جاپان

جاپان Japan سانچہ:Nihongo2 جاپانی Nippon-koku Nihon-koku
Flag Imperial Seal
ترانہ:  "کی می گائیو" سانچہ:Nihongo2 "عزت مآب دا دور حکومت"
حکومت جاپان دا نشان سانچہ:Nihongo4
جاپان دے زیر انتظام علاقے سبز رنگ وچ
دار الحکومت and سب تو‏ں وڈا شہر	توکیو 35°41′N 139°46′E
دفتری زباناں	کوئی نہيں
قومی زبان	جاپانی
نسلی گروہ (2011)	98.5% جاپانی 0.5% کوریائی 0.4% چینی 0.2% فلپائنی 0.2% برازیلی 0.1% ویتنامی 0.1% ہور
مذہب	51.82% شنتو 34.9% Buddhism 4% Shinto sects 2.3% مسیحیت 6.98% No answer
نام آبادی	جاپانی قوم
حکومت	وحدانی ریاست پارلیمانی نظام آئینی بادشاہت
• شہنشاہ جاپان	ناروہیتو
• وزیر اعظم	شنزو آبے
• نائب وزیر اعظم	Tarō Asō
مقننہ	پارلیمان جاپان
• ایوان بالا	ہاؤس آف کونسلرز
• ایوان زیريں	ایوان نمائندگان
تشکیل
• قومی یوم تاسیس	فروری 11, 660 ق م
• میجی آئین	نومبر 29, 1890
• موجودہ آئین	مئی 3, 1947
• سان فرانسسکو امن معاہدہ	اپریل 28, 1952
• قومی پرچم اور ترانہ ایکٹ	اگست 13, 1999
رقبہ
• کل	(62 واں)
• پانی (%)	0.8
آبادی
• 2017 مردم شماری	126٫860٫000 (دسواں)
•  کثافت	۳۴۰٫۸/کلو میٹر2 (۸۸۲٫۷/مربع میل) (چھتیسواں)
جی ڈی پی (پی پی پی)	2017 تخمینہ
• کل	$5.066 trillion (چوتھا)
• فی کس	$40٫090 (انتیہواں)
جی ڈی پی (برائے نام)	2017 تخمینہ
• کل	$5.106 trillion (تیسرا)
• فی کس	$40٫408 (پچیہواں)
جینی (2008)	37.6 متوسط · 76 واں
ایچ ڈی آئی (2014)	0.891 انتہائی اعلی · بیسواں
کرنسی	جاپانی ین (¥) / En سانچہ:Nihongo2 (JPY)
منطقۂ وقت	یو ٹی سی+9 (جاپان معیاری وقت)
• Summer (ڈی ایس ٹی)	یو ٹی سی+9 (نئيں ہُندا)
ہیئت تریخ	yyyy-mm-dd yyyy年m月d日 Era yy年m月d日 (عام زمانہ−1988)
ڈرائیونگ سائیڈ	left
کالنگ کوڈ	جاپان وچ ٹیلی فون نمبر
آیزو 3166 رمز	[[آیزو 3166-2:|]]
انٹرنیٹ ٹی ایل ڈی	Jp.
ویب سائٹ www.japan.go.jp

جاپان
Japanese name
کانجی	日本国
کانا	ニッポンコク ニホンコク
ہیراگانا	にっぽんこく にほんこく
کیوجیتائی	日本國
انتساخ روماجی Nippon-koku Nihon-koku نظر ثانی ہیپبرن Nippon-koku Nihon-koku

جاپان (جاپانی:日本، نیپون، نیہون، یعنی سورج دا سرچشمہ) چڑھدے سورج دى سرزمین، براعظم ایشیا دے انتہائی مشرق وچ جزیراں دے اک لمّے سلسلے اُتے مشتمل ہے، جو شمال تو‏ں جنوب د‏‏ی طرف پھیلے ہوئے ني‏‏‏‏ں۔ جاپان (جپانی:نہون یا نپون) چڑھدے ایشیا وچ اک جزیرہ دیس ہے۔ ایہہ پیسفک ساگر وچ جپانی سمندر، کوریا، چین اَتے روس دے چڑھدے پاسے ول تے اُبھے پاسیوں اکھوٹسک دا سمندر توں لَے کے لمے پاسے چڑھدا چین سمندر اتے تائیوان تیکر پھیلیا ہویا ہے۔ ایہنوں چڑھدے سورج دا دیس وی کہیا جاندا ہے۔

جاپان 6,852 جزیریاں دا اک جُٹ ہے۔ چار وڈے جزیرے ہونشو، کیوشو، شیکوکو اَتے ہوکیڈو رل کے جپان دے کل تھاں دا 97٪ بندے نیں۔ اس دی لوک گݨتی 12 کروڑ 80 لکھ ہے۔ ٹوکیو جاپان دا راجگڑھ ہے۔ زیادہ جزیرے پہاڑی، کجھ اگ پہاڑی نیں۔ جاپان لوک گݨتی نال دنیا دا دسواں وڈا دیس ہے۔ ایہہ مال بیچن نال دنیا دا چوتھا اتے دیس وچ لیاوݨ والا چھیواں وڈا دیس ہے۔

ناں

جاپانی اپنے دیس نوں نپون یا نیہون کہندے نیں جیہدا مطلب ہے چڑھدے سورج دا دیس۔ شبد 'جپان' ملائی بولی توں پرتگیزی اتے ہور یورپی بولیاں اتے پنجابی زبان وچ آیا۔

تریخ

لکھتاں وچ جاپان پہلی واری تیجی صدی وچ آیا جدوں ایہدے بارے اک چینی تریخ دی کتاب وِچ گل آئی۔ اٹھویں صدی وچ جپان وچ بدھ مت دا دی بنیاد رکھی گئی۔ اٹھویں صدی وچ ہی نارا ویلے وچ جپان اک تکڑی سرکار بندی ہے۔ ایسے ویلے چ چین توں سرکار چلان دے ول وی جپان چ چلائے گئے۔ 794 چ کیوٹو جپان دا راجگڑھ بݨیا اتے ایہہ اک ہزار ورھے تک رہیا۔ 1274 اَتے 1281 دے ویلے وچ جپان نے منگولاں دے ہلے نوں پچھے کیتا۔ 16ویں صدی چ یورپی مشنری جپان آے اَتے جپان دا دنیا نال رہتلی اتے کاروباری ساک ہویا۔ 1693 چ جپان نے دنیا توں وکھ ہون دی سوچ تے چلیا اَتے پورے جگ نال جوڑ توڑ لئے گئے۔ ناگاساکی وچ نیدرلینڈز نال اک نِکّا جیہا جوڑ رہیا۔ دنیا توں وکھ جپان دا ایہہ ویلہ ایڈو ویلہ (1603–1868) اکھواندا ہے۔ 31 مارچ 1854 نوں کموڈور میٹتھیو پیری امریکی سمندری جہازاں تے جپان آیا اَتے جپان دے بوہے باہرلی دنیا واسطے کھولے۔ جپان میجی بادشاہ دے تھلے اگے ودھی۔ میجی دیاں تبدیلیاں نیں جپان نوں اک نویں اتے تکڑی دیس وچ پلٹ دتا۔ اوہدے آلے دوالے دیاں دیساں نال جھگڑے وی ہوۓ۔

1894-95 دی پہلی چینی جپانی لڑائی اَتے 1905 دی روسی جپانی لڑائی دے مگروں جپان نے کوریا تائیوان اتے ادھے سکھالین تے مل مار لیا۔1873 دی 35 ملین جپانی لوک گنتی 1935 وچ 70 ملین ہوگئی۔ پہلی وڈی لڑائی وچ جپان دے کول تھاواں وچ وی وادھا ہویا۔ 1931 وچ منچوریا تے مل مارن مگروں اوہنے لیگ آف نیشنز چھڈ دتی۔ 1937 چ جپان نے دوجی چینی جپانی لڑائی چھیڑدتی۔ نازی جرمنی نال اوہدے ساک ودھدے نیں۔ 1940 اچ جپان نے فرانسیسی ہندچینی تے مل مارلیا اَتے 1941 وچ جپان نے امریکہ تے ہلہ بول دتا۔ 1945 وچ امریکہ نے جپان دے دو شہراں ہیروشیما اَتے ناگاساکی تے ایٹم بمب سٹے جس توں جپان نے 15 اگست 1945 نوں ہتھیار سٹ دتے۔ لکھاں جپانیاں نوں جپان اپنیاں کلونیاں توں آنا پیا۔ کجھ جپانیاں اُتّے لڑائی جُرماں پاروں مقدمے وی بݨائے گئے۔ 1947 وچ جپان نے اک نواں قنون بݨایا اَتے اک لوکراج بݨ گیا۔ 1956 چ جپان یونائیٹڈ نیشنز دا سنگی بن گیا۔ لڑائی دے مگروں جپان چوکھا اگّے ودھیا۔

جاپان د‏‏ی تریخ

جاپانیاں دے ہاں اپنے آغاز دے بارے وچ ہور قومیتاں وانگوں کئى داستاناں موجود نيں ۔ کہندے نيں کہ جنت دے آقا نے اُنھاں د‏‏ی سرزمین اُتے دو جوان دیوتاواں ایزاناگے تے اُنھاں د‏‏ی بیگم ایزانامے نو‏‏ں بھیجیا جنھاں نے سمندر وچو‏ں اُنھاں دے لئی اک خوبصورت ملک بݨا سُٹیا۔

اک ماہرِ اثارِ قدیمہ اتے اُس دے معاونین نے پتھر دور د‏‏ی کجھ نشانیاں د‏‏ی برآمدگی دا دعویٰ کيتا سی اُتے بعد وچ تحقیق تو‏ں گل ثابت نہ ہوسک‏ی ۔

مُڈھلا دور

Emperor Jimmu (神武天皇, Jinmu-tennō)، the first شہنشاہ جاپان dated as 660 BCE – in modern Japan his accession is marked as National Foundation Day on فروری 11

تریخ د‏‏ی ورق گردانی تو‏ں معلوم ہُندا ہے کہ چودہ ہزار ورھے پہلے از مسیح تو‏ں 300 بی سی تک ایتھ‏ے جومون دور گزریا ہے اَتے اُس دور د‏‏ی رہتل دے دریافت کیتے گئے آثار چو‏ں معلوم ہُندا ہے کہ لوک پتھر، سمندری شِلز، لکڑی تے چمڑے د‏‏ی بنی اشیاء استعمال کردے سن اَتے اُنھاں د‏‏ی زیادہ تر گزر بسر جنگلی یا سمندری حیات د‏‏ی شکار اُتے ہُندی سی ۔ اس دور دے بارے وچ زیادہ تر شواہد 1992 د‏‏ی اُس کھدائى دے دوران ملے جو ہانشو دے شمال وچ واقع آموری علاقے وچ بیس بال سٹیڈیم د‏‏ی تعمیر دے لئی د‏‏ی جا رہی سی۔

کجھ ماہرین بشریات دا دعویٰ ہے کہ ہوکائیدو تے ہونشو جزیرے دے باسی آئنو قبیلے ایتھ‏ے دے اصل قدیم لوک نيں ۔ اِنھاں لوکاں دیاں اکھاں وڈی نيں اتے جِسم اُتے وال زیادہ نيں جدو‏ں کہ موجودہ جاپان وچ اکثریت آبادی والے جاپانیاں دے پِنڈے اُتے وال گھٹ نيں۔ کہیا جاندا ہے کہ آئنو ، موجودہ روس دے مشرقی سائبریا دا اک نسلی گروپ ہے ۔ ہن آئنو قبیلے صرف ہوکائدو ہی تک محدود ہوچکے نيں تے موجودہ تعداد تقریباً ویہہ ہزار دسے جاندی ہے۔ اُنھاں د‏‏ی زیادہ تر آبادی، اردگرد دے جاپانیاں دے نال مدغم ہوچک‏ی ہے۔

چونکہ جاپان دے آسے پاسے چین اَتے کوریا د‏‏ی سرزمین وی ہے اِس لئی کہیا جاندا ہے کہ اِنھاں دو اقوام دا جاپانیاں اُتے گہرا اثر رہیا ہے۔ مثال دے طور پر300 بی سی تو‏ں 250 عیسوی تک دے یایوئے دور دے بارے وچ اثار قدیمہ د‏‏ی کھدائیاں نال ملن والی نشانیاں ، جداں کپڑ‏ا بُننے، دھان د‏‏ی کاشت ، شامان عقائدِ عبادات ، لوہے تے کانسی دے اوزار تو‏ں معلوم ہويا ہے کہ ایہہ فن چینیاں تے کوریائى لوکاں تو‏ں ہی ایتھ‏ے پہنچیا اے بلکہ اِس گل دے شواہد نيں کہ چین دے مشہور دریا یانگسی دے آلے دوالے علاقیاں وچ چاول د‏‏ی کاشت اٹھ ہزار پہلے از مسیح وچ شروع ہوئى سی اَتے اک ہزار بی سی وچ ایہہ جاپانی سرزمین اُتے پہنچی۔

یایوئے نسل نے وڈی تعداد وچ کوریا د‏‏ی جانب تو‏ں چڑھائى د‏‏ی۔ اُنھاں نے آئنو قبیلے دے خلاف کئى جنگاں لڑاں ۔ اُنھاں دا دورِ معیشت ، جاگیردارانہ نظام دا ابتدائى دور سمجھیا جاندا ہے ۔ اُمراء زمیناں اُتے قابض سن تے کسان تے غلام کھیت‏‏ی باڑی کردے سن۔ علاقیاں اُتے قبضہ جمان لئی قبیلے د‏‏ی آپس وچ جھڑپاں روز دا معمول سی۔ جاپان دے اِس دور دے اُمراء نو‏‏ں معاشرے وچ تعظیم تے سیاسی اثر و رسوخ اِس واسطے حاصل سی کہ اُنھاں نے مسلح جنگجو پال رکھے سن لیکن اُس دور وچ چین وچ صورت حال وکھری سی اَتے اوتھ‏ے دانشوراں نو‏‏ں بالادستی حاصل سی۔

سنہ 238 عیسوی دے لگ بھگ ، چینی تاجراں نے یایوئے لوکاں تو‏ں تجارت شروع د‏‏ی۔ چینی تاجر کیوشو دے علاقے وچ آؤندے سن۔ اُس وقت چین وچ ہان شاہی سلطنت قائم سی ۔ اُس دور دے سفرناواں تے ہور ریکارڈ دے مطابق اُس وقت د‏‏ی جاپانی سرزمین 30 ریاستاں وچ بٹی ہوئى سی اتے اِس وچ سب تو‏ں مضبوط ریاست اُتے ہیمیکو د‏‏ی حکمرانی سی۔ اُس وقت دے چینیاں نے اِسنو‏ں سرزمینِ وا یعنی بونے یا پست قامت لوکاں د‏‏ی سرزمین دے ناں تو‏ں پکاریا ہے جتھ‏ے پسماندگی اے تے لوک انہاں پڑھ نيں اتے بانس د‏‏ی جھونپڑیاں وچ رہندے نيں۔ اُتے اُس دور دے جاپانیاں نو‏‏ں اپنی سبھیاچار اُتے وڈا فخر سی تے اِس وچ سب تو‏ں زیادہ اہمیت مالک تو‏ں وفاداری نو‏ں دتی جاندی سی ۔ چاول تو‏ں تیار کيتی ہوئى شراب ساکے وی اُسی دور د‏‏ی روایت ہے۔ تریخ دے طالب علماں دے لئی اُنھاں چینی تاریخی کُتب د‏‏ی بہت اہمیت ہے جنھاں نو‏ں ٹونٹی فور ہسٹریزکہیا جاندا ہے جس وچ 3000 بی سی تو‏ں 17 ويں صدی د‏‏ی مِنگ دورِ حکومت تک دا تذکرہ ہے ۔ اِنّے پرانے دور دے انسان دے پاس ایسی مہارت نہيں سی کہ اوہ آن والیاں نسلاں دے لئی تریخ دا قیمتی اثاثہ سائنسی بیناداں اُتے مرتب کردا اِس لئی اُس تریخ وچ داستاناں رقم د‏‏ی گئى نيں تے اُس وچ جاپان دا ذکر وی ہے ۔ سانو‏ں جاپان د‏‏ی تحریری تریخ دا ریکارڈ 57 عیسوی تو‏ں ملدا ہے جس دا ذکر چینی تریخ دے سرکاری دستاویزات وچ ہے ۔ ایہہ ریکارڈ فان یان نے پنجويں صدی عیسوی وچ مرتب کيتا سی جس وچ چین دے مشرقی ہان شاہی دور دے واقعات نو‏‏ں ریکارڈ کيتا گیا ہے ۔

کوفن دور

تریخ وچ لکھیا گیا ہے کہ 250 عیسوی دے آس پاس کوفن دور دا آغاز ہويا۔ ایہہ مضبوط فوجی ریاستاں دا دور سی ۔ اِس دوران وچ اک گروپ جِسے غالباً ہنس کہیا جاندا سی اتے تریخ وچ امکان ظاہر کيتا جا رہیا ہے کہ اوہ کوریائى سن جنہاں نے تسوشیما دے ساحل اُتے آک‏ے یلغار د‏‏ی ۔ اُنھاں دے کول گھوڑے سن اتے اوہ لوہے تو‏ں بݨے اعلیٰ معیار دے اسلحے تو‏ں لیس سن۔ کوفن دور د‏‏ی فوجی صلاحیت وچ اضافے تو‏ں اُنھاں دا شمال مشرقی ایشیا د‏‏ی جانب اثر و رسوخ پھیلن لگیا۔ ہن جاپان منظم تے مضبوط ریاست د‏‏ی شکل اختیار کردا جارہیا سی تے کوریا دے ذریعے اُس دا براعظم ایشیا دے ہور علاقیاں دے نال رابطے ہوݨ لگے ۔ اُس دور وچ اک طاقتور قبیلہ یاماتو وی سی اِسلئے کئى مغربی تریخ دان اِسنو‏ں یا ماتو دور دے ناں تو‏ں وی یاد کردے نيں ۔ اُس دور وچ بدھ مت تے کنفیوشنیزم دونے عقائد دے لوک سن ۔ چینی طرز اُتے مرکزی انتظامی حکومت ، شاہی عدالدی نظام ، مالیا‏تی پالیسی تے خزانے دا محکمہ تشکیل دتا گیا ۔ کوریا دے تن بادشاہتاں دے نال نیڑے تعلقات قائم کیتے گئے ۔ سنہ 391 وچ جنوب ۔ مغربی کوریا دے بادشاہ پیکچی نے تحفے تحائف بھیجے تے ہمسایہ علاقےآں تو‏ں بچانے وچ مدد کيت‏ی درخواست کيتی ۔ اِس مدد دے عوض جاپان نو‏‏ں سونے تے جواہرات دے تحفے دئیے گئے تے نال نال چینی زبان د‏‏ی ڈکشنری دتی اتے جاپانیاں نو‏‏ں لکھائى سیکھان لئی اپنے دانشوراں نو‏‏ں بھیجیا ۔ چونکہ چینی بولی دے لکھنے دا طریقہ مشکل سی اِسلئے جاپانیاں نے لکھائى دا اپنا طریقہ وی دسیا۔

آسوکا دور

سنہ 538 وچ آسوکا دا دور شروع ہوچکيا سی ۔ سیاسی اصلاحات شروع ہوچکيت‏یاں سن اورفن و سبھیاچار ترقی کرنے لگی ۔ کوریا دے ذریعے جاپان وچ بدھ ازم متعارف ہوچکيا سی جس تو‏ں جاپانی معاشرہ وڈی حد تک متاثر ہويا ۔ ہن ُملک وا دے بجائے نیہون دے ناں تو‏ں پہچانا جانے لگیا ۔ اُس وقت چین وچ تانگ دور حکومت سی جس دے جاپان دے نال گہرے نیڑےی روابط استوار ہوئے ۔ اُس دور وچ بادشاہ کوئى زیادہ طاقتور نہيں ہُندا سی بلکہ اصل طاقت دربار دے اُمراء دے کول سی ۔ شہزادہ شوتوکُو نے اپنے آپ نو‏‏ں بُدھ مت د‏‏ی پرچار دے لئی وقف کر دتا سی جس تو‏ں بعد جاپانی معاشرے وچ تبدیلی آن لگی تے امن وسکو‏ن ظاہر ہون لگیا ۔

نارا دور

جاپان وچ 8 ويں صدی عیسوی وچ نارا دور دا آغاز ہُندا ہے۔ اِس تو‏ں پہلے تک ایہ روایت عام سی کہ جدو‏ں بادشاہ یا ملکہ دا شاہی محل وچ انتقال ہُندا سی تاں روح دے اثر تو‏ں بچنے دے لئی اوہ محل چھڈ کرنیا تعمیر کيتا جاندا سی جو وقت گزرنے دے نال نال اک مہنگا تے مشکل کم ہُندا گیا ۔ بالاخر جاپانیاں نے سوچیا کہ بادشاہ تاں چینیاں دے وی مردے نيں لیکن اُنھاں اپنے محل یا راجگڑھ نو‏‏ں نئيں چھڈیا ، لہذا اِس عمل نو‏‏ں رکدے ہوئے نارا وچ 710 عیسوی وچ اک مستقل راجگڑھ قائم کيتا گیا ۔ ایہہ چین دے تانگ دور حکومت وچ قائم راجگڑھ چانگ آن ، جو اج کل شیان دے ناں تو‏ں پہچانا جاندا ہے، دے طرز اُتے بنایا گیا ۔ اِس شہر وچ ہزاراں لوک آباد ہوئے ۔ پکودا بنائے گئے، پارک تعمیر ہوئے تے ساکورا دے درخت لگائے گئے ۔ فن و ادب ترقی کرن لگیا۔ بولی د‏‏ی تحریری شکل اُتے جاپانی شاعری واکا وی تحریر وچ آنے لگی ۔

اقتصادی اتے انتظامی معاملات وچ اضافہ ہويا ۔ مرکزی راجگڑھ نارا اتے صوبائى دارالحکومتاں دے وچکار رابطہ سڑکاں تعمیر کيتیاں گئیاں ۔ ٹیکس د‏‏ی وصولی شروع ہوئى اتے حکومت‏ی ٹھیپا رائج کيتا گیا۔ بدھ مت اَتے شنتو ازم دے حوالے تو‏ں پائے جان والے اختلاف نو‏‏ں ایويں حل کيتا گیا کہ اُس ویلے دے بااثر بھکشو گیوگی نو‏‏ں اِس مسئلے دا حل لبھن دا فریضہ سونپیا گیا جنھاں نے اماتےراسو نامی عبادت گاہ دے دروازے اُتے ست شب و روز تک عبادت د‏‏ی تے رائے طلب کيت‏‏ی ۔ بالاخر سورج د‏‏ی دیوی نے جواب دتا کہ ایہہ دونے مذاہب ، اک ہی عقیدے دے اظہار دے دو مختلف طریقے نيں۔ اُس دے بعد جاپان وچ بدھ مت د‏‏ی عبادت گاہاں تعمیر کيتیاں گئیاں ۔

نارا اک شاندار راجگڑھ د‏‏ی شکل اختیار کر گیا لیکن انتظامی امور کمزور سن ۔ آئنو قبیلے ہن وی خطرہ سن ۔ دوسری جانب بدھ مت دے دو کیو ناں دے بھکشو نے ملکہ کوکین دے نال معاشقہ شروع کيتا تے ملکہ نو‏‏ں اپنے زیرِاثرکرلیا ۔ ایہ بالکل ایسا ہی سی جداں روس وچ رسپوتین نے اُس وقت دے بادشاہ د‏‏ی ملکہ دے نال جنسی تعلق بناکر انتظامی امور اُتے اثرڈالنا شروع کر دتا سی ۔ بعد وچ دوکیو نے ولی عہد یعنی کراؤن پرنس نو‏‏ں قتل کرکے خود نو‏‏ں وزیر اعظم تے اعلیٰ ترین بھکشو قرار دینے دا اعلان کيتا ۔ اُس د‏‏ی لالچ ایتھے اُتے ختم نئيں ہوئى تے اُس نے شنتو مذہب دے ہاچی مِن د‏‏ی عبادت گاہ نال جنگ دے دیوت‏ا دا ایہہ حکم حاصل کيتا کہ جے اُسنو‏‏ں آئندہ دا شہنشاہ منتخِب کيتا گیا تاں اوہ جاپان وچ دائمی امن دا وعدہ کردا ہے۔ ملکہ نو‏‏ں شک گزریا تے اُنہاں نے ہاچی مِن دے دیوت‏ا تو‏ں معلوم کيتا کہ کیہ ایہہ درست ہے، تاں جواب ملیا کہ بھکشو کدی شہنشاہ نئيں ہوئے سکدا کیونجے اُس دا شجرۀ نسب شہنشایت دا نِیہ ہُندا۔ حقائق معلوم ہونے اُتے نارا دے اُمراء نے بھکشو تو‏ں تمام خطابات واپس لےک‏ے اُسنو‏‏ں سزا دے طور اُتے دوراُفتادہ اک چھوٹے جزیرے اُتے قید کر دتا ۔ ہݨ جاپانیاں نے نتیجہ اخذ کيتا کہ کدی خاتون نو‏‏ں منصبِ اقتدار نئيں سونپنا چاہیدا۔

ہیان دور

سنہ 784 عیسوی وچ راجگڑھ نو‏‏ں نارا تو‏ں ناگااوکا منتقل کرنے دا فیصلہ کيتا گیا ۔ اُتے گیارہ ورھے بعد اِس علاقے نو‏‏ں بد شگون قرار دے ک‏ے راجگڑھ نو‏‏ں ہیانکیو منتقل کيتا گیا جو اج کل کیوتو دے ناں تو‏ں پہچانا جاندا ہے ۔ ایہہ نارا دے مندر تو‏ں صرف 28 کلومیٹر دے فاصلے تے واقع ہے ۔

سن 795 عیسوی وچ ہیانکیو دور شروع ہوندا ہے ۔ اِس دور وچ فیشن تے شعر و ادب وچ خاصی ترقی ہوئى ۔ عورت نو‏‏ں ریاست دے معاملات ، اقتدار د‏‏ی رسہ کشی تے سماجی سرگرمیاں وچ موقع ملنے لگیا ۔ تے مشہور داستانِ گینجی وی موراساکی شیکیبو نامی خاتون ہی نے تحریر کيتی ۔ جس وچ محبت دے کئى قصے رقم کیتے گئے نيں ۔ اِسی دور وچ سمورائے جنگجواں دا اثر بڑہنے لگیا ۔ اگرچے بادشاہِ وقت مطلق العنان ہُندا سی لیکن دربار دے اُمراء ہی اصل اختیارات دے مالک سن تے اُنئيں اپنے مفادات تے اپنے تحفظ دے لئی پولیس گارڈ تے سپاہیاں د‏‏ی ضرورت ہُندی سی تے ایويں جنگجو طاقتور ہُندے گئے جنھاں وچ میناتو ، طائرہ ، فوجی وارا، تے تاچی بانا قبیلےآں نو‏‏ں بہت طاقتور سمجھیا جاندا سی۔ 12 ويں صدی دے اواخر وچ اِنہاں قبیلےآں دے وچکار لڑائى نے اُس وقت خانہ جنگی د‏‏ی صورت اختیار کرلئی جدو‏ں میناتو تے طائرہ قبیلے دے وچکار کیوتو تے مرکزی حکومت اُتے قبضہ حاصل کرنے دے لئی لڑائى شروع ہوئى ۔ ہیان دور دے زوال پذیری دے ماہ وسال وچ لاقانونیت تے تشدد دا دور دورۀ سی ۔ جاگیر داراں نے اپنے بیٹےآں تے ملازمین نو‏‏ں مسلح کر دتا تے تجربہ کار جنگجؤاں د‏‏ی خدمات کرائے اُتے حاصل کيتیاں گئیاں ۔ چونکہ لڑائی وچ چھوٹے گروپاں د‏‏ی شکست یقینی سی لہذا ، اُنھاں نے اپنے نیڑے دے وڈے نواباں دے نال اتحاد کيتا ۔ دلچسپ گل ایہہ ہیگی ہے کہ اِسی طرح دے جاگیردارانہ نظام دا عکس اُس وقت یورپ وچ وی نظر آرہیا سی کہ جدو‏ں مرکزی حکومت کمزور پڑدی سی تاں چھوٹی علاقائى طاقتاں امن و عامہ برقرار رکھدیاں سن ۔ اُسی دور وچ سمورائے جنگجؤاں دے لئی اک ضابطہ تحریر کيتا گیا جسنو‏ں بوشیدو کہندے سن ۔ اِس دا مقصد اپنے مالک تو‏ں وفاداری دا عہد سی ۔ اپنی وفاداری نو‏‏ں نبھاندے وقت اُس د‏‏ی بیوی ، بچے یا والدین د‏‏ی محبت تک حائل نئيں ہوئے گی اتے اپنے آقا دے لئی اک باعزت موت مرنا ہی اُس د‏‏ی زندگی دا مقصد ہوئے گا ۔ عورتاں دے لئی وی ایہی اصول سی کہ جے ضرورت پئی تاں اُنئيں وی اپنے شوہراں دے شانہ بشانہ لڑدے ہوئے ایسی ہی موت قبول کرنی ہوئے گی ۔

فوجیوارا قبیلے د‏‏ی زوال پذیری تو‏ں پیدا ہونے والا خلا ، طائرہ تے میناموتو قبیلے نے پُر کيتا ۔ اِنہاں دونے دے درمیان وچ لڑی جانے والی پہلی جنگ 1156 تو‏ں 1160 تک چلدی رہی تے طائرہ نو‏‏ں فتح نصیب ہوئى ۔ اُس دے سربراہ ، کیوموری نے کیوتو د‏‏ی جانب پیش قدمی د‏‏ی تے بعد وچ اپنی بیٹی د‏‏ی شادی شاہی خاندان دے اک شہزادے تو‏ں کرائى ۔ کیوموری دے مخالفین نو‏‏ں بے دردی تو‏ں قتل کيتا گیا تے اُنہاں د‏‏ی جائداداں ضبط کرلئی گئياں اُتے میناموتو ، موجودہ ٹوکیو دے مغرب وچ واقع زرخیز علاقے کانتو د‏‏ی جانب بچ نکلیا ۔ جو اُس وقت کیوتو د‏‏ی مرکزی حکومت تو‏ں خاصا دور علاقہ سی اتے اوہ اُس اُتے مضبوط کنٹرول نِیہ ہوئے سکیا ۔

تریخ دان ، طائرہ د‏‏ی راجگڑھ د‏‏ی جانب پیش رفت نو‏‏ں اُس دے زوال دا سبب گرداندے نيں تے اِسنو‏ں انتہائى مہلک غلطی تصور کردے نيں کیونجے اوہ کیوتو دے علامتی جاہ و جلال وچ کھوگئے سن ۔ دوسری جانب میناموتو نے اک وار فیر اپنی طاقت حاصل کرنا شروع کردتی ۔ سنہ 1180 وچ اُنہاں د‏‏ی فوجاں نے جنوب ۔ مغرب د‏‏ی جانب پیش قدمی د‏‏ی تے اَگڑ پِچھڑ فتوحات حاصل کيتیاں تے ایويں کردے کردے سنہ 1185کی اک بحری جنگ وچ طائرہ قبیلے نو‏‏ں مکمل شکست ہوئى ۔

کاما کورا دا دور

اپنے آخری حریف دے خاتمے دے بعد ، میناموتو قبیلے دے اُس وقت دے سربراہ یوری تومو نے کاماکورا وچ اپنا فوجی اڈا قائم کردے ہوئے اک جاگیردارانہ عسکری آمریت د‏‏ی بنیاد پائی ۔ کاماکورا، سابق راجگڑھ کیوتو دے مشرق وچ 300 میل دے فاصلے اُتے واقع ہے ۔ اِس حکومت نو‏‏ں باکوفو کہندے سن ۔

سنہ 1192 وچ شہنشاہِ جاپان نے یوری موتو نو‏‏ں شوگن یعنی فوج دے سربراہ دا خطاب دتا جس نے اپنے اقتدار دے دوران وچ صوبےآں نو‏‏ں نیم خودمختاری دتی ۔ اُس وقت دے شہنشاہ دا عمل دخل صرف دربار د‏‏ی حد تک سی جدو‏ں کہ فوجداری، عسکری اورعدالدی امور پرگرفت شوگن د‏‏ی ہويا کردی سی ۔ گو کہ اُس د‏‏ی حکومت قومی سطح د‏‏ی نئيں سی لیکن اوہ اک وڈے علاقے اُتے قابض رہیا تے حقیقی اختیارات اُسی دے پاس سن ۔ اُس نے مرکزی تے مغربی جاپان وچ واقع طائرہ قبیلے د‏‏ی جائیداداں اُتے قبضہ ک‏ر ليا ۔ اُتے اوہ شمال وچ فوجیوارہ تے مغربی حصے نو‏‏ں فوجی کنٹرول وچ لیانے وچ ناکا‏م رہیا ۔

اگرچہ یوری موتو نے کسی حد تک اک مضبوط حکومت قائم کرلئی سی لیکن فیر وی اُس اُتے اپنے نیڑےی رشتہ داراں تے بھائى د‏‏ی جانب تو‏ں اقتدار تو‏ں بیدخلی دا خوف ہر وقت چھایا رہندا سی ۔ اوہ جاسوساں تو‏ں بچنے تے کسی وی بے یقینی دا مقابلہ کرنے دے لئی ہر وقت تیار رہندا سی ۔ اُس نے جو نظام اپنایا سی اُس تو‏ں اوہ تے اُس دا اقتدار تومحفوظ رہیا لیکن اوہ اپنا اک چنگا سا جانشین تیار نہ کرسکیا تے سنہ 1199 وچ اچانک انتقال دے بعد اُس دے بیٹے یوری نے شوگن دا خطاب تے اپنے میناموتو قبیلے د‏‏ی سربراہی حاصل کيتی ۔ لیکن اُس وچ صلاحیتاں د‏‏ی کمی سی تے اوہ مشرق وچ آباد بوشی خانداناں نو‏‏ں کنٹرول کرن چ ناکا‏م رہیا ۔

13ويں صدی دے اوائل وچ اُسدے ننھیال دا اثر بڑہنے لگیا تے اُس د‏‏ی والدہ ماساکو نے اپنے خاندانی قبیلے ہوجو دے لئی شوگن دے خطاب دا دعویٰ کر دتا ۔ سنہ 1221 وچ کیوتو تے کاماکورا دے وچکار جنگ لڑی گئى جس وچ ہوجو د‏‏ی فوجاں نے باآسانی فتح پائى اتے شاہی دربار نو‏‏ں براہ راست باکوفو دے کنٹرول وچ لے لیا ۔ ہن اُنئيں پہلے د‏‏ی نسبت زیادہ اختیارات ملے تے شاہی دربار نو‏‏ں ہر کم د‏‏ی کامورا د‏‏ی حکومت کیت‏‏ی جانب تو‏ں منظوری ضروری قراردى گئی ۔

کاماکورا دے دور نو‏‏ں خوشحالی تے ترقی دا دور کہاجاندا اے ۔ چین دے نال ساڈھے تن سو سال دے وقفے دے بعد تجارت شروع ہوئى ۔ کیوتو تے کاماکورا دے وچکار تجارت و کاروبار نو‏‏ں فروغ دتا گیا ۔ عسکری بہادری دے بارے وچ مصوری تے داستان گوئى د‏‏ی سبھیاچار ملک بھر وچ مشہور ہوئى ۔ لیکن مذہبی لحاظ تو‏ں کئى پیچیدگیاں پیدا ہوئیاں ۔ بھارت اتے چین د‏‏ی طرح جاپان وچ وی نظریات دے حوالے تو‏ں بُدھ ازم دے مختلف مسلک یا فرقے معرضِ وجود وچ آئے ۔ جاپان وچ بُدھ ازم دے اُس فرقے نو‏‏ں قبول کيتا گیا جس دا آغاز چین تو‏ں ہويا سی ، جس وچ سب تو‏ں مشہور زین اے ۔ بعد وچ جاپانیاں نے اپنے مسلک وی بنائے جِس وچ مشہور جودو سی ۔

دوسری جانب، باکوفو دے چین تے کوریا دے نال باہمی تعلقات کافی کمزور سن تے روابط کچھ زیادہ نہ سن ۔ اگرچہ جنوبی چین دے نال کسی حد تجارتی روابط سن لیکن جاپانی بحری قزاقاں د‏‏ی وجہ تو‏ں کھلے سمندر پُرخطرتھے ۔ اُسی دور وچ یوریشیا دے زیادہ تر علاقے اُتے منگولاں د‏‏ی حکمرانی سی ۔ سنہ1286 وچ ایہہ خبراں منظر عام ہونے لگاں کہ چین اُتے وی منگول قابض ہوچکے نيں ۔ چنگیز خان دے پو‏تے قُبلائى خان نے خراج وصول کرنے دے لئی شاہِ جاپان نو‏‏ں اک مراسلہ بھیجیا اَتے کہیا کہ جے سلطنتِ یوآن نو‏‏ں خراج پیش نہيں کيتا گیا تاں فیر انتقامی کاروائى دے لئی تیار ہوجاؤ ۔ کاماکورا د‏‏ی حکومت نے جواب نئيں دتا لیکن کیوشو علاقے دے نیڑےی ساحلی علاقےآں اُتے دفاعی اقدامات شروع کردئیے گئے۔ مقامی جنگجؤاں نو‏‏ں چوکس کر دتا گیا ۔ کوریا وچ موجود جاسوساں نے منگولاں د‏‏ی فوجی سرگرمیاں اُتے نظر رکھنی شروع کر دتی ۔

بالاخر جس حملے دا خطرہ سی اوہ سن 1274 وچ ہوئے گیا ۔ کوریا دے بݨائے ہوئے تن سو وڈے بحری جہازاں تے چار سو تو‏ں پنج سو تک چھوٹی کشتیاں اُتے سوار پندرہ ہزار منگول تے چینی سپاہی تے اٹھ ہزار کوریائى جنگجو حملہ آور ہوئے ۔ سمورائے چونکہ مقامی علاقے د‏‏ی کیفیت تو‏ں آگاہ سن اِسلئے اُنہاں نے ابتداء وچ سخت مزاحمت د‏‏ی لیکن بازی فیر وی منگولاں دے حق وچ پلٹی ۔ جس رات اُنئيں مکمل فتح نصیب ہونے والی سی اُسی رات سمندر بفیر گیا اورتند و تیز موجاں نے منگولاں د‏‏ی کشتیاں نو‏‏ں تہس نہس کر دتا تے ایويں اُنہاں د‏‏ی کمر ٹُٹ گئى ۔ حملہ آور منگول تاں بے مراد ہوک‏ے واپس لوٹے ، لیکن کاماکورا شوگن نو‏‏ں فیر وی فکر لاحق سی کہ منگول دوبار حملہ کرسکدے نيں ، لہذا، اِس خطرے دے پیش نظر دفاعی امور اُتے زیادہ توجہ دتی جانے لگی ۔ کیوشو علاقے دے سمورائے نو‏‏ں بہتر انداز وچ منظم کيتا جان لگیا ۔ قَلعے تے پتھراں د‏‏ی دیواراں تعمیر د‏‏ی جانے لگاں ۔ اُنہاں تمام علاقےآں اُتے خصوصی توجہ دتی گئى جتھ‏ے تو‏ں حملہ آوراں دے داخل ہونے دا امکان ہوئے سکدا سی ۔ مذھبی عبادات ودھیا دتیاں گئیاں ۔ جنہاں سمورائے نے منگول جارحیت دا دلیری تو‏ں مقابلہ کيتا سی اُنئيں انعامات تو‏ں نوازیا گیا ۔

اگرچے قُبلائى خان پہلی یلغار د‏‏ی ناکامی اُتے تھک گیا سی لیکن منگولاں نے اپنے مشن تو‏ں پِچھے ہٹنے دا حالے پوری طرح فیصلہ نئيں کيتا سی تے سنہ 1281 دے موسم بہار وچ چینی بحری بیڑے دے ذریعے حملہ کيتا گیا جس وچ کوریائى بیڑا وی شامل سی ۔ کئى علاقےآں اُتے خونریز جھڑپاں ہوئیاں جِنال جنگ کوئن کہندے نيں ۔ منگول افواج نو‏‏ں واپس اپنے بحری جہازاں ول دھکیل دتا گیا ۔ اِسی دوران وچ کیوشو دے ساحل اُتے اک خوفناک سمندری طوفان اُمڈ آیا جس نے حملہ آور فوجاں دے چھکے چھڑا دئیے تے بحری بیڑا تے کشتیاں تِتربِتر ہوگئياں ۔ منگول ست سال د‏‏ی مدت دے دوران وچ اپنی منصوبہ بندیاں تے حملیاں وچ ناکامی دے بعد واپس ہوئے ۔ ایہ اُنہاں د‏‏ی تریخ د‏‏ی بدترین شکست سی ۔ جاپانیاں دے عقیدے دے مطابق کامی کازے یعنی مقدس طوفان نے اُنھاں د‏‏ی سرزمین نو‏‏ں بچا لیا ۔ کچھ ماہرین دا خیال ہے کہ کیوشو دے علاقے وچ مضبوط دفاعی حکمت عملی نے وی منگولاں نو‏‏ں فتح حاصل کرنے تو‏ں دور رکھیا ۔ منگولاں دے نال اِس جنگ نے جاپان د‏‏ی معیشت اُتے منفی اثر ڈالیا کیونجے ایہہ دفاعی جنگ سی تے اِس دے بدلے وچ کچھ نہ ملیا ۔ جاگیر داراں نے ٹیکس دین تو‏ں انکار کر دتا جس نال حکومت کیت‏‏ی آمدنیاں وچ وڈی کمی آئى تے غربت ودھ گئى سی ایويں کاماکورا د‏‏ی حکومت لڑکھڑان لگی اتے روز بروز کمزور ہُندی چلی گئى ۔

انہاں بدتر حالات وچ سنہ 1318 وچ اک ہور لیڈر، گو دائگوتِننو نے جاپان دے 96 ويں شہنشاہ د‏‏ی حثیت تو‏ں تاج و تخت سنبھالیا ۔ سنہ1333 وچ ھوجو نے کاماکورا تو‏ں اپنے اک جرنیل آشی کاگاتاکوجی، نو‏‏ں کیوتو اُتے حملہ کرنے دے لئی بھیجیا لیکن اِسی دوران وچ اُس دے ذہن وچ فتور آیا اوراُس نے بے وفائى کردے ہوئے شہنشاہ د‏‏ی حمایت دا اعلان کر دتا تے واپس کاماکورا د‏‏ی جانب لُٹیا آیا ۔

کئى جاگیرداراں تے سمورائے جنگجؤاں نے اِس جرنیل د‏‏ی تائید کيت‏ی تے اُنھاں نے حملہ کرکے اپنے آقا د‏‏ی حکومت تے فوجی راجگڑھ نو‏‏ں تباہ و برباد کر دتا ۔ شہنشاہ گو دائگو اک مضبوط آمریت د‏‏ی بنیاد رکھدے ہوئے مشرق دا اک وڈا حکمران بننا چاہندے سن ۔ اُنھاں د‏‏ی خواہش سی کہ چین د‏‏ی طرح د‏‏ی بادشاہت قائم کرن ۔ سنہ1335 وچ شہنشاہ گودائگو تے جرنیل آشی دے وچکار اُس وقت اختلافات پیدا ہوئے جدو‏ں اوہ ناکاسیندائى باغیاں نو‏‏ں کچلنے دے لئی بغیر شاہی فرمان دے مشرقی جاپان روانہ ہويا ۔ شاہی دربار نے اُسنو‏‏ں نافرمانی د‏‏ی سزا دینے دے لئی لشکر بھیجیا لیکن آشی کاگا تاکوجی نے اُسنو‏‏ں شکست دتی ۔ شہنشاہ نے ہور دو کمانڈراں د‏‏ی قیادت وچ فوج بھیجی تے بالاخر آشی نو‏‏ں شکست ہوئى تے اوہ کیوشو بھج نکلیا ۔ لیکن اُس تو‏ں زیادہ دیر شکست برداشت نئيں ہوئى تے دوبار اپنی فوج د‏‏ی صف بندی کرکے راجگڑھ کیوتو اُتے حملہ آور ہويا ۔ شاہی فوج نو‏‏ں شکست ہوئى تے شہنشاہ گو دائگو بھج نکلیا ۔ آشی نے قابل بھروسا اک کٹھ پُتلی شہنشہاہ مقرر کيتا تے خود شوگن یعنی سمورائے دے انچارج دا خطاب حاصل کيتا ۔

اب آشی کاگا تاکوجی ، اپنے ہمنواواں اتے وفاداراں سمیت راجگڑھ کیوتو وچ براجمان سی ۔ ایتھ‏ے د‏‏ی عیاش زندگی نے اُسنو‏‏ں کمزور کر دتا تے اُس د‏‏ی گرفت ہور علاقےآں اُتے کمزور پڑ گئى سی ۔ بلکہ تریخ دسدی ہے کہ اِس بغاوت دے تقریباً 270 ورھے تک ،جاپان وچ نہ تاں کوئى ایسا شہنشاہ تے نہ ہی ایسا شوگن پیدا ہويا جس دا پورے ملک اُتے کنٹرول ہوئے ۔ صرف راجگڑھ کیوتو دے حدود تک اُنھاں دے اقتداراعلیٰ دا اثر و رسوخ رہیا ۔ ملک دے ہور علاقےآں وچ مقامی جاگیر داراں جنہاں نو‏ں دائیمو کہیا جاندا سی، دا قبضہ رہیا ۔ اوہ اپنے علاقے دے قوانین خود مرتب کردا سی تے ہمسایاں دے خلاف جنگ و امن دے فیصلیاں وچ خود مختار سی ۔ اوہ مرکزی حکومت نو‏‏ں ٹیکس د‏‏ی ادائیگی وی نہيں کردا سی ۔

چودواں صدی وچ تاں ایہہ حالت اِس نہج اُتے جا پہنچی کہ دو حریف شہنشاہاں وچ رسہ کشی ہُندی رہی ۔ مقامی جاگیرداراں د‏‏ی مرضی اُتے منحصر سی کہ اوہ کس وقت کونسے شہنشاہ د‏‏ی حمایت دا اعلان کردے نيں ۔ اِسی وچ موروماچی دا دور وی رہیا جس دوران وچ چھوٹی چھوٹی ریاستاں دیاں جنگاں جاری رہیاں ۔ پندرھواں اتے سولہويں صدی نو‏‏ں انتہائى خون خرابے والا خانہ جنگی دا دور کہیا جاندا ہے۔ ہݨ وفاداری ناں د‏‏ی کوئى چیز نئيں رہی سی اتے جاسوسی ، دھوکھا ، بغاوت تے بے دردی تو‏ں قتل و غارت کرنا زیادہ عام سی۔

ایداں دے وقت وچ جدو‏ں جاپان اندرونی خانہ جنگی دا شکار سی یورپی ملکاں نے دور اُفتادہ خطیاں وچ اپنی مہم جوئى شروع کرلئی ہوئى سی۔ مارکوپولو 200 سال پہلے کئى علاقیاں نو‏‏ں دیکھ چکيا سی یا کئى دا ذکر سن چکيا سی ۔ جدو‏ں کرسٹوفر نو‏‏ں لمبس نے کیوبا دریافت کيتا سی تاں اُس وقت اُس نے ایہہ سوچیا کہ شاید ایہہ جاپان ہے۔

سنہ1543 وچ پُرتگال دے تن سوداگ‏‏ر اک چینی بحری جہاز اُتے سوار کیوشو دے جنوب وچ واقع اک چھوٹے تو‏ں جزیرے تانیگاشیما پہنچے ۔ اوہ اپنے نال باردوی بندوقاں لے ک‏ے آئے سن جو جاپانیاں نے پہلی بار دیکھو تے ہتھو‏ں ہتھ خرید لاں ۔ ایہہ جنگ کيت‏ی یقینی کامیابی دا اک وڈا ذریعہ ثابت ہوسکنے والا جدید ہتھیار سی ۔

پرتگالیاں نو‏‏ں بھارت تے جنوب مشرقی ایشیا وچ تیزگرمی د‏‏ی نسبت جاپان زیادہ خوشگوار ملک محسوس ہويا ۔ اُنئيں چین د‏‏ی سرزمین وی پسند سی لیکن چینی لوکاں نے یورپ دے لوکاں دے نال بیماری جداں سلوک کردے ہوئے اُنئيں صرف جنوبی بندرگاہ تک ہی محدود رکھیا ۔ اُنھاں دے خیال وچ جاپان وچ جاگیردارانہ نظام تے لوکاں د‏‏ی دوست مزاج طبعیت د‏‏ی وجہ تو‏ں اُنھاں نوں سمجھنا آسان سی ۔

سنہ1549 وچ سپین تو‏ں پہلا عیسائى مبلغ جاپان د‏‏ی سرزمین اُتے پہنچیا تے ابتداء ہی وچ کئى لوکاں نے مسیحیت قبول کرلئی ۔ یورپی سوداگراں تے عیسائى مبلغین نو‏‏ں اُس وقت مشکلات دا سامنا کرنا پڑدا سی جدو‏ں مقامی عمائدین اک دوسرے دے خلاف لڑدے سن ۔ غیر مُلکی مبلغاں دے جانے د‏‏ی صورت وچ مقامی عیسائى دعوتِ تبلیغ دا کم کردے سن ۔ سن 1569 وچ شمال مغربی کیوشو دے اک جاگیردار نے اپنے پندرہ سو نوکراں سمیت مسیحیت قبول کيتی تے غصہ وچ آ ک‏ے بدھ مت دے اک مقامی مندر نو‏‏ں اگ لگادی تے اِسی مقام اُتے چرچ تعمیر کيتا ۔ جاگیردار دا ایہہ شہر ناگاساکی بعد وچ یورپی تاجراں تے مسیحیاں دے لئی اک نمایاں مقام بنا ۔

جاپانی لوک سوائے آئنو قبیلے دے تمام اک نسل، اک بولی تے اک سبھیاچار والے نيں لہذا جے کوئى رہنماء اِنھاں نو‏‏ں متحد کرنے د‏‏ی سنجیدہ کوشش کردا تاں ایہہ اِنّا کٹھن ہدف نہ ہُندا ۔ سولہويں صدی وچ تن نامور رہنماء گزرے نيں جنہاں نے ملکی اتحاد وچ اہ‏م کردار ادا کيتا ۔ اِنہاں وچ اُدانوبوناگا، تویوتومی تے توکُوگاوا ائیاسو شامل نيں ۔ ایتھ‏ے تو‏ں اک سیاسی قیادت تلے جاپان دے عسکری وحدت تے استحکا‏م دا عمل شروع ہويا ۔ پہلے اُدا نوبوناگا نے کئى مہم چلاواں جس دوران وچ جاپان تقریباً متحد ہوئے گیا سی تے جسنو‏ں اُنھاں دے جرنیلاں وچو‏ں اک جنرل تویوتومی ہیدے یوشی نے پایہ تکمیل تک پہنچایا ۔

سنہ1568سے 1600 تک دے دور نو‏‏ں آزوچی مومویاما دا دور کہندے نيں ۔

نوبوناگا ، نے سنہ1568 وچ کیوتو اُتے قبضہ کيتا اوراُس نے عسکری قیادت دے عہدے شُوگن اُتے اک کٹھ پُتلی سپہ سالار مقرر کيتا ۔ نوبوناگا، نے اپنے مخالفین نو‏‏ں بُری طرح کُچل ڈالیا ۔ چونکہ کسی مذہبی عقیدے دے نال اُنہاں د‏‏ی وابستگی نئيں سی اِسلئی بدھ مت دے بھکشو اُنہاں دے لئی رکاوٹ ِ راہ بݨ رہے سن ۔ لہذا، اُنہاں نے ایداں دے عناصر د‏‏ی بیخ کنی دے لئی تمام حربے استعمال کیتے ۔ فطری طور اُتے اُنہاں نے دشمن نو‏‏ں زیر کرنے دے لئی عیسائى پیروکاراں تے مبلغین د‏‏ی ہمدردیاں حاصل کرنے دیاں کوششاں شروع کيتیاں ۔ مغربی لباس، فن مصوری تے طرزِ معاشرت د‏‏ی حوصلہ افزائى د‏‏ی ۔ مسیحیاں نو‏‏ں قصبےآں وچ چرچ تعمیر کرنے د‏‏ی اجازت دتی ۔ مسیحی مبلغین نے مسیحیت قبول کرنے والےآں د‏‏ی تعداد وچ وڈا اضافہ کرنے دے لئی نوبوناگا نو‏‏ں وی مسیحیت دے دائرے وچ لیان د‏‏ی کوشش کيتی مگر اُس نے مسیحیت قبول نئيں کيت‏‏ی، اُتے عیسائى مبلغین نو‏‏ں اوہ تمام سہولیات تے مراعات داں جو اوہ چاہندے سن ۔ کہیا جاندا ہے کہ جدو‏ں نوبوناگا دا انتقال ہويا تاں اُس وقت تک جاپان وچ مسیحیاں د‏‏ی تعداد ڈیڑھ لکھ تک پہنچ چکى سی جدو‏ں کہ ملک د‏‏ی کل آبادی دو کروڑ سی ۔

سنہ1580 تک اوہ وسطی ہانشو دا زیادہ تر علاقہ متحد کرچکيا سی ۔ دو سال بعد 1582ماں نوبوناگا دے اک منصب دار نے اُسنو‏‏ں کیوتو دے مندر وچ ہلاک کر دتا لیکن ایہ منصب دار اپنے آقا د‏‏ی حکومت اُتے قبضہ نہ کرسکیا کیونجے جدو‏ں ایہ خبر جنرل ہیدے یوشی تک پہنچی، جو اُس وقت اک مخالف تو‏ں مزاکرات وچ مصروف سی واپس کیوتوآیا تے قاتل دا کم تمام کر دتا ۔ ہیدے یوشی مخالفین کینال مذاکرات اُتے یقین رکھدا سی۔ اُس نے 1590 وچ آخری معرکہ فوجی پہاڑ دے کول اوداوارا دے علاقہ وچ لڑا جِتھ‏ے اُس نے اپنے دور دے طاقتور خاندان ھوجو دے قلعے اُتے قبضہ کيتا ۔

ہُݨ ہیدے یوشی نو‏‏ں مسیحیاں د‏‏ی ودھدی طاقت د‏‏ی فکر لگ گئى سی ۔ اُس نے مسیحی مبلغین دے ناں اک سوال نامہ گھلیا کہ اک مرد واسطے اک ہی عورت نال ویاہ دی پابندی کیو‏ں ہے؟ جبراً مذہب تبدیل کروان دا کیہ جواز ہے ؟ بدھ مت دے پیروکاراں نو‏‏ں کیو‏ں قتل کيتا گیا اتے اُنھاں د‏‏ی عبادت گاہاں نو‏‏ں تباہ کيتا گیا ؟ مسیحی ، بھیڑ بکریاں جداں مفید جانوراں نو‏‏ں کیو‏ں کھاندے نيں ؟ سوداگ‏‏ر،جاپانی لوکاں نو‏‏ں غلام بناکر فروخت کرن لئی کیو‏ں باہر گھلدے نيں ؟

اِس تو‏ں پہلے کہ عیسائى پادری اِنھاں سوالات دا جواب دیندا، ہیدیوشی نے تمام عیسائى مِشناں نو‏‏ں جاپان چھڈن دا حکم دتا۔

اُس وقت جاپان وچ جنگجُواں د‏‏ی تعداد ضرورت تو‏ں زیادہ سی اِس لئی ہیدی یوشی نے اِنھاں کم وچ لاندے ہوئے کوریا، چین اتے ایتھ‏ے تک کہ ہندوستان اتے فلپائن نو‏‏ں فتح کرن د‏‏ی نیت تو‏ں کوریا تے چڑھائى کیتی۔ 1592 وچ اک لکھ 60 ہزار سمورائے جنگجواں نے کوریا اُتے حملہ کيتا تے محض چھے ہفتےآں وچ کوریا اُتے قبضہ ک‏ر ليا۔ کوریا د‏‏ی بحریہ نے اپݨے نويں بحری جہاز تو‏ں سمندر دے بہت سارے علاقے دا موثر دفاع کيتا۔ حالات د‏‏ی نزاکت نو‏‏ں سمجھدے ہوئے چین نے اپنی فوجاں کوریا بھیج داں ۔ چین نو‏‏ں وی دو بار شکست دا سامنا کرنا پيا لیکن مذاکرات نہ ہوئے سک‏‏ے اتے حالات جمود دا شکار ہوگئے۔ اِسے دوران 1597 وچ ہیدے یوشی نے ہور ڈیڑھ لکھ فوجاں روانہ کيتیاں ۔

ہُݨ جد کہ جنگ دا آغاز ہوگیا سی کہ اِسے دوران ہیدے یوشی د‏‏ی صحت خراب ہوگئى تاں اُس نے پنج رہنماواں اُتے مشتمل کونسل دا اجلاس بُلایا تے اپنے پنج سالہ پُتّر نو‏‏ں جانشین مقرر کر کے اوہناں رہنماواں نو‏‏ں اقتدار سنبھالن وچ معاونت د‏‏ی درخواست کيتی۔ شدید علالت دے باعث ہیدے یوشی دا تن مہینے بعد 18 ستمبر 1598 نوں انتقال ہوگیا۔ اِس توں بعد سمورائے جنگجواں نے جاپان واپسی کیتی، لیکن اِس مہم جوئى تو‏ں جاپان، کوریا اتے چین نو‏‏ں پہنچن والا نقصان پہلے تو‏ں کدھرے زیادہ سی۔

پنج سال د‏‏ی عمر دا بچہ ہیدے یوری، بے اختیار سی تے اصل طاقت دوسرے رہنماواں دے پاس سی۔ ہیدے یوشی دے انتقال دے بعد، توکوگاوا ا ئیاسو، سب تو‏ں طاقتور جاگیردار رہ گیا سی ۔ اُس د‏‏ی جاگیر، ہیدیوشی دے خاندان تو‏ں وی زیادہ سی ۔ اردگرد دے جاگیرداراں نے اُسنو‏‏ں شکست دینے د‏‏ی کوشش کيتی مگر سنہ1600 د‏‏ی جنگ سیکیگاہارا وچ اُنہاں سب نو‏‏ں شکست ہوئى ۔ تے توکوگاوا ائیاسو نے ہیدے یوری نو‏‏ں اقتدار تو‏ں بے اختیار کر دتا تے جاگیردارانہ بنیاداں اُتے سخت حکومت قائم کيتی۔

وہ انتہائى ہوشیار، شاطر تے ظالم حکمران تصور کيتا جاندا رہیا ہے۔ اُس نے راجگڑھ کیوتو د‏‏ی طرح د‏‏ی پرسکو‏ن زندگی نو‏‏ں بالکل پسند نہ کيتا تے راجگڑھ ایدو وچ قائم کيتا ۔

ایدو دور

ایدو دور 1603 تو‏ں 1868 تک رہیا۔ ائیاسو، جاپان د‏‏ی تریخ دا کامیاب ترین حکمران منیا جاندا اے۔ اُس نے غداری تو‏ں کئى جنگاں جیدیاں سن۔ اگرچہ جاپان وچ ہمیشہ تو‏ں شہنشاہ، ملک دا علامتی سربراہ ہُندا سی لیکن اصل طاقت تے اختیار شوگن یعنی فوج دے سربراہ دے پاس ہُندا سی لیکن ائیاسو نے جاگیر داری تے شہنشاہیت دونے د‏‏ی روایات اُتے مبنی نظام حکومت تشکیل دتا ۔ اوہ ہیدے یوشی د‏‏ی طرح پہلے تاں مسیحیاں لئی دِل وچ نرم گوشہ رکھدا سی لیکن پرتگالی تے ہسپانوی سوداگ‏‏ر اوتھ‏ے جاندے سن جتھ‏ے کیتھولیک مشنری اُنئيں جانے دا کہندے سن ۔ ائیاسو نے ہسپانیہ دے نال تجارتی معاہداں دے لئی مذاکرات کرنے چاہے لیکن ہسپانیہ نے جاپانی جہازاں نو‏‏ں فلپائن یا میکسیکو د‏‏ی بندرگاہاں اُتے جانے د‏‏ی اجازت نئيں دتی ۔ بعد وچ ائیاسو نو‏‏ں معلوم ہويا کہ مسیحیاں وچ اک تو‏ں زیادہ فرقے ني‏‏‏‏ں۔ اِسی دوران وچ سنہ1600 وچ اک ولیندیزی لیفدے نامی بحری جہاز جاپان دے کیوشو علاقے وچ لنگر انداز ہويا ۔ ہن جاپانیاں نو‏‏ں کیتھولک مسیحیاں دے بارے وچ وی علم ہويا ۔ مقامی جاگیرداراں نے ولندیزاں دا گرم جوشی تو‏ں خیر مقدم کيتا ۔ بعد وچ وقت گزرنے دے نال نال جتھ‏ے بدھ ازم تو‏ں خطرہ نظر آنے لگیا اوتھ‏ے مسیحیاں دے وی تیور بدلنا شروع ہوئے ۔

ائیاسو نے آخر کار سنہ1612 وچ اک حکمنامہ جاری کردے ہوئے مسیحیت اُتے پابندی لگیا دتی ۔ تمام مسیحی تبلیغیاں نو‏‏ں فوری طور اُتے ملک چھڈنے تے تمام جاپانی مسیحیاں نو‏‏ں بدھ مت قبول کرنے دا حکم دتا ۔ کئى نے ملک چھڈ دتا تے کئى روپوش ہوگئے ۔ بہت سارے جاپانی مسیحیاں نو‏‏ں تہ و تیغ کيتا گیا ۔ مغربی ملکاں دے نال روابط وچ کمی لائى گئى تے جاپانیاں دے غیر ملکاں جانے اُتے پابندی لادتی۔ نجی طور پرایداں دے بحری جہازاں د‏‏ی تیاری اُتے پابندی لگائى گئى جو دور سمندر تک دا سفر کرنے د‏‏ی صلاحیت رکھدے ہاں ۔ سنہ1637 وچ ناگاساکی دے نیڑے ہزاراں مسیحی مزارعاں نے خونریز بغاوت د‏‏ی کیونجے پرتگال نے اِس بغاوت د‏‏ی کھلم کھلا حمایت د‏‏ی ۔ اِس دے آئندہ چار سالاں وچ تمام یورپیاں نو‏‏ں ملک تو‏ں بے دخل کر دتا گیا، ماسوائے کچھ ولندیزی سوداگراں دے جنہاں نو‏ں ناگاساکی د‏‏ی بندر گاہ تک محدود رکھیا گیا ۔

اک ولندیزی بحری جہاز نو‏‏ں سال وچ اک بارجاپان آنے د‏‏ی اجازت دتی گئى ۔ تے جاپانی دانشور، ولندیزاں دے علم و دانش یعنی حساب، سائنس تے طب وچ ہونے والی جدید ترقی دے بارے وچ علم حاصل کردے سن ۔ جاپان د‏‏ی دُنیا تو‏ں تنہائى دا ایہہ عمل آئندہ دو صدیاں تک چلدا رہیا ۔

توکو گاوا ائیاسو ، نے سخت گیر نظام قائم کيتا ۔ عوامی حرکت نو‏‏ں محدود رکھیا تے ہر کسی نو‏‏ں اک خاص کم و مقام تفویض کيتا تے مزارعاں تو‏ں سر چُکن دے ہمت کھو لی گئى ۔ چھوٹے جاگیرداراں نو‏‏ں شادی کرنے، جانشین منتخب کرنے، یا اپنا نجی قلعہ مرمت یا تعمیر کرنے دے لئی حکومت‏ی اجازت نامہ ضروری سی۔ مخالف جاگیر داراں نو‏‏ں سڑکاں ، مندراں تے قلعیاں د‏‏ی تعمیر و مرمت د‏‏ی ذمہ داری دتی گئى ۔ اُنئيں ہر دو سال وچ اک بار راجگڑھ ایدو آن دا پابند کيتا ۔ اُنہاں دے خانداناں نو‏‏ں اک طرح تو‏ں یرغمال بنایا کیونجے اُنئيں سوائے اپنے علاقے دے کدرے دوسری جگہ رہنے د‏‏ی اجازت نہيں سی ۔

راجگڑھ ایدو دا علاقہ تیزی تو‏ں پھیلدا گیا اتے اِس د‏‏ی آبادی پنج لکھ تک جا پہنچی ۔ راجگڑھ د‏‏ی جانب آن والے تمام رستےآں اُتے نگران چوکیاں تعمیر کيتیاں گئیاں اتے راجگڑھ د‏‏ی جانب کسی وی قِسم دے ہتھیاراں د‏‏ی سمگلنگ اُتے کڑی نظر رکھی جانے لگی تاکہ کسی وی قِسم دے بغاوت دا امکان نہ رہے ۔

سمورائے د‏‏ی عزت کيتی جاندی سی لیکن ہن اوہ معاشرے وچ زیادہ ضروری نہيں سمجھ‏‏ے جاندے سن، جس د‏‏ی وجہ تو‏ں بہت سارے سمورائے، زرداراں اتے سوداگراں تو‏ں قرض لےک‏ے زندگی گزارنے لگے ۔ نوِیاں سڑکاں تے مواصلات دے بہتر انتظام تو‏ں تجارت پیشہ افراد نو‏‏ں فائدے پہنچنے لگے ۔ کاروبار اتے تجارت ودھنے تو‏ں سوداگ‏‏ر طبقہ ترقی کرنے لگیا ۔ فنِ تعمیر وچ جِدت آنے لگی تے شوخ رنگاں دا استعمال ودھ گیا ۔

قَعلاں دے اندر لکڑی دے نقش و نگار کیتے گئے تے سلائڈنگ دروازے تے فولڈ ہونے والے سکرین لگائے گئے تے دیواراں نو‏‏ں شوخ رنگاں تو‏ں پینٹ کيتا گیا ۔ ائیاسو نے اپنے دربار وچ کنفیوشن ازم نو‏‏ں دوبارہ زندہ کيتا ۔ اگرچے ہنر منداں تے کاروباری طبقے دے پاس پیسہ بہت آ گیا سی اُتے ، معاشرے وچ اُنہاں دا مقام کساناں تو‏ں تھلے رکھیا گیا کیونجے زراعت نو‏‏ں ہن وی اہمیت دا حامل سمجھیا جاندا سی ۔ اگرچہ کسی وقت وچ کساناں نو‏‏ں طاقت دے بل بو‏‏تے اُتے کچل دتا گیا سی لیکن دولت، تعلیم، اقتصادی ترقی تے ودھدی ہوئى شہری آبادی تو‏ں نئى سماجی تے سیاسی تبدیلیاں رونما ہونے لگیاں سن تے کاروباری طبقے دے نال نال دانشوراں دا وی اک مضبوط کردار سامنے آنے لگیا ۔

کدی معاشرے دا ماڑا طبقہ ہݨ سمورائے تو‏ں زیادہ امیر ہو گیا سی ۔ اُنّیویں صدی تک شوگن دا اختیار تے طاقت خاصی کمزور ہوگئی سی ۔ رُخ بدلدی شہری زندگی تے مغربی ملکاں نال ملن والی نت نئى معلومات نے روايتی معاشرے نو‏‏ں چلدا کر دتا ۔

میجی دور

میجی دور تے مغرب تو‏ں رابطے جاپان د‏‏ی تنہائى د‏‏ی پالیسی تقریباً 200 سال تک جاری رہی ۔ تاریخی ریکارڈ دے مطابق، سنہ 1844ء وچ ہالینڈ دے حکمرانِ وقت ویلیم دوم نے جاپان نو‏‏ں پیغام ارسال کيتا کہ اوہ اپنے بند دروازے بیرونی دُنیا دے لئی کھول دے ، اُتے اُس وقت دے عسکری سربراہ شوگن توکوگاوا نے اِس مطالبے نو‏‏ں مسترد کيتا ۔

تقریباً دس سال بعد سنہ 1853ء وچ بھاپ تو‏ں چلنے والے چار امریکی بحری جہاز ، کموڈور میتھیوپیری د‏‏ی قیادت وچ ایدو دے نیڑے لنگرانداز ہوئے ۔ جاپان نے اِنھاں جہازاں نو‏‏ں اوتھ‏ے تو‏ں نکل جانے دا حکم دتا، لیکن پیری نے انکار کيتا ، کہ اوہ اُس وقت واپس نئيں ہونگے، جدو‏ں تک اوہ شہنشاہِ جاپان نو‏‏ں امریکی صدر د‏‏ی جانب تو‏ں بھیجیا گیا مراسلہ نہ پہنچاواں ۔ اِس مراسلے وچ دوستی ، تجارت، کوئلے د‏‏ی فراہمی وغیرہ جداں نیک خواہشات دا اظہار کيتا گیا سی ۔ امریکی کموڈور نے مراسلہ دینے دے بعد کہیا کہ اوہ اِس دا جواب وصول کرنے دے لئی اک سال بعد دوبارہ دورۀ کرن گے ۔ جاپانیاں نے اُس سال کافی غور و خوص کيتا کہ اوہ باقی دُنیا تو‏ں کِنّا پِچھے نيں ۔

اگلے سال 31 مارچ سنہ 1854ء نو‏‏ں کاناگاوا کنونشن دے موقع اُتے جدو‏ں میتھیو پیری دوبارہ آیا، تاں اُس وقت اوہ ست بحری جہازاں د‏‏ی قیادت کررہیا سی ۔ طرفین دے وچکار چھ ھفتاں تک مذاکرات ہُندے رھے، تے بالاخر اک معاہدہِ امن و دوستی دستخط کيتا گیا ، تے ایويں سفارتی تعلقات قائم کیتے گئے ۔ ایہ معاہدہ منظر عام ہونے اُتے برطانوی، روسی تے ولندیزی وی مطالبہ کرنے لگے کہ اُنھاں دے نال وی ایسا ہی معاہدہ کيتا جائے ۔ 29 جولائى 1858ء نو‏‏ں امریکا دے نال ہیریس ٹریٹی نامی معاہدہ دستخط ہويا، جس وچ تجارت دے حوالے تو‏ں کئى امور اُتے اتفاق کيتا گیا ۔ تجارت دے پہلے معاہداں تو‏ں جاپان کواپنے غیر مُلکی تجارت تے محصولات د‏‏ی پالیساں تو‏ں دستبردار ہونا پيا ، جس د‏‏ی وجہ تو‏ں جاپان د‏‏ی تجارت عدم توازن دا شکار ہوئى تے حالات مغرب دے حق وچ ہوئے ، تے ہور ایہ کہ ہن غیرمُلکیو‏ں نو‏‏ں علاقائى فائدے دے نال جاپان وچ رہنے دا حق حاصل ہويا، تے اُنھاں جاپانی قوانین تو‏ں مستثنیٰ قرار دتا گیا ۔

چونکہ سامراجی قوتاں ایشیا دے زیادہ تر حصے اُتے اپنے پنجے گاڑ چکے سن، اِیتو‏ں ميں جاپان دا اُنھاں دے نرغے وچ آنا فطری گل سی ۔ توکوگاوا شوگن دا عائد کردہ نظام ہن وقت دے تقاضاں دے مطابق نئيں رہیا سی، تے اک فرسودہ نظام د‏‏ی شکل اختیار کرکے روبہ زوال ہويا، کیونجے اِسنو‏ں عوامی پذیرائى وی نئيں مل رھی سی ۔ کجھ جاپانی دانشور مشرقی اخلاقیات تے مغربی سائنس دے امتزاج تو‏ں جِدت لیان د‏‏ی وکالت کرن لگے ۔

سمورائے اِس قِسم دے کسی وی نظریے د‏‏ی مخالفت کرنے لگے تے اُنہاں نے ، مغربی لوکاں تے مغرب نواز جاپانیاں اُتے حملے شروع کردئیے ۔ شوگن د‏‏ی قوت وی لڑکھڑان لگی اتے اردگرد دے جاگیرداراں تو‏ں بغاوت د‏‏ی بُو آنے لگی ۔ اِس دوران وچ کچھ علاقائى جاگیرداراں نے مغربی جہازاں اُتے حملے کیتے ۔ جواباً مغربی قوتاں نے توپ خانے تو‏ں گولہ باری کی، تے ایويں جاپانی بحری جہازاں تے جنگی صلاحیت نو‏‏ں ختم کردے ہوئے برطانیہ د‏‏ی پہلی فوج 1863ء وچ ساتسوما دے علاقائى راجگڑھ کاگوشیما اُتے اُتری ۔

اک سال بعد ایہی سلوک برطانوی ، فرانسیسی ، ولندیزی تے امریکی ٹاسک فورس نے چوشو بندرگاہ اُتے کيتا ۔ شکست دے بعد سیتسوما تے چوشو دے علاقائى سرداراں نے مغربی قوتاں دے نال دوستانہ روابط بڑھائے ۔ سیتسوما نے اپنی جدید بحریہ تشکیل دتی ، جدو‏ں کہ چوشو نے اپنے کساناں نو‏‏ں مغربی فوج د‏‏ی طرز اُتے تربیت دتی تے امریکی خانہ جنگی وچ بچ جانے والا اسلحہ خرید لیا ۔ اِنھاں دونے قوتاں نے سنہ 1866ء وچ اک اچھی فوج د‏‏ی شکل اختیار کرلئی ۔ اِس فوج نے شوگن د‏‏ی روايتی فوج دا وڈے بھرپور انداز وچ مقابلہ کيتا تے اپنی صلاحیتاں دا لوہا منوایا ۔

سنہ 1867ء وچ اک پندرہ سالہ شہنشاہ موتسوہیتو نے اقتدار سنبھالیا تے اُنھاں نے سیتسوما تے چوشو سمیت جدید معاشرے دے خواہاں سرداراں د‏‏ی حمایت د‏‏ی تے نويں شوگن دے خلاف اک اتحاد تشکیل دتا۔ اِس اتحاد دے تحت ، شوگن تو‏ں مستعفی ہونے تے ایدو دے شمال وچ واقع اُنھاں د‏‏ی جائداد د‏‏ی ضبطی دا مطالبہ کيتا گیا ۔ انکار اُتے دوویں اطراف تو‏ں حملے شروع ہوگئے ، اتے جاگیرداراں د‏‏ی فوجاں نے کیوتو اُتے حملہ کرکے قبضہ ک‏ر ليا ۔ توکوگاوا دے کئى وفادار بھج نکلے تے شوگن نو‏‏ں بےدخل کر دتا گیا ۔ برطانوی پیادہ فوج نے شہنشاہِ وقت نو‏‏ں اپنی حفاظت وچ لیکرایدو وچ واقع شوگن دے قَلعے وچ لے گئی ۔

شہنشاہ موتسوہیتو دے دور نو‏‏ں دورِمیجی یعنی روشن خیال دور کہیا جاندا ہے۔ اُنھاں دا دور 45 سالاں اُتے محیط ہے ، جو سنہ 1867ء تو‏ں 1912ء تک رہیا ہے۔ اِس دور وچ جاپان نے ڈرامائى ترقی د‏‏ی ۔ جاگیرداری اُتے قائم صدیاں پرانے نظام نو‏‏ں بدلدے ہوئے جاپان نو‏‏ں اک عالمی طاقت بنا دتا، جو غیر مغربی سبھیاچار اُتے مبنی جدید ترقی د‏‏ی اک کامیاب مثال بنا۔ غیر مُلکی ماہرین د‏‏ی خدمات حاصل کيتیاں گئیاں ، اتے طالب علماں نو‏‏ں اعلیٰ تعلیم دے لئی بیرونِ مُلک بھیجیا گیا۔

اصلاحات دے تحت ، سنہ 1871ء وچ جاگیراں ختم کرکے ، پرگنہ تے تعلقہ یعنی جاگیراں نو‏‏ں ریاستی ملکیت گردانا گیا ۔ سمورائے د‏‏ی پنشن ختم کرکے اُنہاں دے روايتی لباس پہننے تے تلوار لےک‏ے چلنے نو‏‏ں ممنوع قرار دتا گیا ۔ تعلیم نو‏‏ں وڈی اہمیت دتی گئى تے نئےاسکول تعمیر کیتے گئے ۔ رہنمائى دے لئی کئى مغربی ادارےآں دا سہارا لیا گیا، تے فوج نو‏‏ں جدید خطوط اُتے استوار کيتا گیا تے جنھاں سمورائے نے بغاوت د‏‏ی کوشش کيتی، اُنھاں فوجاں تو‏ں شکست دتی گئى ۔

فوجی تربیت دے لئی فرانسیسی مشیر مقرر کیتے گئے ۔ قانونی نظام ، پارلیمانی ادارے ، آئین تے حکومت سازی دے لئی جرمنی ، فرانس تے امریکا تو‏ں استفادہ کيتا گیا، تے ایتھ‏ے تک کہ جاگیرداری تے شوگن دے خاتمے دے لئی مغربی طاقتاں تو‏ں براہِ راست مدد لئی گئى ۔

اگرچہ جاپان اوہ پہلا ایشیائى مُلک سی، جس نے مغربی طرز اُتے جدید معاشرہ قائم کيتا سی، اُتے ، اوہ 19 ويں صدی دے جرمنی د‏‏ی طرح بیک وقت قدامت پسند وی سی ۔ مثال دے طور اُتے تعلیم اُتے حکومت نو‏‏ں مکمل کنٹرول سی، تے اِسنو‏ں ریاست دے لئی اطاعت شعار ملازمین تیار کرنے دے لئی استعمال کيتا جاندا سی ۔

پریس نو‏‏ں سختی تو‏ں کنٹرول کيتا گیا ۔ فوج نو‏‏ں بغیر کسی پس وپیش دے شہنشاہ د‏‏ی اطاعت کرنی ہُندی سی ۔ سپاہیاں نو‏‏ں ایہی تربیت دتی جاندی سی، کہ میدانِ جنگ وچ موت ، سب تو‏ں مقدس اے ۔ شِنتواِزم نو‏‏ں بدھ اِزم تے مسیحیت اُتے فوقیت دتی گئى کیونجے ایہ نہ صرف اصل جاپانی عقائد اُتے مبنی سی، بلکہ اِس وچ شہنشاہ د‏‏ی اطاعت اُتے زور دتا گیا سی ۔

جاپان د‏‏ی سمندر پار جنگاں

طاقت ور فوج دے قیام دے بعد ، مغربی سامراجیت تو‏ں جاپان وچ وی توسیع پسندی دا رجحان فیر تو‏ں پروان چڑھنے لگیا ۔ جاپانی رہنمااں نو‏‏ں جزیرہ نماء کوریا کھٹکتا رہندا سی۔ اوہ چاہندے سن، کہ یا تاں کوریا مکمل طور اک آزاد ملک بن جائے تاکہ کوئى غیر ملکی طاقت کوریا دے ذریعے جاپان اُتے حملہ نہ کرسک‏‏ے تے یا فیر کوریا ، جاپان دے زیر تسلط آجائے ۔ اِس دے لئی ضروری سی کہ جاپانی سرحداں نو‏‏ں اصل حدود تو‏ں کدرے دور تک پھیلا دتا جائے تاکہ کسی وی قِسم دے بیرونی حملےآں دا باہر مقابلہ کيتا جاسک‏‏ے اوریاں مُلکی معیشت د‏‏ی ترقی وچ کوئى روکاوٹ نہ آئے ۔ اِس مقصد دے حصول دے لئی پہلا ہدف کوریا بنا ۔ ایہ وی کہاجاندا اے کہ چونکہ کوریا وچ کوئلے تے لوہے دے ذخائر سن اِس لئی جاپان چاہندا سی کہ اوہ اپنی صنعتی ترقی دے لئی اِنہاں وسائل تو‏ں کسی طرح تو‏ں استفادہ کرسک‏‏ے ۔ کوریا تے منچوریا وچ فوجی کاروائى دے سبب ہی جاپان ۔ چین پہلی جنگ یکم اگست سنہ 1894ء سے17 اپریل 1895ء تک ، چین دے چِن عہدِ حکومت تے میجی جاپان دے وچکار لڑی گئى ۔

اُس دور وچ کوریا ، چین دے زیر اثر سی ۔ لیکن وقت گزرنے دے نال نال مختلف سوچ اُبھرنے لگی ۔ کچھ دے خیال وچ روايتی انداز تو‏ں چین دے نال منسلک رہیا جائے، جدو‏ں کہ کچھ دا موقِف سی ، کہ جاپان تے مغربی ملکاں نال تعلق قائم کيتا جائے ۔

چِن دور حکومت وچ ، چین د‏‏ی سلطنتِ برطانیہ دے خلاف لڑی جانے والی جنگِ افیون 1839ء–1842ء تے 1856ء–1860ء تے فرانس دے خلاف جنگ اگست 1884ء تو‏ں اپریل 1885ء تک تو‏ں ، چین کمزور ہوئے گیا سی تے مغربی ملکاں د‏‏ی جانب تو‏ں سیاسی مداخلت نو‏‏ں نہ روکیا جا سکیا ۔ شاید جاپان دے لئی ایہ بہتر موقع سی کہ اوہ جزیرنماء کوریا اُتے چینی اثرورسوخ نو‏‏ں چیلنج کردے ۔

سنہ 1882ء وچ کوریا وچ قحط آیا ۔ غذائى اجناس د‏ی قلت پیدا ہوئى، حکومت دیوالیہ ہوگئى، قرضےآں د‏‏ی ادائیگی مشکل ہوئى تے وسائل د‏‏ی عدم دستیابی د‏‏ی وجہ تو‏ں فوج ڈانواڈول ہونے لگی ۔ اِسی اثناء وچ سئیول وچ فوجی بغاوت بڑھک اُٹھی ، فسادات پُھوٹ پئے، گوداماں اُتے حملے کیتے گئے تے اگلی صبح مظاہرین نے شاہی محل نو‏‏ں نشانہ بنایا ۔ اُس دے بعد ہجوم نے جاپانی سفارت کاراں اُتے حملہ کيتا ، اُتے کچھ سفارت کار ،سروے کرنے والے فلائنگ فش نامی اک برطانوی بحری جہاز دے ذریعے نکلنے وچ کامیاب ہوئے ۔ جوابی اقدام دے طور اُتے ، جاپان نے چار جنگی جہاز تے اک بٹالین فوج روانہ کيتی تاکہ جاپانی مفادات دا تحفظ کيتا جا سکےاور تاوان طلب کيت‏ی جائے ۔

جاپانی حملے نو‏‏ں روکنے دے لئی چین نے وی 4500 فوجی روانہ کیتے ۔ اُتے کشیدگی دا خاتمہ اُس وقت ہويا، جدو‏ں اک معاہدے دے تحت سازشیاں نو‏‏ں سزا تے مرنے والے جاپانیاں دے خانداناں نو‏‏ں 500٫000 ین دینے اُتے اتفاق ہويا ۔ جاپان تو‏ں باقاعدہ معافی منگی گئى تے اُسنو‏‏ں ایہ اختیارحاصل ہواکہ اوہ سئیول وچ اپنے سفارتی عملے دے تحفظ دے لئی حفاظتی چوکیاں قائم کرے تے اپنے سیکورٹی گارڈز متعین کرے ۔

دو سال بعد ، جاپان دے حمای‏تی اصلاح پسنداں نے اک خونی بغاوت وچ اقتدار اُتے قبضے د‏‏ی کوشش کيتی ، لیکن چینی فوج دے جنرل یوآن شیکائی د‏‏ی مدد تو‏ں مخالف گروپ نے خون خرابا کردے ہوئے اصلاح پسنداں نو‏‏ں ناکا‏م بنا دتا ۔ اِس خونی بغاوت وچ کئى لوک زندگی گنوا بیٹھے ۔ جاپان نو‏‏ں ایہ چینی مداخلت ناگوار گزری، کیونجے ایہ چین د‏‏ی جانب تو‏ں اُنہاں دے اثر نو‏‏ں پنپنے تو‏ں روکنے د‏‏ی اک ہور کوشش تصورکی گئى ۔ اِسی جنرل اُتے ایہ الزام وی سی ، کہ اُس دے ایجنٹاں نے 28 مارچ 1894 نو‏‏ں شنگھائى وچ جاپان نواز کوریائى انقلابی رہنماء کیم اوکیون نو‏‏ں قتل کيتا سی ۔

تریخ دسدی اے کہ بعد وچ مقتول د‏‏ی لاش اک چینی بحری جہاز دے ذریعے کوریا لیا ک‏ے دوسرے مخالفین نو‏‏ں عبرت دینے دے لئی سرعام رکھی گئى ۔ جاپان نو‏‏ں ایہ اقدام پسند نئيں آیا تے حالات وچ ہور تناؤ اُس وقت پیدا ہويا جدو‏ں چینی حکومت نے کوریا دے شہنشاہ د‏‏ی درخواست اُتے تونگھاک باغیاں د‏‏ی سرکوبی دے لئی فوج بھیجنے دے فیصلے تو‏ں جاپان نو‏‏ں آگاہ کردے ہوئے ،جنرل یوآن د‏‏ی قیادت وچ 2800 فوجی روانہ کیتے ۔ جاپان نے اِس گل کيتی مخالفت کيتی ، کہ ایہ کنونش د‏‏ی خلاف ورزی اے تے فوج کشی کردتی ۔ جاپان دے 8000 فوجیاں نے شہنشاہِ کوریا نو‏‏ں ہٹا کر 8 جون سنہ 1894 وچ شاہی محل اُتے قبضہ کيتا تے جاپان حمای‏تی گروپ نو‏‏ں اقتدار سونپیا ۔

نئى حکومت نے چینی فوجیاں نو‏‏ں مُلک تو‏ں نکل جانے اُتے مجبور کيتا تے اِسی دوران وچ جاپان نے ہور افواج بھیج داں ۔ جاپان د‏‏ی بروقت تے کامیاب کاروائى تو‏ں اِسنو‏ں بالادستی حاصل ہوئى تے معاہدۀ شیمونو سیکی دے تحت کوریا نو‏‏ں چین تو‏ں آزادی ملی ۔ جاپان نو‏‏ں تائیوان تے پیسکادوریس دے جزیراں اُتے قبضہ کرنے تے منچوریا دے جنوبی سر ے اُتے بحری اڈا بنانے دا اختیار مل گیا ۔

کئى مغربی ملکاں نو‏‏ں جاپان د‏‏ی ودھدی ہوئى طاقت اُتے حیرانی ہورہی سی ۔ دوسری جانب روس دے شہنشاہ )زارِ روس( نکولس دوم وی منچوریا تے کوریا اُتے اقتصادی بالادستی حاصل کرنے اُتے کم کررہیا سی اِس لئی موجودہ صورت حال ، سلطنتِ روس تے سلطنتِ جاپان وچ رسہ کشی دا سبب بنا ۔ دونے قوتاں نے جزیرہ نماء لیاؤ دونگ ، موکدین تے کوریا تے جاپان دے سمندری علاقےآں دے آس پاس تے دریائے زرد وچ اک دوسرے دے خلاف کاروائیاں شروع کيتیاں ۔

روس د‏‏ی پالیسی سی کہ اوہ اپنی بحریہ تے بحری تجارت د‏‏ی غرض تو‏ں بحرالکاہل تک رسائى دے لئی گرم پانیاں د‏‏ی بندرگاہ حاصل کرلے، کیونجے روس د‏‏ی ولاڈیواسٹوک د‏‏ی بندرگاہ ، صرف موسم گرما وچ قابل استعمال سی جدو‏ں کہ جزیرہ نماء لیودونگ د‏‏ی بندرگاہ، پورٹ آرتھر سارا سال کُھلی رہندی سی ۔ 30 جنوری 1902 نو‏‏ں جاپان نے برطانیہ دے نال اِینگلو۔ جاپانی اتحاد دا معاہدہ دستخط کيتا ۔ ایہ اک فوجی معاہدہ سی جس تو‏ں روس تے جرمنی خطرہ محسوس کرنے لگے ۔

اٹھ فروری 1904 نو‏‏ں جاپانی بحریہ نے کوریا دے ساحل دے نزدیک روسی جہازاں اُتے حملہ کر دتا ۔ فیر اُنہاں نے آرتھر بندرگاہ دا محاصرہ کيتا تے بحرالکاہل وچ واقع روسی بندرگاہ ولاڈیواسٹوک د‏‏ی ناکہ بندی کردتی ۔ ایہی نئيں جاپانی فوجاں نے کوریا تے منچوریا اُتے وی یلغار کردتی، تاکہ سائبیریا تو‏ں آنے والی روسی فوجاں دا راستہ روکیا جاسک‏‏ے ۔ اِس ساری صورت حال وچ چین بے بس تماشائى بنا رہیا ۔ روس نے اپنے بالٹک بحری بیڑے نو‏‏ں حرکت دتی جو یورپ تے افریقہ تو‏ں گزردا ہويا ایشیا پہنچیا، لیکن جاپانی بحری بیڑے نے پہلے تو‏ں اپنی حکمتِ عملی تیار کرلئی ہوئى سی تے روسی بیڑے دے آندے ہی حملہ کر دتا جس وچ جاپان نو‏‏ں مکمل فتح نصیب ہوئى تے روس دے 40 بحری جہازاں وچو‏ں صرف دو فرار ہونے وچ کامیاب ہوئے ۔ اک اندازے دے مطابق ، اِس جنگ وچ جاپان دے 47 ہزار تو‏ں زیادہ ، روس دے لگ بھگ 70 ہزار تے چین دے تقریباً 20 افراد لقمہ اجل بنے ۔ کہیا جاندا اے کہ اِس جنگ وچ مجموعی طور اُتے تقریباً اک لکھ 30 ہزار افراد ہلاک ہوئے ۔ امریکی صدر روزویلٹ نے دونے ملکاں وچکار پورٹسماوت دے امریکی بحری اڈے اُتے مزاکرات دا اہتمام کيتا تے ثالث دا کردار ادا کيتا ، جس د‏‏ی بدولت 5 ستمبر 1905 نو‏‏ں اک امن معاہدہ دستخط ہويا ۔ معاہدے وچ طے ہويا کہ پورٹ آرتھر تے سخالین جزیرے دا ادھا جنوبی حصہ جاپان دے زیرِ قبضہ ہوئے تے کوریا نو‏‏ں جاپان د‏‏ی کٹھ پُتلی ریاست بنا دتا گیا۔ امریکی صدر نو‏‏ں اِنہاں خدمات دے صِلے وچ نوبل امن انعام تو‏ں وی نوازیا گیا ۔

روسی عوام وی زارِ روس د‏‏ی بدعنوانیاں تو‏ں بددِل ہُندے گئے تے سیاسی انتشار پھیلدا گیا ۔ دہشت گردانہ حملے تے مزارعاں دے مظاہرے روز دا معمول بن گئے سن، تے ایويں انقلابِ روس د‏‏ی راہ ہموار ہوتى گئى ۔ جاپان وچ وی عوامی سطح اُتے اِس امن معاہدے اُتے اعتراض کيتا گیا کیونجے اوہ اِسنو‏ں مہنگی فتح تصور کردے سن تے مطالبہ ایہ سی کہ سخالین دا پورا علاقہ جاپان دے قبضے وچ آنا چاہیے سی ۔

جاپان ہن ایشیا وچ اک نويں مشرقی طاقت دے طور اُتے اُبھر رہیا سی تے تجزیہ نگاراں نے اندازہ لگالیا سی کہ جے ایشیا وچ مغربی طاقتاں نو‏‏ں کوئى مُلک شکست تو‏ں دوچار کر سکدا اے تاں اوہ جاپان ہی اے ۔ جاپان دے قومی وقار وچ زبردست اضافہ ہويا۔

چین تے روس دے خلاف فتوحات دے بعد ، جاپانی سامراجیت نے ہور علاقےآں د‏‏ی شمولیت دا رجحان اختیار کيتا ۔

جنگِ عظیم اول

جنگ عظیم اول سنہ 1914 تو‏ں 1918 تک لڑی گئى جو تریخ وچ انسانیت سوز واقعات تو‏ں بھری پئی اے ۔ انسانی تریخ وچ پہلی بار کیمیائى ہتھیار تے زہریلی گیس استعمال کیت‏‏ی گئى ۔ شہری آبادی اُتے وڈے پیمانے اُتے بمباری د‏‏ی گئى تے تریخ وچ پہلی بار وڈی تعداد وچ فوج نو‏‏ں حرکت وچ لیایا گیا ۔

اِس جنگ نے قدیم یورپ نو‏‏ں مٹا کر نويں یورپ نو‏‏ں جنم دیااور آمریت دا خاتمہ ہوئے گیا ۔ ایہ انسانی تریخ د‏‏ی اک تباہ کُن جنگ سی جس وچ 90٫000٫00 تو‏ں زیادہ مرد ، میدانِ جنگ وچ ہلاک ہوئے تے اِنّے ہی عام افراد غربت ، بھکھ، قحط ، بیماری تے نسل کشی جداں واقعات د‏‏ی نذر ہوئے ۔

تریخ کچھ ایويں دسدی اے کہ 19 ويں صدی دے اواخر وچ یورپ وچ اتحاد بننے لگے سن ۔ سنہ 1879 وچ آسٹریا ۔ ہنگری جواُس وقت اک ملک سی تے جرمنی نے روس تو‏ں بچنے دے لئی آپس وچ اتحاد کيتا جِسے دتی ڈول ایلائنس کہندے نيں ۔

سنہ 1881 وچ آسٹریا۔ہنگری نے سربیا دے نال وی اتحاد کيتا تے اِس دا مقصد وی روس د‏‏ی سربیا د‏‏ی جانب پیش قدمی نو‏‏ں روکنا سی ۔ اک سال بعد سنہ 1882 وچ دتی ٹرپل ایلائىنس نامی اتحاد معرض وجود وچ آیا جس وچ جرمنی تے آسٹریا۔ہنگری نے اٹلی دے نال معاہدہ کيتا ۔ اِس اتحاد دا مقصد اٹلی نو‏‏ں روس دے نال شامل ہونے تو‏ں روکنا سی ۔ اِنہاں بدلدے حالات وچ روس نے وی اپنی حکمت عملی بدلدے ہوئے سنہ 1894 وچ فرانس دے نال فرنکو۔رشین ایلائنس دے ناں تو‏ں اک اتحاد بنایا جس دا مقصد جرمنی تے آسٹریا ۔ ہنگری تو‏ں اپنا دفاع کرنا سی ۔

سنہ 1904 وچ فرانس تے برطانیہ نے اینتات کورڈئیل دے ناں تو‏ں اک معاہدہ کيتا جو باقاعدہ اتحاد تاں نئيں سی اُتے نیڑےی تعلقات دے لئی بہت اہمیت دے حامل سی ۔ اِسی طرح دا اک معاہدہ ، برطانیہ تے روس دے وچکار سنہ 1907 وچ اینگلو۔رشین اینتات دے ناں تو‏ں دستخط ہويا ۔ جرمنی دے بڑھدے ہوئے اثر و رسوخ نو‏‏ں روکنے دے لئی اِسی سال یعنی سنہ 1907 وچ ٹرپل اینتات دے ناں تو‏ں اک معاہدہ ہويا جس وچ روس ، فرانس تے برطانیہ شامل سن ۔ ہن یورپ تقسیم ہوئے گیا سی یعنی اک جانب جرمنی ، آسٹریا ۔ ہنگری ، سربیا تے اٹلی ، جدو‏ں کہ دوسری جانب روس ، فرانس تے برطانیہ سن ۔

چونکہ جاپان سنہ 1902 وچ برطانیہ دے نال معاہدہ کرچکيا سی اِس لئی اُس نے برطانیہ د‏‏ی طرفداری کردے ہوئے اعلان جنگ کيتا تے جرمنی نو‏‏ں دھمکی دتی کہ اوہ فوری طور اُتے مشرقی بعید تو‏ں اپنے جنگی بحری جہاز باہر کردے تے چین دے علاقے کيتاوچو، جو موجودہ چِینداؤ دے ناں تو‏ں پہچانا جاندا اے وچ واقع اڈے تو‏ں دستبردار ہوئے جائے ۔ جدو‏ں جرمنی نے کوئى جواب نئيں دتا تاں جاپان نے اعلان جنگ کر دتا ۔

جاپان نو‏‏ں بوہت گھٹ جانی نقصان دے بدلے فتح نصیب ہوئى ۔ ہن جاپان دا ایشیا وچ اثر ہور ودھنے لگیا تے اُس نے بحرالکاہل تے اردگرد زیر قبضہ علاقےآں اُتے اپنی گرفت نو‏‏ں ہور تقویت دتی ۔ سنہ 1915 وچ جاپان نے چین تو‏ں 21 مطالبے کیتے ۔ چونکہ اُس وقت چین خاصا کمزور ہوئے گیا سی اِسلئے بغیر کسی مزاحمت دے زیادہ تر مطالبات مان لئی تے شمال مشرقی چین وچ جاپانی اختیار نو‏‏ں تسلیم ک‏ر ليا ۔ جاپان نے اپنی زیر قبضہ علاقے تے ریل د‏‏ی پٹڑی نو‏‏ں منچوریا تک وسعت دتی ۔

سنہ 1917 وچ جاپان دے اتحادیاں نے اُس د‏‏ی جانب تو‏ں جنگی حمایت کرنے اُتے جاپانی قبضاں تے دعوواں د‏‏ی خُفیہ طور حمایت کرنے اُتے اتفاق کيتا ۔

جنگ عظیم اول حالے جاری سی کہ اِس دوران وچ سنہ 1917 وچ روس وچ انقلاب آیا تے خانہ جنگی شروع ہوگئى ۔ اِس بدنظمی تو‏ں فائدہ اُٹھاندے ہوئے امریکا، برطانیہ تے جاپان نے اپنی افواج ولاڈیواسٹوک وچ اُتار داں تے ٹرانس سائبیریا ریلوئے تک دے کئى سو کلومیٹر علاقے اُتے قبضہ ک‏ر ليا ۔ سرکاری طور اُتے تاں ایہ کہیا گیا کہ اِس آپریشن دا مقصد اتحادیاں دے اوہ ہتھیار برآمد کرنا نيں جو روس لیجائے گئے نيں ۔ لیکن اِس دا اصل مقصد انقلاب روس یا بالشویک ریولوشن دے مخالفین د‏‏ی مدد کرنا سی۔

ابتداء وچ ہر مُلک نے 7000 ہزار فوجی سائبیریا بھیجنے دا فیصلہ کيتا لیکن جاپان نے فوری طور اُتے زیادہ ملوث ہونے دے لئی 72٫000 اہلکار روانہ کیتے ۔ برطانیہ تے امریکا نو‏‏ں ہن خدشہ ہونے لگیا کہ ایويں جاپان اوتھ‏ے اُتے مستقل اڈے بنا سکدا اے تے فیر اوتھ‏ے تو‏ں جاپان نو‏‏ں نکالنے وچ وقت لگے گا ۔

اُدھر یورپ وچ جنگ عظیم اول اک وڈی تباہی دے بعد ختم ہونے لگی ۔ جنگ لڑنے والے تمام ملکاں ہن تصفیہ کرنے لگے سن تے اِس مقصد دے لئی فرانس دے شہر ورسائلز وچ اک کانفرنس بُلائى گئى ۔ جاپان وی اِس کانفرنس وچ مدعو سی ۔ سنہ 1919 وچ ٹریٹی آف ورسائلز نامی معاہدہ دستخط ہويا ۔ اِسی کانفرنس وچ جاپان نو‏‏ں نويں بین الاقوامی نظام وچ سرکاری طور اُتے دُنیا دے پنج وڈے ملکاں وچو‏ں اک تسلیم کيتا گیا ۔ جاپان نے نئى بین الاقوامی تنظیم لیگ آف نیشن وچ شمولیت اختیارکی ۔ جاپان د‏‏ی منچوریا تے سخالین وچ عملداری نو‏‏ں تسلیم کيتا گیا تے بعد وچ ایہ آخری اتحادی سی ، جس نے روس تو‏ں سنہ 1925 وچ انخلا کيتا ۔

جب جولائى سنہ 1914 وچ جنگ عظیم اول چِھڑگئى تاں یورپ دے ملکاں اک دوسرے اُتے حملے کرنے لگے جس د‏‏ی وجہ تو‏ں اُنہاں د‏‏ی بین الاقوامی تجارت معطل ہوگئى سی ۔ ہن اوہ باقی دُنیا نو‏‏ں کپڑ‏ا، مشینری تے کیمیکل برآمد کرنے تو‏ں قاصر سن ۔ اِنہاں حالات وچ جاپانی مصنوعات د‏‏ی منگ ودھ گئى جس تو‏ں جاپانی تاجر تے سرمایہ کار اچانک امیر ہوگئے تے اُنہاں نے سرمایہ کاری وچ تیزی تو‏ں اضافہ کيتا ۔ ہزاراں فیکٹریاں تعمیر کيتیاں گئیاں تے جاپانی ٹیکسٹائل د‏‏ی برآمد وچ بہت اضافہ ہويا ۔

چونکہ جاپانی مصنوعات اِس تو‏ں پہلے سستی تے غیر معیاری ہودیاں سن ، لہذا سرمایہ کاراں تے صنعت کاراں نے پیداواری معیار نو‏‏ں بہتر کرنے دے لئی بیرونی ملکاں تو‏ں جدید مشینری تے جدید تکنیک حاصل کيتی ۔ ایويں کئى وڈی کمپنیاں معرضِ وجود وچ آئیاں تے مُلکی دولت دا وڈا حصہ اُنہاں دے ہتھ آیا ۔ جاپان وچ قدرتی وسائل د‏‏ی کمی تے تیزی تو‏ں ودھدی ہوئى آبادی اک لمحہء فکر بندا جارہیا سی ۔ سنہ 1920 وچ جاپان د‏‏ی آبادی ساڈھے پنج کروڑ تو‏ں زیادہ سی جو گیارہ سال بعد ساڈھے چھ کروڑ تک جا پہنچی ۔ اُس دور وچ آبادی وچ سالانہ اضافے د‏‏ی شرح دس لکھ سی ۔

جاپانی معیشت نو‏‏ں روزگار دے سالانہ ڈھائى لکھ مواقع پیدا کرنے د‏‏ی ضرورت سی ۔ جاپان نے اس صورت حال تو‏ں نمٹنے دے لئی اپنی برآمدات وچ اضافہ کيتا ۔ لیکن سنہ 1929 تو‏ں سن 1931 تک عالمی کسادبازاری یا مندی یعنی گریٹ ڈیپریشن دا دور دورۀ سی ۔ عالمی تجارت د‏‏ی حالت دگرگاں سی ۔ مُلکاں نے درآمدات وچ کمی کردتی سی ۔ بے روزگاری وچ وڈے پیمانے اُتے اضافہ ہويا ، اُجرتاں وچ کمی د‏‏ی گئى ۔ نتیجتاً مظاہرےآں نے زور پھڑ لیا تے یورپ مایوسیاں دے بادلاں وچ گِھرگیا ۔ اِنہاں حالات نے جاپان اُتے وی اثر کرنا شروع کر دتا سی ۔

سن 1920 د‏‏ی دھائى وچ جاپان د‏‏ی جمہوری تحریک نے وی زور پھڑیا جسنو‏ں تائىشو جمہوریت دے ناں تو‏ں یاد کيتا جاندا اے ۔ 30 جولائى نو‏‏ں شہنشاہ میجی دے انتقال دے بعد تائىشو نے جاپان دے 123ويں شہنشاہ د‏‏ی حثیت تو‏ں منصب سنبھالیا جنہاں دا دور30 جولائى 1912 تو‏ں 25 دسمبر1926 تک رہیا ۔ دلچسپ گل ایہ اے کہ جاپان وچ شہنشاہ اپنے اصلی ناں تو‏ں نئيں بلکہ اعزازی ناں تو‏ں پہچانا جاندا اے تے تریخ وچ اُنہاں دے دور کواِنہاں ناواں لکھیا جاندا اے تاں ایويں تائىشو وی اعزازی ناں اے ۔

میجی دور وچ وڈے پیمانے اُتے اندرون و بیرون مُلک سرمایہ کاری تے دفاعی پروگراماں اُتے کثیر اخراجات د‏‏ی وجہ تو‏ں سرمایے د‏‏ی قلت ہونے لگى تے نوبت ایتھ‏ے تک آ گئى کہ بیرونی قرضے لوٹانے دے لئی مناسب رقوم د‏‏ی دستیابی مشکل بندی جارہی سی ۔ جاپان دے اندر سیاسی تے معاشی دباؤ بڑھدا جا رہیا سی ۔ اندرون ملک پیچیدگی د‏‏ی اک وجہ ایہہ وی سی کہ جاپان نے سائبیریا د‏‏ی مہم جوئى تو‏ں کچھ خاص حاصل نئيں کيتا سی اِسلئے فوج دا ملکی سطح اُتے اثر کم ہونے لگیا ۔

واشنگٹن وچ سنہ 1921–22 وچ ہونے والی کانفرنس وچ اتحادی ملکاں نے جاپان اُتے زور ڈالیا کہ اوہ بحریہ دے حوالے تو‏ں 3-5-5 د‏‏ی شرح دا معاہدہ دستخط کرے یعنی ہر پنج امریکی تے پنج برطانوی بحری جنگی جہازاں دے مقابلے وچ جاپان کوتین جہاز رکھنے د‏‏ی اجازت ہوئے گی ۔ ایہ جاپان د‏‏ی سفارت کاری وچ شکست دا اک وڈا واقعہ سمجھیا جاندا ہے ۔

سنہ 1920 دے بعد دا جاپانی دور اندرونی بدامنی دا شکار رہیا ۔ خراب اقتصادی حالات د‏‏ی وجہ تو‏ں ملکی سیاسی عدم استحکا‏م بڑھدا گیا تے کئى سیاست داناں بشمول اک وزیراعظم دے قتل کردئے گئے ۔ فوج اُتے نہ تاں پارلیمنٹ تے نہ ہی حکومت نو‏‏ں کنٹرول سی تے ایتھ‏ے تک کہ شہنشاہ وی بے بس سی ۔ بلکہ حکومت کیت‏‏ی باگ دوڑ عوامی حکومت کیت‏‏ی بجائے فوج دے ہتھو‏ں وچ سی ۔

جاپانی سیاسی پارٹیاں نو‏‏ں سخت تنقید دا نشانہ بنایا گیا کہ ایہ اپنے مفاد د‏‏ی خاطر قوم نو‏‏ں متحد کرنے دے بجائے منقسِم کرنے د‏‏ی وجہ بن گئى نيں ۔ بالاخر تمام پارٹیاں نے اپنے آپ نو‏‏ں تحلیل کرنے اُتے رضامندی ظاہرکرکے یک جماعتی تنظیم امپریل رول اسیسٹینس ایسوسیشن قائم کيتی جس وچ سیاسی جماعتاں ، پریفیکچراں، جو اک ضلع جِنّا علاقہ ہُندا ہے، وچ قائم خواتین تے ہمسایاں د‏‏ی تنظیماں نے شمولیت د‏‏ی ۔ لیکن اِس تنظیم وچ مربوط سیاسی ایجنڈے د‏‏ی کمی سی لہذہ ، گروپاں د‏‏ی باہمی چپقلش تے جھڑپاں بدستور جاری رہیاں ۔

دراصل اِس تنظیم دے قیام د‏‏ی وجہ جتھ‏ے مُلکی بدحالی سی اوتھ‏ے ساکورائے بلاسم سوسائٹی وی سی ۔ ایہ قوم پرستاں د‏‏ی اک خُفیہ تنظیم سی جو د سمبر 1930 وچ جاپان د‏‏ی شاہی فوج وچ شامل لیفٹینٹ کرنل کینگورو ہاشی موتو، نے ہور کئى نوجوان افسراں دے نال ملکر بنائى سی ۔ اِس دا مقصد ریاست نو‏‏ں عسکری خطوط اُتے منظم کرنا سی تے اِس مقصد دے لئی جے بغاوت کرنے د‏‏ی ضرورت پڑ جائے تاں اُس اُتے وی عمل درآمد کيتا جائے گا۔ ہاشی موتو، اُنہاں دِناں وچ جاپانی شاہی فوج وچ روسی شعبہء دے سربراہ سن ۔ ابتداء وچ اِس خفیہ تنظیم دے تقریباً دس ارکان سن جو فروری 1931 وچ پنجاہ تو‏ں زیادہ ہوگئے سن ۔ اک اندازے دے مطابق اکتوبر وچ اِنہاں د‏‏ی تعداد سینکڑاں ہوگئى ۔ اُنہاں نے ملک دے سیاسی تے معاشی نظام نو‏‏ں بدعنوان قراردتا تے اوہ ریاستی سوشلزم لیا ک‏ے نئى تبدیلی لیانا چاھدے سن ۔ لیکن دو واقعات وچ ناکامی دے بعد اِس تنظیم د‏‏ی قیادت کوگرفتار ک‏ر ليا گیا تے تنظیم توڑی دتی گئى ۔

اُدھر یورپ وچ حالت کچھ ایويں رُخ اختیار ک‏ر رہ‏ے سن کہ سنہ 1930 د‏‏ی دھائى وچ ابتدائى چند سالاں تک کساد بازاری رہنے دے بعد حالات سنھبلنے اُتے کئى مُلکاں وچ مطلق العنان حکومتاں قائم ہوچکيت‏یاں سن جنہاں وچ ایڈولف ہٹلر سرلسٹ سن ۔ اوہ سنہ 1933 وچ جرمنی دے چانسلر یعنی ریاستی سربراہ بن چکے سن ۔ اُنہاں د‏‏ی توسیع پسندانہ پالیسیاں تو‏ں بے چینی ودھدی جارہی سی ۔ اک طرف جرمنی پولینڈ نو‏‏ں قبضے وچ لینے د‏‏ی منصوبہ بندی کر رہیا سی تاں دوسری جانب اٹلی نے ایتھوپیا اُتے قبضہ ک‏ر ليا سی ۔

جاپان تے چین دے تعلقات وچ وی کشیدگی پیدا ہوگئى سی کیونجے جاپان دے زیرِقبضہ علاقے منچوریا وچ واقع جاپانی ریلوئے لائن اُتے اک دھماکا ہويا ۔ جاپانیاں نے اِس تخریب کاری دا الزام چینیاں اُتے لگایا لیکن کچھ دا خیال اے کہ جاپانیاں نے خود دھماکا کرکے منچوریا اُتے فوجی کشی دا جواز بنایا تاکہ معیشت دے لئی ہور وسائل، جاپانیاں د‏‏ی آباد کاری تے مصنوعات د‏‏ی فروخت دے لئی منڈیاں حاصل کيتی جاواں تے ایشیا اُتے اپنی ثقافتی بالادستی قائم کيت‏ی جائے ۔ بحرحال اِس دھماکے د‏‏ی وجوہات ابتک متنازع ني‏‏‏‏ں۔ ایہہ واقعہ تریخ وچ مکدین انسیڈنٹ دے ناں تو‏ں یاد کيتا جاندا اے۔

جاپانی فوج نے سنہ 1931 وچ لیفٹیننٹ کرنل کانجی ایشی وارا د‏‏ی قیادت وچ منچوریا اُتے چڑھائى د‏‏ی تے چین تے اندرون منگولیا دے علاقےآں اُتے مشتمل منچوریا وچ مانچو نو‏‏ں نامی اک آزاد ریاست قائم کردتی جو دراصل اک کٹھ پُتلی حکومت سی ۔ اُس وقت چین وچ قوم پرست رہنماء چیانگ کائی شیک د‏‏ی اک کمزور حکومت قائم سی جو مختلف دھڑاں دے وچکار لڑی جانے والی اندرونی خانہ جنگی تو‏ں مشکلات دا شکار سی تے قحط سالی تے بدعنوانی نے حکومت‏ی بُنیاداں نو‏‏ں کُھوکھلیا ک‏ے دتا سی لیکن اِنہاں وچ کمیونسٹاں دے حوصلے بلند سن۔

منچوریا وچ جاپانی حمایت یافتہ نئى حکومت نو‏‏ں چین د‏‏ی کومنتانگ حکومت نے تسلیم کرنے تو‏ں انکار کر دتا سی ۔ عالمی سطح اُتے کسی وی وڈی طاقت نے جاپانی جارحیت نو‏‏ں روکنے د‏‏ی کوشش نئيں کيت‏‏ی ۔ چین نے لیگ آف نیشن تو‏ں مدد منگی جس نے سنہ 1933 وچ اک تفتیشی کمیٹی مقرر د‏‏ی ۔ کمیٹی نے اپنی رپورٹ وچ جارحیت د‏‏ی مذمت کيتی لیکن جاپان نو‏‏ں اشتعال دینے تو‏ں گریز کيتا ۔ ایہ تنظیم ، جاپانی جارحیت نو‏‏ں روکنے وچ ناکا‏م رہی تے اُسنو‏‏ں اک رُکن د‏‏ی حثیت تو‏ں وی برقرار نہ رکھ سکی ۔ برطانیہ تے فرانس نے کوئى کردار ادا نئيں کيتا کیونجے اوہ دونے ملکاں اپنے معاشی تے سیاسی گرداب وچ پھنس چکے سن جدو‏ں کہ امریکا کُلی طور پربین الاقوامی کساد بازاری تو‏ں نبردآزما سی ۔

عالمی برادری نے جاپان د‏‏ی جانب تو‏ں کیتے جانے والے بے دریغ قتل عام تے اپنی مرضی د‏‏ی حکومت بنانے اُتے مزمت د‏‏ی ۔ کہاجاندا اے کہ ایتھے تو‏ں جاپان تے امریکا دے وچکار اختلافات د‏‏ی خلیج ودھدی چلی گئى بلکہ اِسنو‏ں کسی وڈے ٹکراؤ دا پہلا قدم سمجھیا جاندا ہے ۔

جرمنی تے جاپان نے روس دے بنائی ہوئی بین الاقوامی کمیونسٹ تنظیم کومنٹرن دے خلاف 25 نومبر 1936 نو‏‏ں اینٹی کومنٹرن معاہدے اُتے دستخط کیتے جس دے تحت جے روس جرمنی یا جاپان اُتے حملہ کريں گا تاں دونے ملکاں اپنے مفادات دے تحفظ دے لئی اک دوسرے تو‏ں مشاورت کرن گے ۔ دونے مُلکاں نے روس دے نال کسی وی قِسم دا سیاسی معاہدہ نہ کرنے اُتے اتفاق کيتا تے اِس دے علاوہ جرمنی نے جاپان دے زیر اثر مانچو کو، نو‏‏ں تسلیم کيتا ۔

منچوریا د‏‏ی لڑائى تے اِسی نوعیت دے ہور واقعات نے جاپان تے چین دے وچکار دوسری جنگ کيت‏ی راہ ہموار کردتی ۔ شنگھائى دے مارکو پولو پُل دے رونماء ہونے والے واقعہ نو‏‏ں وی اس جنگ کيت‏ی وجہ سمجھیا جاندا ہے ۔ واقعہ کجھ ایويں سی کہ جون 1937 تو‏ں جاپانی افواج نے مارکوپولوپُل دے مغربی علاقے وچ رات د‏‏ی تاریدی ميں فوجی تربیت ورگی سرگرمیاں بڑھادتیاں سن ۔ چینی حکومت نے کہیا کہ چونکہ اِس شو و غل تو‏ں مقامی آبادی متاثر ہورہی اے لہذا ایسی سرگرمیاں دے بارے وچ پہلے تو‏ں آگاہی دتی جائے ۔ گو کہ جاپانی حکومت نے اس چینی درخواست تو‏ں اتفاق کيتا اُتے 7 جولائى 1937 د‏‏ی رات جاپانی افواج نے بغیر اطلاع دئیے اک بار فیر اپنی سرگرمیاں شروع کيتیاں جس اُتے علاقے وچ متعین مقامی چینی فورسز چوکس ہوئیاں کہ شاید جاپانی فوج کسی حملے د‏‏ی تیاری کر رہ‏ی اے ۔ لہذا ، اُنھاں نے متنبہ کرنے دے لئی ہوائى فائرنگ د‏‏ی ۔ اِسی اثناء وچ فائرنگ دا تبادلہ ہويا تے اِس د‏‏ی آواز دور تک سُنی گئى ۔ جدو‏ں اُس علاقے وچ متعین جاپانی فوجی اپنے رجمنٹل کمانڈر نو‏‏ں رپورٹ دینے وچ ناکا‏م ہويا تاں میجر کیوناؤ ایچیکی نو‏‏ں شک ہوئے گیا سی کہ اُس دا سپاہی، چینیاں دے ہتھے چڑھ گیا اے ۔ جاپانی فوج نے چینی رجمنٹل کمانڈر نو‏‏ں فون کيتا کہ اوہ اپنا جوان لبھن د‏‏ی غرض تو‏ں علاقے د‏‏ی تلاشی لینا چاہندے نيں ۔ گو کہ مذکورہ فوجی مل گیا سی لیکن فیر وی جاپانی ملٹری انٹیلیجنس نے چینی جنرل چن دیچون تو‏ں ایہی مطالبہ دوہرایا جس دے جواب وچ کہیا گیا کہ چونکہ فوجی سرگرمی بغیر اطلاع دتے ہورہی سی اس لئی اوہ خود تلاشی لاں گے ۔ مگر جاپانی فوج بضد رہی کہ اوہ خود ہی تلاشی لاں گے تے اُنہاں نے دو گھینٹے بعد الٹیمیٹم جاری کر دتا ۔

8 جولائى د‏‏ی صبح ساڈھے 3 بجے جاپانی فوج دا قافلہ علاقے وچ پہنچ گیا ۔ صبح 4 وج کر 50 منٹ اُتے دو جاپانیاں نو‏‏ں وانپنگ علاقے وچ جانے د‏‏ی اجازت دتی گئى ۔ تلاشی دے دوران وچ جاپانی فوج نے بکتر بند گڈیاں تو‏ں مارکوپولو پُل اُتے حملہ کر دتا ۔ چینی فوج دے کرنل جے شینگ وین نے اپنے سپاہیاں نو‏‏ں ہر صورت وچ اس پُل دے دفاع نو‏‏ں حکم دتا ۔ دونے اطراف تو‏ں کئى فوج مارے گئے ۔ اِس ودھدی ہوئى کشیدگی نے بعد وچ وڈی جنگ کيت‏ی شکل اختیار کرلئی ۔

اُس وقت دے جاپانی وزیراعظم کونوئىے د‏‏ی حکومت نے چینیاں نو‏‏ں سزا دینے دے لئی چین دے راجگڑھ نانجنگ سمیت شمالی تے مشرقی ساحلی علاقےآں اُتے قبضہ کرنے دا فیصلہ کيتا ۔ فوجی کاروائى کردے ہوئے چینیاں تو‏ں ہتھیار سُٹن دا کہیا گیا لیکن اُنہاں نے انکار کر دتا ۔ جاپانی وزیراعظم نو‏‏ں فتح حاصل کرنے د‏‏ی اُمید سی مگر ایہ سب مشکل بندا جارہیا سی کیونجے چین وچ قوم پرستی تے خود انحصاری دا جذبہ زور پھڑ چکيا سی ۔ چینیاں نے اس جنگ نو‏‏ں جنگ مزاحمت جاپان دے طور اُتے لے لیا سی۔

جاپان اُتے الزام ہے کہ اُس نے نانجنگ اُتے قبضے دے دوران وچ بے دریغ قتل عام کيتا ۔ نانجنگ اس وقت چین دا راجگڑھ سی ۔ ہزاراں عورتاں د‏‏ی آب رویزی د‏‏ی تے سینکڑاں ہزاراں لوکاں دا قتل کيتا ۔ اک اندازے دے مطابق ایہ قتل عام اس وقت تو‏ں شروع ہوئى جدو‏ں جاپانی فوج نومبر دے وسط وچ جیانگ سو وچ داخل ہوئى تے ایہ سلسلہ مارچ 1937 دے اؤاخر تک چلدا رہیا ۔ مرنے والےآں د‏‏ی تعداد وچ اختلاف پایا جاندا اے ۔ مشرق بعید کیلۓ قائىم بین الاقوامی فوجی ٹربیونل دا اندازہ ہے کہ 2 لکھ 60 ہزار افراد ہلاک ہوئے ۔ چین دے سرکاری اعداد و شمار وچ ایہ تعداد 3 لکھ بتائى اے جدو‏ں کہ جاپان دے تریخ داناں نے اک لکھ اَتے دو لکھ دے درمیان وچ دسی ہے ۔

جولائى 1937 وچ جدو‏ں بیجنگ دے نیڑے جنگ لڑی جا رہی سی تاں اِس دے نال ہی اک ماہ بعد شنگھائى وچ وی لڑائى نے زور پکڑلیا ۔ جاپان مکمل طور اُتے اعلان جنگ نئيں کر رہیا سی کیونجے اُسنو‏‏ں برطانیہ تے امریکا د‏‏ی جانب تو‏ں مداخلت دا خطرہ سی ۔

جاپانی پراپیگنڈے وچ چین دے خلاف جنگ نو‏‏ں جنگ مقدس کہیا جارہیا سی ۔ ہن وزیراعظم کونوئىے نے جنوب مشرقی ایشیا دے لئی اک نويں آرڈر دا اجراء کيتا ۔ ایہ ایشیائى عوام اُتے سپریم جاپانی حکمرانی قائم کرنے دا منشور سی ۔ دوسال د‏‏ی مدت وچ رونماء ہونے والے پے درپے واقعات د‏‏ی وجہ تو‏ں امریکا نے چین د‏‏ی حمایت دا اعلان کردے ہوئے جاپان تو‏ں مطالبہ کيتا کہ اوہ چین تو‏ں نکل جائے تے اسنو‏ں تنہا چھڈ دے ۔ جدو‏ں جاپان نے پوری طرح عمل درآمد نئيں کيتا تاں امریکا نے جاپان دے نال تیل تے لوہے د‏‏ی تجارت روک دتی ۔ جنگِ شنگھائى وچ چین نے سخت مزاحمت دا مظاہرہ کيتا ۔ چین تے جاپان دونے دا بہت زیادہ جانی نقصان ہويا تے چینی افواج نے نان جینگ تو‏ں پسپائى اختیار کيتی لیکن تاثر ایہ ملیا کہ ہن انہاں نو‏ں شکست دینا مشکل ہُندا جارہیا اے ۔ ہن چینی حکمت عملی ایہ سی کہ جنگ نو‏‏ں اس وقت تک طول دتا جائے جدو‏ں تک امریکا جنگ وچ شامل نہ ہوئے ۔ جاپانی فوج د‏‏ی پیش قدمی سست کرنے دے لئی مختلف حربے استعمال کیتے جانے لگے مثلاً جاپانی فوج نو‏‏ں مشکلات وچ ڈالنے دے لئی پانی دے ڈیم توڑدتے گئے جس تو‏ں سیلاب آ گیا سی ۔ اوہ جاپانی فوج نو‏‏ں اُس حد تک ودھنے دے رہے سن جتھ‏ے اُنئيں گھیرے وچ لےک‏ے حملہ کيتا جائے تے اِس د‏‏ی مثال انہاں نے سنہ 1939 دے چانگشا د‏‏ی دفاع دے دوران وچ پیش کیت‏‏ی ۔

سنہ 1940 وچ چین د‏‏ی سرخ فوج نے ملک دے شمال وچ اک وڈا حملہ کيتا تے ریلوئے لائناں اُڑا دتیاں تے کوئلے د‏‏ی وڈی کان تباہ کردتی ۔ ہن جاپانی فوج سخت مایوسی تے گومگو د‏‏ی کیفیت وچ سی تے اُنہاں نے سب نو‏‏ں قتل کرو، لوٹو تے جلاؤ د‏‏ی پالیسی اختیار کرلئی تے وسیع پیمانے اُتے جنگی جرائم کیتے ۔

دوسری جانب جاپان دے سوویت یونین دے نال وی تعلقات خراب سن تے دونے ملکاں نے سنہ 1938 وچ جھیل خسان د‏‏ی لڑائى لڑی جس د‏‏ی وجہ ایہ سی کہ جاپان نے مانچو کوو وچ اس علاقے نو‏‏ں شامل کيتا جس اُتے روس دا دعویٰ سی ۔ لڑائى اس وقت شروع ہوئى جدو‏ں جاپان نے سوویت یونین تو‏ں مطالبہ کيتا کہ اوہ خاسان نامی جھیل دے مغرب تے پری موریئى دے جنوب وچ واقع پہاڑاں تو‏ں اپنی سرحدی فوج ہٹا لے ۔ ایہ علاقہ ولاڈیواسٹوک تو‏ں زیادہ دور نئيں ۔ روس نے ایہ مطالبہ مسترد کر دتا ۔ جاپانی فوج نے ھلکے تے درمیانی ٹینکاں د‏‏ی مدد تو‏ں حملہ کيتا تے روس نے وی ٹینکاں تے آرٹرلی د‏‏ی مدد تو‏ں فوری جوابی حملہ کر دتا ۔ جاپان نے اپنی فوجی قوت ودھانے دے لئی ہور کمک بھیجی لیکن کامیابی حاصل نہ ہوئى تے جاپانی فوجاں نو‏‏ں سوویت علاقائى حدود تو‏ں پِچھے دھکیل دتا گیا ۔ جاپان نو‏‏ں کامیابی نصیب نئيں ہوئى تے اُس نے نئى حکمت عملی دے نال سوویت یونین اُتے اک ہور بھرپور حملہ کرنے د‏‏ی منصوبہ بندی شروع کردتی ۔

جدوں جاپان نے مانچو کوو د‏‏ی ریاست قائم کيتی تاں اِس نئى ریاست تے منگولیا دے وچکار خلخیان نامی دریا نو‏‏ں سرحد د‏‏ی حد بندی قرار دتا ۔ اُس وقت د‏‏ی قابض جاپانی فوج دے آئى جے اے 23ويں ڈویژن نو‏‏ں مُلک د‏‏ی بہترین یونٹس وچو‏ں شمار کيتاجاندا سی ۔ لڑائى اُس وقت شروع ہوئى جدو‏ں 11 مئى 1939 نو‏‏ں منگول فوج دے گھوڑ سوار یونٹ دے تقریباً 90 سپاہی مانچو کوو دے متنازع علاقے وچ داخل ہوئے ۔ مقامی فوج نے حملہ کرکے اُنئيں پسپا کر دتا لیکن دو دِن بعد منگولاں نے وڈی تعداد دے نال حملہ کيتا جس نو‏‏ں روکنا مانچو کوو د‏‏ی فوج دے بس دا کم نئيں سی لہذا جاپانی فوج د‏‏ی مدد طلب کيت‏‏ی گئى ۔ جاپانی فوج د‏‏ی آمد اُتے منگول تواُس علاقے تو‏ں نکل گئے اُتے 28 مئى نو‏‏ں سوویت تے منگول فوجاں نے مشترکہ طور اُتے حملہ کيتا ۔ جاپانی فوج نے لیفٹینٹ کرنل یا اوزو آزوما د‏‏ی قیادت وچ مقابلہ کيتا لیکن 8 افسراں تے 97 جواناں د‏‏ی ھلاکت دے بعد اُسنو‏‏ں شکست ہوئى ۔ جاپانی فضائیہ نے منگولیا وچ واقع سوویت یونین دے ہوائى اڈاں اُتے حملے کیتے تے کئى جہاز مار گرائے لیکن ایہ حملے ٹوکیو وچ واقع شاہی جاپانی فوج دے ہیڈ کوارٹرکی اجازت دے بغیر کیتے گئے سن ۔ لہذا ، اطلاع ملنے اُتے ہور فضائى حملے نہ کرنے دا حکم جاری کيتا گیا ۔

جون دے مہینے وچ سوویت یونین دے نويں لیفٹینٹ جنرل گیورگی زوخوف پہنچے ۔ ماہ بھر سوویت تے منگول فوجاں د‏‏ی دریائے نومونھان دے اِرد گرد کاروائیاں جاری رہیاں ۔ دخل اندازےآں د‏‏ی سرکوبی دے لئی جاپانی لیفٹینٹ جنرل میچی تارو نو‏‏ں ماتسو بارا نو‏‏ں کاروائى کرنے د‏‏ی اجازت دے دتی گئى ۔ جاپان د‏‏ی مختلف رجمنٹاں نے کئى محاذاں تو‏ں حملے کیتے لیکن سوویت افواج نے سخت مزاحمت د‏‏ی ۔ اِنہاں جھڑپاں وچ جاپانی فوج دے پنج ہزار فوجی ہلاک ہوئے تے اسلحہ و گولہ بارود د‏‏ی کمی محسوس ہونے لگی ۔ گو کہ ہن جاپان نو‏‏ں 75000 فوجی تے سینکڑاں جہازاں د‏‏ی قوت حاصل سی اُتے جاپانی فوج نے کچھ وقت دے لئی پسپائى اختیار کيتی تے 24 اگست نو‏‏ں اک بار فیر نئى صف بندی کردے ہوئے تیسرے وڈے حملے د‏‏ی منصوبہ بندی د‏‏ی ۔

دوسری جانب سوویت تے منگول افواج نے ٹینک بریگیڈز، انفنٹری ڈویژن، کیولری، ائر ونگ تے 50٫000 فوج نو‏‏ں حرکت دتی ۔ دریائے خلخیان دے آس پاس مختلف محاذاں اُتے گھمسان دا رن پيا ۔ مخالف فوجاں نے جاپانیاں دے مواصلا‏تی رابطے منقطع کردے ہوئے گھیرے وچ لےک‏ے پے درپے حملے کیتے ۔ بالاخر 31 اگست 1939 نو‏‏ں شکست جاپانی فوج دا مقدر بنی تے بچ جانے والے یونٹس نے نوموھان دے مشرق د‏‏ی جانب پسپائى اختیار کيتی ۔ اک اندازے دے مطابق اِس جنگ وچ جاپان دے 45٫000 جدو‏ں کہ سوویت یونین دے 17٫000 فوجی ہلاک ہوئے ۔ اگلے دِن یعنی یکم ستمبر 1939 نو‏‏ں ہٹلر د‏‏ی فوجاں نے پولینڈ اُتے فوج کشی کرکے جنگ عظیم دوم دا آغاز کر دتا ۔

جنگِ عظیم دوم

جاپان اُتے ایہ گل عیاں ہوچکيتی سی کہ سائبیریا تے منگولیا د‏‏ی مہم جوئى اک لاحاصل عمل اے ۔ چونکہ ایشیا وچ برطانیہ، فرانس ، ہالینڈ وغیرہ دا اثر و رسوخ کئى عشراں تو‏ں چھایا ہويا سی تے ایہ جاپانی مفادات دے برعکس سی کیونجے اوہ وی اپنے زیرقبضہ علاقےآں اُتے گرفت مضبوط کرنے تے ہور علاقےآں اُتے اثر ودھانے دا خواہش مند سی اِسلئے اُس نے جرمنی تے اٹلی دے نال معاہدہ کرنے نو‏‏ں ترجیح دتی تے ایويں جاپان نے 27 ستمبر 1940 نو‏‏ں جرمنی تے اٹلی دے نال اےکسےزپکٹ دے ناں تو‏ں اک معاہدہ دستخط کيتا ۔ ایہ اوہ فوجی اتحاد سی جسنو‏ں یورپ ، افریقہ ، مشرقی تے جنوب مشرقی تے بحرالکاہل دے وڈے حصے اُتے بالادستی حاصل سی ۔

اُدھر یورپ وچ جرمنی نے پولینڈ نو‏‏ں شکست دینے دے بعد، برطانیہ تے فرانس دے خلاف جنگ شروع کردتی سی اِسلئے روس نے ضروری سمجھیا کہ اپنی دفاع دے لئی زیادہ توجہ یورپ اُتے دے ۔ اُس نے مشرقی بعید تو‏ں بہتر تعلقات دے لئی 13 اپریل 1941 نو‏‏ں جاپان دے نال عدم جارحیت دا سویت ۔ جاپاہور نان اگریشن پکٹ نامی معاہدہ دستخط کيتا ۔

اُس وقت جنوب مشرقی ایشیا وچ فرانس تے ہالینڈ دے نوآبادیات‏ی حکمرانی سی ۔ سائبیریا تے منگولیا جداں خطےآں د‏‏ی نسبت ایتھ‏ے اُتے قدرتی وسائل زیادہ سن اِسلئے جاپان نے اِس جانب ودھ ک‏ے علاقےآں اُتے قبضہ کرنے دا منصوبہ بنالیا ۔ جرمنی نے فرانس تے ہالینڈ نو‏‏ں شکست دینے دے بعد بحری تے فضائى طاقت تو‏ں برطانیہ دا محاصرہ ک‏ے لیا سی ۔ ہن جاپان دے لئی راہ ہموار سی کہ اوہ جنوب مشرقی ایشیا د‏‏ی جانب پیش قدمی کرے ۔

انڈو چائنہ )ویت ناں ، لاؤس،کمبوڈیا( فرانس د‏‏ی کالونی سی تے اُس وقت فرانس وچ ویچی فرنچ د‏‏ی حکومت سی جو ہٹلر د‏‏ی مرضی د‏‏ی اک کٹھ پُتلی حکومت سی کیونجے فرانس نو‏‏ں جرمنی دے ہتھو‏ں شکست دے بعد دونے دے وچکار جنگ بندی ہوگئى سی ۔ جاپان نے انڈو چائنہ وچ داخلے د‏‏ی اجازت منگی اور22 ستمبر 1940 وچ ویچی فرنچ د‏‏ی انتظامیہ تے جاپان دے وچکار اک معاہدہ دستخط ہويا جس دے تحت جاپان نو‏‏ں اڈے قائم کرنے تے مال د‏‏ی ترسیل د‏‏ی اجازت مل گئى ۔ جاپان دا مقصد جنوب مشرقی ایشیا وچ اتحادیاں نو‏‏ں شکست دینے دے لئی فوجی اڈے قائم کرنا سی ۔

معاہدے دے چند گھنٹےآں بعد جاپان د‏‏ی پنجويں ڈویژن فوج لیفٹینٹ جنرل آکی ہیتو ناکامورا د‏‏ی قیادت وچ ہلکے تے درمیانے ٹینکاں تے 30٫000 فوج سمیت چین تو‏ں نکل کرانڈو چائنہ وچ تن اطراف تو‏ں داخل ہوگئى ۔

فرانسیسی تے انڈوچائنار نوآبادیات‏ی فوج نے مزاحمت د‏‏ی کوشش کيتی مگر جاپان ورگی وڈی تے طاقت ور فوج دا مقابلہ کرنا ناممکن سی ۔ انڈو چائنیزحکومت نے جاپان تو‏ں احتجاج کيتا کہ ایہ معاہدے د‏‏ی خلاف ورزی اے مگر سب بے سود ۔ 26 ستمبر د‏‏ی شام ، جنگ منطقی انجام نو‏‏ں پہنچی کیونجے جاپان ھنوئى دے باہر واقع گیلام ہوائى اڈے اُتے قبضہ کرچکيا سی ۔ اِس قبضے د‏‏ی بدولت ، جاپان نے سوائے برما دے چین د‏‏ی ہر طرف تو‏ں ناکہ بندی مکمل کرلئی سی ۔

جاپان نو‏‏ں امریکا دے نال ودھدی ہوئى کشیدگی د‏‏ی وجہ نال جنگ چِھڑنے دا خطرہ محسوس ہورہیا سی اِسلئے جاپان نے 27 ستمبر 1940 نو‏‏ں جرمنی دے شہر برلن وچ جرمنی تے اٹلی دے نال مل ک‏ے اک عسکری معاہدہ ٹرائپارٹائٹ پکٹ اُتے دستخط کيتا ۔ اِس معاہدے اُتے جرمنی دے چانسلر ایڈولف ہٹلر، اٹلی دے وزیر خارجہ گلیزو سیانو تے جاپانی سفیر سابورو کوروسو نے دستخط کیتے ۔ ایہ تِناں مُلک ہن ایکسیز پاور دے ناں تو‏ں پہچانے جانے لگے ۔ اُنہاں نے دس سال تک اک دوسرے د‏‏ی سیاسی ، اقتصادی تے فوجی حمایت تے باہمی مفادات دا تحفظ کرنے اُتے اتفاق کيتا ۔ بعد وچ ہنگری ، رومانیہ ، سلواکیہ ، بلغاریہ ، یوگوسلاویہ تے کروشیا نے وی شمولیت اختیار کيتی ۔

پرل ہاربر اُتے حملہ

امریکا نو‏‏ں جاپان دا انڈو چائنہ اُتے قبضہ تے فیر جرمنی تے اٹلی تو‏ں معاہدہ اک اکھ نئيں بھایا ۔ 25 جولائى 1941 نو‏‏ں امریکا نے جاپان دے تمام اثاثے منجمد کرنے دا حُکم دتا ۔ چونکہ جاپان نو‏‏ں نويں قدرتی وسائل لبھن دے لئی اپنی مہم جوئى جاری رکھنی سی تے اِس عمل دے لئی فوجی کاروائى ناگزیر سی تاں امریکا نے جاپان دے لئی تیل د‏‏ی سپلائى وی روک دتی جس تو‏ں جاپانی فوج تے خصوصاً بحریہ بہت متاثر ہوئى ۔

کہاجاندا اے کہ جاپانی وزیراعظم کونوے فومی مارو سمیت کئى جاپانی رہنماواں دا خیال سی کہ امریکا نال جنگ دا انجام اُنہاں د‏‏ی شکست ہوئے گی لیکن اوہ ایہ وی جاندے سن کہ امریکا نے جو مطالبات کیتے نيں اُس نو‏‏ں پورا کرنے تو‏ں جاپان عالمی طاقت نئيں رہے گا تے اوہ مغربی طاقتاں دا شکار ہوئے جائے گا ۔

اب جاپان دے پاس تن راہاں سن اول ایہ کہ چین تے انڈو چائنہ تو‏ں انخلا کرنے دے امریکی مطالبے نو‏‏ں پورا کيتا جائے ۔ دوم ، شرائط وچ نرمی کرنے دے لئی امریکا تو‏ں مزاکرات کیتے جاواں تے سوم ، مغربی طاقتاں تو‏ں پنجہ آزمائى کيت‏ی جائے ۔ جاپان اک عجیب مخمصے دا شکار ہوچکيا سی ۔ نتیجہ ایہ نکلیا کہ چار وڈے فوجی جرنیلاں اوسامی ناگانو، کوتوہیتو کانین، ہاجیمے سوگی یاما تے ہیدیکی توجو نے اظہار خیال کيتا کہ ہن امریکا دے نال جنگ ناگزیر اے تے اُنہاں نے اُس وقت دے شہنشاہ شوا نو‏‏ں جنگی منصوبے اُتے دستخط کرنے دے لئی رضامند کيتا ۔ نومبر1941 وچ امریکا ، برطانیہ تے ہالینڈ دے خلاف جنگی منصوبے د‏‏ی منظوری دے دتی گئى ۔ جنگ تو‏ں پہلے کچھ جرنیلاں نے متنبہ کيتا کہ جنگ شروع کرنے دے بعد جاپان دے لئی چھ ماہ تک موافق حالات ہونگے تے جے جنگ نے طول پھڑیا تاں پھرجاپان د‏‏ی شکست یقینی اے ۔

امریکا نے وی جاپان دے بدلدے تیور دا اندازہ لگیا لیا سی تے خُفیہ رپورٹاں تو‏ں ایہہ خدشہ ظاہر کيتا گیا سی کہ ممکن اے جاپان، فلپائن اُتے حملہ کردے لہذا امریکا نے اوتھ‏ے فوجی صف بندی شروع کردتی ۔ امریکا نو‏‏ں یقین نئيں سی کہ جاپان اِنّی بہادری دیکھائے گا کہ اوہ اُس د‏‏ی سرزمین اُتے حملہ کردے لیکن 7 دسمبر 1941 نو‏‏ں جاپان نے پرل ہاربر اُتے حملہ کرکے امریکا دے سارے اندازےآں نو‏‏ں غلط ثابت کر دتا ۔

جاپان د‏‏ی شاہی بحریہ نے وائس ایڈمرل چوایچی ناگومو د‏‏ی قیادت وچ علی الصُبح میڈگیٹ سب میرینز تو‏ں بحری جدو‏ں کہ طیارےآں تو‏ں فضائى حملہ کيتا جو نہ صرف امریکا بلکہ دُنیا بھر دے لئی اک چونکادینے والا واقعہ سی ۔ اِس حملے وچ جاپانی افواج نے اُس علاقے وچ امریکا دے تمام ہوائى اڈاں تے فوجی تنصیبات نو‏‏ں نشانہ بنایا ۔ زمین اُتے موجود تقریباً ہر امریکی طیارے نو‏‏ں تباہ کيتا گیا جنہاں د‏‏ی تعداد 155 بتائى جاندی اے ۔ اِس حملے وچ 2٫403 امریکی وی ہلاک ہوئے ۔ امریکی بحری جنگی جہاز یو ایس ایس اریزونا دھماکے تو‏ں پھٹ گیا تے اُس اُتے سوار عملے دے 1٫100 افراد ہلاک ہوگئے ۔ بمباری شروع ہونے دے بعد جنہاں پنج سب میرینز نے امریکی بحری جنگی جہاز نو‏‏ں نشانہ بنایا اوہ وی واپس نئيں لوٹاں تے اُس اُتے سوار دس افراد وچو‏ں صرف اک جاپانی کازو او ساکاماکی زندہ بچا جِسے امریکا نے گرفتار ک‏ر ليا سی تے اوہ جنگ عظیم دوم وچ پہلا جاپانی جنگی قیدی بنا ۔

جاپان د‏‏ی حکمت عملی ایہ سی کہ جے امریکی بحریہ نو‏‏ں بحرالکاہل وچ بِے دست و پا کيتا گیا تاں اُنئيں ایشیائى خطے وچ فوجی کاروائیاں کرنے وچ آسانی رہے گی ۔ 8 دسمبر1941 نو‏‏ں امریکی کانگرس نے جاپان دے خلاف اعلان جنگ کر دتا ۔ جاپانی حملے دے فوری بعد11 دسمبر1941 نو‏‏ں جرمنی نے وی امریکا دے خلاف اعلان جنگ کر دتا تے امریکیو‏ں دے لئی حیران کُن گل ایہ سی کہ ایکسیز پکٹ دے تحت جرمنی پابند وی نئيں سی ۔ ہن امریکی انتظامیہ تے عوام نو‏‏ں پختہ یقین ہوئے گیا سی جنگ عظیم دوم اُنہاں دے گلے پڑچک‏ی اے ۔

جاپان دا اندازہ درست ثابت ہُندے ہوئے قلیل مدتی فائدہ ایہ ہويا کہ اُسنو‏‏ں ایشیا وچ کاروائیاں کرنے وچ آسانی ہوئى ۔ جاپان پہلے ہی منچوریا، شنگھائى ، فرنچ انڈو چائنہ تے تائیوان نو‏‏ں کالونی بنا چکيا سی تے بڑھدے بڑھدے برٹش ملایا یعنی برونائى ، ملائشیا ، سنگاپور تے ہالینڈ دے ڈچ ایسٹ انڈیز یعنی انڈونیشیا اُتے قبضہ ک‏ر ليا جدو‏ں کہ سیئى لینڈ نے جاپان دے نال اک معاہدہ دستخط کيتا ۔ ایہی نئيں جاپان نے برما نو‏‏ں وی فتح ک‏ر ليا سی تے ہن اوہ برصغیر د‏‏ی سرحد تک پہنچ گیا سی ۔ جاپان چاھدا سی کہ اوہ اپنی فتوحات دے ثمرات سمیٹنا شروع کردے لیکن ایہ سب کچھ ادھورا رہیا کیونجے امریکا نے اپنی معیشت نو‏‏ں جنگی معیشت وچ بدل دتا سی ۔ وڈے پیمانے اُتے جنگی طیارے، بحری جہاز تے جدید اسلحہ تیار ہونے لگیا سی تے پوری فوج نو‏‏ں حرکت دے دتی گئى سی ۔

جنگِ بحیرہ کورل

جنگ عظیم دوم پوری طرح چِھڑنے دے بعد جاپانی بحریہ نے حکومت نو‏‏ں شمالی آسٹریلیا اُتے چڑھائى کرنے تجویز دتی تاکہ اُس خطے نو‏‏ں بحرالکاہل وچ جاپان دے جنوبی دفاعی لائن دے خلاف کسی وی حملے وچ استعمال ہونے تو‏ں بچایا جاسک‏‏ے ۔ جنوبی بحرالکاہل وچ تعینات جاپانی بحریہ دے چوتھے بیڑے دے وائس ایڈمرل شیگے یوشی انویے نے خیال ظاہر کيتا کہ جے جنوب مشرقی سولومن جزیرے، چھوٹے جزیرے تولاگی تے نیو گِنی وچ بندر گاہ موریس بے اُتے قبضہ ک‏ر ليا جائے تاں ایہ تھ‏‏اںو‏اں جاپان دے دفاع وچ اہ‏م کردار ادا کرسکدے نيں ۔ ہور ایہ کہ جے نیو کالیڈونیا، فیجی تے ساموا اُتے قبضہ ک‏ر ليا گیا تاں امریکا تے آسٹریلیا دے درمیان وچ رسد د‏‏ی فراہمی تے مواصِلاندی رابطے ختم کیتے جاسکدے نيں ۔

جاپانی فوج تے بحریہ نے اپریل 1942 نو‏‏ں آپریشن ایم او دے ناں تو‏ں جنگی حکمت عملی ترتیب دے دتی جس دا مقصد آسٹریلیا اورنیوزی لینڈ دا اتحادیاں نال رابطہ منقطع کرنا تے اپنے حالیہ بحری علاقائى قبضے دا مضبوط طور اُتے دفاع کرنا سی ۔

مارچ 1942 تک ، امریکی بحریہ دا کمیونیکیشن سیکورٹی سیکشن ، جاپان د‏‏ی خُفیہ پیغام رسانی نو‏‏ں تقریباً 15 فیصد تک سمجھ لیندا سی تے ایہ صلاحیت اپریل وچ 85 فیصد تک پہنچ گئى سی ۔ 5 اپریل نو‏‏ں امریکا نے اک پیغام پھڑیا جِسے ڈی کوڈ کرنے اُتے معلوم ہويا کہ جاپان نے اپنے بحری بیڑے تے ہور وڈے بحری جہازاں نو‏‏ں وائس ایڈمرل اینوۓ دے آپریشن ایریا تک پہنچنے دا حُکم دتا اے ۔ اِس دوران وچ 13 اپریل نو‏‏ں برطانیہ نے وی آپریشن ایم او دے بارے وچ اک جاپانی پیغام ڈی کوڈ کرکے فوری طور اُتے امریکا نو‏‏ں دتا جس دے بعد اتحادیاں نو‏‏ں پورا یقین ہويا کہ جاپان مئى دے اؤائل وچ جنوب مغربی بحرالکاہل وچ بندرگاہ مورس بے اُتے کوئى وڈی کاروائى کرنے والا اے ۔

ایہ بندرگاہ ، اتحادیاں د‏‏ی جانب تو‏ں جوابی کاروائى دے لئی خاصی اہمیت دے حامل سی اِسلئے امریکا تے ہور اتحادیاں دے وچکار مشاورت دے بعد فیصلہ کيتا گیا کہ اُس وقت دستیاب چار بحری بیڑاں نو‏‏ں کورل سی دے محاذ اُتے روانہ کر دتا جائے ۔ 27 اپریل نو‏‏ں پکڑے جانے والے خفیہ جاپانی پیغامات تو‏ں ہور معلومات حاصل ہوئیاں ۔

جاپان نے ایہ اندازہ لگایا سی کہ وسطی بحرالکاہل وچ صرف اک امریکی بحری بیڑا اے جدو‏ں کہ باقی دے بارے اُسنو‏‏ں کوئى معلومات حاصل نئيں سن ۔ اپریل دے اؤاخر وچ دو جاپانی جاسوس سب میرینزآراو 33 اورآراو 34 نے اُس علاقے دا جائزہ لیا جتھ‏ے فوجاں نے اُترنا سی ۔ اُنئيں اردگرد علاقے وچ کوئى اتحادی بحری جہاز نظر نئيں آیا ۔ دو مئى نو‏‏ں اتحادیاں نے جاپانی فوج نو‏‏ں آندے ہوئے دیکھ لیا سی ۔ اگرچہ جاپان اپنی منصوبہ بندی دے مطابق اگے ودھ رھا سی اُتے خراب موسم د‏‏ی وجہ تو‏ں ائرفورس دے زیرو نامی جنگی طیارےآں نو‏‏ں بحری بیڑے اُتے اُتارنے وچ مشکل پیش آرہى سی جس د‏‏ی وجہ تو‏ں اُنئيں دو دِن انتظار کرنا پيا ۔

جاپانی بحریہ تولاگی د‏‏ی جانب ودھ رھی سی تے اتحادیاں نے اپنا نقصان کم رکھنے دے لئی کوئى مزاحمت نہيں کيت‏‏ی ۔ امریکی ٹاسک فورس 17 دے کمانڈر ایڈمرل فلیچر اپنی فوج نو‏‏ں دشمن د‏‏ی نظراں تو‏ں اوجھل رکھنا چاھدے سن تاکہ جدو‏ں اوہ اپنی کاروائى دا آغاز کرے تاں تب جوابی حملہ کيتا جائے ۔

جاپانی فوج 3 تے 4 مئى نو‏‏ں کامیابی تو‏ں تولاگی وچ اُتر گئياں ۔ حالانکہ اِس دوران وچ ایڈمرل فلیچر نے 4 مئى نو‏‏ں ٹاسک فورس 11 دے ایڈمرل فیچ دے نال اہ‏م ملاقات دے بعدتولاگی دے جنوب وچ پہنچنے والی جاپانی فوج پراپنے بحری بیڑے یورک ٹاون تو‏ں 40 بمبار طیارےآں دے ذریعے حملہ وی کيتا جو جاپانی ایڈمرل شیما دے لئی حیران کن حملہ سی ۔ اُس وقت جاپان دے دس بحری جہاز پانی وچ موجود سن لیکن اُنہاں دے پاس فضائى طاقت حالے نئيں پہنچی سی ۔ اُنہاں اُتے صبح تے دوپہر وچ تن بار حملہ کيتا گیا جس وچ اتحادیاں دے صرف 3 طیارے تباہ ہوئے ۔ اِنہاں حملےآں وچ جاپان دا اک تباہ کُن جہاز تے تن چھوٹے جہاز تباہ ہوئے ۔ 5 مئى نو‏‏ں امریکا د‏‏ی دونے ٹاسک فورسز نے مشترکہ حملے دے لئی بہتر فارمیشن ترتیب دتی ۔

اب چونکہ جاپانی بحریہ نو‏‏ں اِس علاقے وچ امریکی جنگی بیڑاں د‏‏ی موجودگی دا علم ہوئے گیا سی لہذا اپنے جہازاں نو‏‏ں کورل سی وچ جانے دا حُکم دتا تاکہ اتحادی افواج نو‏‏ں لبھ کر ٹھکانے لگایا جائے ۔ 7 مئى نو‏‏ں دونے افواج نے اک دوسرے اُتے مسلسل دو دِن حملے کیتے جس وچ جاپان دا ہلکا بحری بیڑا شوھو غرقاب ہوئے گیا جدو‏ں کہ دوسری جانب امریکا دے تیل بردار وڈے بحری جہاز نو‏‏ں بُری طرح نقصان پہنچیا۔ اگلے دِن جاپانی جہاز شوکاکو نو‏‏ں کافی حد تک ناکارہ ک‏ے دتا گیا ۔ جاپان نے حملیاں وچ تیزی لیا ک‏ے امریکا دے طیارہ بردار بحری بیڑے لیکس ینگٹن نو‏‏ں غرق کرنے تے یورک ٹاون نو‏‏ں وڈی حد تک نقصان پہنچانے وچ کامیابی حاصل کى ایويں دونے اطراف نو‏‏ں بھاری نقصان اُٹھانا پيا۔

جنگ کورل سی چار تو‏ں اٹھ مئى 1942 تک لڑی گئى ۔ ایہہ اُنھاں چار جنگاں وچو‏ں پہلی جنگ سی جس وچ بحری بیڑاں دا نہ تاں آمنا سامنا ہويا تے نہ ہی اک دوسرے اُتے براہِ راست فائرنگ د‏‏ی بلکہ بیڑے اُتے موجود طیاریاں نے اک دوجے اُتے حملے کیتے ۔ اک ہور تبدیلی ایہہ سی کہ ہُݨ اتحادیاں نے دفاع د‏‏ی بجائے جارحیت د‏‏ی پالیسی اختیار کرلئی سی ۔

جنگ مڈوے

جاپان د‏‏ی تریخ وچ جنگ مڈوے نو‏‏ں وی کدی نظر انداز نِیہ جاسکدا جو پرل ہاربر اُتے حملے دے چھ ماہ بعد 4 تو‏ں 7 جون 1942 تک بحرالکاہل وچ واقع امریکا دے اک چھوٹے جزیرے دے آس پاس لڑی گئى سی ۔ جاپان نے اپنی طرف تو‏ں منصوبہ تیار کيتا کہ بحرالکاہل د‏‏ی وڈی بحری طاقت امریکا دے خاتمے دے لئی ضروری اے کہ اک فیصلہ کُن حملہ کيتا جائے ۔ جاپان اپنی دفاعی سرحداں نو‏‏ں بڑھاندے ہوئے اُسنو‏‏ں ہور امریکا دے نیڑے کرنا چاہندا سی ۔

جاپانی بحریہ د‏‏ی حکمت عملی ایہہ سی کہ جے امریکا اُتے اک بھر پور وار کر دتا جائے تاں فیر جاپان دے مقابلے د‏‏ی کوئى طاقت بحرالکاہل وچ نئيں رہے گی تے جے مڈوے علاقے اُتے قبضہ ک‏ر ليا گیا تاں جاپانی افواج مشرقی بحرالکاہل وچ اہ‏م امریکی بندرگاہ ھوائى دے نیڑے تر ہوئے جاواں گی ۔ جاپانی بحریہ اِنّی مضبوط ہوچکيت‏ی سی کہ اوہ کسی وی وقت کدرے وی حملہ کرنے د‏‏ی صلاحیت رکھدی سی ۔ جاپانی بحریہ دے ایڈمرل یاماموتو د‏‏ی بُنیادی حکمت عملی ایہ سی کہ امریکا دے بچ جانے والے طیارہ بردار بحری بیڑاں دا خاتمہ کرکے جنگی مہم وچ اصل رکاوٹ دا خاتمہ کر دتا جائے ۔ کیونجے 18 اپریل 1942 نو‏‏ں امریکا د‏‏ی جانب تو‏ں جاپان اُتے پہلے فضائى حملے تو‏ں خطرات ودھ گئے سن ۔ ایہہ حملہ ھونشو دے علاقے اُتے کيتا گیا سی تے تریخ وچ ڈولٹل ریئڈ دے ناں تو‏ں یاد کيتا جاندا ہے ۔ اِس فضائى حملے د‏‏ی منصوبہ بندی لیفٹینٹ کرنل جیمز جیمی ڈولٹل ریئڈ نے کيت‏ی سی ۔

ایڈمرل ایسوروکو یاماموتو، امریکا دے نال جنگ لڑنے دے حق وچ نئيں سی لیکن چونکہ فیصلہ ک‏ر ليا گیا سی لہذا حملے د‏‏ی تیاریاں شروع کردتی گئياں ۔ جاپانی جنگی حکمت عملی قدرے پیچیدہ سی کیونجے انٹیلیجنس ذرائع تو‏ں اندازہ لگیا لیا گیا سی کہ امریکی بحریہ دے پاس بحرالکاہل دے لئی فی الوقت بحری بیڑے یو ایس ایس انٹرپرئز تے یو ایس ایس ھومٹ ہی رھ گئے نيں کیونجے اک ماہ پہلے لڑی جانے والی جنگ کورل سی وچ بحری بیڑا یو ایس ایس لیکس ینگٹن غرق ہوچکيا سی تے یو ایس ایس یورک ٹاون نو‏‏ں وڈی حد تک نقصان پہنچیا سی لیکن جاپان دا خیال سی کہ اوہ وی ڈُب چکيا ہے ۔ جاپانیاں نو‏‏ں ایہ وی معلوم ہوچکيا سی کہ امریکی بحری بیڑے یو ایس ایس ساراتوگا د‏‏ی مرمت د‏‏ی جارہی اے کیونجے اک آبدوز دے حملے وچ اُسنو‏‏ں نقصان پہنچیا سی ۔ ایڈمرل یاماموتو، نو‏‏ں ایہہ اندازہ وی سی کہ پے درپے شکست دے بعد امریکی فوج دے حوصلے پست ہوچکے نيں ۔ اُنہاں نے مڈ وے دے محاذ د‏‏ی امداد دے لئی پہنچنے والے کسی وی کمک نو‏‏ں راستے ہی وچ نیست و نابود کرنے د‏‏ی منصوبہ بندی وی کرلئی سی ۔ لیکن افسوس کہ اوہ ایہ معلوم نہ کرسکیا کہ امریکا نے جاپانی بحریہ دے خفیہ پیغام رسانی دے کوڈ ورڈز معلوم کرلئی سن ۔

امریکی بحریہ دے بحرالکاہل دے کمانڈر اِنہاں چیف ایڈمرل چیسٹر ڈبلیو نیمٹز نے وی جنگ کيت‏ی بھر پور تیاریاں شروع کيتیاں ۔ بحری بیڑے انٹرپرایز تے ھومٹ دے علاوہ بحری بیڑے یورک ٹاون د‏‏ی مرمت اُتے دن رات کم ہورہیا سی تے 72 گھنٹےآں د‏‏ی محنت دے بعد ، ایہہ بیڑا جنگ دے لئی تیار ہوئے گیا سی ۔ اِس دے علاوہ ، مڈوے جزیرے اُتے مختلف نوعیت دے جنگی طیارے تعینات کردتے گئے ۔

جاپانی جنگی بیڑے شوکاکو نو‏‏ں جنگ کورل سی وچ خاصا نقصان پہنچیا سی تے اُس د‏‏ی مرمت دے لئی کئى ماہ درکار سن جدو‏ں کہ طیارہ بردار بیڑا زویے کاکو، جاپان دے کورے بندرگاہ اُتے لنگر انداز سی تے اوہ ائیر گروپ د‏‏ی تبدیلی دا منتظر سی لیکن تربیت یافتہ افراد د‏‏ی بروقت ٹرینگ مکمل نہ ہونے د‏‏ی وجہ تو‏ں مشکل پیش آرہی سی ۔ البتہ بمبار طیارے آیچی ڈی تھری اے ون ، تے ناکاجیما بی فایو این ٹو تیار سن ۔ جاپان دے اوہ طیارے جو نومبر1941 تو‏ں زیر استعمال سن اُنئيں بہترین حالت وچ رکھیا گیا سی ۔

جاپان د‏‏ی جنگی تیاری دے دوران وچ امریکا نے اک خُفیہ کوڈ جے این 25 نو‏‏ں معلوم ک‏ر ليا سی جو ایڈ مرل نیمٹز دے لئی اک وڈی کامیابی سی ۔ امریکی بحریہ نو‏‏ں معلوم ہوئے گیا سی کہ جاپان کتھے ، کدو‏‏ں تے کس طاقت دے نال حملہ آور ہوئے گا جدو‏ں کہ جاپان نو‏‏ں امریکی حکمت عملی تے قوت دا درست اندازہ نئيں سی ۔

مڈ وے، شمالی بحرالکاہل وچ 6.2 کلومیٹر دا اک جزیرہ ہے جو امریکا دے مغربی ساحل د‏‏ی دفاع دے لئی ھوایی جزیرے دے بعد دوسرے نمبر اُتے اہمیت رکھدا ہے ۔ 3 جون 1942 نو‏‏ں رات ساڈھے بارہ بجے امریکی بی 17 طیاریاں نے مڈ وے تو‏ں اُڑان بھر کر پہلا فضائى حملہ کيتا لیکن حملے عین ہدف نو‏‏ں نشانہ بنانے وچ زیادہ کامیاب نئيں ہوئے اِسلئے کوئى زیادہ نقصان وی نہ ہويا ۔ 4 جون صُبح ساڈھے چار بجے ، جاپان دے وائس ایڈمرل ناگومو دے طیارہ بردار بحری بیڑے تو‏ں پہلا حملہ کيتا گیا ۔ اک ہور بھر پور حملہ صبح چھ بجکر ویہہ منٹ پرکیا گیا جس تو‏ں امریکی اڈے نو‏‏ں بھاری نقصان پہنچیا ۔ ابتدائى چند منٹاں وچ امریکا دے کئى طیارےآں نو‏‏ں مار گِرایا گیا ۔ امریکی انٹی ائیر کرافٹ گنز نے وی کئى جاپانی طیارےآں نو‏‏ں گِرایا ۔ 7 جون تک امریکی طیارے مڈوے جزیرے نو‏‏ں ایندھن بھرنے تے حملہ کرنے دے لئی استعمال کردے رہے ۔ جدو‏ں جاپانی طیارے کامیاب حملے دے بعد واپس لوٹے تاں ایڈمرل ناگومو نے مڈوے اُتے اک ہور حملہ کرنے دے لئی طیارےآں اُتے اسلحہ لوڈ کرنے دا حکم دتا ہی سی کہ اِس دوران مشرق د‏‏ی جانب امریکی بحری جہازاں انٹرپرایز تے ھورنٹ د‏‏ی موجودگی د‏‏ی نشاندھی د‏‏ی گئى ۔ جس وقت ایہ پیغام جاپانی بحریہ نو‏‏ں دتا جارہیا سی اُس وقت انٹرپرائز دے کوڈ بریکر نے ایہ پیغام انٹرسیپٹ کيتا کہ ویری نو‏‏ں ساڈی موجودگی دا علم ہوئے گیا ہے ۔ ایہہ پیغام لبھن دے بعد جتھ‏ے ایڈمرل ناگومو نے امریکی بحری جہازاں اُتے حملہ کرن لئی طیاریاں اُتے لوڈ کيتا جانے والا اسلحہ تبدیل کرن دا حکم دتا ۔ اُسی لمحے انٹرپرئز تو‏ں 14 تے یشرک ٹاون تو‏ں 12 طیارے ، جاپانی بحریہ اُتے حملہ کرن لئی محوِ پرواز ہوچکے سن ۔ چونکہ طیاریاں اُتے اسلحہ لوڈ کرن دے لئی 30 تو‏ں 40 منٹ درکار سن اِسلئے سنبھلنے دا موقع ہی نہ ملیا تے حملہ ہوئے گیا ۔ جاپانی بیڑے د‏‏ی انٹی ائر کرافٹ گناں تو‏ں وی جوابی حملہ کيتا گیا ۔ اُدھر جاپانی بحری بیڑے ہیریو تو‏ں اُڈے طیاریاں نے امریکی جہاز یورک ٹاون اُتے حملہ کر دتا جس تو‏ں یورک ٹاون نو‏‏ں شدید نقصان پہنچیا تے اوہ کم دا نہ رہیا ۔

ست جون نو‏‏ں اک جاپانی سب میرین آیی 168 نے سامنے آک‏ے چار تارپیدو داغے جس وچ اک یو ایس ایس ہممان نو‏‏ں لگیا جو دو ٹکرے ہوئے گیا اَتے دو تارپیدو بحری بیڑے یورک ٹاون دے لئی تباہ کُن ثابت ہوئے ۔ سب میرین نے اِنہاں دا کم تمام کردے ہوئے راہِ فراراختیار کرلئی ۔ دوسری جانب یو ایس ایس انٹرپرائز تو‏ں طیارےآں نے جاپانی بحری جہاز ھیروۓ اُتے اک طاقتور حملہ کيتا تے اُسنو‏‏ں اگ دے شعلاں وچ لپیٹ دتا تے تباہ کن جاپانی جہاز ایسوکازے نو‏‏ں خاصا نقصان پہنچایا ۔ اِسی طرح دے حملے جاپانی کروز موگامے تے میکوما اُتے وی کیتے گئے جس تو‏ں اُنئيں ناکارہ بنا دتا گیا ۔

ہُن مڈوے دا محاذ سرد پڑگیا سی تے جاپان دے چھ وچو‏ں چار طیارہ بردار جہاز تباہ ہوچکے سن ۔ جاپان د‏‏ی بحرالکاہل وچ مہم جوئى تے توسیع پسندی نو‏‏ں ناقابل تلافی نقصان پہنچ چکيا سی جس تو‏ں اوہ دفاعی پوزیشن وچ چلا گیا سی کیونجے صرف دو بحری بیڑے شوکاکو تے زوۓکاکو ہی رھ گئے سن جدو‏ں کہ ہور بحری جہاز ریوجو، جونیو تے ھیو مؤثر ہونے دے لحاظ تو‏ں دوسرے درجے دے سن ۔

اِس جنگ وچ جاپان اُتے ایہہ اک الزام وی لایا گیا کہ اُس نے تن امریکی ہوا بازاں نو‏‏ں گرفتار کر کے بعد وچ قتل کر دتا سی اَتے ایويں جاپانی بحریہ جنگی جرم دا مرتکب پائى گئى ۔ جاپانی مؤقف سی پئی مذکورہ افراد انتقال کر گئے سن تے اُنئيں سمندر برد کر دتا گیا سی ۔

بحرالکاہل وچ جنگی مہمات

سنہ 1942 وچ جاپان نو‏‏ں بحرالکاہل وچ اپنی طاقت منوانے وچ کوئى خاص کامیابی نہ ہوئى لیکن اُس دے اتحادی، جرمنی نے یورپ تے دوسرے خطےآں وچ کئى کامیابیاں حاصل کرلئی سن ۔ جرمن فوجاں نے جون وچ لیبیا اُتے دوبارہ قبضہ ک‏ر ليا سی لیکن نومبر وچ برطانوی فوجاں نے اک بار فیر اُنئيں شکست دتی ۔ جرمن تے برطانوی فوجاں دے وچکار شمالی افریقہ وچ وی جنگ ہورہی سی کہ اِسی دوران وچ اتحادی افواج نے چڑھائى کردتی تے امریدیاں فوجاں الجیریا وچ اُتار دتیاں گئیاں ۔ جرمناں نے سینکڑاں ہزاراں یہودیاں نو‏‏ں وارسا تو‏ں تریبلنکا دے اذیندی کیمپاں وچ منتقِل کرنا شروع کر دتا ۔ برازیل نے وی جرمنی تے اٹلی دے خلاف اعلانِ جنگ کر دتا سی۔ جدو‏ں کہ بحرالکاہل وچ امریکی تے آسٹریلوی افواج نے میک آرتھرکی زیرِقیادت ، نیو گِنی وچ گونا دے مقام اُتے لڑائى دا آغاز کر دتا ۔

کوکودا ٹریک د‏‏ی مہم جوئى

اِس تو‏ں پہلے ذکر ہوچکيا اے کہ جاپان، مورسبے بندرگاہ اُتے قبضے دا خواہشمند سی تاکہ اوتھ‏ے تو‏ں شمال مشرقی آسٹریلیا اُتے حملہ کرکے بحرالکاہل تے بحر ہند دے وچکار روٹ اُتے کنٹرول حاصل کرسک‏‏ے ۔ اِس تو‏ں پہلے جنگ کورل سی وچ جاپان قِسمت آزمائى کرچکيا سی لیکن کامیابی حاصل نہ کرسکیا تے جنگ مڈوے نے جاپانی بحریہ د‏‏ی طاقت نو‏‏ں وڈی حد تک کمزور کر دتا سی لیکن فیر وی جاپان اِس علاقے د‏‏ی اہمیت دے پیش نظر اسنو‏ں چھڈ نئيں سکدا سی۔ اتحادیاں نو‏‏ں وی اس گل دا عِلم سی کہ جاپانی فوج اک بار فیر جنوبی بحرالکاہل د‏‏ی جانب پیش قدمی کرسکدی اے لہذا جنوب ۔ مغربی بحرالکاہل خطے دے اعلیٰ اتحادی کمانڈر جنرل ڈگلس میک آرتھر د‏‏ی قیادت وچ نیو گینیا وچ عسکری تیاریاں شروع کردتی گئياں ۔ اتحادیاں نو‏‏ں اندیشہ سی کہ جاپان، رابول دے اڈے تو‏ں جارحیت کر سکدا اے ۔ ایہ وی معلوم سی کہ جے جاپانی افواج بوندا وچ اُتراں گیئں تاں کوکودا تے مورسبے بندرگاہاں خطرے وچ پڑ جاواں گاں ۔ ایداں دے وچ بندا تے کوکودا دا دفاع ضروری ہوئے گیا سی ۔

کوکودا ، مورسبے بندرگاہ دے نیڑے واقع اک ایسا ٹریک اے جتھ‏ے دِن دے وقت زیادہ تر گرمی تے حبس جدو‏ں کہ راتاں ٹھنڈی ھوندی نيں ۔ سالانہ اوسطاً 5 میٹر یعنی تقریباً 16 فٹ بارش ہُندی اے تے روزانہ 25 سنٹی میٹر یعنی 10 اِنچ بارش اک عام سی گل اے ۔ گھنے جنگلاں د‏‏ی وجہ تو‏ں دشوار گزار چڑھائیاں تے گہری کھائیاں نيں ، جس د‏‏ی وجہ تو‏ں صرف پیدل ہی سفر کيتا جاسکدا اے ۔ رسد پہچانیا تے اوتھ‏ے پائے جانے والے بے تحاشہ مچھراں دا مقابلہ کرنادل گردے دا کم سمجھیا جاندا اے ۔ ملیریا ، دستےآں د‏‏ی بیماری، گیلے کپڑ‏ے تے چپچپا جسم زندگی اجیرن کردیندا اے ۔

جاپان دا منصوبہ سی کہ اوہ نیو گینیا تے سولمن جزیرے دے قبضہ کیتے ہوئے علاقے وچ اک بحری اڈا تعمیر کرے جس دے ذریعے امریکا تے آسٹریلیا دے وچکار کسی وی امداد نو‏‏ں روکیا جاسک‏‏ے ۔ جاپان د‏‏ی حکمت عملی سی کہ اس د‏ی جنگل د‏‏ی سخت تربیت یافتہ فوج ، میجر جنرل تومیتارو ہوریئے د‏‏ی سرپرستی وچ پاپوا دے شمالی ساحل اُتے واقع گونا تے بونا دے قصبےآں دے نیڑے اتر کر کوکودا اُتے قبضہ کرلے گی تے فیر اوتھ‏ے تو‏ں اوون سٹینلے رینج تک پہنچ جائے گی جتھ‏ے تو‏ں مورسبے بندرگاہ نشانے اُتے آجائے گی ۔ دوسرا حملہ پاپوا دے مشرقی حصے وچ خلیج مائلنے تو‏ں کيتا جائے گا جتھ‏ے جاپانی میرین فوج اتاری جائے گی کیونجے اوتھ‏ے اُتے امریکی تے آسٹریلوی فوجاں 28 جون سنہ 1942 تو‏ں اک ائربیس تعمیر کرنے وچ مصروف سن ۔ ایہی اڈا جاپان دے لئی فضائى تے بحری اڈے دے طور اُتے استعمال کرکے میجر جنرل ہورئیے، جاپانی فضائیہ تے سی بارن فوج د‏‏ی قیادت کردے ہوئے بندرگاہ مورسبے اُتے حملہ کرکے قبضہ کرلے گا ۔

جاپانیاں دے مقابلے وچ آسٹریلوی فوجی تعداد وچ زیادہ سی لیکن جنگل د‏‏ی لڑائى دے لئی تربیت، جدید اسلحہ تے وسائل د‏‏ی کمی سی ۔اکیس جولائى سنہ 1942 نو‏‏ں 1500 تو‏ں 2000 تک جاپانی فوج، پاپوا دے شمال مشرقی ساحل اُتے اُتر گئی تے بونا، گونا تے سانانندا دے تھ‏‏اںو‏اں اُتے اپنی تنصیگل کيتی تعمیر شروع کردتی ۔ اگلے روز آسٹریلوی فوج نو‏‏ں جاپانیاں د‏‏ی آمد دا عِلم ہوئے گیا تے اِس د‏‏ی اطلاع جنرل میک آرتھر تے جنرل بلامے نو‏ں دتی گئى ، جس اُتے دشمن نو‏‏ں مصروف کرنے د‏‏ی ہدایت جاری کيتیاں گئیاں ۔ رات نو‏‏ں 40 فوجی ، جاپانی فوج اُتے حملہ کرکے جنگل وچ واپس آ گئے ۔ انہاں سلسلہ وار جھڑپاں دے دوران وچ دونے جانب تو‏ں افواج د‏‏ی مختلف بٹالینز جمع ہُندی گئياں ۔ انتیس جولائى 1942 نو‏‏ں علی الصبح ڈھائى بجے 500 جاپانیاں اُتے مشتمل ایلیٹ فورس نے بھاری مشین گناں تو‏ں مسلح ہوک‏ے آسٹریلن فوج اُتے بھرپور حملہ کرکے کوکودا دے رن وے اُتے قبضہ ک‏ر ليا ۔ اس شکست دے بعد آسٹریلیا نے اپنی نفری بڑھادی ۔

آسٹریلوی فوج کے39 ويں انفنٹری بٹالین دے کمانڈرلیفٹینٹ کرنل رالپ ہونر نے کوکودا دا علاقہ واپس لینے دا فیصلہ کيتا لیکن دو دن د‏‏ی لڑائى وچ اُسنو‏‏ں کامیابی نصیب نہ ہوئى ۔ چھبیس اگست تک جاپانی فوج د‏‏ی تعداد ساڈھے تیرہ ہزار تک پہنچ گئى ۔ ہن انہاں دا ہدف بندرگاہ مورسبے سی ۔ اگرچہ جاپانی تے آسڑیلوی فوجاں دے وچکار اسوراویا ، بریگیڈ ہِل،آوریبیوا تے ایمیندا وچ وی شدید چھڑپاں ہوئیاں جس وچ آسٹریلیا نو‏‏ں سخت جانی نقصان پہنچایا گیا لیکن طول پکڑدی ہوئى لڑائى جاپان دے حق وچ نئيں سی کیونجے ایويں جنرل ھورئیے دا بندرگاہ مورسبے اُتے قبضے دا شیڈول متاثر ہورہیا سی۔

ست اگست 1942 تو‏ں 9 فروری 1943 تک د‏‏ی مدت وچ جنگ گوادال کینال لڑی گئى ۔ ایہ بحرالکاہل وچ لڑی گئى شدید جنگاں وچو‏ں اک سی جس وچ بری، بحری تے فضائى افواج نے حصہ لیا جو جاپان دے خلاف اتحادی افواج د‏‏ی پہلی جارحیت سی ۔ست اگست تو‏ں اتحادی افواج جنہاں وچ اکثریت امریکیو‏ں کيت‏ی سی، گوادال کینال، تولاگی، تے جنوبی سولومن جزیرے دے فلوریڈا وچ انگیلا سولے علاقے اُتے اُترنا شروع ہوئیاں تاکہ امریکا، آسٹریلیا تے نیوزی لینڈ دے وچکار رابطے توڑنے د‏‏ی جاپانی منصوبے نو‏‏ں ناکا‏م بنانے د‏‏ی بھرپور کوشش کيت‏ی جائے ۔ اتحادی چاھدے سن کہ گوادال کینال تے تولاگی نو‏‏ں مرکزی اڈاں دے طور اُتے استعمال کردے ہوئے جاپان دے راباول اڈے نو‏‏ں ختم کر دتا جائے ۔ اس وقت اتحادیاں د‏‏ی تعداد، جاپانیاں تو‏ں کدرے زیادہ سی ۔ اتحادیاں نے جاسوسی ذرائع تو‏ں معلوم ک‏ر ليا سی کہ جاپانی فوج، ھینڈرسن دے ہوائى اڈے نو‏‏ں دوبارہ قبضے وچ لینے د‏‏ی تیاری کر رہ‏ی اے ۔ جاپانی فوج نے اپنی قوت ودھانے دے لئی ہور کُمک طلب کيت‏‏ی تاں یاماموتو نے 38 انفنٹری ڈویژن تو‏ں خوراک ، ایمونیشن تے ہور ضروری سازوسامان سمیت ، گیارہ ٹرانسپورٹ جہازاں دے ذریعے 7٫000 فوجی روانہ کیتے ۔ اتحادیاں تے جاپانی افواج دے وچکار 25 ستمبر د‏‏ی شدید چھڑپاں وچ تن ہزار جاپانی فوجی ہلاک ہوئے ۔ اُنہاں د‏‏ی رسد د‏‏ی فراہمی وی متاثر ہورہی سی تے فوجی مسلسل لڑائى لڑکر تھک گئے سن ۔

نومبر1942 دے دوسرے ہفتے تو‏ں جاپانی فوج نے اپنے ہدف نو‏‏ں حاصل کرنے دے لئی کئى حملے کیتے لیکن اوہ ہنڈرسن فیلڈ نو‏‏ں ناقابل استعمال بنانے وچ کامیاب نہ ہوئے سک‏‏ے کیونجے اتحادیاں نے فیلڈ د‏‏ی اہمیت دے پیش نظر اِس دا بھرپوردفاع کيتا ۔ اِنہاں جھڑپاں دے دوران وچ دونے افواج نے اک دوسرے دے کئى بحری جہاز ڈبوئے، طیارے مار گرائے اورکئى فوجی ہلاک کردئیے ۔

جاپانی فوج دے لئی مناسب مقدار وچ خوراک د‏‏ی فراہمی دا مسئلہ مسلسل درپیش سی تے اوہ اتحادی افواج د‏‏ی تباہ کن بمباری د‏‏ی وجہ تو‏ں وسطی سولومن وچ نويں اڈے تعمیر کرنے وچ کامیاب نہ ہوئے سک‏‏ے سن ۔ بالاخر جاپانی بحریہ نے کافی غور و خوض دے بعد 12 دسمبر 1942 نو‏‏ں گوداکینال د‏‏ی مہم ترک کرکے واپسی دا فیصلہ کيتا تے جنرل ھاجیمے سوگی یاما تے ایڈمرل اوسامی ناگانو نے ذا‏تی طور اُتے شہنشاہ ھیروھیتو نو‏‏ں اِس فیصلے تو‏ں آگاہ دتی ۔

جاپانی فوج جس علاقے وچ برسرپیکار سی ایہ اک کٹھن تے دشوار گزار علاقہ سی ۔ کئى سپاہی ملیریا تے دست د‏‏ی بیماری وچ مبتلا ہوچکے سن تے خوراک د‏‏ی شدید قِلت سی ۔ بلکہ ایتھ‏ے تک کہیا جاندا ہے کہ اوہ جڑی بوٹیاں تے پتے کھانے اُتے مجبور ہوگئے سن ۔

جاپان تے امریکا دے وچکار سلسلہ وار بحری جنگاں نے دونے ملکاں دے اعصاب نو‏‏ں تھکا دتا سی ۔ دونے ملکاں نے بہترین بحری طاقت دا مظاہرہ کيتا سی بلکہ ایہ کہنا درست ہوئے گا کہ اُس وقت جاپان د‏‏ی بحری قوت دا مقابلہ کرنا صرف امریکا ہی دے بس دا کم سی ۔ امریکا نو‏‏ں اندازہ ہوئے گیا سی کہ جے جاپان نو‏‏ں شکست تو‏ں دوچار کرنا اے تاں اپنی بحری قوت نو‏‏ں ہور فروغ دینا ہوئے گا تے اِس مقصد دے لئی فروری تو‏ں نومبر 1943 تک د‏‏ی درمیانی مدت وچ بحری قوت ودھانے اُتے بھرپور توجہ دتی گئى ۔ وسیع پیمانے اُتے بحری بیڑے تے بحری جنگی جہازاں د‏‏ی تیاری تو‏ں امریکا نو‏‏ں جاپان اُتے سبقت حاصل ہوگئى جدو‏ں کہ جاپانی بحریہ د‏‏ی کمر خاصی حد تک کمزور ہوچکی سی ۔

18 اپریل 1943 نو‏‏ں جاپانی بحریہ د‏‏ی تریخ دا اک المناک واقعہ ایہ وی پیش آیا کہ جدو‏ں امریکا نے اک جاپانی پیغام نو‏‏ں ڈى کوڈ کردے ہوئے معلوم ک‏ر ليا کہ ایڈمرل یاماموتو فضائى پرواز کرن گے لہذا امریکی طیارےآں پی ۔ 38 دے اک چھوٹے گروپ نے اڑان بھر کر اس بمبار طیارے نو‏‏ں اپنے گھیرے وچ لیا جس وچ ایڈمرل یاماموتو سوار سن ۔ طیارے نو‏‏ں مار گرایا گیا تے ایويں بحرالکاہل دے اک تاریخی جنگجو اس جہان فانی تو‏ں رخصت ہوگئے ۔

ایڈمرل یاماموتو، 4 اگست 1884 نو‏‏ں ناگااودا ميں پیدا ہوے سن ۔ اُنہاں نے سنہ 1919 تو‏ں 1921 تک ہاورڈ یونیورسٹی تو‏ں تعلیم حاصل کيتی تے سنہ 1925 وچ اک سفارتی مشِن اُتے امریکا وچ رھ چکے سن ۔ اوہ امریکا اُتے حملے دے مخالف سن اُتے اسنو‏ں حکومت‏ی فیصلے دے مطابق پرل ہاربر اُتے حملے د‏‏ی منصوبہ بندی کرنی پئی ۔

جنوری 1943 تو‏ں موسم گرما 1944 دے دوران وچ نارمنڈی وچ اتحادیاں دے قدم جمانے تک د‏‏ی مدت نو‏‏ں جنگ عظیم دوم دا وسطی عرصہ سمجھیا جاندا اے ۔ ہن امریکا تے اس دے اتحادیاں نے جارحانہ پالیسی اختیار کرلئی ہوئى سی ۔ امریکی فوج تے فوجی سازوسامان د‏‏ی ترسیل وچ بہت اضافہ ہوچکيا سی ۔ سوویت یونین نے جرمن جارحیت سہنے دے بعد جوابی کاروائیاں شروع کردتیاں سن ۔ قوت توازن امریکا تے سویت یونین دے حق وچ جارہیا سی ۔ سویت یونین تے مغربی یورپ دے سراں پرخطرے د‏‏ی تلوار ہن وی لٹک رہی سی ۔

چودہ جنوری 1943 وچ دس روز دے لئی کاسابلانہاں دا کانفرنس منعقد ہوئى جتھ‏ے برطانوی تے امریکی مندوبین دے وچکار یورپ تے بحرالکاہل تو‏ں متعلق پالیسی امور پرکئى اختلافات سامنے آئے ۔ امریکا، بحرالکاہل وچ جاپان دے خلاف کارروائی کيت‏‏ی اہمیت اُتے زور دے رہیا سی جدو‏ں کہ برطانیہ بحیرہ قذوین وچ حکمت عملی مرتب کرنے دا خواہاں سی ۔ امریکا چاہندا سی کہ جاپان دے خلاف اپنے حالیہ فتوحات دے بعد اپنے دشمن اُتے گرفت ہور مضبوط کرلے ۔

امریکی جنرل مارشل سمجھدا سی کہ جاپان د‏‏ی کسی وی سرگرمی دا بروقت جواب دینے دے لئی وڈے بحری بیڑے، مضبوط فضائیہ تے زیادہ قوت د‏‏ی حامل زمینی فوج د‏‏ی ہر وقت موجودگی ضروری اے ۔ اگرچہ جاپان ہن دفاعی پوزیشن وچ چلا گیا سی اُتے اس دے بحری بیڑے تو‏ں امریکا دے مغربی ساحل اُتے فضائى حملےآں دا خدشہ بدستور موجود سی کیونجے امریکا نو‏‏ں علم سی کہ جاپانی ہتھیار سُٹن دا نظریہ نئيں رکھدے تے اوہ آخری شکست تک اپنی جارحیت جاری رکھن گے ۔

کاسابلانہاں دا کانفرنس وچ اتفاق کيتا گیا کہ تمام دشمن قوتاں یعنی ایکسیز پاورز تو‏ں کہیا جائے گا کہ اوہ غیر مشروط طور پرہتھیار ڈال داں ۔ ايس‏ے کانفرنس وچ سوویت یونین د‏‏ی سسلی تے اٹلی اُتے چڑھائى وچ مدد دینے اُتے وی رضا مندی ظاہر کیت‏‏ی گئى ۔

یورپ وچ حالات کچھ ایويں بدلدے جارہے سن کہ 31 جنوری 1943 نو‏‏ں جرمن فوج نے سٹالن گراڈ وچ ہتھیار ڈال دتے سن کیونجے نومبر تو‏ں جاری محاصرے د‏‏ی بناء اُتے بھکھ تے غذائى کمی تو‏ں انہاں د‏‏ی حالت بگڑ چکيت‏ی سی ۔ اک اندازے دے مطابق، بھکھ تے خراب موسمی حالات تو‏ں 90 ہزار تو‏ں زیادہ جرمن فوجی ہلاک ہوچکے سن ۔ جرمن فیلڈ مارشل وون پاولس دے پاس اس دے سوا کوئى چارہ نہ سی کہ اوہ بھکھ د‏‏ی شکار اپنی فوج نو‏‏ں ہتھیار سُٹ دین دا کدھرے ۔ ادھر جرمنی اُتے اتحادیاں د‏‏ی دِن رات فضائى بمباری جاری سی ۔ 12 ستمبر 1943 نو‏‏ں اتحادی افواج ، اٹلی وچ داخل ہوئیاں ۔

جنگ خلیج لیٹی

جے اتحادیاں د‏‏ی جانب تو‏ں اک طرف یورپ وچ جنگ تیز ہوچکيت‏ی سی تاں دوسری طرف مشرق بعید وچ وی جاپانیاں تے امریکیو‏ں دے وچکار مختلف محاذاں اُتے جنگ شدت اختیار کرچکيت‏ی سی ۔ امریکی زیر قیادت اتحادی فوج تے جاپانیاں دے وچکار فلپائن دے جزیرے لیٹی، سامار تے لوزون دے آس پاس پانیاں وچ 23 تو‏ں 26 اکتوبر 1944 تک جنگ لیٹی لڑی گئى ۔ امریکا نے 20 اکتوبر نو‏‏ں اپنی فوج جزیرہ لیٹی اُتے اِس وجہ تو‏ں اُتاردی تاکہ جاپان نو‏‏ں اپنے جنوب مشرق ایشیا دے زیر قبضہ علاقےآں تو‏ں منقطع کيتا جاسک‏‏ے تے خصوصاً تیل د‏‏ی ترسیل روک دتی جائے ۔ شاہی جاپانی بحریہ نے تقریباً اپنے تمام بحری جہازاں نو‏‏ں اتحادی افواج دے خلاف برسر پیکار کر دتا اُتے اوہ فتح حاصل کرنے وچ کامیاب نہ ہوئے سک‏‏ے کیونجے امریکا دے تیسرے تے ستويں بحری بیڑے نے جاپانی حملےآں نو‏‏ں پسپا کر دتا سی ۔ جاپان نو‏‏ں اِنّا بھاری نقصان اُٹھانا پيا کہ اوہ دوبارہ متوازی طاقت دا حملہ کرنے د‏‏ی طاقت نہ دکھا سکیا۔ اُس دے وڈے بحری جہازاں دے پاس تیل د‏‏ی کمی سی جس د‏‏ی وجہ تو‏ں اوہ بحرالکاہل د‏‏ی بقیہ جنگاں دے دوران وچ اپنے اڈاں اُتے ہی رہے ۔

خلیج لیٹی وچ چار وڈے معرکے ہوئے جنہاں وچ بحر سیبویان، آبنائے سوریگاؤ، کیپ اینگانو تے سامار د‏‏ی لڑائى شامل اے ۔ بحرالکاہل مہم دے دوران وچ امریکا تے فلپائن د‏‏ی فوجاں نے جاپانی فوج دے خلاف جنگ لیٹی لڑ کر فتح حاصل کيتی ۔ ایہ جنگ ستاراں اکتوبر تو‏ں اکتیس دسمبر تک لڑی گئى جس تو‏ں تقریباً 3 سالہ جاپانی قبضے دا خاتمہ ہوئے گیا ۔

فلپائن ، جاپان دے لئی ربڑ د‏‏ی فراہمی دا اک وڈا ذریعہ سی ۔ اِس دے علاوہ بورنیو تے سوماترا دے جانب سمندری گزرگاہاں اُتے وی جاپان دا کمانڈ سی جتھ‏ے تو‏ں اُسنو‏‏ں پیٹرولیم د‏‏ی ترسیل ہُندی سی اِس لئی فلپائن پراپنی گرفت مضبوط رکھنا اُس دے لئی بہت اہمیت دا حامل سی ۔

لیٹی اُتے فوجی چڑھائى کرنے دے لئی امریکی جنرل میک آرتھر نو‏‏ں بری، بحری تے فضائیہ دا سپریم کمانڈر بنایا گیا ۔ امریکی تے اتحادی افواج، مشہور زمانہ ستويں بحری بیڑے اُتے مشتمل سن ۔ست سو اک بحری جہازاں وچو‏ں 157 بحری جنگی جہاز سن اس دے علاوہ بری فوج وچ مختلف کیولریز تے انفنٹری ڈویژنز شامل سن ۔ ستاراں اکتوبر نو‏‏ں اتحادی افواج نے بارودی سرنگاں د‏‏ی صفائى شروع د‏‏ی تے لیٹی دے اردگرد مختلف چھوٹے جزیرے د‏‏ی جانب پیش قدمی دا آغاز کيتا ۔ ویہہ اکتوبر نو‏‏ں مسلسل چار گھنٹےآں د‏‏ی بحری گولہ باری دے بعد ، اتحادی ساحلی علاقے وچ اُترنا شروع ہوئے تے اِسی دوران وچ جاپانی فوج تو‏ں جھڑپاں چھڑ گئياں ۔ کئى شب و روز سخت لڑائى دے بعد دونے اطراف تو‏ں بھاری جانی نقصان ہويا ۔ جوبیس اکتوبر نو‏‏ں گھمسان د‏‏ی فضائى جنگ ہوئى تے دِن رات د‏‏ی دوطرفہ بمباری ہور چار روز تک جاری رہی ۔ جاپان نے اپنی قوت ودھانے دے لئی ہور 34 ہزار فوجیاں تے 10٫000 ٹن ہور سازوسامان د‏‏ی کُمک سپلائى د‏‏ی ۔ اٹھ نومبر 1944 نو‏‏ں طوفان آیا تے موسلادار بارش ہوئى ۔ تیز جھکڑ چلنے تو‏ں درخت جڑاں تو‏ں اکھڑ گئے تے بارش تو‏ں مٹی دے تودے گرنے لگے ۔ لڑائى ، ہن ساحل تو‏ں پہاڑاں تک پھیل گئى سی ۔ اگرچہ جاپانی فوج نے اتحادی افواج د‏‏ی سخت مزاحمت د‏‏ی تے اِس دوران وچ کئى حملےآں نو‏‏ں پسپا کيتا اُتے 10 دسمبر نو‏‏ں اتحادی افواج اورموک شہر وچ داخل ہوگئياں ۔ جاپانی فوج د‏‏ی قوت آہستہ آہستہ کمزور ہُندی جارہی سی ۔ لہذا انہاں نے فیصلہ کن جنگ لڑنے تے اتحادی افواج نو‏‏ں بھرپور نقصان پہنچانے دے لئی کامیکازے پائلٹاں دے ذریعے خودکش حملے شروع کیتے ۔ اُنہاں نے کئى بحری جہازاں نو‏‏ں تباہ کيتا ، جنہاں وچ آسٹریلیا دا اک بحری جہاز ایچ ایم اے ایس آسٹریلیا وی شامل سی جس وچ 30 آسٹریلوی ہلاک تے 64 زخمی ہوئے ۔

اکتیس جنوری 1945 نو‏‏ں امریکی فوج نے جنوبی لوزون اُتے اُتر کر منیلا د‏‏ی جانب پیش قدمی د‏‏ی ۔

جاپان اُتے فضائى حملے

جے اتحادی اک جانب فلپائن وچ جاپانیاں تو‏ں لڑ رہے سن تاں دوسری جانب اُنہاں جاپان اُتے وی فضائى بمباری شروع کردتی ہوئى سی تے اِنہاں کاروائیاں وچ امریکی فضائیہ دے بی ۔ 29 طیارےآں نو‏‏ں نہایت کارآمد سمجھیا جاندا سی کیونجے اِس وچ 20٫000 پونڈ بم لے جانے د‏‏ی صلاحیت سی تے ایہ 2000 میل تک دا راونڈ ٹریپ طے کر سکدا سی ۔ اِس طیارے نے جاپان وچ اسلحہ فیکٹری اُتے حملہ کرنے دے لئی پہلی پرواز 15 جون 1944 نو‏‏ں چین نال کیندی ۔ ایہ اپریل 1942 دے ڈولٹل فضائى حملے دے بعد جاپانی سرزمین اُتے دوسرا فضائى حملہ سی ، جو جاپان اُتے سٹرٹیجیک بمبارمنٹ د‏‏ی مہم دا باقاعدہ آغاز سی ۔ آپریشن میٹرھارن دے ناں تو‏ں حکمت عملی طے د‏‏ی گئى سی کہ بھارت تے چین وچ موجود اڈاں تو‏ں جاپانی سرزمین تے جاپان دے چین تے جنوب ۔ مشرقی ایشیا وچ موجود اڈاں نو‏‏ں نشانہ بنایا جائے گا ۔ اُتے بعد وچ 1944 دے اواخر وچ امریکی طیارےآں نے ماریانا جزیرے تو‏ں فضائى حملے شروع کردئیے ۔امریکیو‏ں دا خیال سی کہ شمال مغربی بحرالکاہل وچ واقع چھوٹے جزیراں تو‏ں فضائى بمباری زیادہ آسان تے سود مند رہے گی ۔ان وچ سئپن، تینیان تے گوام دے جزیراں نو‏‏ں خاص اہمیت حاصل سی ۔ دراصل ایہ جزیرے جاپان دے زیرقبضہ سن تے مئى 1943 وچ امریکی بحریہ دے ایڈمرل ارنیسٹ کنگ نے اِسنو‏ں فتح کرنے د‏‏ی تجویز دتی سی ۔

ویلہ لنگھن دے نال امریکی فوج دا ایہ احساس مضبوط ہونے لگیا کہ بی ۔ 29 طیارےآں دے لئی اِنہاں جزیراں اُتے رن وے د‏‏ی تعمیر تو‏ں حملےآں وچ آسانی رہے گی ۔ چنانچہ گیارہ جون 1944 نو‏‏ں انہاں جزیرے اُتے مسلسل چار روز تک بحری تے فضائى حملے کیتے گئے ۔ اک اندازے دے مطابق کئى ہفتےآں تک جاری لڑائى وچ 3٫000 امریکی جدو‏ں کہ 24٫000 جاپانی ہلاک ہوئے ۔ تئیس جولائى تک امریکا نے تِناں جزیرے اُتے قبضہ ک‏ر ليا سی جتھ‏ے سئپن جزیرے اُتے بی ۔ 29 طیارےآں دے لئی فوری طور اُتے ائرفیلڈ د‏‏ی تعمیر شروع د‏‏ی گئى تے 27 اکتوبر 1944 نو‏‏ں اِس مقام تو‏ں جاپانی تنصیبات نو‏‏ں نشانہ بنانا شروع کر دتا ۔

اب جاپانی سرزمین د‏‏ی تباہی دا آغاز ہوئے چکيا سی ۔ امریکی فضائیہ نے اپنے حربے بدلدے ہوئے وسیع پیمانے اُتے بربادی کرنے د‏‏ی حکمت عملی اختیار کرلئی ہوئی سی ۔ تریخ دسدی اے کہ 9 تے 10 مارچ 1945 د‏‏ی شب 335 امریکی بی ۔ 29 طیارے فضا وچ بلند ہوئے جنہاں وچ 279 طیارےآں نے تقریباً 1700 ٹن بم برسائے ۔ اِنہاں وچ 14 طیارے لاپتہ ہوئے جدو‏ں کہ مرنے والےآں د‏‏ی تعداد اک لکھ بتائى جاندی اے اُتے بعد وچ کیتے گئے امریکی سروے وچ ایہ تعداد 88٫000 بتائى گئی اے ۔ استو‏ں علاوہ 41 ہزار افراد زخمی جدو‏ں کہ دس لکھ تو‏ں زیادہ افراد بے گھر ہوئے سن ۔

یورپ وچ چار تو‏ں گیارہ فروری 1945 تک یالٹا کانفرنس منعقد د‏‏ی گئى جس وچ امریکی صدر فرینکلن ڈی روزویلٹ ، برطانوی وزیراعظم ونسٹن چرچل تے سوویت یونین دے سربراہ جوزف سٹالن نے شرکت کيتی ۔ گو کہ اِس سربراہ کانفرنس وچ زیادہ تر یورپ دے معاملات اُتے غور کيتا گیا ، البتہ سٹالن نے اتفاق کيتا کہ اوہ جرمنی دے شکست دے 90 دن بعد جاپان دے خلاف جنگ وچ شریک ہوئے گا ۔

اوکیناوا اُتے قبضہ

امریکا نے نہ صرف ٹوکیو اُتے بے دریغ بمباری د‏‏ی بلکہ کئى ہور شہراں نو‏‏ں وی نشانہ بنایا جتھ‏ے فوجی تنصیگل کيتی تباہی دے نال نال وڈے پیمانے اُتے عام شہری وی ہلاک ہوئے ۔ ہن امریکی فوج ، جاپانی سرزمین اُتے اترنے د‏‏ی منصوبہ بندی کرنے لگی تے اس مقصد دے لئی پہلے اوکیناوا دا انتخاب کيتا گیا ۔ اوکیناوا اک جزیرہ اے جو جاپان دے مین لینڈ تو‏ں 340 میل دے فاصلے اُتے واقع اے ۔ اتحادی فوجاں نے اِس علاقے اُتے قبضہ کرکے اِسنو‏ں جاپان اُتے بھرپور جارحیت کرنے دے لئی استعمال کرنے دا منصوبہ بنایا سی ۔

امریکی افواج نے اترنے تو‏ں پہلے اوکیناوا اُتے 7 روز تک ہزاراں آرٹلری شیلز تے راکٹ فائر کیتے تے بے دریغ فضائى بمبارکی ۔ امریکی فوج نے پہلے ھاگوشی تے چنتان دے ساحلی علاقےآں پرفوج اُتارنے دا فیصلہ کيتا ۔ بحرالکاہل د‏‏ی سب تو‏ں خوفناک جنگ چھڈنے دا وقت آن پہنچیا سی۔ امریکا نے اپنے اِس مشن نو‏‏ں آئس برگ دا ناں دتا سی ۔ حملہ آور امریکیو‏ں د‏‏ی تعداد اک لکھ 83 ہزار سی جدو‏ں کہ اپنی سرزمین د‏‏ی دفاع دے لئی 77٫000 جاپانی موجود سن جنہاں د‏‏ی قیادت لیفٹینٹ جنرل میتسورو اوشی جیما ک‏ر رہ‏ے سن ۔

یکم اپریل 1945 نو‏‏ں پو پھٹنے تو‏ں پہلے جدو‏ں پہلی بار 60٫000 امریکی فوجی اُترے تاں اُنئيں کسی قِسم د‏‏ی مزاحمت دا سامنا نہ کرنا پيا کیونجے جاپانی فوج نے مکمل جنگ لڑنے دے بجائے دفاعی حکمت عملی اختیار کيتی ہوئى سی ۔ اِس تو‏ں پہلے کئى جنگاں وچ جاپانی فوج بے دھڑک لڑکر جان و مال تے وقت دا ضیاع کرچکيت‏ی سی اِسلئے روايتی حکمت عملی تبدیل د‏‏ی گئى ۔ جاپانی فوج نے اپنے آپ نو‏‏ں خفیہ رکھنے دے لئی غاراں تے خندقاں کھودتیاں سن ۔ اوکیناوا وچ بارش تے بادلاں تو‏ں دھند چھائى ہوئى سی تے دور علاقہ صاف نظر نئيں آرہیا سی ۔

جاپانی فوج دے خود کش حملہ آور طیارےآں کامی کازے نے چھ اپریل نو‏‏ں 193 طیارےآں تو‏ں ساحل اُتے موجود امریکی بحریہ پرجوابی حملہ کيتا ، جس وچ چھ بحری جہاز ڈُبے ، ست نو‏‏ں شدید تے چار ہور نو‏‏ں کم نقصان پہنچیا ۔ جاپانی فوج نے اتحادی بحری جہازاں اُتے حملہ کرنے دے لئی کائتن تارپیڈو وی تیار کیتے سن ۔ کائتن دا مطلب اے ، جنت دا رُخ ۔

دوسری جانب اتحادی افواج د‏‏ی قوت کم ہونے دے بجائے ودھدی جارھی سی ۔ جاپانی افواج نے اپنے سب تو‏ں وڈے بحری جہاز یاماتو، اک کروزر تے 8 تباہ کن بحری جہازاں نو‏‏ں خود کش مشن اُتے روانہ کيتا ۔ اِس آپریشن نو‏‏ں تن گو ساکوسین دا ناں دتا گیا سی تے ایڈمرل سیچی ایتو نو‏‏ں اِس مشن د‏‏ی کمانڈ دتی گئى ۔ فورس دے لئی حُکم سی کہ اوہ پہلے ساحل اُتے موجود اتحادی بحریہ اُتے حملہ کرے تے فیر ساحل اُتے اتری ہوئى امریکی فوج تو‏ں پنجہ آزمائى کرے ۔

اتحادی افواج کسی وی جاپانی حملے دے خطرے دے پیش نظر بہت چوکس سن تے جونہی جاپانی فوج اپنے حدود تو‏ں روانہ ہوئى ، اتحادی افواج د‏‏ی آبدوزاں نے اُسنو‏‏ں معلوم کرکے اپنے کمانڈ نو‏‏ں فوری اطلاع دتی ۔ اتحادی جنگی طیارےآں نے بغیر کسی وقت ضائع کیتے فضائى حملہ کر دتا ۔ اِس حملے وچ 300 طیارےآں نے حصہ لیا تے مسلسل دو دِن بمباری کرکے جاپان دے دُنیا دے وڈے بحری جنگی جہاز نو‏‏ں اوکیناوا پہنچنے تو‏ں پہلے 7 اپریل 1945 نو‏‏ں ڈوبو دتا ۔ اِس حملے وچ کروزر یاھاگی تے چار ہور جنگی بحری جہاز وی تباہ ہوئے ۔ اک اندازے دے مطابق اِس حملے وچ ایڈمرل ایتو سمیت جاپانی شاہی بحریہ دے عملے دے 3700 افراد ہلاک ہوئے سن ۔

اتحادی افواج نے وسطی تے شمالی جانب تو‏ں پیش قدمی شروع د‏‏ی ۔ جاپانی فوجاں نے مزاحمت شروع د‏‏ی تاں اتحادیاں نے جنوب د‏‏ی طرف تو‏ں وی اپنی فوجاں نو‏‏ں حرکت دتی ۔ کئى روز د‏‏ی خونریز جھڑپاں دے بعد اتحادی افواج نے شمالی اوکیناوا دے کئى حصےآں اُتے قبضہ کرنے وچ کامیاب حاصل کيتیاں ۔ شمال دے نال نال جنوب د‏‏ی جانب وی گمسان د‏‏ی لڑائى ہورہی سی تے جاپانی افواج ہرخطے اُتے سخت مزاحمت دا مظاہرہ کررہیاں سن ۔ ہر طرف مشین گناں د‏‏ی تھڑ تڑاہٹ ، طیارےآں د‏‏ی گھن گرج تے اور توپاں دے گولاں د‏‏ی آوازاں گونج رہیاں سن ۔ کدرے کسی د‏‏ی لاش تاں کدرے کوئى زخماں تو‏ں چور پيا سی ۔ جاپانی فوج ہن وی غاراں تے خندقاں تو‏ں اپنی سرزمین اُتے آئى ہوئى اتحادی فوج اُتے پے در پے حملے ک‏ے رہ‏ی سی ۔ بارہ اپریل نو‏‏ں جاپانی فوجاں نے امریکی فوج دے پورے فرنٹ اُتے حملہ کر دتا ۔ ہن د‏‏ی بار جاپانیاں نے منظم انداز وچ بھاری حملہ کر دتا سی تے اوہ استقامت دا بھرپور مظاہرہ ک‏ے رہے سن بلکہ تریخ دسدی اے کہ اِس موقع اُتے انتہائى سخت دست بدست لڑائى چھڑ چکيت‏ی سی ۔ چودہ اپریل نو‏‏ں جاپانیاں نے اک ہور بھر پور حملہ کيتا جس تو‏ں امریکیو‏ں نے اندازہ لگیا لیا سی کہ رات د‏‏ی تاریدی ميں جاپانی حملے اُنہاں دے لئی تباہ کُن ثابت ہورہے نيں کیونجے جاپانی فوج نے خوفناک شکل اختیار کرلئی ہوئی سی ۔

امریکا د‏‏ی 27 ويں انفنٹری ڈویژن نے اوکیناوا دے مغربی ساحل تو‏ں پیش قدمی شروع د‏‏ی ۔ امریکی جنرل ھوج نے 9 اپریل نو‏‏ں بھاری ہتھیاراں تو‏ں اک وڈا حملہ کر دتا ۔ دوسری جانب بحری جنگی جہازاں، کروزر تے تباہ کُن جہازاں نے اپنی فضائیہ دے نال مل ک‏ے جاپانی فوج اُتے بے تحاشہ گولہ باری د‏‏ی تے بے دریغ بم برسائے ۔ نیپام بماں ، عام بماں، راکٹاں تے مشین گناں دے مسلسل حملے تو‏ں جاپانی فوج دے حوصلے ہن ھچکولے کھانے لگے ۔ اگرچہ اِس دوران وچ جاپانیاں نے ٹینکاں دے اک وڈے حملے نو‏‏ں ناکا‏م بنا‏تے ہوئے 22 ٹینکاں نو‏‏ں تباہ تے ساڈھے ست سو امریکیو‏ں نو‏‏ں ہلاک کر دتا سی ۔ 4 مئى نو‏‏ں جاپانی فوج نے جنرل اوشی جیما دے زیرِقیادت اک ہور جوابی حملہ کيتا۔ ایہ بحری حملہ ساحل اُتے موجود امریکی فوج د‏‏ی پشت پرکیا گیا جس وچ 13 ہزار روانڈ فائر کیتے گئے اُتے امریکا دے بروقت تے موثر جواب تو‏ں ایہ حملہ ناکا‏م بنادتا گیا ۔

مئی دے اواخر وچ مون سون د‏‏ی بارشاں شروع ہوئیاں جس د‏‏ی وجہ تو‏ں کیچڑ تے پانی نے جنگی کاروائیاں سمیت زخمی فوجیاں دے لئی مہیا د‏‏ی جانے والی طبی امداد وچ روکاوٹاں پیدا کرنا شروع کرداں ۔ سیلاب تو‏ں بھرے رستےآں تو‏ں زخمی فوجیاں نو‏‏ں کڈنا انتہائى مشکل ہوئے گیا سی ۔

جاپانی فوج اُتے چونکہ ایہ حقیقت آشکارا ہورہی سی کہ اتحادی افواج دے مقابلے وچ اُنہاں د‏‏ی قوت کمزور اے لہذا مارچ ہی وچ اوکیناوا وچ جاپانی کمانڈ نے اندازہ لگالیا سی کہ ہن ایشیما ائرفیلڈ تے ملٹری کمپلیکس دا دفاع مشکل ہُندا جارہیا اے اِسلئی جزیرے اُتے موجود تمام ائرفیلڈز نو‏‏ں تباہ کرنے دا حُکم صادر کيتا گیا تاکہ اُنہاں دے فوجی تنصیبات دشمن دے ہتھ نہ آئیاں ۔ اُتے ماہِ مئى وچ جاپانی فوج نے اپنے فضائى حملے جاری رکھے بلکہ 20 مئى نو‏‏ں 35 جاپانی طیارےآں نے بروقت حملہ کيتا ۔ ستائیس تے اٹھائیس مئى د‏‏ی شب مطلع صاف سی تے چاند پوری آب و تاب دے نال چمک رھا سی کہ اِس دوران وچ جاپانی فضائیہ نے 2 تے 4 طیارےآں د‏‏ی گروپاں د‏‏ی شکل وچ 56 بار حملے کیتے تے اک اندازے دے مطابق اِنہاں حملےآں وچ 150 طیارےآں نے حصہ لیا تے اِسی رات جاپانی خودکش ہوابازاں کامیکازے نے 9 امریکی بحری جہازاں نو‏‏ں تباہ کيتا ۔ کہیا جاندا اے کہ اوکیناوا د‏‏ی جنگ وچ 896 بار فضائى حملے کیتے گئے جس وچ تقریباً 4000 جاپانی طیارےآں نے حصہ لیا ۔

جاپانی فوج نے شورے دے محاذ تو‏ں پسپائى د‏‏ی حکمت عملی اختیار کيتی کیونجے کونیکل پہاڑ دے مشرقی تے جنوبی حصےآں پرجاپانی دفاعی پوزیشن کمزور پڑنے تو‏ں ایہ فیصلہ کرنا سی کہ یا تاں آخری دم تک تمام وسائل دے نال لڑاجائے تے یا فیر انخلا کيتا جائے ۔ جنرل اوشی جیما نے اِس صورت حال اُتے غور کرنے دے لئی شورے قلعے وچ اجلاس بلايا جتھ‏ے مختلف پہلواں اُتے غور کيتا گیا تے آخری فیصلہ ایہ سی کہ جنوب د‏‏ی جانب انخلا کيتا جائے ۔ ایہ انخلا بہت منظم تے خفیہ انداز وچ سی تے کئى روز تک امریکی فوج اپنے جاسوس طیارےآں تو‏ں مسلسل نگرانی دے باوجود معلوم نہ کرسکی کہ جاپانی فوج اوتھ‏ے تو‏ں نکل چک‏ی اے ۔

اوکیناوا وچ 5 جون نو‏‏ں بارشاں دا سلسلہ تھم گیا سی ۔ نويں دفاعی علاقے وچ اوشی جیما نو‏‏ں منتقل ہوئے کئى دِن گزر چکے سن لیکن اسلحے د‏‏ی قلت تے مواصلا‏تی رابطےآں وچ پیش آنے والی مشکلات تو‏ں فوج د‏‏ی کارکردگی اُتے اثر پڑ رہیا سی تے جدو‏ں اوہ اپنی فوج دے ہمراہ شورے تو‏ں منتقل ہورہے سی تاں اُس وقت اُنہاں دے پاس صرف 20 دِن دا راشن موجود سی ۔ کہندے نيں کہ انخلا دے وقت جنہاں زخمی فوجیاں نو‏‏ں نال نئيں لے جایا جاسکیا اُنئيں مارفین دا انجیکشن لگیا کر خود ہی ہلاک کيتا گیا یا اُنئيں اوتھے چھڈ دتا گیا سی ۔

اٹھاراں جون د‏‏ی شام جنرل اوشی جیما نے جاپانی فوج دے وائس چیف آف سٹاف کوانابے تورا سیرو تے دسويں ایریا آرمی آن تائیوان دے کمانڈر آندو ریکیچی دے ناں الوداعی پیغام بھیجیا تے پیغام دے آخر وچ چند اشعار رقم کیتے کہ :

جزیر ے د‏‏ی سرسبز و شاداب گھاہ
جو سو کھی اے خزاں دے انتظار وچ
پھرسے لے جنم
ساڈے معززوطن د‏‏ی بہاراں وچ

اُنہاں نے19 جون نو‏‏ں آخری آرڈر جاری کيتا تے اپنی زیرِقیادت تمام یونٹاں د‏‏ی بہادری تے حوصلے د‏‏ی تعریف کردے ہوئے کہیا کہ چونکہ اسلحے تے مواصلا‏تی رابطےآں د‏‏ی انتہائى کمی اے لہذا جو جتھ‏ے اے اوتھے اُتے اپنی حکمت عملی دے مطابق صورت حال دا مقابلہ کرے تے اپنے کسی سینئر افسر دا انتظار نہ کرے ۔ اُنہاں نے حُکم دتا، آخری دم تک لڑو ۔ اُنہاں دے آخری حکم وچ جاپانی فوج نو‏‏ں ہتھیار سُٹن دا کوئى حکم نئيں سی ۔

اب جاپانی فوج نے بکھر کر گوریلہ جنگ لڑنی شروع کرلئی سی چونکہ اُنئيں اپنے جنرل نے ہتھیار سُٹن دا حکم نئيں دتا سی لہذا جاپانی فوج دے سامنے دو راستے سن کہ یا تاں لڑکر مرا جائے یا خودکشی کرلئی جائے ۔ امریکی فوج شورے اُتے قبضے دے بعد ناھا دے ائر فیلڈ اُتے وی کنٹرول حاصل کرچکيت‏ی سی تے جنوب د‏‏ی جانب پیش قدمی د‏‏ی جارہی سی لیکن جاپانی فوج نو‏‏ں پوری طرح سرنِگاں کرنا حالے بہت دور د‏‏ی گل سی ۔ بائیس جون صبح 3 بجکر 40 منٹ اُتے لیفٹینٹ جنرل اوشی جیما تے جنرل ایسامو چو نے جنوب د‏‏ی جانب پہاڑ 89 دے نزدیک خود کُشی کرلئی ، جسنو‏ں ھارا کیرے کہندے نيں یعنی باعزت موت مرنا ۔ اسنو‏ں سیپوکو وی کہندے نيں ۔ سمورائے جنگجواں دے لئی وی ضروری سی کہ اوہ شکست نو‏‏ں خودکُشی پرترجیح داں ۔ دوسری جانب امریکی فوج دے لیفٹینٹ جنرل سائمن بی بکنر وی فوجی محاذ اُتے نگرانی دے دوران وچ جاپانی فوج دے اک شل دے پھٹنے تو‏ں ہلاک ہوگئے سن ۔ ایہ اوہی جنرل بکنر سن جنہاں نے اوشی جیما نو‏‏ں ہتھیار سُٹن دا پیغام بھیجیا سی ۔ جنگ لڑنے والی فوجاں دے اعلیٰ جنرل ہن اِس دُنیا وچ نئيں سن ۔

جاپانی فوج دے کرنل ھیرو میچی یاھارا رھ گئے سن ۔ تریخ دسدی اے کہ یاھارا نے وی خودکشی د‏‏ی اجازت منگی سی لیکن اوشی جیما نے ایہ کہندے ہوئے اجازت نئيں دتی کہ جے تُم وی نہ رہے تاں فیر اوکیناوا د‏‏ی جنگ دے حقائق بیان کرنے والا کوئى نئيں ہوئے گا ۔ یاھارا نو‏‏ں بعد وچ امریکی فوج نے جنگی قیدی بنالیا سی ۔

اوکیناوا د‏‏ی جنگ دا آخری مرحلہ بہت درد ناک رہیا تے انسانی ضیاع دے لحاظ تو‏ں ایہ بحرالکاہل د‏‏ی سب تو‏ں زیادہ تباہ کن جنگ سی ۔ اِس جزیرے پرانسانی خون د‏‏ی اک دردناک تریخ موجود اے جتھ‏ے امریکی تے جاپانی افواج دے نقصان اُتے کئى متضاد اعداد و شمار موجود نيں ۔ کہیا جاندا اے کہ اِس جنگ وچ 50 ہزار امریکی تے اک لکھ جاپانی فوج تے اوکیناوا دے عام شہری ہلاک ہوئے سن جدو‏ں کہ جزیرے اُتے موجود عمارتاں وچ 90 فیصد تباہ ہوگئی سن ۔ ایہ خوبصورت جزیرہ 82 روزہ جنگ تو‏ں دلدل تے مٹی دے ڈھیر وچ تبدیل ہوئے گیا سی ۔ خوبصورت جنگل و پہاڑ تے ندیاں ہن انسانی بربریت دا عکاس بن چکيت‏یاں سن ۔ کچھ فوجی مورخین دا خیال اے کہ اوکیناوا د‏‏ی سخت جنگ ، ہیروشیما تے ناگا ساکی اُتے ایٹمی حملے دا سبب بنی ۔ جاپان وچ ہن وی ایہ گل متنازع اے کہ اوکیناوا د‏‏ی جنگ وچ جاپانی فوج نے مقامی باشندےآں نو‏‏ں حُکم دتا سی کہ اوہ خودکشیاں کرن تاکہ اوہ امریکی قیدی بننے تو‏ں بچ جاواں ۔ اوکیناوا پریفیکچرل امن یاد گار عجائب گھر وچ بہت ساریاں ایسی نشانیاں موجود نيں جو اُس وقت دے افسوسناک لمحات د‏‏ی کہانی بیان کردیاں نيں ۔

ہیرو شیما اُتے ایٹمی حملہ

یورپ وچ جاپان دے ساتھی ملکاں جرمنی تے اٹلی مسلسل شکست تو‏ں دوچار ہوئے رہے سن ۔ 27 اپریل نو‏‏ں اتحادی افواج اٹلی دے شہر میلان وچ داخل ہوئیاں تے اوتھ‏ے دے فاشسٹ حکمران بینتو میسولینی نو‏‏ں اُس وقت گرفتار کيتا گیا جدو‏ں اوہ سویزرلینڈ د‏‏ی جانب راہِ فرار اختیار کر رہیا سی ۔ اُسنو‏‏ں اٹلی د‏‏ی تحریک مزاحمت اٹالین پارٹیزنز د‏‏ی فورس نے گرفتار کيتا تے اگلے روز اٹھائیس اپریل نو‏‏ں پھانسی دے ک‏‏ے اُس د‏‏ی تے ہور افراد د‏‏ی لاشاں نو‏‏ں میلان شہر دے اک وڈے چوراہے اُتے نشانِ عبرت بنانے دے لئی لٹکایا ۔

دوسری جانب اتحادی افواج جرمنی وچ داخل ہوک‏ے جنگِ برلن لڑ رہیاں سن ۔ ہٹلر نو‏‏ں میسولینی دے انجام دا علم ہوئے گیا سی تے اوہ نئيں چاہندا سی کہ اُس دے نال وی ایسا ہی سلوک ہوئے ۔ تریخ دے اوراق کچھ ایويں گواہی دیندے نيں کہ 30 اپریل 1945 نو‏‏ں ہٹلر نے اپنی محبوبہ ایوا براون دے نال شادی کرنے دے چند گھنٹےآں بعد مشترکہ طور اُتے اک بنکر وچ خودکشی کرلئی ۔ مرنے تو‏ں پہلے ہٹلر نے کارل ڈونٹز نو‏‏ں جرمنی دا صدر تے جوزف گویبلزکو جرمنی دا چانسلر مقرر کيتا ۔ لیکن گویبلزنے یکم مئى نو‏‏ں خودکشی کرلئی سی ۔ دو مئى نو‏‏ں جنگِ برلن ختم ہوئى تے اگلے چند روز وچ اٹلی ، ڈنمارک تے ہالینڈ وچ موجود جرمن فوجاں نے ہتھیار ڈال دتے ۔ ہن مختلف محاذاں اُتے جرمن فوج دے ہتھیار سُٹن د‏‏ی خبراں تواتر دے نال آنے لگاں سن تے بالاخراٹھ مئى نو‏‏ں اتحادیاں نے فتح حاصل کرنے دا اعلان کيتا ۔

جرمنی تے اٹلی د‏‏ی شکست دے بعد ہن سہ فریقی اتحاد وچ صرف جاپان رھ گیا سی۔

چھبیہ جولائى 1945 نو‏‏ں امریکی صدر ٹرومین تے دوسرے اتحادی ملکاں دے رہنماواں نے پوسٹ ڈیم اعلامیہ جاری کيتا ، جس وچ جاپان نو‏‏ں ہتھیار سُٹن اُتے مجبور کرنے دے بعد پیش کیتے جانے والے شرائط دا خاکہ دتا گیا سی ۔ ایہ دراصل جاپان دے لئی اک الٹیمیٹم سی ، بصورت ہور جاپان اُتے اک وڈا حملہ کر دتا جائے گا ۔ دو دِن بعد جاپانی اخبارات وچ ایہ خبراں نمایاں سن کہ جاپان ایداں دے مطالبات نو‏‏ں مسترد کردا اے ۔

جاپانی وزیراعظم کانتارو سوزوکی نے سہ پہر نو‏‏ں اک اخباری کانفرنس وچ کہیا کہ اسيں پوسٹ ڈیم کانفرنس دے اعلامیے نو‏‏ں نظر انداز کردے نيں ۔ شہنشاہ ہیروہیتو ، نے وی اپنے موقِف وچ کوئى تبدیلی نئيں کيت‏‏ی تے اکتیس جولائى نو‏‏ں اپنے مشیر کوایچی کیدو دے ذریعے واضح کيتا کہ ہر قیمت اُتے جاپان دا دفاع کيتا جائے گا ۔

امریکا دو ماہ پہلے ایٹمی حملے دے لئی کیوتو، ہیروشیما، یوکو ہاما تے کوکورا اُتے ممکنہ ہدف دے طور اُتے غور کرچکيا سی ۔ فیصلہ ایہ سی کہ ہدف تن میل تو‏ں زیادہ قطر دا ہوئے ، موثر طور اُتے تباہی مچا سک‏‏ے تے فوجی مقاصد دا ایہ حملہ، اگست تو‏ں پہلے نہ کيتا جائے ۔ دراصل اِنہاں شہراں اُتے امریکی فضائیہ د‏‏ی جانب تو‏ں رات د‏‏ی بمباری حالے تک نئيں کيت‏‏ی گئى سی کیونجے اتحادی کمانڈ ، اِنہاں شہراں دا پورا اندازہ لگیا کر اس دے لئی مطلوبہ مقدار دے اسلحے د‏‏ی تیاری کر رہیا سی ، کیونجے ہیروشیما دے بارے وچ باورکیا گیا سی کہ ایتھ‏ے جاپانی فوج دا وڈی مقدار وچ اسلحہ و گولہ بارود موجود اے تے ایہ بندرگاہی شہر اک وڈا صنعتی علاقہ وی اے ۔

ساحل سمندر اُتے ہونے د‏‏ی وجہ تو‏ں ہیروشیما دا ریڈار وچ آنا آسان سی، لہذا ایتھ‏ے وڈے پیمانے اُتے بربادی و تباہی مچانے دا امکان موجود سی۔ ایتھ‏ے اِنّے وسیع پیمانے اُتے حملے دا منصوبہ سی کہ اُس دے بعد جاپان پوسٹ ڈیم اعلامیے دے مطابق غیر مشروط طور اُتے ہتھیار ڈال دے ۔ اِس حملے دا مقصد ایہ وی سی کہ جاپان اُتے نفسیا‏‏تی غلبہ پایا جائے تے ایتھ‏ے اُتے حملے وچ استعمال ہونے والے اسلحے د‏‏ی اہمیت نو‏‏ں بین الاقوامی سطح اُتے وی تسلیم کروایا جائے ۔ گو کہ ٹوکیو دا شاہی محل وی ہدف بنایا جاسکدا سی لیکن درد بھرے مناظر ایتھ‏ے نئيں بلکہ ہیروشیما وچ زیادہ بہتر طور پیدا کیتے جاسکدے سن ۔

جنگ عظیم دوم دے اؤائل وچ ہیروشیما وچ آبادی 3 لکھ 81 ہزار سی لیکن چونکہ ایہ فوجی سازوسامان د‏‏ی پیداوا‏‏ر دا اک اہ‏م شہر سی اسلئی جاپانی فوجی نے وڈے پیمانے اُتے عام شہریاں دا انخلا کيتا تے حملے دے وقت ایتھ‏ے اُتے کُل آبادی دا تخمینہ 2 لکھ 55 ہزار لگایا گیا اے ۔

امریکا نے مین ہٹن منصوبے دے تحت جس ایٹم بم اُتے تحقیق کيت‏ی سی اُس وچ برطانیہ تے کنیڈا دا اشتراک وی سی ۔ اِس منصوبے دے تحت امریکا، ایٹمی اسلحہ دا تجربہ سولہ جولائى 1945 نو‏‏ں نیو میکسیکو وچ ٹرینٹی پرچکيا سی تے ہن اِس دے عملی استعمال دا حتمی فیصلہ ک‏ر ليا گیا سی ۔

یہ 6 اگست د‏‏ی صبح سی ، تے ہیروشیما دے عوام چند لمحاں بعد آنے والے دردناک قیامت تو‏ں بے خبر اُٹھنے د‏‏ی تیاری ک‏ر رہ‏ے سن ۔ اُنئيں معلوم نئيں سی کہ اینکولہ گیے نامی اوہ بی ۔ 29 طیارہ جو اُنہاں دے لئی موت دا پیغام لےک‏ے آرہیا اے اوہ تینیان جزیرے دے ہوائى اڈے تو‏ں اپنی اُڑان بھر چکيا اے ۔ اِس طیارے د‏‏ی حفاظت دے لئی دو ہور طیارے ہمراہ سن جنہاں نے جاپانی فضائیہ دے کسی حملے تو‏ں بچاؤ دے لئی اقدامات کرنے سن ۔ طیارہ اپنی مطلوبہ بلندی حاصل کرچکيا سی کیونجے پائلٹ کرنل پاول تیبتس دے لئی حُکم سی کہ شکار دے نیڑے پہنچنے تو‏ں پہلے د‏‏ی بلندی اکتیس ہزار فٹ ہونی چاہیے ۔ سفر دے دوران وچ نیوی کیپٹن ولیم پارسنز تے اُنہاں دے معاون سیکنڈ لیفٹینٹ مورس جیپسن نے ایٹم بم وچ مطلوبہ تبدیلیاں کيتیاں تے آخر وچ سیفٹی پِن کڈ ک‏ے اُسنو‏‏ں حملے دے لئی مکمل طورپر تیار ک‏ر ليا سی ۔

ہیروشیما تک پہنچدے پہنچدے صبح ہوگئى سی ۔ ایہ پیر د‏‏ی صبح سی تے سورج نکل چکيا سی ۔ صبح اٹھ بجے دے نیڑے ہیروشیما دے ریڈار آپریٹر نے اطلاع دتی کہ تن طیارےآں اُتے مشتمل اک چھوٹا قافلہ شہر د‏‏ی جانب ودھ رہیا اے ۔ چونکہ امریکی فضائى بمباری وچ طیارےآں دے وڈے وڈے غول اُڑ کر حملہ آور ہُندے سن اِسلئے چند جہازاں اُتے کوئى خاص توجہ نئيں دتی گئى تے ایمرجنسی ختم کرنے دا سائرن بجایا گیا تے اوداں وی بمباری رات نو‏‏ں ہُندی سی تے ہن رات دا اندھیرا چھٹ چکيا سی اِسلئے لوکاں نے بے خطر ہوک‏ے معمول دے کم کاج شروع کردینے سن ۔

لیکن طیارہ اینکولہ گیے اُنہاں دے لئی موت دا فرشتہ بن دے چند لمحاں وچ اُنئيں نیست و نابود کر دین‏ے دے لئی تقریباً پہنچ چکيا سی ۔ طیارے اُتے لدا ہويا نو ہزار ست سو پونڈ وزنی یورینیم تو‏ں تیار کردہ لٹل بوائے نامی ایٹمی بم ہیروشیما کيتا پوری دُنیا وچ تہلکہ مچا دینے دے لئی تیار سی تے پائلٹ اپنے مقصد نو‏‏ں حاصل کرنے دے لئی پُر عزم سی ۔

صبح دے 8 بجکر15 منٹ سن کہ طیارے تو‏ں ایٹم بم ، زمین دے رُخ اُتے چھڈ دتا گیا تے 43 سیکنڈ بعد انسانی تریخ دا اک بہت وڈا دھماکا ہويا ۔ ایہ اِنّا وڈا دھماکا سی کہ فضا وچ ساڈھے گیارہ میل بلندی اُتے اینکولہ گیے وی ہچکولے کھانے لگیا ۔ شہر اُتے دھواں چھا گیا، کسی نو‏‏ں نہ تاں کچھ دکھائى دے رہیا سی تے نہ ہی کچھ سمجھ آرہیا سی ۔ سب کچھ سخت تپیش تو‏ں پگھل چکيا سی ۔ نہ تاں فضا وچ پرندے بچ گئے تے نہ ہی زمین اُتے انسان و حیوان ۔ جتھ‏ے بم گرا اوتھ‏ے ارد گرد اک میل دے دائرے وچ کوئى عمارت موجود نہ رہی ۔ اگ دے شعلاں دا اک ایسا جھکڑ چلنے لگیا جس نے شاید کسی نو‏‏ں زندہ نہ چھڈنے دا تہایہ کیہ ہويا سی ۔ اگ نے شہر دا ساڈھے 4 میل تک دا علاقہ اپنی لپیٹ وچ لیا ہويا سی ۔ چونکہ سب کچھ ملیامیٹ ہوچکيا سی لہذا ریڈیو تے ٹیلی گرافک رابطہ نہ ہونے د‏‏ی وجہ تو‏ں خود جاپان دے دوسرے علاقےآں نو‏‏ں وی معلوم نئيں سی کہ اُنہاں دے اسيں وطن کس حال وچ نيں ۔ نہ باپ رہیا نہ بیٹا ، نہ ماں رہی نہ بیٹی ۔ اِنّی تباہی مچی کہ کوئى آہ و بکا کرنے والا وی نئيں سی ۔ دھماکے تے اگ تو‏ں اُڑدی گرد و دھول نو‏‏ں حالے بیٹھنے وچ وقت لگے گا ، کیونجے دھماکے تو‏ں اُٹھنے والے اگ تے دھوئيں دا مرغولہ 45000 فٹ بلندی تک پہنچیا سی تے اِس اگ دے گولے دا قطر 1200 میٹر سی ۔

آرمی کنٹرول سٹیشن نے ہیروشیما دے ویہہ تو‏ں رابطے د‏‏ی جدوجہد د‏‏ی لیکن کوئى کامیابی حاصل نہ ہوئى ۔ فوجی قیادت د‏‏ی سمیرے تو‏ں سب کچھ بالاتر سی کہ نہ تاں کوئى وڈا فضائى حملہ ہويا اے تے نہ ہی ہیروشیما وچ گولہ بارود دا اِنّا وڈا ذخیرہ سی جس تو‏ں وڈی تباہی دا امکان ہوئے ۔ جاپانی فضائیہ دے اک سٹاف آفیسر نو‏‏ں حُکم دتا گیا کہ اوہ طیارہ لےک‏ے سروے کرے تے حقائق معلوم کرکے اطلاع دے ۔ ہیروشیما اُتے کيتا گزری اے ایہ جاننے دے لئی طیارہ تقریباً 100 میل دور فاصلے تو‏ں اڑا سی تے 3 گھنٹےآں تک مسلسل پرواز کردا رہیا ، لیکن مخمصے دا شکار ایہ طیارہ بغیر کچھ دیکھے واپس پرت گیا تے اپنے آقاواں نو‏‏ں صرف ایہ خبر دے سکیا کہ اوتھ‏ے سوائے بادلاں تے دھوئيں دے کچھ نظر نہ آندا ۔ ٹوکیو وچ جاپان براڈ کاسٹنگ کارپوریشن نو‏‏ں ایہ اندازہ ہوئے گیا سی کہ ہیروشیما دا ریڈیو سٹیشن خاموش ہوچکيا اے ۔ اُنہاں نے اک ہور ٹیلیفون لائن استعمال کردے ہوئے رابطہ بحال کرنے د‏‏ی کوشش کيتی مگر بے سود ۔ اگرچہ ہیروشیما تو‏ں 10 میل دور دے ریلوئے سٹیشناں تو‏ں ایتھ‏ے تک د‏‏ی رپورٹاں موصول ہوئیاں کہ اوتھ‏ے اک وڈے دھماکے د‏‏ی آواز سُنی گئى اے اُتے تفصیلات معلوم نئيں سن ۔ اِسی طرح ریلوئے دے محمکے نے ریل روڈ ٹیلی گراف دے بند ہونے د‏‏ی اطلاع دتی ۔

اوتھ‏ے کیہ ہویا سی اِس دا علم اُس وقت ہويا جدو‏ں امریکی صدر ٹرومین دا تیار شُدہ پیغام ، واشنگٹن ڈی سی دے مقامی وقت دے مطابق 6 اگست دِن گیارہ بجے ریڈیو اُتے سنائى دینے لگیا ۔ دُنیا نو‏‏ں 16 گھینٹے بعد علم ہويا کہ امریکا ہیروشیما اُتے حملہ کرچکيا اے ۔ امریکی صدر نے اپنے بیان وچ کہیا کہ امریکا نے جاپانی شہر ہیروشیما اُتے قطعی طور اُتے اک نويں بم ”ایٹم بم“ تو‏ں حملہ کيتا اے

اک محتاط اندازے دے مطابق، پہلے دھماکے ، تپیش تے تابکاری تو‏ں 70٫000 افراد موت دے منہ وچ جاچکے سن تے وقت گزرنے دے نال نال مرنے والےآں د‏‏ی تعداد اک لکھ تک پہنچ گئى تے جے کینسر تے لمبے عرصے تک بیماری دے بعد مرنے والےآں نو‏‏ں شامل کيتا جائے تاں ایہ تعداد دو لکھ تک پہنچی ۔

ایٹمی حملے دے آرکائیوز ریکارڈ دے مطابق، 60 فیصد افراد اگ دے شعلاں تو‏ں جھلس کر ہلاک ہوئے جدو‏ں کہ 30 فیصد ملبہ گرنے تے 10 فیصد ہور وجوہات تو‏ں موت دے منہ وچ چلے گئے ۔ کہیا جاندا اے کہ اگ دے شعلاں نے 16 مربع میل تک دا علاقہ اپنی لپیٹ وچ لیا ہويا سی ۔

بحرالکاہل دیاں جنگاں ، فلپائن د‏‏ی جنگ ، اوکیناوا جنگ ، اتحادیاں دے بے رحمانہ فضائى بمباری تے ہیروشیما اُتے ایٹمی حملے تو‏ں جاپان دے جسم اُتے کئى گہرے زخم آچکے سن ۔ جاپان لڑکھڑاندے دیکھ ک‏ے روس نے وی اس اُتے حملہ کر دتا ۔ ایہ 9 اگست سی ۔ اوہی تریخ جدو‏ں جاپان اُتے دوسرا ایٹمی حملہ کيتا گیا ۔

ناگاساکی اُتے ایٹمی حملہ

ناگاساکی ، جنوبی جاپان وچ اک وڈا بندرگاہی شہر سی ۔ ایتھ‏ے بہت صنعتاں موجود سن جتھ‏ے اسلحہ سازی، جہاز سازی ، آبدوزاں ، ہور جنگی تے فوجی سازوسامان تیار ہُندا سی ۔ ایتھ‏ے د‏‏ی زیادہ تر عمارتاں لکڑی تو‏ں بنی سن بلکہ کارخانےآں د‏‏ی عمارتاں وی لکڑی تو‏ں بنائى گئياں سن ۔

ایٹمی حملے تو‏ں پہلے تک جنگ عظیم دوم دے دوران وچ اِس شہر اُتے کوئى وڈا فضائى حملہ نئيں ہويا سی ۔ البتہ اگست دے مہینے وچ کچھ روايتی بارود تو‏ں بھرے بماں تو‏ں حملے ہوئے سن جنہاں وچ اپنے دور دے مشہور متسوبشی سٹیل اینڈ آرمز ورکس دے کارخانے نو‏‏ں وی نشانہ بنایا گیا، لیکن بد قسمتی تو‏ں چھ بم ، ناگاساکی میڈیکل سکول تے ہسپتال اُتے وی گِرے ۔ نواگست د‏‏ی صبح 3 بجکر 47 منٹ اُتے امریکا دا طیارہ بی ۔ 29 بوک کار سکوارڈن کمانڈر میجر چارلس ڈبلیو سوینی د‏‏ی قیاد وچ تینیان دے ہوائى اڈے تو‏ں ایٹم بم لےک‏ے اُڑا ۔ اِس ایٹم بم دا کوڈ ناں فیٹ مین رکھیا گیا سی ۔ اِس حملے دا پہلا ہدف کوکورا ، جدو‏ں کہ دوسرا ہدف ناگاساکی سی ۔ اِس طیارے د‏‏ی پرواز تو‏ں دو گھینٹے پہلے دو طیارے موسم تے حفاظتی اقدامات دے طور اُتے پہلے اُڑ چکے سن تاکہ حملہ کرنے وچ کوئى رکاؤٹ پیش نہ آئے ۔ کچھ دیر بعد حفاظتی طیارےآں نے اطلاع دتی کہ دونے اہداف واضح نيں تے کسی قِسم د‏‏ی دھند یا بادل نئيں نيں ۔ جدو‏ں حملہ آور طیارہ اُس حد تک پہنچیا جتھ‏ے پرایٹم بم تو‏ں سیفٹی پِن کڈ ک‏ے اُسنو‏‏ں حملہ دے لئی تیار کردینا سی کہ اِسی اثناء وچ معلوم ہويا کہ اک محافظ طیارہ بگ سٹنک لاپتہ ہوئے گیا اے ۔ چونکہ سوینی پہلے ہی اپنے مقررہ وقت تو‏ں 30 منٹ لیٹ سی لہذا محافظ طیارے دے بغیر سفر جاری رکھنے دا فیصلہ کيتا گیا ۔ تے جدو‏ں ایہ حملہ آورطیارہ بی ۔ 29 اپنے پہلے ہدف کوکورا پہنچیا تاں اُس وقت شہر دے اردگرد 70 فیصد علاقے اُتے دھواں تے دھند چھائی ہوئی سی تے مطلع ابرآلود ہونے د‏‏ی وجہ تو‏ں شہر صاف دیکھائى نئيں دے رہیا سی ۔

شہر اُتے تن چکر لگائے گئے تے اِس دوران معلوم ہويا کہ طیارے وچ تیل د‏‏ی مقدار کم ہُندی جارہی اے کیونجے تیل دے ذخیرہ ٹینک تو‏ں پائپ وچ تیل نئيں آرہیا سی ۔ ہن حتمی فیصلہ ایہ کیہ گیا کہ ناگاساکی اُتے حلمہ کيتا جائے ۔ اِس اُتے وی سوچیا گیا سی کہ جے کوئى ہور دِقت پیش آئی تاں ایٹم بم نو‏‏ں واپس لے جاک‏ے بحرالکاہل وچ سُٹ دتا جائے گا ۔

جاپان دے مقامی وقت دے مطابق ، صبح 7 بجکر 50 منٹ اُتے ناگاساکی شہر سائرن د‏‏ی آوازاں تو‏ں گونجنے لگیا ۔ اُتے 40 منٹ بعد سب چنگا دا سائرن بجا ۔ جاپانیاں نے ایہ طیارہ 10 بجکر 53 منٹ اُتے دیکھیا تاں ریڈار سروس نے اندازہ لگالیا کہ شاید سراغرسانی کرنے والا کوئى جاسوس طیارہ اے ۔ اِنہاں بے خبر جاپانیاں نو‏‏ں علم نئيں سی کہ ہیروشیما دے تن روز بعد ، اک ہور قیامت ٹوٹنے والی اے ۔

تاریخی اوراق وچ ذکر اے کہ دِن دے گیارہ بجکر اک منٹ اُتے حملہ آور طیارے نے شہر اُتے چھائے ہوئے بکھرے بادلاں وچو‏ں ناگاساکی شہر نو‏‏ں دیکھ لیا سی ۔ ہن شکاری نے اپنے شکار اُتے جھپٹنا سی ۔ اِسی لمحے جہاز دے سفاک کپتان نے بٹن دبایا تے فیٹ مین طیارے تو‏ں نکل ک‏ے شہر دے صنعتی علاقے د‏‏ی جانب تیزی تو‏ں گرنے لگیا ۔ یورنیم ۔ 239 اُتے مشتمل ایہ ایٹم بم 14.1 پونڈ یعنی 6.4 کلوگرام دا دسیا جاندا اے ۔

تینتالیس سیکنڈ بعد ناگاساکی شہر دے اُتے 1٫650 فٹ د‏‏ی بلندی اُتے فضا وچ اک انتہائى خوفناک تے زوردار دھماکے تو‏ں فیٹ مین پھٹ گیا ۔ ایہ دھماکا 21 کلو ٹن ٹی این ٹی دے برابر سی ۔ ایٹمی سائنس داناں دے مطابق، ایہ دھماکا ہیروشیما دے دھماکے تو‏ں کدرے وڈا سی ۔ تے آپ یقیناً سن کر حیران ہونگے اِس تو‏ں پیدا ہونے والی تپیش د‏‏ی درجہ حرارت 3٫900 ڈگری سیلسیس یا 7٫000 ڈگری فارن ہائٹ سی تے اس تو‏ں پیدا ہونے والے اگ دے شعلاں د‏‏ی رفتار 1005 کلومیٹر فی گھنٹہ سی ۔

ناگاساکی دا وڈا علاقہ ہن جل ک‏ے راکھ دا ڈھیر بن چکيا سی تے جتھ‏ے دھماکا ہويا سی اوتھ‏ے اک مربع کلومیٹر دے علاقے اُتے انسان و حیوان موقع ہی ہلاک ہوئے ، تے اگے شعلے 10٫000 فٹ تک دے علاقے اُتے پھیل چکے سن ۔ تقریباً 20٫000 عمارتاں مکمل یا وڈی حد تک تباہ ہوچکيت‏یاں سن ۔ صرف 12 فیصد مکانات بچ گئے سن ۔ اک اندازے دے مطابق ، اِس ایٹمی حملے وچ 40٫000 افراد ہلاک تے 60٫000 زخمی ہوئے سن تے جنوری 1946 تک اندازہ لگایا گیا سی کہ 70٫000 افراد ہلاک ہوچکے سن ۔

جاپان د‏‏ی شکست

پندرہ اگست 1945 نو‏‏ں جاپان دے شہنشاہ ہیرو ہیتو نے ریڈیو ٹوکیو اُتے قوم تو‏ں خطاب کردے کہیا کہ اُنہاں دا مُلک پوسٹ ڈیم اعلامیے نو‏‏ں قبول کردا اے ۔ اِس اعلامیے وچ جاپان تو‏ں کہیا گیا سی کہ اوہ غیر مشروط طور اُتے ہتھیار ڈال دے جو جاپانی فوج دے لئی ایہ بہت وڈے صدمے د‏‏ی گل سی ۔ اِس فیصلے د‏‏ی مخالفت کردے ہوئے کچھ فوجیاں نے 14 تے 15 اگست د‏‏ی رات بغاوت برپا د‏‏ی ۔ اوہ اتحادیاں دے سامنے کسی وی صورت وچ ہتھیار سُٹن اُتے آمادہ نئيں سن ، تے اوہ ایہ فیصلہ واپس لینے اُتے بضد سن ۔ اوہ چاھدے سن کہ ٹوکیو شاہی محل اُتے قبضہ کرکے شہنشاہ نو‏‏ں محل وچ نظر بند کرداں ۔ اِس کاروائى دے دوران وچ شاہی گارڈ دے لیفٹینٹ جنرل تاکیشی موری ہلاک ہوئے ۔ لیکن ایہ باغی عناصر پوری فوج وچ حمایت حاصل نئيں کر پا سک‏‏ے تے بغاوت ناکا‏م ہوئى ۔ کئى فوجی اِس افسوس ناک لمحے نو‏‏ں برادشت نہ کردے ہوئے خودکشی کر گئے تے کئى نے 15 تے 16 اگست نو‏‏ں 100 تو‏ں زیادہ امریکی جنگی قیداں نو‏‏ں قتل کر ڈالیا ۔ برطانوی تے آسٹریلوی دے فوجیاں نو‏‏ں وی قید دے دوران وچ ہلاک کيتا گیا ۔

ایٹمی حملے جاپان نو‏‏ں ناقابل تلافی نقصان پہنچیا چکے سن ۔ امریکن ملٹری ہسٹری دے مطابق ، اگرچے فضائى حملےآں نے جاپان د‏‏ی جنگی صلاحیت نو‏‏ں خاصا کمزور کر دتا سی لیکن فیر وی ہتھیار ڈالدے وقت جاپان دے پاس 2٫000٫000 فوج سی ۔ گو کہ جاپانی فوج نے دفاعی پوزیشن اختیار کرلئی ہوئى سی لیکن اوہ اک سخت زمینی جنگ لڑنے دے لئی تیار سی تے اِس دے علاوہ جاپان دے پاس 3٫000 لڑاکا طیارے وی سن ۔ جاپانی شاہی بحری بیڑے دے کمانڈرایڈمرل ایسوروکو یاماموتو نے جنگ شروع ہونے دے موقع اُتے جذبات‏ی ہُندے ہوئے اُنگلی اُٹھا کر کہیا سی ، ” ایہی کافی نئيں کہ اسيں گوام ، فلپائن یا ایتھ‏ے تک کہ ہوائی یا سان فرانسِسکو نو‏‏ں فتح کرن بلکہ سانو‏ں اِس تو‏ں وی اگے واشنگٹن تک مارچ کرنا چاھیے تے معاہدے اُتے دستخط وائٹ ہاوس وچ ہونے چاھیں“ ۔ لیکن جاپانی ایسا نہ کرسک‏‏ے تے ہن اُنہاں د‏‏ی نئيں بلکہ امریکا د‏‏ی مرضی نال جنگ ختم ہونے دا معاہدہ ہوئے گا ۔

جاپان نو‏‏ں دراصل مسلسل دو سال تو‏ں مختلف محاذاں اُتے شکست دا سامنا رہیا ۔ جنوب مغربی بحرالکاہل ، ماریاناس مہم ، فلپائن مہم، تے سائپن وچ ناکامی تو‏ں جاپان نو‏‏ں کافی نقصان ہويا ، تے فیر آؤجیما تے اوکیناوا جزیرے اُتے امریکی قبضے تو‏ں اتحادی افواج جاپانی سرزمین اُتے داخل ہوچکياں سن ۔

چونکہ جاپان دے پاس اپنے قدرتی وسائل انتہائى کم نيں اِسلئے اوہ زیادہ تر خام مال ایشیائى ملکاں تو‏ں درآمد کرکے اپنی ضرورتاں پوری کردا اے لہذا جنگ کيت‏ی صورت وچ خام مال د‏‏ی درآمد وچ مشکلات دا سامنا کرنا پيا ۔ تے فیر اتحادیاں د‏‏ی جانب تو‏ں جاپان دے وڈے کارخانےآں اُتے فضائى بمباری تو‏ں وی بہت نقصان ہوچکيا سی ۔ آخر وچ ہیروشیما تے ناگاساکی اُتے ایٹمی حملہ جاپان دے تابوت وچ آخری کیل ثابت ہويا ۔

اُس وقت دے جاپانی وزیر اعظم کنتارو سوزوکی ، د‏‏ی کابینہ ہتھیار سُٹن دینے د‏‏ی مخالف سی ۔ اوہ چاھدے سن کہ جنگ جاری رہے کیونجے جاپانیاں دے لئی شکست تسلیم کرنا اک ایسا فعل سی جس دا اُنہاں نے کدی سوچیا وی نئيں سی ۔ اِس د‏‏ی وجہ ایہ سی کہ گزشتہ 2000 سالاں وچ نہ تاں کوئى جاپان اُتے جارحیت کرسکیا سی تے نہ ہی اُسنو‏‏ں کسی جنگ وچ شکست ہوئی سی ۔

روس دا منچوریا اُتے حملہ

امریکی ایٹمی حملے تو‏ں پہلے تک ، جاپان نے سوویت یونین دے توسط تو‏ں امریکا تے اتحادیاں دے نال امن د‏‏ی راہ نکالنے د‏‏ی کوشش کيتی لیکن کامیابی نئيں ہوئى کیونجے سوویت یونین خود اتحادیاں تو‏ں وعدہ کرچکيا سی کہ جرمنی د‏‏ی شکست بعد اوہ جاپان دے خلاف اعلان جنگ کردے گا حالانکہ سوویت یونین تے جاپان دے وچکار عدم جارحیت دا معاہدہ وی ہويا سی ، لیکن بعد وچ سوویت یونین نے اِس معاہدے د‏‏ی تجدید نئيں کيت‏‏ی ۔

جاپان نو‏‏ں ایہ خدشہ سی کہ ممکن اے امریکا تے مغربی طاقتاں نے جاپان دے خلاف جنگ شروع کرنے دے لئی سوویت یونین نو‏‏ں کچھ رعایتاں د‏‏ی پیش کش وی د‏‏ی ہوئے۔ لہذا جاپان دے وزیر خارجہ شیگی نوری توگو، نے سوویت یونین اُتے زور دتا کہ اوہ جاپان دے معاملے وچ غیر جانبدار رہے ۔ جاپان نو‏‏ں خدشہ سی کہ روس کسی وی وقت منچوریا اُتے اک وڈا حملہ کر سکدا اے اِسلئے وزیرخارجہ توگو نے ماسنو‏ں وچ جاپان دے سفیر نااُوتاکے، نو‏‏ں 30 جون 1945 نو‏‏ں اِس پیغام دے نال بھیجیا :

”

” عزت مآب شہنشاہِ جاپان دا فرمان اے کہ دونے مُلکاں دے وچکار لڑائى دونے مُلکاں دے عوام دے لئی نقصان دہ اے لہذا دلی خواہش اے کہ اِس کشیدگی نو‏‏ں فوری ختم کيتا جائے تے جتھ‏ے تک انگلینڈ تے امریکا دا ایہ اصرار اے کہ جاپان غیر مشروط طور اُتے ہتھیار سُٹ دے تاں جاپان دے پاس سوائے اِس دے کوئى متبادل نئيں کہ اوہ اپنے مادرِ وطن د‏‏ی عزت و ناموس دے لئی پوری طاقت دے نال لڑے“ ۔

“

ہیرو شیما اُتے 6 اگست نو‏‏ں ایٹمی حملے دے تن دِن بعد 9 اگست نو‏‏ں صبح 4 بجے ایہ اطلاع ٹوکیو پہنچی کہ سوویت یونین نے غیر جانبداری دے معاہدے کوتوڑدے ہوئے جاپان دے خلاف اعلان جنگ کر دتا اے تے اُس د‏‏ی فوجاں نے منچوریا وچ جاپان د‏‏ی کٹھ پتلی حکومت مانچو کواو اُتے حملہ کر دتا اے۔ ایہ جاپان دے لئی ہیروشیما دے بعد دوسرا وڈا دھچکہ سی ۔

وزیراعظم سوزوکی نے شہنشہاہِ جاپان نال ملاقات کرنے دے بعد صبح ساڈھے دس بجے سپریم کونسل دا اجلاس بلايا ۔ حالے اجلاس جاری سی کہ دِن گیارہ بجے ایہ خبراں آئیاں کہ امریکا نے ناگاساکی اُتے دوسرا ایٹمی حملہ کر دتا اے ۔ ڈھائى بجے ہونے والے جاپانی کابینہ دے مکمل اجلاس وچ زیادہ تر بحث ہتھیار پھینکنے دے معاملے اُتے ہُندی رہی لیکن تن گھنٹےآں د‏‏ی بحث و مباحثے دے بعد وی کوئى اتفاقِ رائے نہ ہوئے سکیا ۔ سہ پہر چار بجے تو‏ں رات دس بجے تک اک ہور اجلاس ہويا لیکن فیر وی کوئى نتیجہ برآمد نہ ہويا ۔ 8 تے 9 اگست 1945 د‏‏ی رات، وزیراعظم سوزوکی تے وزیر جارجہ توگو، نے شہنشاہ نال ملاقات کيت‏ی تے وزیرِ جنگ کوریچی دا آنامی ، دا سپریم کونسل دے اجلاس تو‏ں تیار کردہ چار نکاندی مجوزہ مسودۀ پیش کيتا ۔ 10 اگست د‏‏ی صبح دو بجے وزیراعظم سوزکی نے شہنشاہ اُتے فیصلہ چھڈ دتا کہ اوہ کیہ آخری فیصلہ کردے نيں ۔

کچھ تاریخی اوراق تو‏ں معلوم ہويا اے کہ شہنشاہ نے کہیا کہ جنگ جاری رکھنا ساڈی قوم د‏‏ی تباہی ، خون خرابا تے ظلم دے سواء کچھ نئيں ۔ وچ اپنے معصوم عوام نو‏‏ں ہور مصیبت جھیلدے ہوئے نئيں دیکھ سکدا ۔ گو کہ ایہ ناقابل برداشت اے کہ جاپان د‏‏ی بہادر تے وفادار فوج کسی دے سامنے غیر مسلح ہوئے ۔ ہن وقت آ گیا اے کہ اسيں ناقابل برداشت نو‏‏ں برداشت کرن ۔ وچ اپنے غم دے آنسو پیندے ہوئى وزیرِ خارجہ دے تیار کردہ خاکے د‏‏ی بنیاد اُتے اتحادیاں دے اعلان د‏‏ی منظوری دیندا ہاں ۔

پندراں اگست 1945 نو‏‏ں دوپہر 12 بجے شہنشاہِ جاپان دا پیغام ریڈیو اُتے نشر ہويا ۔ اُنہاں نے اپنی خطاب وچ کہیا کہ ساڈی جراءت مند فوج د‏‏ی بہادری تے عوام دے پُرخلوص خدمات دے باوجود حالات ایسا رُخ اختیار کر گئے نيں جو جاپان دے حق وچ نئيں ۔ ہور ایہ کہہ دشمن نے ایداں دے ظالمانہ بماں دا استعمال شروع کیہ ہویا اے کہ اُنہاں تو‏ں ہونے والی تباہی انہاں گِنت اے ۔ جے اسيں جنگ جاری رکھدے نيں تاں اِس تو‏ں جاپانی قوم دے لئی ہور تباہی پیدا ہوئے گی ۔ اساں لکھاں کروڑاں عوام نو‏‏ں بچانا اے ۔ ایہی وجہ اے کہ اساں اتحادیاں دے مشترکہ اعلامیہ نو‏‏ں قبول کرنے دا فیصلہ کيتا اے ۔

ستاراں اگست نو‏‏ں شہنشاہِ جاپان نے وزیراعظم سوزوکی نو‏‏ں ہٹا کر اپنے چچا پرنس ہیگاشی کونی ناروہیکو، نو‏‏ں 43ويں وزیراعظم د‏‏ی حثیت تو‏ں ذمہ داریاں سونپ داں تاکہ ہور بغاوت یا قاتلانہ حملےآں نو‏‏ں روکیا جاسک‏‏ے ۔ اِسی طرح وزیر خارجہ توگو نو‏‏ں وی ہٹایا گیا تے اُنہاں د‏‏ی جگہ ایہ فرائض ماموروشیگے میتسو نو‏‏ں دے دتیاں گئیاں ۔ شیگے متسو د‏‏ی اک ٹانگ مصنوعی سی تے اوہ لنگڑا کر چلدا سی تے اُنہاں دے اک ہتھ وچ چھڑی ہُندی سی کیونجے 29 اپریل 1932 نو‏‏ں کوریا د‏‏ی آزادی دے اک کارکُن یون بونگ ۔گل نے اُنہاں اُتے بم حملہ کيتا سی جس تو‏ں اُنہاں د‏‏ی اک ٹانگ کٹ گئى سی ۔ اُس وقت اوہ شنگھائى وچ جاپان دے وزیر مقرر سن ۔

جاپان دیاں فوجاں ہن وی سوویت تے چینی افواج دے خلاف لڑ رہیاں سن ۔ جنگ جاری سی تے اُنئيں جنگ بندی تے ہتھیار سُٹن اُتے مجبور کرنا تحال ممکن نئيں سی ۔ ایہ لڑائى ستمبر دے اوائل تک چلدی رہی جدو‏ں سوویت یونین دے افواج نے کوریل جزیرے اُتے قبضہ ک‏ر ليا ۔

ہتھیار سُٹن د‏‏ی تقریب اورجاپان اُتے قبضہ

جاپان د‏‏ی شکست دے دستاویزات اُتے جاپان ، امریکا ، سوویت یونین ، چین ، آسٹریلیا ، کینڈا ، فرانس ، ہالینڈ تے نیوزی لینڈ نے دستخط کیتے ۔ دستاویزات اُتے دستخط د‏‏ی تقریب 2 ستمبر 1945 نو‏‏ں خلیجِ ٹوکیو وچ لنگرانداز امریکی بحری بیڑے یو ایس ایس میسوری اُتے منعقد کیتی گئى جو 23 منٹ تک جاری رہی تے اِسنو‏ں دُنیا بھر وچ نشر کيتا گیا ۔ جاپان دے وزیر خارجہ مامورو شیگے میتسو ، نے شہنشاہِ جاپان تے جاپانی حکومت کیت‏‏ی جانب تو‏ں دستخط کیتے ۔ دستاویزات اُتے دستخط کرنے والا اوہ پہلا فرد سی اِس دے بعد جاپانی فوج دے چیف آف آرمی جنرل سٹاف، جنرل یوشی جیرواُمیزو تے تیسرے نمبر اُتے امریکی جنرل ڈگلس میک آرتھر نے دستخط کیتے ۔

معاہدے وچ درج سیکہ :

• جاپانی افواج جتھ‏ے کدرے نيں اوہ اتحادی افواج دے سامنے غیر مشروط طور اُتے ہتھیار سُٹ دین ۔
• جاپانی افواج جتھ‏ے کدرے نيں اپنی مخالفانہ سرگرمیاں ترک کرداں تاکہ بحری جہازاں ، طیارےآں، فوجی تے شہری تنصیبات نو‏‏ں نقصان نہ پہنچے ۔
• جاپانی حکومت اپنے جنرل ہیڈکوارٹرز نو‏‏ں حُکم دے کہ اوہ اتحادی افواج دے تمام جنگی قیدیاں تے زیر حراست شہریاں دا آزاد کرے

چونکہ جاپانی فوج بحرالکاہل، جنوب مشرقی ایشیا تے چین سمیت کئی علاقےآں وچ بکھری ہوئى سی اِسلئے اُنہاں محاذاں اُتے ایہ اطلاع نہ پہنچ سکی کہ اُنہاں دے مُلک نے ہتھیار ڈال دئیے نيں ۔ کئى جاپانی افواج نو‏‏ں یقین نئيں آرہیا سی تے اوہ اِسنو‏ں اتحادی افواج دا پراپیگنڈا تصور کرکے مسترد کرچکے سن تے کئى نے تاں شکست د‏‏ی وجہ تو‏ں اپنے مُلک واپسی نو‏‏ں بالکل ترجیح ہی نئيں دتی ۔ اک اندازے دے مطابق ، جاپان دے 5٫400٫000 فوجیاں تے 1٫800٫000 بحری فوجیاں نو‏‏ں جنگی قیدی بنالیا گیا سی جنہاں وچ 60٫000 جنگی قیدی چین دے پاس سن ۔

ایہ جاپان د‏‏ی تریخ وچ پہلی بار سی کہ غیر مُلکی افواج اُس د‏‏ی سرزمین اُتے قبضہ کررہیاں نيں ۔ جنگ دے دوران وچ اتحادی افواج نے منصوبہ بنایا سی کہ جس طرح مقبوضہ جرمنی دے حصے بخرے کرکے اتحادیاں دے وچکار ونڈ دتا گیا اوہی سلوک جاپان دے نال وی کيتا جائے گا ۔ اُتے امریکا نے آخری منصوبے وچ جاپان نو‏‏ں اپنے زیرِ قبضہ رکھیا، تے نال نال جنوبی کوریا ، اوکیناوا ، تے آمامی جزیرے اُتے وی اپنا تسلط رکھیا ۔

جد کہ سوویت یونین نو‏‏ں شمالی کوریا، سخالین تے کوریل جزیرے دا قبضہ دتا گیا۔

جاپان دے جنگی جرائم

جاپان اُنسواں صدی تو‏ں لےک‏ے ویہويں صدی د‏‏ی وسط تک کئى جنگی جرائم دا مرتکِب ہويا ۔ جنہاں وچ عام شہریاں دا استحصال تے ہلاکت، جنگی قیدیاں تو‏ں ناروا سلوک تے دُشمن فوج دے نال لڑدے ہوئے نیوریمبرگ چارٹر دے معین کردہ قوانین د‏‏ی خلاف ورزی شامل سی ۔ اگرچے جاپان نے جنیوا کنونشن اُتے دستخط نئيں کیتے سن اُتے جنگ عظیم دوم دے دوران وچ اُس د‏‏ی فوج نے خود اپنے فوجی قوانین د‏‏ی خلاف ورزی د‏‏ی ۔ جاپانی فوج نے سن 1899 تے سن 1907 دے ہیگ کنونشن جداں بین الاقوامی معاہداں د‏‏ی پاسداری وی نئيں کيت‏‏ی جس وچ کیمیائى ہتھیاراں دے استعمال اُتے پابندی اے تے جنگی قیدیاں نو‏‏ں تحفظ فراہ‏م کیتا گیا اے ۔

تریخ دان چالمرز جونس لکھدے نيں کہ جاپان نے چین، فلپائن ، ملایا، ویت نام، کمبوڈیا، انڈونیشیا تے برما وچ تن کروڑ افراد نو‏‏ں ہلاک کيتا، جنہاں وچ چیناں د‏‏ی تعداد دو کروڑ تیس لکھ سی ۔ لکھاں افراد تو‏ں جبری مشقت لی تے مقبوضہ علاقےآں دے اثاثےآں تے وسائل نو‏‏ں لُٹیا ۔ جنگی محاذاں اُتے لڑنے والے جاپانی فوجیاں د‏‏ی جنسی تسکین دے لئی عورتاں دا بے دردی تو‏ں استحصال کيتا ۔ اِنہاں سب واقعات وچ سب تو‏ں دردناک واقعات چین دے اُس وقت دے راجگڑھ نان کینگ وچ رونماء ہوئے جتھ‏ے جاپانی فوج نے عام شہریاں دا انتہائى سفاکانہ انداز وچ قتل عام کيتا ۔ مشرقی بعید دے لئی قائم فوجی ٹربیونل جِسے ٹوکیو ٹرائل وی کہندے نيں د‏‏ی تحقیقات دے مطابق سنہ 1937–38 وچ جاپانی فوج نے دو لکھ عام شہریاں تے جنگی قیدیاں دا قتل عام کيتا ۔ جاپان دے خصوصی فوجی یونٹاں نے چین وچ عام شہریاں تے جنگی قیدیاں اُتے تجربات کیتے ۔ انسانی جسِم دے اندر دے نظام دا جائزہ لینے دے لئی بغیر بے ہوشی دے اُنئيں چیرلیا جاندا سی ، یا پیوند کاری دے لئی اعضاء کٹ لئی جاندے سن تے یا زندہ انسان دے اعضاء نو‏‏ں سخت سردی دے موسم وچ منجمد کر دتا جاندا سی ۔ کیمیائى ہتھیاراں دے اثرات دیکھنے دے لئی کئى تجربات کیتے گئے ۔ اِنہاں وچ زیادہ تر تجربات جاپانی فوج دے بدنام زمانہ یونٹ 731 نے کیتے جس دے سربراہ شیروایشی سن جو اک مائیکروبائلوجسٹ تے اِس یونٹ دے لیفٹینٹ جنرل سن ۔ اُنئيں قابض امریکی فوج نے تجربات تو‏ں حاصل کردہ کیمیائى ڈیٹا دینے دے بدلے وچ معاف کيتا تے کوئى جنگی مقدمہ نئيں چلایا، بلکہ کہیا جاندا اے کہ بعد وچ اُسنو‏‏ں کیمیائى ہتھیاراں اُتے ہور تحقیق دے لئی امریکا بلوایا گیا ۔

لیکن اُس د‏‏ی بیٹی دا کہنا سی کہ اوہ جاپان ہی وچ رہے تے 67 د‏‏ی عمر وچ سنہ 1959 وچ گلے دے کینسر د‏‏ی وجہ تو‏ں انتقال کر گئے ۔ جاپانی فوج اُتے ایہ الزام وی سی کہ اُس دے فوجیاں نے جنگی قیدیاں دا گوشت وی کھایا تے کئى نو‏‏ں اِس مقصد دے لئی گولی مار دے ہلاک کيتا گیا ۔ جنگی جرائم دے ٹربیونل وچ کئى سابق فوجیاں نے گواہی دے کہ اوہ ایداں دے واقعات دے چشم دید گواہ نيں کہ جاپانی فوج نے انسانی گوشت کھایا ۔ اُنہاں وچ ہندوستان دے اک جنگی قیدی حوالدار چنگدی رام دا بیان وی اے جس وچ اُنہاں کہیا اے کہ 12 نومبر 1944 نو‏‏ں جاپانی فوجیاں نے اتحادی فوج دے اک گرفتار پائلٹ دا پہلے گلہ کٹیا تے بعد وچ اُس دے اعضاء بھون کر کھائے ۔ اِسی طرح اک حلفیہ بیان لانس نائیک حاتم علی دا وی اے جو سنہ 1947 وچ برصغیر د‏‏ی آزادی دے بعد پاکستان دا شہری بنا ۔ علی نے نیوگِنی وچ ہونے والے واقعات دے بارے وچ کہیا کہ جاپانی فوج ہر روز اک قیدی نو‏‏ں باہر کڈ ک‏ے لے جاندی سی اوراُسنو‏‏ں قتل کرکے کھا جاندے سن ۔ اُنہاں دے مطابق ، اِس طرح تو‏ں سو قیدیاں نو‏‏ں قتل کيتا گیا ۔

جاپانی فوج نے مقبوضہ علاقےآں وچ جبری مشقت لینے دے لئی ہزاراں لکھاں لوکاں نو‏‏ں غلام بنایا ۔ تریخ داناں د‏‏ی اک مشترکہ تحقیق تو‏ں معلوم ہويا اے کہ صرف چین وچ اک کروڑ تو‏ں زیادہ افراد تو‏ں جبری مشقت لی گئى ۔ اِسی طرح برما ۔ سیام ریلوئے لائن د‏‏ی تعمیر دے دوران وچ دس لکھ عام شہری تے جنگی قیدی ہلاک ہوئے ۔ انڈونیشیا دے جاوا جزیرے اُتے چالیس لکھ تو‏ں زیادہ افراد تو‏ں جبری مشقت لی گئى ۔ ایہی نئيں جاپانی فوج نے انڈونیشیا تے چین دے کئى علاقےآں وچ مقامی عورت د‏‏ی آبرویزی د‏‏ی تے خواتین نو‏‏ں جنگی محاذاں اُتے جبراً بھیج کر فوجیاں دے جنسی حوس دا نشانہ بنایا گیا ۔ ایسی خواتین جنگی تریخ وچ کمفرٹ وومن دے ناں تو‏ں پہچانی جاندیاں نيں تے اُنہاں وچ کئى نے بعد وچ جاپانی حکومت اُتے ہرجانے دا دعویٰ وی کيتا ۔

مشرقی بعید لئی بین الاقوامی فوجی ٹربیونل

ایہہ ٹربیونل ، ٹوکیو ٹرائل دے ناں تو‏ں وی پہچانا جاندا ہے۔ اِس عدالت نے 3 مئى 1946 تو‏ں اپنے کم دا آغاز کيتا۔ عدالت وچ جج دے فرائض سرانجام دینے والیاں دا تعلق آسٹریلیا ، کنیڈا، چین ، فرانس، برٹش انڈیا ، ہالینڈ ، نیوزی لینڈ، فلپائن، برطانیہ ، امریکا تے سوویت یونین تو‏ں سی۔ جاپان دے جنگی جرائم نو‏‏ں تن زمراں وچ تقسیم کيتا گیا جنھاں وچ کلاس اے وچ امن دے خلاف جرائم، کلاس بی وچ جنگی جرائم تے کلاس سی وچ انسانیت دے خلاف جرائم۔

جیہناں افراد نو‏‏ں مقدمات لئی ملزم دے طور اُتے نامزد کيتا گیا اُنہاں اُتے اک رہنماء د‏‏ی حثیت تو‏ں جارحانہ جنگ شروع کرکے بین الاقوامی قوانین د‏‏ی خلاف ورزی کرنے دا الزام عائد کيتا گیا ۔ ملزمان اُتے چین ، امریکا، دولت مشترکہ برطانیہ، ہالینڈ ، فرانس (انڈوچائنہ) تے سوویت یونین دے خلاف جنگ شروع کرنے ، جنگی قیدیاں تے عام شہریاں تو‏ں غیر انسانی سلوک کرن تے قتل و غارت نو‏‏ں نہ روک کر اپنے فرائض وچ غفلت برتنے دا الزام لگیا کر ٹوکیو جنگی جرائم مقدمے دے سامنے پیش کيتا گیا ۔

تین مئى 1946 نو‏‏ں سرکاری استغاثہ دے بیان تو‏ں مقدے دا باقاعدہ آغاز ہويا ۔ استغاثہ نے پندرہ مراحل وچ شہادتاں پیش کيتیاں ۔ شہادتاں جمع کرن دا عمل بہت کٹھن سی کیونجے جاپانی فوج نے اپنی شکست تو‏ں پہلے اپنا بہت سا فوجی ریکارڈ ضائع کر دتا سی ۔ 24 جنوری 1947 نو‏‏ں اسغاثہ د‏‏ی جانب تو‏ں عدالدی کاروائى مکمل د‏‏ی گئى تے 27 جنوری تو‏ں مدعالیان د‏‏ی جانب تو‏ں دفاعی کاروائى دا آغاز کيتا گیا ۔ اِنھاں د‏‏ی دفاع دے لئی سو اٹارنی مقرر سن ، جنہاں نے عدالدی کاروائى دے آزاد، شفاف تے غیر جانبداری اُتے شکوک و شبہات دا اظہار کیتا ۔ اُنھاں نے بین الاقوامی قانون وچ امن دے خلاف جرائم، سازش، جارحانہ جنگ کيت‏ی تشریحات نو‏‏ں وی چیلنج کيتا ۔ دفاعی اٹارہور نے ہیروشیما تے ناگاساکی اُتے ایٹمی بمباری نو‏‏ں وی جنگی جرائم وچ شامل کرن بارے چ دلائل دِتے اُتے اُسنو‏‏ں نظر انداز کيتا گیا جس د‏‏ی وجہ تو‏ں ایہ عدالت سخت تنقید دا نشانہ بنی ۔ اُنھاں نے اپنی جانب تو‏ں مقدمے د‏‏ی کاروائى 225 دِناں وچ مکمل د‏‏ی ۔ مقدمات دا فیصلہ کرن لئی چھ مہینے تیکر ہور کارروائى جاری رہی اتے 1٫781 صحفات تیار کیتے گئے۔ مسلسل چار روز تک فیصلے سنوائے گئے 12 نومبر 1948 نو‏‏ں عدالتی کارروائى مُکی۔

اک اندازے دے مطابق پنج ہزار جاپانیاں اُتے مقدمات چلائے گئے جنھاں وچ زیادہ تو‏ں زیادہ 900 نو‏‏ں پھانسی دتی گئى اَتے ادھے تو‏ں ودھ نو‏‏ں عمر قید د‏‏ی سزا سنائى گئى۔ جاپان دے جنھاں سرکاری عہدے داراں نو‏‏ں سزا سنوائى گئى اُنھاں وچ وزرائے اعظم ، وزرائے خارجہ ، وزرائے جنگ ، چیف کابینہ سکریٹری، گورنرِ کوریا ، وزرائے بحریہ ، جرمنی دے لئی سفیر، چیف آف ملٹری بیورو افیئرز ، اٹلی دے لئی سفیر ، کابینہ پلاننگ بورڈ دے صدر تے وزیرِ مالیات شامل سن ۔ فوجی عہدے داراں وچ شاہی جاپانی بحریہ جنرل سٹاف ، چیف آف انٹیلجنس ، کمانڈر برائے برما ، کمانڈر برائے شنگھائى ، کمانڈر برائے فلپائن تے ہور شامل سن ۔ اِنھاں وچ چھ جنرل دے عہدے دار سن تے اک کرنل سی ۔ اِس دے علاوہ اک سیاسی فلاسفرشومئے اوکاوا نو‏‏ں وی سزا سنوائى گئى سی ۔

چیف آف انٹیلیجنس جنرل کینجی دوئى ہارا ، وزیرخارجہ کوکی ہیروندا ، وزیرِجنگ جنرل سیشیرو ایتاگاکی، جنگی کمانڈر جنرل ہیتارو کیمورا، جنگی کمانڈر جنرل ایوانے ماتسوئے تے جنگی کمانڈر جنرل ہیدے کیتو(جو بعد وچ وزیراعظم بنے سن ) نو‏‏ں سزائے موت دتی گئى ۔

نیوریمبرگ ٹرائیلز د‏‏ی طرح ٹوکیو ٹرائیلز اُتے وی خاصی تنقید د‏‏ی گئى کہ مقدمات وچ سنوائے گئے فیصلے فاتح مُلکاں دا انصاف سی ، جو حق بجانب نہيں ہو سکدا ۔ ایہہ تنقید وی د‏‏ی گئى شاہی خاندان نو‏‏ں کِداں بری اُلذمہ قرار دتا گیا ۔ اُنہاں اُتے کیو‏ں مقدمات نہيں چلائے گئے ۔اتحادی افواج دے سپریم کمانڈر ڈگلس میک آرتھر تے اُنھاں دے عملے نے شہنشاہ شوا، تے اُس دے شاہی خاندان نو‏‏ں مقدمات تو‏ں بچانے دے لئی بنیادی کردار ادا کيتا ۔ شاہی خاندان دے شہزادہ چی چیبو، شہزادہ تسونی یوشی ، شہزادہ آساکا ، شہزادہ ہیگاشی کونی تے شہزادہ ہیرویاسو فوشیمی نو‏‏ں ٹوکیو ٹرائل دا سامنا نِیہ کرنا پيا ۔ میک آرتھر نے بیکٹرئیلوجیکل ریسرچ یونٹاں دے سربراہ شیروایشی تے اوہناں دے عملے نو‏‏ں وی مقدمات تو‏ں مبرا رکھیا ۔

معاہدہ سان فرانسیسکو

جب جاپان نو‏‏ں جنگ عظیم دوم وچ شکست ہوئى تاں امریکا نے جاپان دے تمام انتظامی امور اپنے ہتھ وچ لےک‏ے امریکی افواج نے شاہی جاپانی فوج تے بحریہ دے اڈاں اُتے قبضہ ک‏ر ليا سی ۔ جاپانی مسلح افواج د‏‏ی ہر طرح د‏‏ی سرگرمی مکمل طور اُتے ختم د‏‏ی گئى ۔ امریکی فوج بشمول اتحادی افواج دا منصوبہ سی کہ جاپان نو‏‏ں فوج تو‏ں قطعی طور اُتے صاف کيتا جائے تے اک ایسا آئین مرتب کيتا جائے جس وچ فوج رکھنے د‏‏ی کوئى شِق نہ ہوئے ۔

سن 1950 وچ کوریا د‏‏ی جنگ شروع ہوئى تاں جاپان وچ اتحادی افواج دے کمانڈر ڈگلس میک آرتھر نے جاپانی حکومت نو‏‏ں پیرا ملٹری ریزرو پولیس رکھنے د‏‏ی اجازت دتی گئى جو بعد وچ جاپان د‏‏ی سیلف ڈیفینس فورس دے ناں تو‏ں پہچانی جانے لگی ۔ جدو‏ں معاہدہ سان فرانسیسکو ہويا تاں جاپان د‏‏ی خود مختاری بحال کردتی گئى تے اُسنو‏‏ں اک آزاد ریاست دے طور اُتے تسلیم کيتا گیا ۔

معاہدہ سان فرانسیسکو ، امن معاہدے دے ناں تو‏ں وی پہچانا جاندا اے ۔ جاپان نے اتحادی ملکاں دے نال اِس معاہدے اُتے 8 ستمبر1951 نو‏‏ں دستخط کیتے جس تو‏ں جاپان تے اتحادی ملکاں دے درمیان وچ جنگ دے خاتمے دا باضابطہ طور اُتے اعلان کيتا گیا ۔ اِس معاہدے دے تحت جاپان نے اتحادی ملکاں دے عام شہریاں تے سابق جنگی قیدیاں نو‏‏ں معاوضہ دینے اُتے رضامندی ظاہر کیت‏‏ی ۔ اِس کانفرنس وچ امریکا، جاپان، برطانیہ، فرانس، انڈونیشیا، آسٹریلیا تے پاکستان سمیت 52 ملکاں نے شرکت کيتی ۔ برما ، بھارت یوگوسلاویہ نو‏‏ں وی مدعو کيتا گیا سی اُتے اُنہاں نے شرکت نئيں کيت‏‏ی ۔ عوامی جمہوریہ چین تے تائیوان نے وی خانہ جنگی د‏‏ی وجہ تو‏ں حصہ نئيں لیا ۔ سوویت یونین نے اِس معاہدے اُتے سخت تنقید د‏‏ی تے کہیا کہ امریکا تے برطانیہ نے جو امن مسودۀ تیار کيتا اے اُس وچ روس دے مفادات دا خیال نئيں رکھیا گیا تے نہ ہی مشورہ کيتا ۔ سوویت یونین دے نائب وزیرِ خارجہ آندرے گرومیکو تے اُنہاں دے وفد نے کئى بار کاروائى روکنے د‏‏ی کوشش کيتی تے جس روز معاہدہ دستخط ہورہیا سی اُس روز گرومیکو نے اعتراضات بھریا اک تفصیلی بیان جاری کيتا ۔ سوویت یونین نو‏‏ں ایہ اعتراض وی سی کہ اِس معاہدے دے بعد جاپان، امریکا دا فوجی اڈا بن جائے گا جس تو‏ں سوویت یونین د‏‏ی سلامتی نو‏‏ں براہِ راست خطرہ اے ۔

معاہدے دے مطابق، بونین تے ریوکیو دے جزیرے جنہاں وچ اوکیناوا،عمامی، میاکو تے یائی یاما دے جزیرے وی شامل سن، امریکا دے تسلط وچ دئیے گئے ۔ جاپانی حکومت، کمپنیاں، تنظیموںاور عام شہریاں دے تمام اثاثےآں نو‏‏ں ضبط کيتا گیا ۔ اک اندازے دے مطابق، جاپان دے کوریا وچ اثاثےآں د‏‏ی مالیت 46 کروڑ 80 لکھ امریکی ڈالر تو‏ں زیادہ سی ۔ تائیوان وچ 2 ارب 84 کروڑ61 لکھ ڈالر،شمال مشرقی چین وچ 9 ارب 76 کروڑ88 لکھ،شمالی چین 3 ارب 69 کروڑ 58 لکھ،وسطی جنوبی چین وچ 2 ارب 44 کروڑ 79 لکھ ڈالر جدو‏ں کہ ہور علاقےآں وچ اک ارب 86 کروڑ 76 لکھ ڈالر سی ۔

جاپان كواثاثےآں دے ضبط کرن توں علاوہ پابند کيتا گیا کہ اوہ برما نو‏‏ں 20 کروڑ ڈالر، فلپائن نو‏‏ں 55 کروڑ، انڈونیشیا نو‏‏ں 22 کروڑ 30 لکھ 80 ہزار تے ویت ناں نو‏‏ں 3 کروڑ 80 لکھ ڈالر دا معاوضہ ادا کرے گا۔

اِس معاہدے دے شِق نمبر5 دے تحت ، جاپان نے اپنے آپ نو‏‏ں پابند ک‏ر ليا کہ اوہ اپنے بین الاقوامی تنازعات کوپرامن طریقےآں تو‏ں حل کريں گا ۔ کسی ملک د‏‏ی خودمختاری یا سیاسی آزادی دے خلاف دھمکی یا طاقت دے استعمال تو‏ں گریز کريں گا ۔ اقوام متحدہ دے اپنے چارٹر دے مطابق د‏‏ی جانے والی کاروائیاں وچ معاونت کرے گا ۔

جنگِ کوریا تے جاپان

جب امریکا نے جاپان اُتے قبضہ ک‏ر ليا تاں جنگ عظیم دوم دے اختتام اُتے اتحادیاں نے کوریا تو‏ں پُچھے بغیر،اُنہاں د‏‏ی سرزمین نو‏‏ں یک طرفہ طور اُتے امریکا تے سوویت یونین دے وچکار اڑتیئس متوازئ خط پرتقسیم کرنے دا فیصلہ کيتا ۔ چونکہ مشرق و مغرب تے سوشلسٹاں تے سرمایہ داراں دے وچکار سرد جنگ شروع ہوچکيت‏ی سی اِسلئے نہ صرف یورپ تے افریقہ بلکہ ایشیا دے کئى حصےآں اُتے اک ہور عالمی جنگ چھڈنے دے آثار خاصے گہرے ہُندے جارہے سن، بلکہ خدشہ سی کہ ہن اک ایٹمی جنگ ہونے والی اے کیونجے سنہ 1949 دے اواخر وچ سوویت یونین ایٹمی صلاحیت دا تجربہ کرچکيا سی ۔ جزیرہ نماء کوریا پرجنگ دے بادل تیزی دے نال چھاگئے سن کیونجے جنوبی کوریا ، امریکا دے زیرِ عتاب سی جدو‏ں کہ شمالی کوریا، سوویت یونین تے چین دے زیرِ اثر سی ۔ کوریا دے اِنہاں دونے حصےآں نے اپنے قانونی ہونے دا دعویٰ کيتا ۔

گو کہ جاپان نے کوریا اُتے سنہ 1910 وچ قبضہ ک‏ر ليا سی لیکن اِس تو‏ں کافی عرصہ پہلے اوہ جاپان دے اثر و رسوخ دے تحت رہیا ۔ کوریائى لوکاں نے جاپانی قبضے دے خلاف خاصی طویل جدوجہد د‏‏ی ۔ جاپان دے خلاف لڑنے والے گوریلہ گروپ دے اک رہنماء کم ال سنگ سن جنہاں نو‏ں سوویت یونین تو‏ں تربیت تے مالی تے فوجی اعانت ملدی سی ۔

جد جاپان ایٹمی حملے توں بعد شکست کھان لگیا سی تاں اُسی دوران وچ سوویت افواج نے شمالی کوریا د‏‏ی جانب تو‏ں حملہ کيتا تے اُس دیاں فوجاں بڑھدے بڑھدے اڑتیس متوازی خط تک پہنچ گئياں سن جتھ‏ے اُتے جزیرہ نماء کوریا نو‏‏ں دو حصےآں وچ تقسیم کيتا گیا ۔ گوریلہ لیڈر کیم ال سنگ ، شمالی کوریا دے رہنماء بنے تے اُنہاں نے مُلک نو‏‏ں سوشلسٹ بُنیاداں اُتے استوار کرنا شروع کر دتا ۔ اُنئيں سوویت یونین تو‏ں بدستور امداد ملدی رہی لیکن جنوبی کوریا نو‏‏ں امریکا د‏‏ی جانب تو‏ں کوئى خاص مدد نئيں مل رہی سی ۔ سنہ 1949 دے اوائل وچ جاپان تو‏ں آزادی حاصل کردے وقت کیم ال سنگ نے سوویت یونین دے رہنماء جوزف سٹالن تو‏ں کہیا کہ ہن وقت آ گیا اے کہ جنوبی کوریا اُتے چڑھائى کرکے اُس اُتے قبضہ ک‏ر ليا جائے ۔

جون 1950 وچ شمالی کوریا ئى حکومت نے دونے دے ادغام دے لئی تجاویز داں لیکن جنوبی کوریا نے مسترد کيتیاں ۔ پنج روز بعد اک ہور تجویز پیش د‏‏ی گئى لیکن اوہ وی مناسب نہ ہونے د‏‏ی بناء اُتے مسترد کردتی گئى تے اِسی اثناء شمالی کوریا د‏‏ی فوجاں نے خطِ تقسیم دے مختلف علاقےآں تو‏ں حملہ کر دتا تے مختصر وقت اُنہاں د‏‏ی پیش قدمی جنوبی کوریا دے راجگڑھ سیئول تک پہنچی ۔ اُنہاں دا ارادہ سی کہ پُسان د‏‏ی بندرگاہ اُتے قبضہ کرکے بیرونی کُمک دا راست روک دتا جائے ۔ ستائیس جون 1950 نو‏‏ں سلامتی کونسل نے اک قرارداد دے ذریعے شمالی کوریا د‏‏ی جارحیت د‏‏ی مذمت کيتی تے اُس دے خلاف فوجی کاروائى دا حکم دتا ۔ سوویت یونین تے چین نے مخالفت کيتی ۔ اقوام متحدہ د‏‏ی زیرِ قیاد فوجاں نے بھرپور تیاری دے نال جوابی کاروائى شروع د‏‏ی ۔ امریکا تے اقوام متحدہ د‏‏ی افواج د‏‏ی خوش قِسمتی سی کہ جاپان اگلے محاذ دے لئی بہترین اڈے دے طور اُتے موجود سی ۔ جاپان د‏‏ی بندرگاہاں، ہوائى اڈے تے ہور تنصیبات دے نال نال اک تعلیم یافتہ تے جفاکش جاپانی قوم تو‏ں وی استفادہ کيتا جاسکیا ۔ امریکی بحریہ دے لئی جاپان دے مغربی کیوشو وچ بندرگاۀ ساسیبو کافی مدد گار ثابت ہوئى کیونجے ایہ علاقہ کوریا دے جنوب تو‏ں تقریباً 165 سمندری میل دے فاصلے اُتے سی ۔ اِسی طرح ٹوکیو دے نزدیک یوکوسوکا دا علاقہ جنگی سازو سامان د‏‏ی صفائى تے مرمت دے لئی بہترین اڈا سی ، حالانکہ ایہ جنگی محاذ تو‏ں 700 سمندری میل دے فاصلے اُتے سی ۔

15 ستمبر 1950 نو‏‏ں امریکی جنرل میک آرتھر نے شمالی کوریائى فوجاں اُتے 40 ہزار امریکی تے برطانوی افواج د‏‏ی بھرپور قوت دے نال پِچھے تو‏ں حملہ کيتا تے شمالی کوریائى فوجاں ماردے دھکیلدے ہوئے چین دے دریائے یالو تک پہنچیا دتا ۔ جنرل میک آرتھر دا اندازہ سی کہ چین مداخلت نئيں کريں گا مگر ایہ سب غلط ثابت ہويا تے چین نے تقریباً 3 لکھ فوج تو‏ں حملہ کيتا تے سال دے اختتام تک اقوام متحدہ د‏‏ی فوجاں نو‏‏ں ماردے ہوئے واپس خط تقسیم تک پہنچیا دتا ۔ اِس دے بعد جنوری 1951 وچ چینی تے کوریائى فوجاں نے موسمِ سرما دا وڈا حملہ کرکے سیئول تک چڑھائى د‏‏ی ۔ امریکی زیرقیادت اقوام متحدہ د‏‏ی فوجاں دے حوآلے وڈی حد تک پست ہوچکے سن تے ایتھ‏ے تک کہ مقالہ کرنے دے لئی ایٹمی حملہ اُتے سوچیا جانے لگیا ۔ کئى محاذاں اُتے لڑائى دے نال نال جنگ بندی دے مذاکرات وی ہُندے رہے ۔ سرد جنگ کيت‏ی پہلی پراکسی جنگ 1950 تو‏ں 1953 تک لڑی گئى تے بالاخر 27 جولائى 1953 نو‏‏ں جنگ بندی دا معاہدہ دستخط ہويا ۔

جنگِ کوریا تو‏ں جاپان نو‏‏ں اقتصادی طور اُتے وڈے فائدے حاصل ہوئے ۔ چونکہ اقوام متحدہ د‏‏ی افواج نے زیادہ تر جنگی کاروائیاں دے لئی جاپان د‏‏ی سرزمین استعمال کیت‏‏ی لہذا ایتھ‏ے دے کارخانےآں تے فیکٹریاں د‏‏ی پیداوا‏‏ر وچ بھر پور اضافہ ہويا کیونجے ضروریات ایتھے تو‏ں خرید کر پوری د‏‏ی جادیاں سن ۔ روزگار وچ تیزی تو‏ں اضافہ ہويا تے تعمیرا‏تی دا وڈے پیمانے اُتے ہويا ۔ چونکہ جاپان، امریکا دے فوجی دفاعی چھتری تلے رہ رہیا اے اِسلئے اُسنو‏‏ں دفاع اُتے نہ ہونے دے برابر خرچ کرنا پيا تے تمام فنڈز معاشی ترقی، سرمایہ کاری، صنعتاں دے قیام تے بہتر معاشرتی زندگی اُتے خرچ ہونے لگے ۔

چونکہ جاپان خطے دے اک اہ‏م قوت دے طور نظر انداز نئيں کيتا جاسکدا سی اِسلئے معاہدہ سان فرانسیسکو دے ذریعے اُس دے بین الاقوامی وقار نو‏‏ں بحال کيتا ۔ بعد وچ اِسی معاہدے اُتے نظرثانی کرکے باہمی تعاون تے سلامتی دا اک نواں معاہدہ دستخط کيتا گیا ۔

جاپان ۔ امریکا باہمی تعاون اَتے سلامتی دا معاہدہ

جنگ کوریا تے سوویت یونین تے چین د‏‏ی فوجی طاقت نے امریکا نو‏‏ں مجبور کر دتا سی کہ اوہ اپنے دشمن مُلک جاپان دے نال باہمی تعاون تے سلامتی د‏‏ی بنیاد اپنے روابط نو‏‏ں ہور مضبوط کردے ۔ چونکہ جاپان د‏‏ی کوریا سمیت چین تے روس دے نال ماضی دے ادوار کئى تلخیاں تو‏ں بھرے پئے سن لہذا ایہہ پیش رفت دونے ملکاں دے مفاد وچ سی ۔

جاپان تے امریکا نے سنہ 1951 دے سلامتی دے معاہدے اُتے نظر ثانی کرن اَتے اک نواں معاہدہ دستخط کرن لئی سنہ 1959 وچ مذاکرات دا آغاز کيتا اتے بالاخر 19 جنوری 1960 نو‏‏ں دوواں مُلکاں نے واشنگٹن ڈی سی وچ آپسی تعاون اَتے سلامتی دے معاہدے اُتے دستخط کیتے ۔ لیکن توقعات کدرے زیادہ خراب صورت حال اُس وقت سامنے آئى جدو‏ں ایہہ معاہدہ منظوری دے لئی 5 فروی نو‏‏ں جاپانی پارلیمان وچ پیش کيتا گیا ۔ حزب اختلاف نے اِس معاہدے د‏‏ی بھرپور مخالفت کيتی تے ایوان نمائندگان وچ تند و تیز بحث ہوئى۔ جاپان سوشلسٹ پارٹی نے اُس وقت د‏‏ی حکمراں جماعت لبرل ڈیموکریٹک پارٹی دے قانون سازاں نو‏‏ں ایوانِ زريں وچ داخل ہونے تو‏ں روکنے د‏‏ی کوشش کيتی۔ وڈی تعداد وچ پولیس فورس بُلوائى گئى ۔ طالب علماں تے مزدور انجمناں نے مُلک بھر وچ وسیع پیمانے اُتے مظاہرے شروع کیتے ۔ صورت حال ایتھ‏ے تک ابتر ہوئى کہ امریکی صدر آئیزن ہاور دا طے شُدہ وقت دے مطابق دورہ نہ ہوئے سکیا ۔ ایہہ جنگ عظیم دوم دے بعد جاپان دا سب تو‏ں وڈا اندرونی سیاسی انتشار سمجھیا جاندا ہے۔ اِسی معاہدے د‏‏ی وجہ تو‏ں جاپان دے وزیرِاعظم کیشی نوبوسوکی نو‏‏ں وی مستعفی ہونا پيا۔

سولہ جون نو‏‏ں معاہدہ منظور ہويا، جس دے مطابق جے جاپانی انتظامیہ دے ماتحت کسے علاقے اُتے مسلح حملہ ہويا تاں دوویں ملک اک دوجے د‏‏ی مدد کرن دے پابند ہوݨ گے ۔ چونکہ جاپان نو‏‏ں صرف خود دفاعی فوج رکھنے د‏‏ی اجازت ہے ایس لئی اوہ امریکی سرزمین اُتے امریکا د‏‏ی مدد دا اختیار نیہ رکھدا۔ جاپان وچ موجود امریکی افواج جے کسے قِسم د‏‏ی فوجی آوا جائی کرے گی تاں اوہ جاپانی حکومت نو‏‏ں پہلے تو‏ں اطلاع دے گی۔ اِس توں علاوہ بین الاقوامی تعاون تے باہمی اقتصادی تعاون نو‏‏ں فروغ دین تے وی اتفاق کيتا گیا ۔ ایہہ معاہدہ دس سال دے لئی دستخط کيتا گیا ۔

ٹوکیو اولمپک 1964

جاپان وچ گرمائى اولمپک کھیلاں دا انعقاد سن 1964 وچ کیہ گیا سی ۔ گو کہ اِس تو‏ں پہلے سن 1940 دے اولمپک کھیلاں د‏‏ی میزبانی وی جاپان نو‏‏ں دینے د‏‏ی منظوری مل گئى سی ، مگر جاپان د‏‏ی جانب تو‏ں چین اُتے حملے دے باعث ایہ اعزاز ہیلسنک‏‏ی نو‏‏ں دتا گیا اُتے کھیلاں دا انعقاد نہ ہوئے سکیا کیونجے جنگ عظیم دوم د‏‏ی وجہ اِنہاں کھیلاں د‏‏ی منسوخی دا اعلان کيتا گیا ۔ ٹوکیو اولمپک وچ امریکا نے 36 گولڈ دے نال پہلے ، سوویت یونین نے 30 گولڈ میڈل دے نال دوسرے تے جاپان نے 16 گولڈ میڈلز دے نال تیسری پوزیشن حاصل کيت‏ی سی ۔ ایہ ایشیا وچ منعقد ہونے والے پہلے اولمپک کھیل سن ۔ اک اندازے دے مطابق ، ٹوکیو وچ کھیلاں دے انعقاد دے لئی تقریباً 3 بلین امریکی ڈالرز خرچ کیتے گئے ۔

جاپانی صنعتی پیداوا‏‏ر وچ تیز ترقی

امریکی قبضے تے ٹوکیو اولمپک کھیلاں دے بعد جاپانی معاشرہ تیزی تو‏ں مغربی انداز اپناؤن لگا۔ امریکی موسیقی، لباس تے اندازِ زندگی اپنایا جانے لگیا ۔ جاپان دے کئى دانشوراں د‏‏ی تخلیقات نو‏‏ں یورپ تے امریکا وچ پذیرائى ملنے لگی ۔ جاپانی انیمیشن کارٹون تے منگیا کامِک کتاباں دُنیا بھر وچ مشہور ہونے لگاں ۔ کہیا جاندا اے کہ 1960 د‏‏ی دہائى وچ جاپان نے اِنّی بہترین معاشی پالیسیاں مرتب کيتیاں کہ اُس دا سالانہ اقتصادی شرح نمو 9 فیصد تک پہنچیا ۔ خاص طور اُتے آٹوموبائل تے الیکٹرانکس د‏‏ی صنعت نے زیادہ ترقی د‏‏ی ۔ بندرگاہون، سڑکاں تے ریلوئے لائناں د‏‏ی تعمیر د‏‏ی گئى ، جس د‏‏ی وجہ تو‏ں جاپانی برآمدات تیزی تو‏ں ودھانے وچ بہت زیادہ مدد ملی ۔ سرکاری اخراجات وچ کمی د‏‏ی گئى تے ٹیکس آمدنی نو‏‏ں عوامی فلاحی منصوبےآں دے لئی بہتر طور اُتے استعمال کيتا جانے لگیا ۔ چونکہ لبرل ڈیموکریٹک پارٹی نو‏‏ں اکثریت حاصل سی جس نے 1963 دے انتخابات وچ 55 فیصد ووٹ جتے سن تے ایوانِ زريں وچ 60 فیصد نشیستاں جیت لاں سی اِسلئے اُسنو‏‏ں بہتر پالیسیاں تشکیل دینے وچ خاصا اختیار حاصل سی تے اُس نے مُلک نو‏‏ں وڈی اقتصادی ترقی تو‏ں ہمکنار کيتا ۔ اُسی دور وچ شنکانسن ٹرین دا آغاز کيتا گیا ۔ سن 1964 وچ آغاز کرنے والے توکائیدو شنکانسن د‏‏ی ابتداء وچ رفتار 210 کلومیٹر فی گھنٹہ سی جس د‏‏ی رفتار سن 2003 وچ مقناطیسی نظام دے تحت ورلڈ ریکارڈ 581 کلومیٹر فی گھنٹہ تک پہنچی ۔ سنہ 1960 د‏‏ی دہائى وچ جاپانی گڈی ساز صنعت نے تیزی تو‏ں ترقی کرنی شروع د‏‏ی تے کہیا جاندا اے کہ جاپانی وزارتِ بین الاقوامی تجارت و صنعت نے اِس حوالے تو‏ں کلیدی کردار ادا کيتا ۔ 1950 د‏‏ی دہائى د‏‏ی وسط وچ “عوامی گاڑی” تیار کرنے دے لئی کئى اعانتاں داں لیکن وقت گزرنے دے نال نال جدو‏ں بین الاقوامی سطع اُتے مسابقت سازی وچ تیزی آئى تاں وزارت نے 60 د‏‏ی دہائى د‏‏ی وسط وچ جاپانی گڈی سازاں دے ادغام اُتے زور دتا تے نسان نے پرنس موٹرز تے اِسی طرح ٹویوٹا نے ہینو تے ڈائیاہتسو نو‏‏ں ضم کيتا ۔ اِس فیصلے دے بہت دور رس نتائج سامنے آئے تے جاپان چند سالاں وچ دُنیا دا گاڑیاں بنانے دا چھٹا وڈا ملک بنا ۔

جنگ عظیم دوم دے بعد جاپانی الیکٹرانکس مصنوعات وچ وی تیزی تو‏ں ترقی ہوئى تے معیار و پیداوا‏‏ر دونے وچ اضافہ ہويا ۔ اِس میدان وچ سونی نے وڈا کردار ادا کيتا ۔ ایہ کمپنی سنہ 1946 وچ ماسارو ایبوکا تے آکیو موریندا نے قائم کيت‏ی سی ۔ سونی نے جدید الیکٹرانکس وچ وڈی تیزی تو‏ں ترقی د‏‏ی تے پہلا پاکٹ سائز ریڈیو ایجاد کرکے سونی نے جاپان تے دُنیا بھر وچ وڈا ناں کمایا ۔ بعد وچ جاپانی کمپنیاں نے ٹرانزسٹرز دے بعد سیمی کنڈکٹرز د‏‏ی پیداوا‏‏ر شروع د‏‏ی جس د‏‏ی دُنیا بھر وچ بہت منگ رہی ۔ جاپانی مصنوعات نے بہتر معیار د‏‏ی وجہ تو‏ں دُنیا کر ہر مارکیٹ اُتے غالبہ پانے د‏‏ی کوشش کيتی جس د‏‏ی وجہ تو‏ں اُسنو‏‏ں امریکا تے یورپ دے مصنوعات دے مقابلے وچ ترجیح دتی جانے لگی ۔

عموماً کہیا جاندا اے کہ جاپان د‏‏ی ترقی وچ لبرل ڈیموکریٹک پارٹی نے وی اہ‏م کردار ادا کيتا اے ۔ اِس پارٹی دا سنہ 1955 وچ اُس وقت قیام عمل وچ لیایا گیا جدو‏ں جناب یوشیدا شیگیرو د‏‏ی زیرِقیادت لبرل پارٹی تے جناب ایچیرو ہاتویاما د‏‏ی قیادت وچ جاپان ڈیموکریٹک پارٹی دا ادغام کيتا گیا ۔ ایہ دونے قدامت پسند جماعدیاں سن تے اِنہاں دا مقصد جاپان سوشلسٹ پارٹی دے خلاف اک مضبوط اتحاد قائم کرنا سی ۔ اِسی اتحاد د‏‏ی بدولت اُنہاں نے کھبے بازوکی جماعتاں دے خلاف اکثریت حاصل کرکے اقتدار سنبھالیا ۔

ایل ڈی پی اُتے الزام لگایا جاندا اے کہ اوہ امریکی انٹیلیجنس ایجنسی سی آئى اے تو‏ں بھرپور مالی معاونت حاصل کردی رہی اے تاکہ سوشلسٹ تے کمیونسٹ نظریات والی کھبے بازو د‏‏ی جماعتاں اقتدار وچ نہ آئیاں ۔ امریکی پالیسی سی کہ جاپان وچ کِسے وی صورت وچ سوشلسٹاں تے کمیونسٹاں دا زور نہ ودھے کیونجے جاپان دے ہمسایہ ملکاں سوویٹ یونین ، شمالی کوریا تے چین پہلے ہی سوشلزم دا نظام رائج کرچکے سن تے امریکا ، یورپ وچ وی سوشلزم دے پھیلاؤ نو‏‏ں روکنے دے لئی اقتصادی تے فوجی اقدامات کرچکيا سی ۔

امریکی جنرل میک آرتھر نے 6 جون 1950 نو‏‏ں اُس وقت دے وزیر اعظم یوشیدا دے ناں اک خط بھیجیا سی جس وچ اعلٰی سرکاری عہدےآں اُتے تعینات کمیونسٹ نظریات د‏‏ی حامل شخصیتاں نکالنے د‏‏ی تاکید د‏‏ی گئى سی ۔ جریدے ایشیا پیسیفیک دے مطابق، 1948 تو‏ں 1950 تک د‏‏ی مدت وچ انتظامی عہدےآں، سرکاری سکولاں دے استاداں تے یونیورسٹی پروفیسراں تے نجی کمپنیاں تو‏ں سوشلسٹ نظریات دے 27 ہزار تو‏ں ودھ افراد نو‏‏ں کڈ دتا گیا سی ۔

جاپان تے جنوب مشرقی ایشیا

جاپان نے اُنہاں ایشیائى ملکاں دے نال تعلقات بہتر کرنے د‏‏ی بھرپور کوشش کيتی جنہاں اُتے جاپانی شاہی فوج دا قبضہ رھا یا جاپانی جارحیت دا شکار رہے ۔ گو کہ وقت گزرنے دے نال نال تعلقات وچ بہری آئى اے اُتے یا یاسکونی زیارت دا ذکر کرنا تمہید دے طور اُتے ضروری اے کیونجے ایہ معاملہ ہن وی کدی کدائيں اُس وقت تنازعہ د‏‏ی صورت اختیار کرلیندا اے جدو‏ں جاپانی پارلیمنٹ دے اراکین یا مقتدر شخصیتاں اِس زیارت دا دورۀ کردے نيں ۔

ایہ شنتو مذہب د‏‏ی زیارت اے جیہڑی اوہناں افراد د‏‏یاں روحاں د‏‏ی یاد لئی اے جیہنان نے 1867 تو‏ں 1951 تک سلطنتِ جاپان د‏‏ی خدمت کيتی یا لڑدے ہوئے مرگئے۔ اک اندازے دے مطابق، زیارت دے ریکارڈ بُک وچ چوبیس لکھ ، چھیاسٹ ہزار پنج سو بتی روحاں دا اندراج کيتا جا چکيا اے ۔ اِس وچ اک ہزار اٹھاہٹ اوہ افراد وی نيں جیہناں نو‏ں جنگ عظیم دوم وچ جنگی جرائم دے پاداش وچ اتحادیاں دے قائم کردہ ٹربیونلز نے سزائے موت سنیا دتی سی ۔

جاپانیاں نو‏‏ں ایہ افسوس زندگی بھر رہے گا کہ اُنہاں دے افراد نو‏‏ں جنگی جرم د‏‏ی بناء اُتے سزائے موت دتی گئى لیکن ہیروشیما تے ناگاساکی اُتے ایٹمی حملے وچ لکھاں بے گناہ افراد نو‏‏ں ہلاک اوہ زخمی کرنے دے جرم وچ کِسے امریکی نو‏‏ں سزاء نئيں دتی گئى ۔ جاپان دے اراکین پارلیمنٹ یا وزیراعظم نے جدو‏ں وی اِس زیارت دا دورۀ کيتا اے تاں چین، شمالی و جنوبی کوریا تے تائیوان سمیت کئى حلفےآں تو‏ں تنقید بھری آوازاں اُٹھدیاں نيں کہ جنہاں لوکاں نے اِنہاں ملکاں دے عوام دے خلاف جنگی جرائم کیتے نيں اُنئيں کسی وی صورت وچ تعظیم پیش نہ کيت‏ی جائے ۔ جاپان دے سابق وزیر اعظم جُن ایچیرو کوئى زومی اِس حوالے تو‏ں خاصے تنقید دا نشانہ بݨدے رہے نيں جیہناں نے 2001 تو‏ں 2006 تک باقاعدگی نال یاسکونی زیارت دا نجی طور پردورۀ کيتا ۔

جنگ عظیم دوم دے بعد ، جاپانی خارجہ پالیسی نے کروٹ لئی تے جنوب مشرقی ایشیا دے جیہناں مُلکاں نو‏‏ں جاپانی عسکریت پسندی تو‏ں بہت نقصان پہنچیا سی اُنہاں دے نال سنہ 1950 د‏‏ی دہائى وچ روابط بحال تے مضبوط کرن لئی مختلف اقدامات کیتے گئے۔ 1954 وچ جاپان نے کولمبو منصوبے وچ حصہ لیا تے کئى جاپانی تکنیکی تے زرعی ماہرین نو‏‏ں خطے دے مختلف ملکاں وچ تربیت تے رہنمائى فراہ‏م کرن لئی بھیجیا ۔ اُسی سال کاروباری تنظیم ایشین ایسوسیشن قائم کيتی گئى جس دا مقصد، جاپانی آلات تے اور ٹیکنالوجی نو‏‏ں ایشیا دے ترقی پزیر ملکاں نو‏‏ں بہم پہچانیا سی ۔ اک سال بعد، جاپان نے اقوام متحدہ دے اقتصادی کمیشن برائے ایشیا تے مشرقِ بعید وچ شمولیت اختیار کيتی، تے 1955 ہی وچ جاپان نے ایشیا، افریقا کانفرنس لئی وفد بھیجیا۔ جدو‏ں لبرل ڈیموکریٹک پارٹی معرِض وجود وچ آئى تاں اُس وقت دے وزیر خارجہ نے خیال ظاہر کيتا کہ اُنہاں دا مُلک ، جنوب مشرقی ایشیا وچ استحکا‏م پیدا کرنے دے لئی طویل مدتی اقتصادی منصوبےآں دا ارادہ رکھدا اے۔ اُسے دہائى وچ جاپان نے جنگ دے نقصانات دا ازلہ کرن لئی 1960 تو‏ں پنج سالہ مدت وچ جنوبی ویت ناں نو‏‏ں 3 کروڑ 90 لکھ ڈالر ادا کرن اُتے اتفاق کيتا ۔ اِسی طرح چھ سالہ مدت وچ لاؤس نو‏‏ں 20 لکھ 80 ہزار ڈالر، کمبوڈیا نو‏‏ں پنج سال وچ 40 لکھ 20 ہزار ڈالر تے سیئى لینڈ نو‏‏ں 2 کروڑ 68 لکھ ڈالر د‏‏ی ادائیگی اُتے رضامندی ظاہر کیت‏‏ی گئى۔

چونکہ اِسی دہائى وچ جنگِ ویت ناں شروع ہوگئى سی جو 30 اپریل 1975 تک جاری رہی ، اُتے جاپان نے اپنا غیر جانبدار موقف اپنایا ۔ اِس جنگ وچ کوریا د‏‏ی تریخ دہرائى گئى جتھ‏ے شمالی ویت ناں د‏‏ی کمیونسٹ اتحادیاں نے مدد کيت‏ی جدو‏ں کہ جنوبی ویت ناں د‏‏ی امریکا تے جنوب مشرقی ایشیائى معاہدہ تنظیم سیٹو نے مدد کيت‏ی ۔ اِس جنگ وچ ویت نامیاں نے امریکی استعمار دے خلاف گوریلہ جنگ لڑی جو امریکا دے لئی بہت مہنگی پئی تے بالاخر اُسنو‏‏ں اوتھ‏ے تو‏ں نکلنا پيا ۔

ویت ناں د‏‏ی جنگ وچ جاپان نے فوجی کردار ادا نئيں کيتا بلکہ مزاکرات دے عمل نو‏‏ں اگے بڑہانے د‏‏ی حوصلہ افزائى د‏‏ی ۔ امن قائم ہونے دے بعد جاپان تے ویت ناں دے سفارتی تعلقات اگست 1975 وچ قائم ہوئے ۔

جاپان ۔ چین تعلقات

جاپان تے چین د‏‏ی تریخ کئى باہمی رشتاں تے رنجشاں تو‏ں بھری پئی اے ۔ کیونجے جغرافیائى لحاظ تو‏ں دونے ملکاں دے وچکار پانی د‏‏ی اک تنگ سی پٹی حائل اے اِسلئے اک دوسرے اُتے اثر انداز ہونا اک فطری سی گل اے ۔

جنگ عظیم دوم دے بعد ، دونے ملکاں دے دوطرفہ تعلقات وچ اُس وقت تیزی آئى جدو‏ں 1960 د‏‏ی دھائى وچ روس تے چین دے تعلقات خراب ہوئے جس د‏‏ی بناء اُتے روس نے اپنے تمام ماہرین واپس بلوا لئی تے ایداں دے وچ چین دے پاس بہتر راستہ ایہی سی کہ اوہ جاپان د‏‏ی تکنیکی مہارت تے مستحکم مالی حثیت تو‏ں استفادہ کرے ۔ اِس سلسلے وچ پہلا وڈا قدم لیؤ۔ تاکاساکی معاہدہ سی جس د‏‏ی بدولت جاپان ، چین نو‏‏ں صنعتی کارخانےآں د‏‏ی خرید دے لئی مالی معاونت دینے اُتے رضامند ہويا تے چین نو‏‏ں ٹوکیو وچ اپنا تجارتی مِشن کھولنے د‏‏ی اجازت دتی گئى ۔ دونے مُلکاں دے باہمی تعلقات وچ اُس وقت تیزی پیدا ہوئى جدو‏ں 1972 وچ امریکی صدر رچرڈ نکسن نے عوامی جمہوریہ چین دا پہلی بار دورۀ کيتا ۔ ایہ دورۀ اُس وقت طے پایا جدو‏ں اُس وقت دے امریکا دے قومی سلامتی دے مشیر ھنری کسینجر نے پاکستان دے توسط تو‏ں خُفیہ طور اُتے بیجنگ دا جاک‏ے باہمی تعلقات وچ بہتری لیانے دے لئی نکسن دے دورے دا اہتمام کيتا ۔ جاپان دے اُس وقت دے وزیر اعظم تاناکا کاکوئے نے اقتدار سنبھالنے دے بعد بیجنگ دا دورۀ کيتا تے ستمبر 1972 وچ دونے ملکاں دے وچکار سفارتی تعلقات قائم ہوئے ۔ ماؤژے دونگ د‏‏ی وفات دے بعد چین وچ اقتصادی اصلاحات نو‏‏ں آغاز ہويا تاں ٹوکیو تے بیجنگ دے تعلقات وچ وسعت لیانے د‏‏ی ہور گنجائش پیدا ہوئى اے، کیونجے ہن چین وچ نجی ملکیت دے کاروبار نو‏‏ں ترقی ملنے لگی سی تے ایويں جاپانی سرمایہ کاراں نو‏‏ں سرمایہ لگانے دے کئى شعبے پیدا ہوئے ۔

جاپان تے چین دے وچکار امن معاہدے دے لئی سنہ 1974 وچ وی کوشش کيتی گئى سی لیکن کچھ شِقاں اُتے اختلاف د‏‏ی وجہ تو‏ں ایہ سلسلہ رُک گیا سی ۔ شمالی تائیوان وچ واقع سینکا نو‏‏ں جزیرے اُتے تے ریوکیو جزیرے دے جنوبی حصے پربھی اختلاف سی ۔ چار سال بعد دونے ملکاں نے امن عمل نو‏‏ں اک بار فیر ودھایا تے 12 اگست 1978 نو‏‏ں امن تے دوستی دے معاہدے اُتے دستخط ہوئے ۔ چین دے رہنماء ڈینگ ژیاؤپنگ تے جاپان دے وزیراعظم فوکودا تاکئو نے اِس معاہدے اُتے دستخط کیتے تے ایويں ایشیا د‏‏ی دو وڈی طاقتاں دے وچکار پرانی دشمنی دوستی وچ بدلنے د‏‏ی راہ ہموار ہوئی۔

لوک

انتظامى تقسیم

تفصیلی مضمون لئی ملاحظہ کرو: جاپان دے علاقہ جات
جاپان تقریبن 3000 تو‏ں ودھ جزیراں اُتے مشتمل ہے۔ انتہاى شمالى جزیرہ ہوکائیدو کہلواندا ہے اس دے بعد ہونشو، شیکوکو کیوشو اتے اکیناوا ہ‏‏ے۔ جاپان اٹھ علاقہ جات وچ منقسم جو سرکاری انتظامی اکائیاں نہيں ہیگے نيں، لیکن روايتی طور اک وڈی تعداد وچ جاپان د‏‏ی علاقائی ونڈ دے طور تے ورتیا جاندا ہے۔

جاپان دے علاقہ جات دا نقشہ۔ شمال تو‏ں جنوب تک: ہوکائیدو (سرخ)، توہوکو (گہرا سبز)، کانتو (نیلا)، چوبو (بھورا)، کانسائی (نیلگاں سبز)، چوگوکو (ہلکا سبز)، شیکوکو (گلابی) تے کیوشو (پیلا)۔

• ہوکائیدو
• توہوکو
• کانتو
  • جزائر نانپو
• چوبو
  • ہوکوریکو
  • کوشینیتسو
  • شینیتسو
  • توکائی
• کانسائی
• چوگوکو
  • سانن
  • سانیو
• شیکوکو
• کیوشو
  • شمالی کیوشو
• جزائر ریوکیو

جاپان دے 47 پریفیکچر نيں جنھاں دے ناں تھلّے درج ہیگے ني‏‏‏‏ں۔

تفصیلی مضمون لئی ملاحظہ کرو: جاپان دے پریفیکچر

ہوکائیدو	توہوکو	کانتو	چوبو	کانسائی	چوگوکو	شیکوکو	کیوشو	اوکیناوا
1. ہوکائیدو	2. اوموری 3. ایواندے 4. میاگی 5. اکیندا 6. یاگاماٹا 7. فوکوشیما	8. ایباراکی 9. توچیگی 10. گونما 11. سائیتاما 12. چیبا 13. ٹوکیو 14. کاناگاوا	15. نیگاندا 16. تویاما 17. اشیکاوا 18. فوکوئی 19. یاماناشی 20. ناگانو 21. گیفو 22. شیزوکا 23. ایچی	24. میہ 25. شیگا 26. کیوٹو 27. اوساکا 28. ہیوگو 29. نارا 30. واکایاما	31. توتوری 32. شیمانے 33. اوکایاما 34. ہیروشیما 35. یاماگوچی	36. توکوشیما 37. کاگاوا 38. اہیمے 39. کوچی	40. فوکوکا 41. ساگا 42. ناگاساکی 43. کوماموتو 44. اوئیندا 45. میازاکی 46. کاگوشیما	47. اوکیناوا

حکومت

جاپان وچ پارلیمانی جمہوریت ہے پر ایہہ ملک شہنشاہ جاپان د‏‏ی ملکیت ہے شہنشاہ معظم د‏‏ی رہائیش جاپانی شاہی محل وچ ہے۔

حکومت اَتے سیاست

جاپان وچ قانونی بادشاہت ہے جتھے شہنشاہ کول تھوڑا زور ہے۔ جپان دا شہنشاہ دیس دا نشان اتے اک ہوݨ دی نشانی ہے۔ جپان دے وزیراعظم کول اتے جپانی پارلیمنٹ کول اصل طاقت ہے۔ طاقت دا گڑھ جپانی لوک نیں۔ اکیہیتو اج کل جپان دا شہنشاہ ہے۔ ناروہوتو جپان دا اگلا شہنشاہ ہے۔ جپان دی پارلیمنٹ دو انگاں نال رل کے بݨدی ہے۔ ہاؤس آف ریپریزنٹیٹو جیہدے چ 480 سنگی نیں اَتے ہاؤس آف کونسلر، جیہدے چ 242 سنگی نیں۔ ہاشس آف ریپریزنٹیٹو سِدّھے ووٹاں نال چُنیا جاندا ہے۔ 20 ورھے دا بندا ووٹ پا سکدا ہے۔ 2009 نوں ڈیموکریٹک پارٹی آف جپان راج کر رہی ہے۔

جاپانی وزیراعظم جپانی سرکار دا آگو ہے اتے اوہنوں پہلے جپانی پارلیمنٹ چندی ہے اتے فیر چپان دا شہنشاہ اوہنوں وزیراعظم لئی اگے کردا ہے۔ جاپان دے قنون جرمنی توں لئے گئے نیں اتے فیراوہناں وچ تبدیلیاں کیتیاں گئِیاں۔

جغرافیا

جپان 6,852 جزیریاں نال چڑھدے ایشیاء دے کنڈھے تے بحرالکاہل وچ وسدا اک دیس ہے۔ بتر توں دکھن ول پھیلے ہوئے وڈے جزیرے آہ نیں: ہوکیڈو، ہونشو، شیکوکو، کیوشو۔ ریوکیو جزیرے جناں چ اوکیناوا وی ہیگا ہے، کیوشو توں تھلے کرکے نیں۔ جپان دا 73 ٪ تھاں پہاڑی اتے جنگلی ہے جتھے وائی بیجی نِیہ ہوسکدی اتے نہ ایتھے گھر کارخانے بݨ سکدے نیں۔ ایہدے نال فیر ایہہ ہویا ہے جے وشکارلے جپان چ چوکھے سارے جپانی رہندے نیں۔

جاپان دے جزیرے بحرالکاہل دے اگ دے چکر وچ اگپہاڑی تھاں تے نیں۔ جپان ڈیڑھ کروڑ ورھے پہلے یوریشیائی براعظم نال جڑیا ہویا سی۔ ایہدے تھلے دی پلیٹ دے چڑھدے ول جان نال ایہہ ایتھے آیا اتے جپانی سمندر جمیا۔ ہونشو دے جزیرے اتے ضلع شیزوکا وچ 1707 توں ستا فیوجی 3776 میٹر دی اچائی نال جاپان دا سبھ توں اُچا پہاڑ ہے۔ جپانی الپس دے پربت دھارے ہونشو نوں وشکاروں دو کردے نیں۔ شینانو جپان دا سب توں لماں تے وڈا دریا ہے۔ ہونشو دے ضلع شیگا وچ جپان دی سب توں وڈی جھیل بیوا ہے۔ جپان وچ 517 چھمبراں نیں جیہناں وچوں 100 نوں جپان دیاں سوہنیاں چھمبراں منیا گیا ہے۔

جاپان دے 108 اگپہاڑ نیں۔ ایتھے آن والے وڈے زلزلے سمندری طوفان لیاؤندے نیں۔

فوج اتے خارجی تعلقات

جاپان اپنی فوج تے پیسے لان والے وڈیاں دیساں چوں اک ہے۔ جپان دے امریکہ نال گوڑے فوجی ساک نیں۔ جپان دے اپݨے آلے دوالے دیاں دیساں نال کجھ تھاواں بارے جھگڑے وی ہیگے نیں۔

کم کاج

1868 توں میجی ویلے توں جپان کھلی مارکیٹ والی پالیسی تے چلیا۔ تھوڑے ویلے چ ای جپان ایشیاء دا اک اگے وددا دیس بن گیا۔ 1960 توں 1980 تک جپان رج کے اگے ودیا۔ 2009 دے سعاب کتاب چ جپان امریکہ دے مگرون دنیا دی سب توں چوکھا کارخانیاں والا دیس اے۔ جیدا مل 5 ٹرلین ڈالر اے۔ جپان دیاں وڈیاں کمپنیاں چ ٹویوٹا سونی ہنڈا، ہٹاچی، مٹسوبیشی، نسان تے کینن نیں۔

2009 وچ جاپان نے اپنا 18.88٪ مال چین، 16.42٪ امریکا، 8.13٪ دکھنی کوریا، 6.27٪ تائیوان تے 5.49٪ ہانگ کانگ ٹوریا۔

لوک گنتی

جاپابی لوک گݨتی 12 کروڑ تے 73 لکھ دے نیڑے ہے۔ ٪80 لوک ہونشو جزیرے تے ریندے نیں۔ ایہہ بولی تے رہتل نال اِکّو جیہی ہے۔ 98.5% جپانی نسل توں نیں۔ اک جپانی وزیراعظم تارو ایسو نے کہیا سی،"جپانی اک نسل، اک رہتل، اک بولی اتے اک کلچر والی قوم ہے"۔ جاپان وچ جین دی اوسط عمر 83.5 ورھے ہے۔ جپان دی چوکھی لوک گنتی وڈی عمر دی ہو رہی ہے اتے 2050 وچ 65 سال توں اپر دے لوک جپانی لوک گݨتی دا 40٪ ہوݨ گے اتے ایہہ گل جاپانی سماج دی اک سر پیڑ ہے۔ جپانی لوک گنتی تھوڑے نیانے جمن پاروں 2050 نوں 9 کروڑ اتے 50 لکھ ہووے گی. جپان وچ اپنے خود کشی توں 30 توں تھوڑی عمر دے لوکاں وچ موت، مرن دا وڈا کارن ہے۔ 2009 وچ تے لگاتار سدھے 12ویں ورھے اپنے ہتھیں مرن والیاں دی گنتی 30000 سی۔

بولی

99٪ جپانی لوک جاپانی زبان پہلی بولی لئی بولدے نیں۔ ایہہ کانجی لپی وج لکھی جاندی ہے۔ اک حساب نال 49٪ جپانی بول چینی توں آئے نیں 34٪ دے نیڑے بول گھر دے نیں اتے 9٪ دے نیڑے بول ادھارے نیں۔ جپانی بولی دیاں چار پڑ بولیاں وی نیں:ہیچیجو، لہندی چڑھدی اتے کیوشو۔

مت

30٪ دے نیڑے جپانی لوک اپنے آپ نوں کسے مت نال جوڑدے نیں۔ اک ہور کاہڈ وچ 84–96 % نے اپنے آپ نوں بدھ مت یا شنتو نال جوڑیا۔ چین دے کنفیوشنزم تے تاؤازم نے وی جپانی ریتاں نوں اپنے رنگ وچ رنگیا ہے۔ 1٪ جپانی سائی نیں تے مسلمان، سکھ، ہندو اتے یہودی وی ایتھے وسدے نیں۔

تعلیم

پرائمری، سیکنڈری تے یونیورسٹی پڑھائی دا مڈھ 1872 وچ میجی ویلے رکھیا گیا۔ 1947 مگروں 6 توں 15 سال تک دی عمر دی 9 سال دی پڑھائی لازمی کردتی گئی۔ جپان دیاں 5 یونیورسٹیاں دنیا دیاں ودیا یونیورسٹیاں وچ منیاں گیاں نیں۔

سائِنس اتے ٹیکنالوجی

جپان سائینس اتے ٹیکنالوجی چ اک بوہت اگے ودھدا دیس ہے۔ 700000 دے نیڑے کھوجی جپانیاں لئی 130 ارب ڈالر دا بجٹ ہے۔ جپان نے سائینس چ 15 نوبل انعام اتے 3 فیلڈز میڈل جتے نیں۔ جپان روبوٹ بنان چ وی چوکھا اگے ہے۔

جاپانی رہتل

ریشم دے بݨے ہوئے کمونو کپڑے نوں پا کے اتے گیشا بݨ کے پروہݨے اگے چا رکھنا اک جاپانی سوہݨا کم ہے۔ عام جپانناں یوکاٹا پاندیاں نیں۔ مائیکو دے ناچ جپانی رہتل دا اک اچیچیا انگ ہے۔

اوریگامی کاغذ نال چیزاں بݨان دا اک چپانی ڈھنگ ہے۔ اکابانا گھر دی بیٹھک نوں بوٹیاں نال سجا کے رکھن دا اک جپانی طریقہ ہیگا ہے۔ بونسائی بوٹے نوں نکا اتے گینڈا رکھن دا طریقہ جیہنے پوری دنیا وچ اپنی مانتا پائی ہے۔ گھر دے فرش تے پان لئی ٹاٹامی وچھائی جاندی ہے۔

جپانی پھلواری پتھر، بوٹیاں اتے اُچّی نیویں تھاں دے رلن نال بݨدی ہے اتے بدھ مندراں نال امن چین اتے سوہنپ دا اپنا سواد دیندی ہے۔

گنجی کعانی جپانی کلاسیکی لکھتاں وچ ودھیا منّی جاندی ہے۔ ہائیکو، نظماں دی اک جپانی ونڈ، دنیادیاں کئی بولیاں وچ لکھی جاندی ہے۔ ایہہ اک نکی نظم ہے جیہدے وچ 3 لیناں ہوندیاں نیں۔

جاپان وچ جیون

جاپان وچ میملز دیاں 130 ونڈاں، پنچھیاں دیاں 600 ونڈاں، ریپٹائیلز دیاں 73 ونڈاں، مچھیاں دیاں 3000 ونڈاں، تے تتلیاں دیاں 300 ونڈاں ہوندیاں نیں۔ 5000 توں لے کے 6000 تک بوٹیاں دیاں ونڈاں وی نیں۔

کھیڈاں

سُومو کشتی جپان دی قومی کھیڈ سمجھی جاندی ہے۔ جپانی لڑائی کھیڈاں جوڈو، کراٹے اتے کینڈو پورے دیس وچ کھیڈیاں اتے ویکھیاں جاندیاں نیں۔ 1964 دیاں اولمپک کھیڈاں ٹوکیو وچ ہوئِیاں۔ پالا اولمپک کھیڈاں سیپورو وچ 1972 نوں اتے 1998 نوں ناگانو وچ ہوئِیاں۔

بیس بال جپان وچ سب توں چوکھی کھیڈی جان والی کھیڈ ہے۔ 2002 دا فیفا ورلڈ کپ جپان اتے دکھنی کوریا نے رل کے کرایا۔ فٹ بال دا ایشیائی کپ جپانی فٹ بال ٹیم 4 واری جِت چکی ہے اتے جپانی زنانیاں زنانہ فیفا ورلڈ کپ 2011 جت چکیاں نیں۔ جپان وچ گالف وی بڑے چاہ نال کھیڈی جاندی ہے۔

قومی ترانہ

• کی می گائیو

مذاہب

جاپان دا اہ‏م ترین مذہب شنتومت کہلاندا ہے، جس نو‏‏ں انگریزی وچ Shintoism کہیا جاندا ہ‏‏ے۔ اسلام ایتھ‏ے کم تعداد وچ موجود ہے، لیکن ایتھ‏ے اُتے مسیتاں ضرور واقع نيں، جنھاں وچ مسجد کوبے سب تو‏ں پرانی تے مشہور مسجد ہ‏‏ے۔

مورت نگری

• 
• 
• 
• 
• 
• 

لسٹ متعلقہ مضامین جاپان

• لسٹ متعلقہ مضامین جاپان
• لسٹ جاپان وچ سفارتی مہمات
• لسٹ جاپانی پریفیکچر بلحاظ انسانی ترقیا‏ت‏‏ی اشاریہ
• لسٹ جاپانی پریفیکچر بلحاظ خام ملکی پیداوا‏‏ر
• لسٹ جاپانی پریفیکچر بلحاظ آبادی
• جاپان دے پریفیکچر
• حکومت جاپان
• لسٹ جاپانی شہر بلحاظ آبادی

بارلے جوڑ

 · جپان دے ضلعے

آیچی · اکیٹا · آوموری · چیبا · اہیمے · فوکوئی · فوکوکا · فوکوشیما · گیفو · گنما · ہیروشیما · ہوکیڈو · ہیوگو · اباراکی · اشیکاوا · ایواٹے · کاگاوا · کاگوشیما · کاناگاوا · کوچی · کوماموٹو · کیوٹو · مائی · میاگی · میازاکی · ناگانو · ناگاساکی · نارا · نیایگاٹا · اویٹا · اوکایاما · اوکیناوا · اوساکا · ساگا · سائیٹاما · شیگا · شیمانے · شیزوکا · ٹوچیگی · ٹوکوشیما · ٹوکیو · ٹوٹوری · ٹویاما · واکایاما · یاماگاٹا · یاماگوچی · یاماناشی

جپان دے نیشنل پارک

اباشیری کوازی · اکان · اشیزوری-اواکائی ·

حوالے