پاکستان ميں 4 صوبے، 2 وفاقی علاقے تے پاکستانی کشمير دے 2 حصے ہيں۔ حال ہی وچ پاکستانی پارلیمنٹ نے گلگت بلتستان نوں وی پاکستان دے پنجويں صوبے دی حیثیت دے دتی اے۔ صوبہ جات دی تقسیم یکم جولائی 1970ء نوں کيتی گئی۔ صوبہ بلوچستان دا کل رقبہ 347,190 مربع کلومیٹر اے جدوں کہ 2011ء وچ آبادی 79 لکھ 14 ہزار سی۔ صوبہ پنجاب دا کل رقبہ 205,344 مربع کلومیٹر اے جدوں کہ 2013ء وچ آبادی 10 کروڑ 10لکھ سی۔ صوبہ خیبر پختونخوا دا کل رقبہ 74,521 مربع کلومیٹر اے جدوں کہ 2012ء وچ آبادی 2 کروڑ 20 لکھ سی۔ صوبہ سندھ دا کل رقبہ 140,914 مربع کلومیٹر اے جدوں کہ 2012ء وچ آبادی 4 کروڑ 24 لکھ سی۔ گلگت بلتستان (سابق شمالی علاقہ جات) دا کل رقبہ 72,496 مربع کلومیٹر اے جدوں کہ 2008ء وچ آبادی 18 لکھ سی۔
انتظامی تقسیملکھو
| انتظامی اکائی | راجگڑھ | آبادی | |
|---|---|---|---|
 |
بلوچستان | کوئٹہ | 7,914,000 |
 |
خیبر پختونخوا | پشاور | 28,000,000 |
 |
پنجاب | لاہور | 101,000,000 |
 |
سندھ | کراچی | 42,400,000 |
 |
گلگت بلتستان | گلگت | 1,800,000 |
 |
قبائلی علاقہ جات | پشاور/پاڑاچنار | 3,176,331 |
 |
آزاد کشمیر | مظفر آباد | 4,567,982 |
| وفاقی راجگڑھ | اسلام آباد | 1,151,868 |
پاکستان دا جغرافيہ،ماحولیات تے آب و ہوالکھو
جغرافیائی طور اُتے پاکستان جنوبی ایشیا دے شمال مغربی حصے وچ واقع اے۔ پاکستان دا جغرافیہ تے آب و ہوا انتہائی متنوع اے، پاکستان بے شمار جانداراں دا گھر اے، بلکہ کدرے جانور تے پرندے ایداں دے وی نيں جو صرف پاکستان وچ پائے جاندے نيں۔ پاکستان دا کل رقبہ 796,095 مربع کلومیٹر اے۔ پاکستان دا سمندری ساحل تقریباً 1,046 کلومیٹر اے تے 6,774 کلومیٹر زمینی سرحد اے ۔پاکستان دے مشرقی، وسطی تے جنوبی علاقے میدانی نيں جدوں کہ مغربی تے شمالی علاقے پہاڑی نيں۔ پاکستان دا سب توں وڈا دریا دریائے سندھ اے۔ ایہ دریا پاکستان دے شمال توں شروع ہُندا اے تے صوبہ خیبر پختونخوا، پنجاب تے سندھ توں گزر کر سمندر وچ گردا اے۔ صوبہ خیبر پختونخوا دے جنوبی علاقے، صوبہ سندھ دے وسطی علاقے تے پنجاب دے شمالی، وسطی تے جنوبی علاقے میدانی نيں۔ ایہ علاقے نہری نيں تے زیر کاشت نيں۔ صوبہ سندھ دے مشرقی تے صوبہ پنجاب دے جنوب مشرقی علاقے صحرائی نيں۔ زیادہ تر بلوچستان پہاڑی سلسلےآں اُتے مشتمل اے لیکن بلوچستان دا سبی علاقہ میدانی تے صحرائی اے۔ خیبر پختونخوا دے مغربی علاقےآں وچ تھلے پہاڑ نيں جدوں کہ شمالی خیبر پختونخوا تے شمالی علاقہ جات وچ دنیا دا سب توں اُچا پہاڑی سلسلہ واقع اے۔
کے ٹو دنیا دا دوسرا بلند پہاڑ اے۔
قلعہ سکردو دا منظر دریائے سندھ دے نیڑے
پاکستان دی سرحداںلکھو
پاکستان دا سمندری ساحل تقریباً 1,046 کلومیٹر اے تے 6,774 کلومیٹر زمینی سرحد اے، زمینی سرحد وچوں 2,430 کلومیٹر سرحد افغانستان دے نال، 523 کلومیٹر چین دے نال،2,912 بھارت دے نال تے 909 ایران دے نال لگیا ہويا اے۔
معيشتلکھو
پاکستان دوسری دنيا دا ايک ترقی پزیر ملک اے۔ پاکستان دے سیاسی معاملات ميں فوج كى مداخلت، کثیر اراضی اُتے قابض افراد (وڈیرے ، جاگیردار تے چوہدری وغیرہ) دی عام انسان نوں تعلیم توں محروم رکھنے دی نفسیاتی تے خود غرضانہ فطرت (تاکہ بیگار تے سستے پڑاؤ (Labor Camp) قائم رکہے جاسکن)، اعلیٰ عہدےآں اُتے فائز افراد دا اپنے مفاد وچ بنایا ہويا دوغلا تعلیمی نظام (تاکہ کثیر اراضی اُتے قابض افراد نوں خوش رکھیا جاسکے تے نال نال اپنی اولاد دی [عموماً انگریزی اور/ یا ولایت وچ تعلیم دے بعد] اجارہ داری کيلئی راہ نوں کھلا رکھیا جاسکے)، مذہبی علماواں دا کم نظر تے اپنی اجارہ داری قائم رکھنے دا رویہ تے بيرونی کشيدگی دی وجہ توں ملک دی معيشت زيادہ ترقی نہيں کر سکيتی۔ پہلے پاکستان دی معيشت دا زيادہ انحصار زراعت اُتے سی۔ مگر ہن پاکستان دی معيشت (جو کافی کمزور سمجھی جاندی اے ) نے گیارہ ستمبر دے امریکی تجارتی مرکز اُتے حملے، عالمی معاشی پستی، افغانستان جنگ، پانی دی کمی تے بھارت دے نال شديد کشيدگی دے با وجود کچھ بہتر کارکردگی دا مظاہرہ کياحوالےدی لوڑ؟۔ اِس وقت پاکستان دی معيشت مستحکم اے تے تيزی توں ودھنا شروع ہوئے گئی اےحوالےدی لوڑ؟۔ کراچی سٹاک ایکسچینج دے کے ايس سی انڈکس گزستہ دو سالاں توں دنيا بھر ميں سب توں بہترين کارکردگی دا مظاہرہ کے رہی اےحوالےدی لوڑ؟۔
اعداد و شمارلکھو
پاکستان آبادی دے لحاظ توں دنيا دا چھٹا وڈا ملک اے تے اس دے نال نال پاکستان دی آبادی بہت تيزی توں ودھ رہی اے۔
پاکستان دے 96.7 فيصد شہری مسلمان ہيں جنہاں ميں توں تقريباً 20 فيصد اہل تشیع، 77 فيصد اہل سنت تے تقریباً 3 فيصد ديگر مذاہب نال تعلق رکھدے ہيں۔ تقريباً ايك فيصد پاکستانی ہندو تے اِنّے ہی پاکستانی مسیحی مذہب نال تعلق رکھدے ہيں۔ انہاں دے علاوہ کراچی ميں پارسی، پنجاب وسرحد ميں سکھ تے شمالی علاقےآں ميں قبائلی مذاہب دے پيرو کار وی موجود ہيں۔
پاکستان دی قومی بولی اردو اے، جدوں کہ زيادہ تر دفتری کم انگريزی ميں کیتے جاندے ہيں۔ پاکستان دے خواص وی بنيادی طور اُتے انگريزی دا استعمال کردے ہيں۔ پاکستان ميں تمام تر اعلیٰ تعليم وی انگريزی ميں ہی دتی جاندی اے۔ اس دے باوجود اردو پاکستان دی عوامی و قومی بولی اے۔ اردو دے علاوہ پاکستان ميں کئی تے زبانيں بولی جاندی ہيں، انہاں ميں پنجابی، سرائیکی، سندھی، گجراتی، بلوچی، براہوی، پہاڑی، پشتو تے ہندکو زباناں قابلِ ذکر ہيں۔
پاکستان ميں مختلف قوماں توں تعلّق رکھنے والے لوک آباد ہيں، انہاں ميں زيادہ نماياں پنجابی، سندھی، پٹھان، بلوچی تے مہاجر قوم ہيں، ليکن وقت دے نال نال انہاں دے وچکار فرق کم ہُندا جا رہیا اے۔ سانچہ:پاکستانی شہر بلحاظ آبادی
سبھیاچار تے معاشرہلکھو
رہتللکھو
پاکستان دی بہت قديم تے رنگارنگ تہذيب اے۔ پاکستان دا علاقہ ماضی ميں دراوڑ، آريا، ہن، ايرانی، يونانی، عرب، ترک تے منگول لوکاں دی رياستاں ميں شامل رہیا اے۔ انہاں تمام تہذيباں نے پاکستان دی موجودہ تہذيب اُتے بہت گہرا اثر چھڈیا اے۔ اس دے نال نال مختلف صوبےآں ميں لباس، کھانے، بولی تے تمدن دا فرق پايا جاندا اے۔ اس ميں اس علاقےآں دی تاريخی عليحدگی دے نال نال موسم تے آب و ہوا دا وی بہت اثر اے۔ ليکن ايک اسلامی تہذيب دا حصہ ہونے دی وجہ توں اس ميں کافی تہذيبی ہم آہنگی وی موجود اے۔
پاکستان ميں بہت مختلف قسم دی موسيقی ملدی اے۔ کلاسيکی موسيقی، نيم کلاسيکی موسيقی، لوک موسيقی تے اس دے نال نال جديد پاپولر ميوزک، انہاں سب دے پاکستان ميں بلند پايہ موسيقار موجود ہيں۔ پاکستان دنيا بھر ميں قوالی دا مرکز سمجھیا جاندا اے۔
پاکستانی تہذيب ميں مغربی عناصر بڑھدے جا رہے ہيں۔ يہ امراء تے روساء ميں تے وڈے شہراں ميں زيادہ نماياں اے کيونکہ مغربی اشياء، ميڈيا تے تہذيب تک انہاں دی زيادہ رسائی اے۔ اس دے نال نال ايک ودھدی ہوئی تحريک اے جو مغربی اثرات نوں کم ديکھنا چاہندی اے۔ کچھ جگہاں ميں اس تحريک دا زيادہ جھکاؤ اسلام تے کچھ ميں روايات دی طرف اے۔
پاکستانياں دی وڈی تعداد امريکہ، برطانيہ، آسٹريليا، کینیڈا تے مشرق وسطی ميں مقيم اے - انہاں بيرون ملک پاکستانياں دا پاکستان اُتے تے پاکستان دی بين الاقوامی تصوير اُتے بہت گہرا اثر پڑدا اے۔ انہاں لوکاں نے ماضی ميں پاکستان ميں بہت سرمايہ کاری وی دی اے۔
پاکستان دا سب توں پسنديدہ کھيل کرکٹ اے۔ پاکستان دی کرکٹ ٹيم دنيا دی اچھی ٹيماں ميں شمار ہُندی اے۔ کرکٹ دے نال نال پاکستان ميں ہاکی وی بہت شوق توں کھيلی جاندی اے۔ ہاکی پاكستان دا قومى كھيل بھى اے ـ چوگان (پولو) پاکستان دے شمالی علاقہ جات دے لوکاں دا كھيل اے تے اس كھيل كى پيدائش بھى يہيں ہوئى تے اج تک انہاں علاقےآں ميں بہت شوق توں کھیلی جاندی اے۔
لباس،فن تے فیشنلکھو
.jpg)
پاکستان وچ سب توں عام لباس شلوار قمیض اے جس نوں قومی لباس دا درجہ حاصل اے، شلوار قمیص نوں پاکستان دے چاراں صوبےآں بلوچستان، پنجاب، سندھ تے خیبر پختونخوا سمیت قبائلی علاقہ جات، گلگت بلتستان تے آزاد کشمیر وچ پہنا جاندا اے۔ اُتے فیر ہر صوبے تے علاقے وچ شلوار قمیص پہننے دا طرز تھوڑا مختلف وی ہُندا اے ہر کوئی اپنے مقامی انداز وچ پہندا اے۔
شلوار قمیص دے علاوہ تے وی بوہت سارے لباس پاکستان وچ ميں پہنے جاندے نيں جنہاں وچ سوٹ تے نیکٹائی وی عام اے جنہاں دا استعمال اسکول، کالج، یونیورسٹیاں، دفاتر، وغیرہ وچ ہُندا اے۔ پینڈو علاقےآں وچ شہراں دے بہ نسبت سوٹ او ر ٹائی دا استعمال کم ہُندا اے۔ شیروانی دا استعمال خاص کر تقاریب تے خوشیاں دے مواقع اُتے کيتا جاندا اے۔
خواتین وچ وی پاکستانی شلوار قمیض دا استعمال ہُندا اے اُتے خواتین شلوار قمیض دے علاوہ انارکلی، لہنگا، گاگرہ، وغیرہ وی پہندی نيں۔
میڈیالکھو
تفصیلی لیکھ لئی ویکھو: پاکستانی میڈیاپاکستان وچ بوہت سارے ذرائع ابلاغ موجود نيں ، پرنٹ میڈیا تے الیکٹرونک میڈیا دونے وچ تیزی توں ترقی ہوئی اے ۔اس توں پہلے پی ٹی وی ملک دا واحد چینل نیٹورک ہُندا سی تے حکومت پاکستان اس نیٹورک نوں چلا رہیا سی۔ 2002ء دے بعد الیکٹرونک میڈیا نے ترقی دی تے پے در پے نويں نجی چینل آندے رہے۔اس وقت پاکستان وچ 50 توں وی زیادہ صرف نجی چینلز موجود نيں جنہاں دی نشریات 24 گھینٹے جاری رہندی نيں۔ اس وقت پاکستان وچ نیوز، انٹرٹینمنٹ، ہیلتھ، ایجوکیشن، علاقائی تے بوہت سارے چینلز موجود نيں۔ پاکستان وچ زیادہ تر چینلز دے نشریات اردو وچ ہُندے نيں اُتے ملک دے علاقائی زباناں (پشتو، پنجابی، سندھی، بلوچی، کشمیری، سرائیکی وغیرہ) دے وی ٹی وی چینلز موجود نيں۔ پی ٹی وی ورلڈ پاکستان دا پہلا انگریزی چینل اے۔
اردو فلم انڈسٹری لالی وڈ دی صدر تھاںواں لاہور، کراچی تے پشاور وچ واقع اے۔ لالی وڈ نے ہن تک بوہت سارے فلماں ریلیز کيتیاں نيں تے کر رہیا اے۔ پاکستان وچ سب توں عام اردو ڈراما سیریلز نيں جو مختلف چینلز اُتے چلائے جاندے نيں۔
کھان پینلکھو
سویر ویلے پراٹھا تے نال چآ، لسی عام ناشتہ اے۔ کج لوک بیکری دی بریڈ وی کھاندے نیں۔ دن تے رات دے کھانے ویلے روٹی نال سالن ہوندا اے۔ کباب، سلاد، رائتہ وی نال ہوسکدے نیں۔ پیپسی، کوکا کولا، فانٹا، سیون اپ، لسی، شربت پین والے شربت نیں۔ گنے دا رو اک عام پیتا جانوالا شربت اے۔ سجی بلوچستان دی منی پرمنی ڈش اے۔
پاکستانی پسارلکھو
پاکستانی سرکار دے حساب باہجوں 70 لکھ پاکستانی پاکستان توں باہر دوسرے دیساں وچ رہ رۓ نیں۔ ایہناں دی وڈی گنتی لیندا ایشیاء، یورپ تے اتلے امریکہ وج اے۔ 2012 وچ بدیسی پاکستانیاں نیں پاکستان 13 ارب ڈالر پیجے تے اینچ پاکستان 10 وڈا دیس اے اینج باہروں پیسے ان دے حساب وچ۔ بدیسی پاکستانیاں دے رپھڑاں نوں نبڑن لئی پاکستانی سرکار نے اک وزارت ایس کم لئی بنائی اے۔ ایہ وزارت اوہناں دے رپھڑ وی مکاندی اے تے اوہناں دے فیدے لئی وی سوچدی اے۔ بدیسی پاکستانیاں دے نیانیاں لئی کئی دیساں وچ سکول کھولے گۓ نیں۔
آرکیٹیکچرلکھو
پاکستانی آرکیٹیکچر نوں چار ویلیاں ونڈیا جاسکدا اے: اسلام توں پہلے داع اسلامی، انگریزی، ازادی مگروں دا۔ سب توں پرانے نشان ہڑپہ تے موہنجوداڑو دے نیں۔ ایس مگروں گندھارا دا روپ یونانی ایرانی تے دیسی وکھالیاں دے ملاپ نال اگڑدا اے۔ اسلامی ارکیٹیکچر دے وڈے نمونے ملتان دا رکن عالم دا مزار، لہور دا شالامار باغ، بادشاہی مسیت، شاہی قلعہ اندے نیں۔ انگریزی ویلے وچ لہور تے پنڈی دے ریلوے سٹیشن، پنجاب یونیورسٹی، لہور ہائیکورٹ اندے نیں۔ پاکستان بنن مگروں بنن والے ارکیٹیکچر وچ جناح دا مزار، مینار پاکستان تے اسلام آباد دا سارا آرکیٹیکچر آندا اے۔
فن تعمیراتلکھو
تفصیلی لیکھ لئی ویکھو: پاکستانی فن تعمیرپاکستان دے فن تعمیرات انہاں مختلف عمارتاں دی طرف اشارہ کردے نيں جو مختلف ادوار وچ موجودہ پاکستان دے علاقےآں وچ بنائے گئے نيں۔ وادئ سندھ دی رہتل دے شروع ہونے دے نال ہی جو 3500 ق م سی، موجودہ پاکستان دے علاقے وچ شہری سبھیاچار دا ارتقاء ہويا جس وچ وڈی عماردیاں سن جنہاں وچوں کچھ اج وی موجود نيں۔ اس دے بعد گندھارا طرز دا بدھ طرز تعمیر آیا جس وچ قدیم یونان دے اجزاء وی شامل تاے۔ اس دے بقایا جات گندھارا دے صدر مقام ٹیکسلا وچ دکھادی دیندے نيں۔ انہاں دے علاوہ پاکستان وچ مغل تے انگریزی طرز تعمیر دیاں مثالاں وی موجود نيں جو نہایت ہی اہم نيں۔
آزادی دے بعد دا فن تعمیر وی اک منفرد مقام رکھدا اے۔ آزادی دے بعد پاکستان نے اپنی نويں حا صل کيتی گئی آزادی تے شناخت نوں فن تعمیر دے ذریعے توں ظاہر کرنے دی کوشش کيتی۔ پاکستان خود نوں جدید عمارتاں وچ ظاہر کردا اے مثلاً فیصل مسجد جو دارالخلافہ وچ واقع اے تے 1960ء وچ بنایا گیا سی۔ اس دے نال نال دوسری عمارتاں وی قابل ذکر نيں جداں مینار پاکستان، سفید ماربل توں بنا مزار قائد اعظم ۔ ایہ عمارتاں نويں ریاست دی خود اعتمادی نوں ظاہر کردی نيں۔ ملکی دارالخلافہ اسلام آباد وچ موجود قومی یادگار رہتل، آزادی تے جدید فن تعمیر دا اک حسین امتزاج اے۔
پاکستان وچ اس وقت چھ (6) جگنيں ایسی نيں جنہاں نوں عالمی ورثہ ہونے دا اعزاز حاصل اے، انہاں دی لسٹ مندرجہ ذیل اے۔
- موہنجو داڑو دے اثریاندی کھنڈر
- تخت بائی تے پڑوسی شہر شہر بہلول دے بدھ مت دے کھنڈر
- شاہی قلعہ لاہور تے شالیمار باغ لاہور
- ٹھٹھہ دی تاریخی یادگاراں
- قلعہ روہتاس
- ٹیکسلا
سیاحتلکھو
تفصیلی لیکھ لئی ویکھو: پاکستان وچ سیاحتپاکستان اپنے نظارےآں، لوکاں تے تہذیباں دے حوالے توں اک وسیع ملک اے تے ايسے وجہ توں سال 2012ء وچ ایتھے دس (10) لکھ سیاح آئے۔ پاکستان دی سیاحت دی صنعت 1970ء دے عشرے دے دوران وچ عروج اُتے سی جدوں ایتھے اک بہت وڈی تعداد وچ سیاح آندے سن ۔ انہاں سیاحاں دے لئی سب توں زیادہ قابل دلچسپی جگنيں خیبر پاس، پشاور، کراچی، لاہور، سوات تے راولپنڈی سن۔ اس ملک دی حامل کشش جگہاں وچ موہنجو داڑو، ٹیکسلا تے ہڑپہ ورگی تہذیباں دے کھنڈر توں لےکے کوہ ہمالیہ دے پہاڑی تھاںواں تک نيں۔ پاکستان 7000 میٹر توں زیادہ بلند کئی چوٹیاں دا مسکن اے۔ پاکستان دے شمالی علاقہ جات وچ کئی پرانے قلعے نيں، پرانے زمانے دی فن تعمیر، ہنزہ تے چترال دی وادیاں جو اک چھوٹی سی غیر مسلم سماجی گروہ کیلاش دا مسکن اے جو خود نوں سکندر اعظم دی اولاد توں دسدے نيں۔
پاکستان دے ثقافتی مرکز و صدر مقام لاہور وچ مغل فن تعمیر دی بہت ساریاں مثالاں موجود نيں جداں بادشاہی مسجد، شالیمار باغ، مقبرہ جھانگیر، تے قلعہ لاہور شامل نيں جو سیاحاں دی دلچسپی دا مرکز نيں۔ عالمی معاشی بحران توں پہلے پاکستان وچ سالانہ تقریباً پنج (5) لکھ سیاح آندے سن ۔ اُتے سال 2008ء توں پاکستان وچ اندرونی غیریقینی صورتحال دی وجہ توں ایہ تعداد کافی کم ہوئے گئی اے۔
اکتوبر 2006ءماں کشمیر دے زلزلے دے بعد رسالہ دتی گارڈین نے پاکستان دے پنج مقبول ترین سیاحتی تھاںواں دے ناں توں اک مضمون شائع کيتا تاکہ پاکستان دی سیاحتی دی صنعت دی مدد کر سکے۔ ایہ پنج تھاںواں ٹیکسلا، لاہور، شاہراہ قراقرم، کریم آباد، تے جھیل سیف الملوک تاے۔ عالمی معاشی فورم دے سفر تے سیاحت دے مقابلے دی رپورٹ نے پاکستان نوں مقبول ترین 25 فیصد سیاحتی تھاںواں دا اعزاز عالمی ورثہ دے تھاںواں دے طور اُتے مقرر کيتا۔ سیاحتی تھاںواں دی پہنچ جنوب وچ مینگروو جنگلات توں وادئ سندھ دی رہتل دے موہنجو داڑو تے ہڑپہ جداں 5000 سال پرانے شہراں تک اے۔
خورد و نوشلکھو
تفصیلی لیکھ لئی ویکھو: پاکستانی پکوانپاکستانی کھانے جنوبی ایشیا دے مختلف علاقائی کھاناں دا حسین امتزاج نيں۔ پاکستانی کھاناں وچ شمالی ھندوستانی، وسط ایشیائی، تے مشرق وسطیٰ دے کھانے شامل نيں لیکن ایتھے دے کھاناں وچ گوشت دا استعمال زیادہ اے۔
پاکستان وچ اک علاقے دے کھانے دوسرے علاقے دے کھاناں توں قدرے مختلف ہُندے نيں جس توں اس ملک دی ثقافتی تے لسانی تنوع جھلکدی اے۔ پنجاب تے سندھ دے کھانے مصالحےدار ہُندے نيں جو جنوبی ایشیا دے کھاناں دی خاصیت اے۔ اس دے علاوہ دوسرے علاقےآں دے کھانے مثلاً خیبر پختونخوا، بلوچستان، قبائیلی علاقہ جات، گلگت بلتستان تے کشمیر دے کھانے وی اپنی اپنی خصوصیات دے حامل ہُندے نيں تے انہاں اُتے وی مختلف علاقائی رنگ غالب ہُندے نيں۔
کھیللکھو
تفصیلی لیکھ لئی ویکھو: پاکستان وچ کھیلپاکستان وچ کھیلے جانے والے بیشتر کھیلاں دا آغاز برطانیہ وچ ہويا تے برطانویاں نے انہاں نوں ہندوستان وچ متعارف کرایا۔ ہاکی پاکستان دا قومی کھیل اے۔ اس نے 1960ء، 1968ء، تے 1984ء وچ کھیلے گئے اولمپک کھیلاں وچ تن سونے دے طمغے حاصل کيتے نيں۔ پاکستان نے ہاکی دا عالمی کپ وی چار بار جِتیا اے جو اک ریکارڈ اے۔ پاکستان نے ہاکی دا عالمی کپ 1971ء، 1978ء، 1982ء تے 1994ء وچ جِتیا اے۔ پر، کرکٹ پاکستان دا سب توں زیادہ مشہور کھیل اے۔ پاکستان کرکٹ دے ٹیم، جنہاں نوں شاہین کہیا جاندا اے، نے 1992ء وچ کرکٹ دا عالمی کپ جِتیا سی۔ 1999ءماں شاھین دوسرے نمبر اُتے رہے۔ تے 1987ء تے 1996ء وچ عالمی کپ دے مقابلے جزوی طور اُتے پاکستان وچ ہوئے۔ پاکستان ٹی 20 قسم دے کھیل دے پہلے مقابلے وچ دوسرے نمبر اُتے رہے جو سال 2007ء وچ جنوبی افریقا وچ کھیلا گیا سی۔ تے سال 2009ء وچ ايسے قسم دے کھیل وچ پہلے نمبر اُتے رہے تے عالمی کپ جِتیا جو برطانیہ وچ کھیلا گیا سی۔ سال 2009ء دے مارچ دے مہینے وچ دہشت گرداں نے سری لنکا دے کرکٹ ٹیم اُتے حملہ کر دتا جو پاکستان دے دورے اُتے لاہور وچ موجود سی تے ايسے دے نال پاکستان وچ عالمی کرکٹ عارضی طور اُتے بند ہوئے گئی۔ اُتے چھ سالاں دے طویل انتظار دے بعد مئی 2015ء وچ عالمی کرکٹ پاکستان وچ اس وقت بحال ہوئی جدوں زمبابوے دی کرکٹ ٹیم پاکستان دے دورے اُتے آئی۔ تمام مقابلے سخت حفاظتی حصار وچ لاہور وچ ہوئے تے تمام مقابلاں دے لئی ٹکٹ سارے بک چکے سن تے کرسیاں ساری بھری ہوئیاں سن۔ ایہ اک تاریخی کامیابی سی۔ اس نے دوسری ٹیماں دے آنے دے لئی وی راہ ہموار کر لئی۔ ورزشی کھیلاں وچ عبدالخالق نے سال 1954ء تے سال 1958ء دے ایشیائی کھیلاں وچ حصہ لیا۔ اس نے 35 سونے دے طمغے تے 15 عالمی چاندی تے پیتل دے طمغے پاکستان دے لئی حاصل کيتے۔
اسکواش وچ پاکستان دے شہر پشاور نال تعلق رکھنے والے کھلاڑی جھانگیر خان نيں جنہاں نوں عالمی معیار دا کھلاڑی تے کھیلاں دی تریخ وچ عظیم کھلاڑی منیا جاندا اے، تے نال ہی جانشیر خان نيں جنہاں نے عالمی اسکواش دے مقابلاں وچ کئی بار پاکستان دا ناں روشن کيتا اے۔
ہاکی کرکٹ فٹ بال والی بال سنوکر لامت کھیڈیاں جانوالیاں کھیڈاں نیں۔ ہاکی پاکستان دی قومی کھیڈ اے۔ 1960، 1968 تے 1984 دیاں اولمپک کھیڈاں وچ پاکستان نے سونے دے ٹکے جتے۔ چار واری پاکستان نے 1971، 1978، 1982، تے 1994 وچ ورلڈ ہاکی کپ جتے۔
کرکٹ نوں وی کھیڈیا جاندا اے تے 1992 دا ورلڈ کپ تے 1999 وچ دوجی پدھر پاکستان نے جتی۔ سکواش دی کھیڈ وچ جہانگیر خان نے برٹش اوپن 10 واری جتیا۔ جان شیر خان وی ایس کھیڈ دا منیا پرمنیا کھڈاری اے۔ کوڈی دیسی کھیڈاں وچ کھیڈی جان والی اک عام کھیڈ اے۔ ٹینس، باکسنگ گالف تے پہاڑاں تے چڑھنا وی کھیڈیاں جاندیاں نیں۔
کامن ویلتھ کھیڈاں وچ پاکستان نے 65 تے ایشیائی کھیڈاں وچ 160 ٹکے جتے نیں۔
صحت عامہلکھو
تفصیلی لیکھ لئی ویکھو: پاکستان وچ صحتہور انسانی بنیادی ضروریات دی ناپیدی تے انحطاط دے نال نال صحت عامہ دا شعبہ وی پاکستان وچ انتہائی تنزل دا شکار اے۔ پاکستان وچ رہنے والے ناقص غذا تے صفائی ستھرائی دی عدم دستیابی و غلاظت توں جنم لینے والے امراض دا شکار ہوئے جاندے نيں۔ چنگا تے مناسب علاج درمیانے توں لےکے اعلیٰ طبقے دے ليے مخصوص اے۔ سرکاری شفاخانے دنیا بھر دی رہتل یافتہ اقوام وچ اپنا اک معیار رکھدے نيں مگر پاکستان وچ انہاں دتی حالت ابتر اے۔
تعطيلاتلکھو
| تعطيل | نام | وجہ |
|---|---|---|
| 12 ربیع الاول | جشن عید میلاد النبی | ولادت نبی کریم ﷺ |
| 10 ذوالحجۃ | عيد الاضحى | حضرت ابراہيم علیہ السلام دی قربانی دی ياد ميں |
| 1 شوال | عيد الفطر | رمضان دے اختتام اُتے اللہ كى نعمتاں كى شكرگزارى دا دن |
| 1 مئی | يوم مزدور | مزدوراں دا عالمی دن |
| 14 اگست | يوم آزادی | اس دن 1947ء وچ پاکستان وجود وچ آیا ہويا |
| 6ستمبر | یوم دفاع | 1965 دی تاریخی فتخ |
| 11ستمبر | وفات قائد | قائد اعظم دی وفات دا دن |
| 28ستمبر | یوم تکبیر | پاکستان نےایٹمی دھماکے کیتے |
| 25 دسمبر | ولادت قائد | قائد اعظم دی ولادت دا دن |
| 23 مارچ | يوم پاکستان | 1940ماں اس روز منٹو پارک (موجودہ اقبال پارک) وچ قراردادِ پاکستان منظور ہوئی |
| 5 فروری | یومِ یکجہتیِ کشمیر | کشمیری عوام کینال یکجہتی دا دن |
قومی چیزاںلکھو
- قومی دن – یوم پاکستان، 23 مارچ نوں منایا جاندا اے۔ 23 مارچ 1940 نوں قرار داد پاکستان منظور ہوئی تے ايسے دن پاکستان پا پہلا آئین 1956ء وچ منظور ہويا۔
- قومی شاعر – حکیم الامت حضرت ڈاکٹر علامہ محمد اقبال
- قومی پرچم - اصل مضمون دے لئی دیکھو قومی پرچم
- گہرا سبز رنگ جس اُتے ہلال تے پنج کونےآں والا ستارہ بنیا ہویا اے۔ جھنڈے وچ شامل سبز رنگ مسلماناں کی، سفید رنگ دی پٹی پاکستان وچ آباد مختلف مذہبی اقلیتاں دی نمائندگی کردی اے۔ قومی پرچم گیارہ اگست 1947ء نوں لیاقت علی خان نے دستور ساز اسمبلی وچ پیش کيتا۔
- قومی پھُل – یاسمین
- قومی پھل۔آم
- قومی لباس - شلوار قمیض، جناح کیپ، شیروانی (سردیاں وچ )
- جانور – مارخور قومی جانور اے۔ اس دے علاوہ ملک وچ پائے جانے والے منفرد جانور نیل گائے، چنکارہ، کالا ہرن، ہرن، چیندا، لومڑی، مارکوپولو بھیڑ، سبز کچھوا، نابینا ڈولفن، مگرمچھ نيں۔
- قومی پرندہ - پاکستان دا قومی پرندہ چکور اے۔
- قومی مشروب – گنے دا رس
- قومی کھانا - غیر سرکاری طور اُتے نہاری۔
- قومی نعرہ - پاکستان دا مطلب کيتا لا الہ الا للہ
- ایہ نعرہ مشہور شاعر اصغر سودائی نے 1944ء وچ لگایا جو تحریک پاکستان دے دوران وچ بہت جلد بولی زدوعام ہوئے گیا۔ (قابل اعتبار حوالہ درکار اے ) انہاں دا تعلق سیالکوٹ توں اے۔
- قومی ترانہ - قومی ترانے دے لئی دیکھو مضمون قومی ترانہ
ریاستی نشانلکھو
ریاستی نشان درج ذیل نشانات اُتے مشتمل اے۔
چاند تے ستارہ جو روايتی طور اُتے اسلام توں ریاست دی عقیدت تے محبت دا اظہار کردے نيں۔ چوکور شیلڈ جس وچ ملک دی چار اہم صنعتاں دی علامت کندہ اے۔ شیلڈ دے اردگرد پھُل تے پتیاں بنی ہوئیاں نيں جو وطن عزیز دے بھر پور ثقافتی ماحول دی عکاسی کردی نيں۔ علامت دے چاراں طرف بانی پاکستان حضرت قائد اعظم محمد علی جناح دا قول۔۔۔ اتحاد، ایمان، نظم تحریر اے۔
آبادیاتلکھو
تفصیلی لیکھ لئی ویکھو: آبادیات پاکستانآبادیلکھو
پاکستان دی زیادہ تر آبادی ملک دی وسطی علاقےآں وچ اے ،ملک دے جنوب وچ زیادہ آباد تھاںواں اکثر دریائے سندھ دے آس پاس اُتے واقع اے جنہاں وچ سب توں زیادہ آبادی والا علاقہ کراچی اے جو ملک دا سب توں وڈا شہر اے۔
بلحاظ سال آبادیلکھو
| سال | آبادی | افرادی اضافہ | فیصد اضافہ |
|---|---|---|---|
| 1950 | 40,381,000 | ||
| 1951 | 41,347,000 | 965,000 | 2.39 |
| 1952 | 42,342,000 | 995,000 | 2.41 |
| 1953 | 43,372,000 | 1,030,000 | 2.43 |
| 1954 | 44,434,000 | 1,062,000 | 2.45 |
| 1955 | 45,536,000 | 1,102,000 | 2.48 |
| 1956 | 46,680,000 | 1,144,000 | 2.51 |
| 1957 | 47,869,000 | 1,189,000 | 2.55 |
| 1958 | 49,104,000 | 1,235,000 | 2.58 |
| 1959 | 50,387,000 | 1,283,000 | 2.61 |
| 1960 | 51,719,000 | 1,332,000 | 2.64 |
| 1961 | 53,101,000 | 1,382,000 | 2.67 |
| 1962 | 54,524,000 | 1,423,000 | 2.68 |
| 1963 | 55,988,000 | 1,464,000 | 2.69 |
| 1964 | 57,495,000 | 1,507,000 | 2.69 |
| 1965 | 59,046,000 | 1,551,000 | 2.70 |
| 1966 | 60,642,000 | 1,596,000 | 2.70 |
| 1967 | 62,282,000 | 1,640,000 | 2.70 |
| 1968 | 63,970,000 | 1,688,000 | 2.71 |
| 1969 | 65,706,000 | 1,736,000 | 2.71 |
| 1970 | 67,491,000 | 1,785,000 | 2.72 |
| 1971 | 69,326,000 | 1,835,000 | 2.72 |
| 1972 | 71,121,000 | 1,795,000 | 2.59 |
| 1973 | 72,912,000 | 1,791,000 | 2.52 |
| 1974 | 74,712,000 | 1,800,000 | 2.47 |
| 1975 | 76,456,000 | 1,744,000 | 2.33 |
| 1976 | 78,153,000 | 1,697,000 | 2.22 |
| 1977 | 80,051,000 | 1,898,000 | 2.43 |
| 1978 | 82,374,000 | 2,323,000 | 2.90 |
| 1979 | 85,219,000 | 2,845,000 | 3.45 |
| 1980 | 88,097,000 | 2,878,000 | 3.38 |
| 1981 | 90,975,000 | 2,878,000 | 3.27 |
| 1982 | 94,096,000 | 3,121,000 | 3.43 |
| 1983 | 96,881,000 | 2,785,000 | 2.96 |
| 1984 | 99,354,000 | 2,473,000 | 2.55 |
| 1985 | 102,079,000 | 2,725,000 | 2.74 |
| 1986 | 105,240,000 | 3,161,000 | 3.10 |
| 1987 | 108,584,000 | 3,344,000 | 3.18 |
| 1988 | 112,021,000 | 3,437,000 | 3.17 |
| 1989 | 115,419,000 | 3,398,000 | 3.03 |
| 1990 | 118,816,000 | 3,397,000 | 2.94 |
| 1991 | 122,248,000 | 3,432,000 | 2.89 |
| 1992 | 124,962,000 | 2,714,000 | 2.22 |
| 1993 | 127,563,000 | 2,601,000 | 2.08 |
| 1994 | 130,746,000 | 3,183,000 | 2.50 |
| 1995 | 134,185,000 | 3,439,000 | 2.63 |
| 1996 | 137,911,000 | 3,726,000 | 2.78 |
| 1997 | 141,445,000 | 3,534,000 | 2.56 |
| 1998 | 144,885,000 | 3,440,000 | 2.43 |
| 1999 | 148,379,000 | 3,494,000 | 2.41 |
| 2000 | 152,429,000 | 4,050,000 | 2.73 |
| 2001 | 156,795,000 | 4,366,000 | 2.86 |
| 2002 | 160,269,000 | 3,474,000 | 2.22 |
| 2003 | 163,166,000 | 2,897,000 | 1.81 |
| 2004 | 166,224,000 | 3,058,000 | 1.87 |
| 2005 | 169,279,000 | 3,055,000 | 1.84 |
| 2006 | 172,382,000 | 3,103,000 | 1.83 |
| 2007 | 175,495,000 | 3,113,000 | 1.81 |
| 2008 | 178,479,000 | 2,984,000 | 1.70 |
| 2009 | 181,457,000 | 2,978,000 | 1.67 |
| 2010 | 184,405,000 | 2,948,000 | 1.62 |
| 2011 | 187,343,000 | 2,938,000 | 1.59 |
| 2012 | 190,284,285 | 2,941,285 | 1.57 |
| 2013 | 193,271,748 | 2,987,463 | 1.55 |
| 2014 | 196,228,805 | 2,957,057 | 1.53 |
اقوام متحدہ دی اعداد و شمارلکھو
| کُل آبادی (ہزراں وچ ) | آبادی عمر 0–14 (%) | آبادی عمر 15–64 (%) | آبادی عمر 65+ (%) | |
|---|---|---|---|---|
| 1950 | 37,547 | 40.3 | 54.1 | 5.6 |
| 1955 | 41,109 | 40.3 | 54.8 | 4.9 |
| 1960 | 45,920 | 40.4 | 55.3 | 4.3 |
| 1965 | 51,993 | 41.6 | 54.5 | 3.9 |
| 1970 | 59,383 | 42.6 | 53.6 | 3.8 |
| 1975 | 68,483 | 43.2 | 53.1 | 3.7 |
| 1980 | 80,493 | 43.4 | 52.9 | 3.7 |
| 1985 | 95,470 | 43.4 | 52.9 | 3.8 |
| 1990 | 111,845 | 43.7 | 52.5 | 3.8 |
| 1995 | 127,347 | 43.3 | 52.9 | 3.8 |
| 2000 | 144,522 | 41.4 | 54.7 | 3.9 |
| 2005 | 158,645 | 38.1 | 57.8 | 4.1 |
| 2011 | 173,593 | 35.4 | 60.3 | 4.3 |
زباناںلکھو
تفصیلی لیکھ لئی ویکھو: پاکستان دی زبانیںپاکستان آپسی محبت تے اتحاد دا اک اعلیٰ مثال اے کیونجے ایتھے پہ مختلف علاقےآں تے مختلف ثقافتاں نال تعلق رکھنے والے لوک متحد رہندے نيں۔ جتھے پہ ساڈی بوہت سارے زباناں بولی جاندیاں نيں جنہاں وچوں اک ساڈی قومی بولی اردو اے۔ اس دے علاوہ چار صوبائی زباناں تے بوہت سارے تے زباناں بولی جاندی نيں۔
پاکستان وچ کئی زباناں بولی، لکھی تے سمجھی جاندی نيں۔ اک اندازے دے مطابق پاکستان وچ تقریباً 65 توں زیادہ زباناں بولی جاندی نيں۔ انگریزی پاکستان دی سرکاری بولی اے، تمام معاہدے تے سرکاری کم انگریزی بولی وچ ہی طے کیتے جاندے نيں، جدوں کہ اردو پاکستان دی قومی بولی اے۔
پاکستان دی صوبائی زباناں وچ پنجابی صوبہ پنجاب، پشتو صوبہ خیبر پختونخوا، سندھی صوبہ سندھ ، بلوچی صوبہ بلوچستان تے شینا صوبہ گلگت بلتستان وچ تسلیم شدہ زباناں نيں۔ [19]
پاکستان وچ رائج دوسری زباناں تے لہجاں وچ ، آیر ، بدیشی ، باگڑی ، بلدی ، بٹیری ، بھایا ، براہوی ، بروشسکی ، چلیسو ، دامیڑی ، دیہواری ، دھاتکی ، ڈوماکی ، فارسی ، دری ، گواربتی ، گھیرا ، گوریا ، گوورو ، گجراتی ، گوجری ، گرگلا ، ہزاراگی ، ہندکو ، جدگلی ، جنداوڑا ، کبوترا ، کچھی ، کالامی ، کالاشہ ، کلکوٹی ، کامویری ، کشمیری ، کاٹی ، کھیترانی ، کھوار ، انڈس کوہستانی ، کولی (تین لہجے)، لہندا لاسی ، لوارکی ، مارواڑی ، میمنی ، اوڈ ، اورمڑی ، پوٹھواری ، پھالولہ ، سانسی ، ساوی ، شینا (دو لہجے)، توروالی ، اوشوجو ، واگھری ، وخی ، وانیسی تے یدغہ شامل نيں۔[20]
ان زباناں وچ بعض نوں عالمی طور اُتے خطرے وچ شمار کيتا جاندا اے کیونجے انہاں زباناں نوں بولنے والےآں دی تعداد نسبتاً نہایت قلیل رہ گئی اے۔ وجود دے خطرات وچ گھری ایہ زباناں زیادہ تر ہند فارس شاخ تے ہند یورپی زباناں دے خاندان نال تعلق رکھدی نيں۔ پاکستان دے ضلع چترال نوں دنیا دا کثیرالسانی خطہ ہونے دا اعزاز حاصل اے اس ضلع وچ کل چودہ زباناں بولی جاندی ہیں-
تعلیم یافتگیلکھو
تفصیلی لیکھ لئی ویکھو: پاکستان وچ تعلیم| جنس | شرح تعلیم (2008ء) |
|---|---|
| مرد | 70% |
| خواتین | 45% |
| کُل آبادی | 60% |
تعلیمی ادارے بلحاظ گٹھ جاتلکھو
| گٹھ | تعداد |
|---|---|
| پرائمری اسکول | 156,592 |
| مڈل اسکول | 320,611 |
| ہائی اسکول | 23,964 |
| آرٹ تے سائنس کالج | 3,213 |
| ڈگری کالج | 1,202 |
| تکنیکی تے وکیشنل انسٹی ٹیوٹ | 3,125 |
| یونیورسٹی | 188 |
| وکیمیڈیا کامنز چ مورتاں: پاکستان |
اہم شہرلکھو
لسٹ متعلقہ مضامین پاکستانلکھو
مورت نگریلکھو
ضلع ساہیوال دا جنگل
پشاور میوزیم
گورمنٹ کالج لہور
اسلامیہ کالج پشاور
روہتاس قلعہ
مانکیالہ سٹوپا
مہابت خان مسیت چ پھلکاری
کنول دا پھل
نتھیاگلی چ میرانجانی پعاڑ
اسلام آباد دا اک پارک
حوالےلکھو
- ↑ "The State Emblem". Ministry of Information and Broadcasting, حکومت پاکستان۔. https://web.archive.org/web/20070701023430/http://www.infopak.gov.pk/Eemblem.aspx.
- ↑ "National Symbols and Things of Pakistan". Government of Pakistan. https://web.archive.org/web/20140413153310/http://www.pakistan.gov.pk/gop/index.php?q=aHR0cDovLzE5Mi4xNjguNzAuMTM2L2dvcC8uL2ZybURldGFpbHMuYXNweD9vcHQ9bWlzY2xpbmtzJmlkPTQx.
- ↑ "Population by Mother Tongue". Population Census Organization, Government of Pakistan. https://web.archive.org/web/20110912021653/http://www.census.gov.pk/MotherTongue.htm.
- ↑ 4.0 4.1 "Pakistan" The World Factbook — Central Intelligence Agency.
- ↑ سائیٹ غلطی:ناں منیا جان والا
<ref>ٹیگ کوئی لکھت نئیں دتی گئی اتے پتےArticle_2لئی۔ - ↑ "Pakistan statistics". Geohive. https://web.archive.org/web/20130406012611/http://www.geohive.com/cntry/pakistan.aspx.
- ↑ "Where is Pakistan?". worldatlas.com. https://web.archive.org/web/20181226143020/https://www.worldatlas.com/as/pk/where-is-pakistan.html.
- ↑ "The World Factbook — Central Intelligence Agency" (in en). https://web.archive.org/web/20181226143012/https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/pk.html.
- ↑ 9.0 9.1 9.2 "Pakistan". International Monetary Fund. https://web.archive.org/web/20181226143038/https://www.imf.org/external/pubs/ft/weo/2017/01/weodata/weorept.aspx?pr.x=52&pr.y=11&sy=2016&ey=2020&scsm=1&ssd=1&sort=country&ds=%DB%94&br=1&c=564&s=NGDPD%2CNGDPDPC%2CPPPGDP%2CPPPPC&grp=0&a=.
- ↑ "Pakistan is now a $300-billion economy". دی ایکسپریس ٹریبیون. 18 مئی، 2017. https://web.archive.org/web/20181226143032/https://tribune.com.pk/story/1412545/pakistan-now-300-billion-economy-gdp-growth-5-3/. Retrieved on 18 مئی، 2017.
- ↑ "GINI index (World Bank estimate)". World Bank. https://web.archive.org/web/20181226143016/https://data.worldbank.org/indicator/SI.POV.GINI?end=2013&locations=PK&start=1987&view=chart%20.
- ↑ "Human Development Report 2016". United Nations Development Programme. 2016. http://web.archive.org/web/20190106212044/http://hdr.undp.org/en/sites/default/files/2016_human_development_report.pdf%20.
- ↑ Miguel Loureiro (28 جولائی 2005). "Driving—the good, the bad and the ugly". Daily Times (Pakistan). https://web.archive.org/web/20120110085150/http://www.dailytimes.com.pk/default.asp?page=story_28-7-2005_pg3_5.
- ↑ https://books.google.no/books?id=OTMy0B9OZjAC&printsec=frontcover&dq=pakistan&hl=no&sa=X&ved=0ahUKEwjVrI6T183lAhUExqYKHWsrDh8Q6AEIPjAC#v=onepage&q=pakistan&f=false
- ↑ آئین پاکستان (اردو وچ )
- ↑ https://gbtribune.files.wordpress.com/2012/09/self-governance-order-2009.pdf
- ↑ "Pakistan: largest cities and towns and statistics of their population". World Gazetteer. http://world-gazetteer.com/wg.php?x=&men=gcis&lng=en&des=wg&geo=-172&srt=npan&col=abcdefghinoq&msz=1500&pt=c&va=&srt=pnan. Retrieved on 22 August 2012.
- ↑ عقیل عباس جعفری (2010). پاکستان کرونیکل, First (in اردو), 94/1, 26th St.، Ph. 6, D.H.A.، کراچی: Wirsa Publications, 880. ISBN 9789699454004.
- ↑ "پاکستان دیاں بولیاں". https://web.archive.org/web/20181226143030/http://www.pakistans.com/pakistan/language/. Retrieved on 2009-03-17.
- ↑ گارڈن، ریمنڈ (2005). "پاکستان دی علاقائی زباناں". https://web.archive.org/web/20181226143022/https://www.ethnologue.com/country/pk. Retrieved on 2009-03-17.
- ↑ "Includes data for Pakistani territories of Kashmir; آزاد کشمیر (13,297 کلومیٹر2 یا 5,134 مربع میل) and گلگت بلتستان (72,520 کلومیٹر2 یا 28,000 مربع میل)۔[6] Excluding these territories would produce an area figure of 881,913 کلومیٹر2 (340,509 مربع میل)۔"
باہرلے جوڑلکھو
* پاکستان سرکار
سانچہ:بحر ہند دے کنارے واقع ممالک
اتہ پتہلکھو
· پاکستان دی انتظامی ونڈبلوچستان · پنجاب · خیبر · سندھ · گلگت بلتستان · ازاد کشمیر
آذربائیجان · افغانستان · اردن · ابھیچی کوریا · اسرائیل · ازبکستان · ایران · انڈونیشیا · برونائی · پاکستان · بھارت · نیپال · بھوٹان · بنگلا دیش · سری لنکا · ترکی · تائیوان · شام · لبنان · عراق · کویت · قطر · بحرین · سعودی عرب · یمن · عمان · فلسطین · قازقستان · تاجکستان · ترکمانستان · چین · جپان · منگولیا · لموچی کوریا · ویتنام · میانمر · کمپوچیا · لاؤس · ملائشیا · سنگاپور · مالدیپ · متحدہ عرب امارات · تھائی لینڈ · فلپائن · کرغیزستان
| پاکستان دے وڈے شہر | |
|---|---|
| راجگڑھ:اسلام آباد | |
| پنجاب |
اٹک • بہاولپور • چکوال • چنیوٹ • فیصل آباد • جڑاں والا • اوکاڑا • گجراں والا • گجرات • جھنگ • جہلم • قصور • کھاریاں • لہور 1 • میاں والی • ملتان • |
| خیبر |
ایبٹ آباد • چترال • ہری پور • کوہاٹ • کوہستان • پشاور 1 • مانسہرہ • مردان • نوشہرہ • بنوں • جمرود |
| سندھ |
حیدر آباد • جیکب آباد • کراچی 1 • خیرپور • لاڑکاݨا • نوابشاہ • سکھر • ٹھٹا • سانگھڑ • بدین |
| بلوچستان | |
| گلگت بلتستان | |
| ازاد کشمیر | |
| 1 صوبےآں دے راجگڑھ :۞:2 ازاد کشمیر دا راجگڑھ | |
| ایشیا | ||
|---|---|---|