لیگ آف نیشنز
لیگ آف نیشنز 1919 وچ بنن والا کئی دیساں دا رل کے بنیا اک ادارہ سی جیدا وڈا کم امن رکھنا سی۔ ایہ پہلی وڈی لڑائی مگروں پیرس امن کانفرنس ے بنی سی۔ 1935 وچ ایہدے 58 سنگی سن۔ ایہ 27 ورے رئی تے ایہدے مُکن تے اقوام متحدہ (یونائیٹڈ نیشنز ) بنی۔
پہلی جنگ عظیم ختم ہوئی تاں اس دے فوراً بعد انگلستان، فرانس، جرمنی، ڈنمارک ناروے تے سویڈن وچ ایسی انجمناں معرض وجود وچ آئیاں جنہاں دا مقصد جنگ کيتی روک سیم کرنا تے لوکاں نوں امن دی اہمیت دا احساس دلیانا سی۔ نال ہی اک ایسی عالمی تنظیم دے قیام دی تحریک دا شروع ہوئی جو بقائے امن دے لئی مربوط کوشش کر سکے۔ چنانچہ ورسائی دے معاہدہ امن دی بنیاد اُتے یکم جنوری 1920ء نوں ’’جمیعت اقوام‘‘ قائم ہوئی۔ ابتدا وچ اس ادارے وچ 28 اتحادی تے 14 غیر جانبدار ملکاں شامل ہوئے۔ بعد وچ ارکان دی تعداد 60 تک پہنچ گئی۔ 1935ء وچ جاپان تے جرمنی اس انجمن توں نکل گئے۔ 1937ء وچ اٹلی نے وی اس توں قطع تعلق کر ليا۔ روس تے افغانستان 1934ء وچ اس دے رکن بنے۔
جمیعت اقوام وچ ہر اوہ خود مختار ملک تے مقبوضہ علاقہ شامل ہوئے سکدا سی جو بین الاقوامی ذمہ داری قبول کرنے تے فوجی امور و معاملات وچ انجمن دے فیصلےآں دی پابندی کرنے دی اہلیت رکھدا سی۔ انجمن اقوام دا مقصد دنیا بھر دے ملکاں وچ انصاف تے احترام کوفروغ دینا تے اس طرح آئندہ جنگاں دا سدباب کرنا سی۔ انجمن دا صدر مقام جینوا وچ سی۔ اس دی دو سرکاری زباناں سن۔ انگریزی تے فرانسیسی۔ منشور دے مطابق ہر رکن ملک حلف لیندا سی کہ اوہ کسی دوسرے رکن ملک توں تنازع دی صورت وچ اُتے امن ذ رائع توں مفاہمت کرنے دی ہر ممکن کوشش کريں گا۔ تے مصالحت تے مفاہمت دے تمام امکانات مسدود ہونے دے بعد ’’نو ماہ دے وقفے توں ‘‘ جنگ دا راستہ اختیار کر سکے گا۔ خلاف ورزی دی صورت وچ انجمن دے دوسرے تمام رکن ملکاں جارح ملک توں اقتصادی تے مالی روابط قطع کر لینے دے پابند سن ۔
جمیعت اقوام نوں انتظامی اختیارات حاصل نہ سن ۔ تے نہ اوہ رکن ملکاں دی حکمت عملیاں دی تدوین و ترتیب وچ کوئی عمل دخل رکھدی سی۔ البتہ بین الاقوامی تنازعات دے سلسلے وچ بیچ بچاؤ کرانے، رکن ملکاں نوں جنگ توں محفوظ رکھنے تے امداد باہمی دی بنیاد اُتے دفاع دا انتظام کرنا اس دے فرائض وچ شامل سی۔ اس دے علاوہ مزدوراں دے حالات، صحت عامہ، مواصلات، اقتصادی تے مالی امور، اسلحے تے عورتاں تے بچےآں دی ناجائز خرید فروخت ایداں دے معاملات وچ اسنوں عمل دخل حاصل سی۔ یعنی جنگ دے سدباب دے نال نال انجمن اقوام عالم نے عالمی سطح اُتے اقتصادی تے معاشرتی امور دی دیکھ بھال دی ذمے داری وی سنبھال رکھی سی۔ انجمن نے اپنے فرائض دی بجاآوری دے لئی کئی شعبے قائم کر رکھے سن ۔ انہاں وچوں اک اسمبلی سی، دوسری کونسل، تیسرا سیکٹریریٹ، چوتھا بین الاقوامی دفتر محنت تے پنجواں بین الاقوامی عدالت انصاف سی۔ کونسل نوں ابتدا وچ متحارب ملکاں وچ مفاہمت کرانے وچ کامیابی ہوئی۔ مثلاً 1921ء وچ جدوں یوگوسلاویہ نے البانیہ تے 1925ء وچ بلغاریہ نے یونان اُتے حملہ کیتا تاں کونسل نے ہی بچ بچاؤ کرایا۔ ايسے طرح جدوں سویڈن تے فن لینڈ دے درمیان جزیرہ ہالینڈ دے بارے وچ تے ترکی تے عراق وچ سرحدی تنازع پیدا ہويا تاں کونسل دی کوششاں ہی توں مفاہمت ہوئی۔
لیکن ایہ صورت تادیر قائم نہ رہ سکيتی۔ جدوں وڈی طاقتاں دی مفاد پرستی بروئے کار آئی تاں انجمن دے مقاصد کوشکست ہونے لگی۔ انجمن نوں اپنے فیصلےآں دے نفاذ دا عملاً کوئی اختیار حاصل نہ سی۔ ایہی خامی اس دی تباہی دا موجب بن گئی۔ انجمن دلینا اُتے قبضے دے تنازعے وچ پولینڈ تے لیتھونیا وچ تصفیہ نہ کرا سکيتی۔ ايسے طرح اٹلی تے یونان دے تنازعے دا وی کوئی حل نہ نکل سکیا۔ نتیجہ ایہ ہويا کہ اوہ بلند آہنگ مقاصد جنہاں دے حصول اُتے بابندی عائد کرنے توں متعلق کانفرنس دی ناکامی تے ايسے برس حبشہ اُتے اٹلی دا حملہ وی دراصل انجمن دی بے اثری دا نتیجہ سی۔ پیراگوئے تے بولیویا دے درمیان گرانچاکو دے مسئلے اُتے نگ چھڑی تاں جدوں وی انجمن صلح صفائی نہ کراسکيتی۔ جاپان نے منچوریا اُتے قبضہ کر ليا تاں اس وقت وی انجمن خاموش تماشائی بنی رہی۔ جرمنی نے آسٹریا تے چیکوسلواکیہ اُتے قبضہ کیتا تاں اس وقت وی انجمن خاموش رہی، لیکن جدوں روس نے فن لینڈ اُتے حملہ کیتا تاں انجمن نے اسمبلی دا اجلاس 11 دسمبر 1939ء نوں بلیایا۔ جس وچ روس دی مذمت کيتی گئی تے اسنوں رکنیت توں وی خارج کر دتا گیا۔ ایہ انجمن دی آخری کارروائی سی۔ اس دا آخری اجلاس 18 اپریل 1946ء نوں ہويا تے اس دے نال ہی اس دا خاتمہ ہوئے گیا۔
حوالے
سودھو| وکیمیڈیا کامنز چ مورتاں: لیگ آف نیشنز |