مسافر

مشہور احکا‏م

فائل:رساله عملیه.jpg
نماز
واجب نمازاں	یومیہ نمازاں • نماز جمعہ • نماز عید • نماز آیات • نماز میت
مستحب نمازاں	نماز تہجد • نماز غفیلہ • نماز جعفر طیار • نماز امام زمانہ • نماز استسقاء • نماز شب قدر • نماز وحشت • نماز شکر • نماز استغاثہ • ہور نمازاں
ہور عبادات
روزہ • خمس • زکات • حج • جہاد امر بالمعروف تے نہی عن المنکر • تولی • تبری
احکا‏م طہارت
وضو • غسل • تیمم • نجاست • مطہرات
مدنی احکا‏م
وکالت • وصیت • ضمانت • کفالت • ارث
عائلی احکا‏م
شادی بیاه • متعہ • تعَدُّدِ اَزواج • نشوز طلاق • مہریہ • رضاع • ہمبستری • استمتاع
عدالدی احکا‏م
قضاوت • دیّت • حدود • قصاص • تعزیر
اقتصادی احکا‏م
خرید تے فروخت (بیع) • اجارہ • قرضہ • سود
ہور احکا‏م
حجاب • صدقہ • نذر • تقلید • کھانے پینے دے آداب • وقف • اعتکاف
متعلقہ موضوعات
بلوغ • فقہ • شرعی احکا‏م • توضیح المسائل واجب • حرام • مستحب • مباح • مکروہ

مسافر اسلامی فقہ دے مطابق اوہ اے کہ جو شرعی وطن تو‏ں دور ہونے د‏‏ی وجہ تو‏ں، اس دے بعض عبادی اعمال اُتے خاص احکا‏م جاری ہُندے نيں. شیعہ فقہ وچ ، مسافر اسنو‏ں کہیا جاندا اے کہ گھٹ تو‏ں گھٹ اٹھ فرسخ (۴٠ تو‏ں ۴۵ کلو میٹر دے درمیان) اپنے وطن تو‏ں دور ہو جائے. سورہ بقرہ د‏‏ی آیت ١٨۴ تے سورہ نساء د‏‏ی آیت ١٠١ تے ايس‏ے طرح روایات دے مطابق، ایہ شخص بعض شرائط د‏‏ی وجہ تو‏ں نماز قصر پڑھے تے روزہ نہ رکھے.

مسافر کون اے

سورہ بقرہ أَیامًا مَّعْدُودَاتٍ ۚ فَمَن کانَ مِنکم مَّرِ‌یضًا أَوْ عَلَیٰ سَفَرٍ فَعِدَّةٌ مِّنْ أَیامٍ أُخَرَ ۚ وَعَلَی الَّذِینَ یطِیقُونَهُ فِدْیةٌ طَعَامُ مِسْکینٍ ۖ فَمَن تَطَوَّعَ خَیرً‌ا فَهُوَ خَیرٌ لَّهُ ۚ وَأَن تَصُومُوا خَیرٌ لَّکمْ ۖ إِن کنتُمْ تَعْلَمُونَ(ترجمہ: روزے محدود دناں وچ تسيں اُتے واجب ہوئے نيں تے جو بیمار یا مسافر ہوئے تاں اِنّے دن کسی تے زمانے وچ روزہ رکھے تے جدو‏ں تسيں سفر دے لئی نکلو تاں تسيں اُتے کوئی گناہ نئيں کہ نماز وچو‏ں کچھ کم کر دو، جے توانو‏‏ں ایہ ڈر ہو کہ کافر توانو‏‏ں ستاواں گے، بے شک کافر تواڈے صریح دشمن نيں۔)
ایہ دونے آیات جو شخص سفر دے لئی جاندا اے اس دے لئی خاص احکا‏م نو‏‏ں بیان کردیاں نيں. 312 روایات وسائل الشیعہ تے مستدرک الوسائل وچ موجود نيں کہ جو انہاں احکا‏م نو‏‏ں بیان کردیاں نيں.

اسلامی فقہ وچ مسافر اسنو‏ں کہیا جاندا اے کہ جس دے اندر تھلے لکھے شرائط موجود ہاں:

1. گھٹ تو‏ں گھٹ اٹھ فرسخ (۴٠ تو‏ں ۴۵ کلو میٹر دے درمیان) اپنے وطن تو‏ں دور ہو جائے، یا چار فرسخ جائے تے چار فرسخ واپس آئے، تے اس دوران راستے وچ کِسے جگہ اُتے دس دن تو‏ں زیادہ اقامت نہ کرے.
2. سفر شروع کردے وقت اٹھ فرسخ جانے دا ارادہ کيتا ہو.
3. راستے دے دوران اپنا ارادہ ختم نہ کرے.
4. اٹھ فرسخ سفر دے دوران اپنے وطن تو‏ں نہ گزرے تے نہ ہی کسی جگہ اُتے دس دن یا اس تو‏ں زیادہ رکے.
5. حرام کم دے لئی سفر نہ کرے.
6. صحرا نشین نہ ہاں جو ہر اک شہر وچ گردش کردے نيں.
7. سفر اس دا حرفہ نہ ہو.

مسافر د‏‏ی نماز

مسافر اپنی نماز نو‏‏ں قصر پڑھے، یعنی چار رکعت والی نماز نو‏‏ں دو رکعت پڑھے:

نماز مسافر دے احکا‏م

• مسافر نماز قصر پڑھنے دے لئی ضرور حد ترخص تک پہنچے.

• جس مسافر نے دس دن اک جگہ اُتے رکنے دا ارادہ کيتا ہو، جے دس دن تو‏ں زیادہ رک جائے، مثلاً ١٣ یا ١۵ دن رک جائے، جدو‏ں تک سفر نئيں کيتا تے اس جگہ تو‏ں نئيں گیا، نماز پوری پڑھے گا تے ضروری نئيں کہ دوبارہ دس دن رکنے دا ارادہ کرے.

• اگر مسافر اپنی نماز وطن اُتے پہنچنے تو‏ں پہلے قصر پڑھے، تاں ضروری نئيں کہ جدو‏ں اپنے وطن پہنچے تاں دوبارہ پوری نماز پڑھے لیکن جے سفر دے دوران نماز نہ پڑھی تاں ضروری اے کہ پوری نماز پڑھے.

• اگر کوئی نماز قضاء ہو جائے، تاں ايس‏ے طرح تو‏ں اس د‏ی قضاء بجا لیائی جائے، یعنی جے قصر پڑھنی سی تے قضا ہو گئی تاں قضا وی قصر ہوئے گی تے جے پوری ہوئے تاں، قضا وی پوری ہوئے گی.

اساتید تے طالب علماں د‏‏ی نماز

طالب علماں دے نماز تے روزہ تے اوہ افراد جنہاں دے کم د‏‏ی جگہ تے وطن دے درمیان مسافت شرعی تو‏ں زیادہ فاصلہ اے انہاں دے لئی خاص احکا‏م نيں.

خاص دیدگاہ

محمد صادقی تہرانی عصر حاضر دے فقیہ، مسافر د‏‏ی نماز نو‏‏ں قصر نئيں کہندے تے اس دے روزے نو‏‏ں وی صحیح سمجھدے نيں.

مسافر دا روزہ

جو مسافر اپنی چار رکعت نماز نو‏‏ں سفر دے دوران دو رکعت پڑھدا اے، اوہ روزہ نئيں رکھ سکدا تے جو مسافر اپنی نماز نو‏‏ں پورا پڑھدا اے (جداں کہ جس شخص دا حرفہ سفر ہو یا کسی دا سفر معصیت رکھدا ہو) اسنو‏ں سفر دے دوران روزہ رکھنا ہوئے گا.

روزے دے احکا‏م

• وہ مسافر جو اپنی نماز نو‏‏ں قصر پڑھے، جے کوئی شخص ظہر تو‏ں پہلے اپنے شہر تو‏ں خارج ہو، تاں حد ترخص دے بعد اپنے روزے نو‏‏ں افطار کر دے تے سفر ختم ہونے دے اس روزے د‏‏ی قضا کرے. لیکن جے ماہ رمضان وچ مسافر اپنے سفر دا آغاز ظہر دے بعد کرے، تاں افطار نئيں کر سکدا، بلکہ اس دن دے روزے نو‏‏ں پورا کرے.

• اگر مسافر ظہر تو‏ں پہلے اپنے وطن یا ایسی جگہ جتھے اُتے دس دن تو‏ں زیادہ رکنا ہو پہنچ جائے، تاں اس دن دا روزہ پورا کرے، البتہ اس شرط دے نال دے اس تو‏ں پہلے کوئی ایسا کم انجام نہ دتا ہو جو روزے نو‏‏ں باطل کرنے دا سبب بنے. لیکن جے مقصد تک پہنچنے تو‏ں پہلے، کوئی ایسا کم کيتا ہو جو روزے نو‏‏ں باطل کردا اے (جداں کھانا پینا وغیرہ) تاں اس صورت وچ اس دن دا روزہ پورا نہ کرے، بلکہ ماہ رمضان دے بعد اس د‏ی قضا بجا لائے.

• ماہ رمضان وچ سفر کرنے وچ کوئی حرج نئيں اے، لیکن جے روزے تو‏ں فرار کرنے د‏‏ی نیت تو‏ں ہوئے تاں مکروہ اے .

• اگر کوئی روزہ رکھنے د‏‏ی نذر کرے تے اس دے لئی دن معین نہ کرے، تاں ایداں دے روزے نو‏‏ں سفر دے دوران نئيں رکھ سکدا لیکن جے معین کرے کہ فلان سفر دے دوران روزہ رکھنا اے ، تاں ضروری اے کہ اس سفر دے دوران اس دن ہی روزہ رکھے جو معین کيتا سی تے جے نذر کرے کہ اس خاص دن نو‏‏ں جے مسافر ہو یا نہ ہو روزہ رکھے گا تاں بھانويں اوہ دن سفر دے دوران ہو روزہ رکھے.

• مسافر اپنی حاجت دے لئی، تن دن مدینہ وچ مستحبی روزہ رکھ سکدا اے .

• اگر کوئی ایہ نہ جاندا ہو کہ مسافر دا روزہ باطل اے، تے اوہ سفر د‏‏ی حالت وچ روزہ رکھ لے تے جے دن دے دوران ہی مسئلے تو‏ں آگاہ ہو جائے تاں اس دا روزہ باطل اے لیکن جے مغرب تک اسنو‏ں مسئلے دا پتہ نہ چلے تاں اس دا روزہ صحیح اے .

• اگر بھُل جائے کہ مسافر اے یا جے ایہ بھُل جائے کہ مسافر دا روزہ باطل اے تے سفر دے دوران روزہ رکھ لے، تاں اس دا روزہ باطل اے .

• اگر مسافر ظہر دے بعد اپنے وطن یا ایسی جگہ اُتے جتھے دس دن تو‏ں زیادہ رکنا اے پہنچ جائے، تاں اس دن دا روزہ نہ رکھے.

• اگر کوئی مسافر ہو یا کسی دوسرے عذر شرعی د‏‏ی بناء اُتے روزہ نئيں رکھ سکدا تاں ماہ رمضان وچ دن دے وقت پیٹ بھر کر کھانا کھانا یا پانی پینا مکروہ اے .

اہل سنت د‏‏ی نظر

اہل سنت دے اکثر علماء، اس آیت نو‏‏ں مدنظر رکھدے ہوئے ایاماً معدودات فَمن کانَ منکم مریضاً اَوْ عَلی سفر فَعِدةٌ مِنْ اَیام اُخَر و علی الّذین یطیقونَه فِدْیةٌ طَعامُ مسکین فمن تطوَّعَ خیراً فهو خیرٌ لَهُ، و اَنْ تَصُوموا خیرٌ لَکُمْ انہاں کنتم تَعْمَلُونکہندے نيں کہ مریض تے مسافر دے لئی جائز اے کہ اوہ روزہ افطار کرن تے نماز قصر کرن لیکن اس حکم وچ مختار نيں یعنی ضروری نئيں کہ ایسا کرن.

شیعہ اس جملے فَعِدّةٌ مِنْ اَیامٍ اُخَر نو‏‏ں مدنظر رکھدے ہوئے کہندے نيں کہ سفر وچ افطار کرنا ضروری اے، تے ایہ کہ روزے دے قضا دوسرے دناں وچ بجا لیائی جائے، آیت وچ ایہ بیان ہويا اے: جے کوئی مریض یا مسافر ہوئے تاں، کچھ تے دناں وچ (ماہ رمضان دے علاوہ) روزہ رکھے. اہل بیت(ع) د‏‏ی روایات تے پیغمبر اکرم صلی اللہ علیہ و آلہ وسلم دے کچھ اصحاب جداں عبدالرحمن بن عوف، عمر بن خطاب، عبداللہ بن عمر، ابوہریرہ تے عروہ بن زبیر دے مطابق سفر دے دوران روزہ رکھنا حرام اے .فَلَیسَ عَلیکُم جُناحٌ سورہ نساء د‏‏ی آیت ١٠١ تے فَلا جُناحَ عَلَیهِ سورہ بقرہ د‏‏ی آیت ١۵٨ تو‏ں جو چیز سمجھ وچ آندی اے اوہ ایہ اے کہ سفر دے دوران نماز قصر پڑھنا واجب اے نہ کہ جائز.

حوالے