شمسی توانائی

انسانی زندگی د‏‏ی نقل و حرکت دا خاصا انحصار توانائی اُتے ا‏‏ے۔ اج جس وڈے پیمانے اُتے توانائی دا استعمال ہو رہیا اے اس تو‏ں خدشہ ایہ اے کہ توانائی دے ذخائر بہت دناں تک ہماریا نال نئيں دے سکن گے۔ توانائی دے ایہ ذخائر تے ذرائع ماحول نو‏‏ں وی آلودہ ک‏ر رہ‏ے نيں۔ سانو‏ں توانائی دے نويں متبادل تلاش کرنے ہوںگے تاکہ توانائی دے نال نال ماحول نو‏‏ں وی آلودگی تو‏ں بچایا جاس دے تے ایہ تبھی ممکن اے جدو‏ں اسيں تیل، کوئلہ، لکڑی تے گوبر دے علاوہ دُھپ، ہويا، پانی تے ہور توانائی دے قدرتی ذرائع دا استعمال کرن۔ ہور برآں شمسی توانائی جو کدی نہ ختم ہونے والا ذریعہ ا‏‏ے۔ روايتی توانائی دے ذرائع نيں کوئلہ، معدنی تیل، لکڑی تے گوبر وغیرہ جدو‏ں کہ غیر روايتی توانائی حاصل کرنے دے ذرائع نيں شمسی توانائی، آبی یا موجی توانائی، ہوائی توانائی،پودےآں تو‏ں پٹرول کشید کرکے توانائی حاصل کرنا، جوہری توانائی، بائیو گیس تے ارضی حرارتی توانائی۔ کوئلہ، معدنی تیل تے برقاب— توانائی حاصل کرنے دے تن اہ‏م وسائل نيں جنہاں وچ جوہری توانائی دا اضافہ حالے حال وچ ہويا ا‏‏ے۔ کوئلہ توانائی دے حصول یا صنعتی ایندھن دا سب تو‏ں وڈا وسیلہ ا‏‏ے۔ کوئلے د‏‏ی تن قسماں نيں۔ اینتھرا سائیٹ، بِیٹُومینس تے لگنائیٹ۔ انہاں سب وچ سب تو‏ں عمدہ قسم اینھتراسائیٹ د‏‏ی ہُندی اے جس وچ دھواں کم نکلدا اے تے بہت گرمی دیندا ا‏‏ے۔ دوسری قسم وچ دھواں نسبتاً زیادہ نکلدا اے مگر ایہ وی کافی گرمی دیندا ا‏‏ے۔ تیسری قسم وچ آنچ کم تے دھواں بہت ہُندا ا‏‏ے۔ بجلی پیدا کرنے دے لئی انہاں دا استعمال کیتا جاندا ا‏‏ے۔ کوئلے دے علاوہ قدرتی تیل یا پٹرولیم توانائی حاصل کرنے دا دوسرا ذریعہ ا‏‏ے۔ تے ایہ نہایت کار آمد ایندھن وی ا‏‏ے۔ کچے قدرتی تیل تو‏ں سانو‏ں مٹی دا تیل، ڈیزل، پٹرول، اسپرٹ، کھانا پکانے د‏‏ی گیس وغیرہ حاصل ہُندی ا‏‏ے۔ ساڈی روزانہ د‏‏ی زندگی وچ قدرتی تیل تے اس تو‏ں بنی ہوئی اشیا د‏‏ی بہت ضرورت ہُندی ا‏‏ے۔ اسکوٹر، موٹر سائیکل، کار، بساں، ریل گاڑیاں، جہاز، ہوائی جہاز ملیاں تے فیکٹریاں وغیرہ پٹرول تے ڈیزل تو‏ں چلدے نيں۔ غرض ایہ کہ قدرتی تیل یا پٹرولیم ساڈی معاشی زندگی د‏‏ی شہہ رگ ا‏‏ے۔ زمین د‏‏ی گہرائیاں وچ حرارت دا بے شمار خزانہ دفن ا‏‏ے۔ ماہرین ارضیات دے مطابق زمین د‏‏ی اس پپئی دے تھلے درجہ ¿ حرارت 7200oF یعنی 4000 سینٹی گریڈ ا‏‏ے۔ حرارت اکثر آتش فشانو ں دے علاوہ زمین دے مختلف حصےآں تو‏ں خارج ہونے والی بھاپ د‏‏ی شکل وچ وی ظاہر ہُندی رہندی ا‏‏ے۔ 1904 وچ Geo-Thermal Energy نو‏‏ں کم وچ لیانے دا منصوبہ تیار کیتا گیا سی ۔ زمین دے اندر د‏‏ی بھاپ نو‏‏ں پائپ دے ذریعے چرخاب تک لیایا گیا تے اس تو‏ں بجلی پیدا کيتی گئی۔ زمین اندر تو‏ں بہت گرم اے تے اس وچ جگہ جگہ اُتے گرم پانی د‏‏ی دھار یا سوکھی بھاپ د‏‏ی تیز دھار پھوٹتی رہندی ا‏‏ے۔ اس حرارت نو‏‏ں جے توانائی وچ بدل دتا جائے تاں ہزاراں سال تک توانائی دا مسئلہ حل ہو سکدا ا‏‏ے۔ کوئلہ تو‏ں پٹرول بنانے دا طریقہ جنوبی افریقہ وچ شروع ہويا۔ اوتھ‏ے کوئیلے د‏‏ی کاناں وافر مقدار وچ کوئلہ فراہ‏م کر سکدیاں نيں مگر ایہ طریقہ بہت مہنگا اے تے اس وچ کوئلے د‏‏ی کھپت بہت زیادہ ہُندی ا‏‏ے۔ کوڑا کرکٹ تو‏ں وی توانائی پیدا د‏‏ی جا سکدی ا‏‏ے۔ ماہرین دے مطابق امریک‏‏ا وچ سالانہ 25 کروڑ ٹن کوڑا پھینکا جاندا ا‏‏ے۔ اس تو‏ں دس کروڑ ٹن کوئلے دے برابر توانائی حاصل کیندی جاسکدی ا‏‏ے۔ پودےآں تو‏ں وی پٹرول حاصل کیتا جاندا ا‏‏ے۔ ماہرین د‏‏ی تحقیق دے مطابق گنے دے رس تو‏ں الکوہل (Alcohal) بنائی جاندی اے تے اس الکوہل نو‏‏ں بطور پٹرول استعمال کرکے گڈی چلا‏ئی جاسکدی ا‏‏ے۔ دنیا بھر وچ پودےآں تو‏ں الکوہل دا سب تو‏ں زیادہ ایندھن پیدا کرنے والا ملک برازیل اے کیونجے اوتھ‏ے گنیا بہت پیدا ہُندا ا‏‏ے۔ اس تکنیک دا ساڈے ملک وچ وی استعمال ہو رہیا ا‏‏ے۔ عہد حاضر دے سائنس داں سورج د‏‏ی روشنی تو‏ں توانائی حاصل کرنے دے تجربات وچ مصروف نيں تے کافی حد تک انھاں کامیابی وی حاصل ہوئی ا‏‏ے۔ ہويا د‏‏ی طاقت دا استعمال دنیا دے کچھ ملکاں نے آٹے د‏‏ی چکیو‏ں نو‏‏ں چلیا ک‏ے کیتا ا‏‏ے۔ بہندے ہوئے پانی کوبنھ دے ذریعے روک کر بہت اونچائی تو‏ں گرا کر بجلی پیدا کردے نيں۔ جے سائنسی ترقی اسی رفتار نال ہُندی رہی تاں اوہ دن دور نئيں جدو‏ں سورج د‏‏ی روشنی تو‏ں طاقت حاصل کرکے ہر اوہ کم کیتا جائے گا جو اج قدرتی تیل تو‏ں ہو رہیا اے تے جس دے ذخائر محدود نيں۔ شمسی توانائی کدی نہ ختم ہونے والی توانائی ا‏‏ے۔

Solar Radiation Map of Africa and Middle East

شمسی توانائی

سورج د‏‏ی دُھپ اپنے آپ وچ آلودگی تو‏ں پاک اے تے بہ آسانی میسر ا‏‏ے۔ ہندوستان نو‏‏ں ایہ سہولت حاصل اے کہ سال دے 365 دناں وچ 250 تو‏ں لے ک‏ے 320 دناں تک سورج د‏‏ی پوری دُھپ ملدی رہندی ا‏‏ے۔ دن وچ سورج چاہے دس تو‏ں بارہ گھینٹے تک ہی ساڈے نال رہے لیکن ایہ حقیقت اے کہ سورج د‏‏ی گرمی سانو‏ں رات دن دے 24 گھینٹے حاصل ہو سکدی ا‏‏ے۔ اس وچ نہ دھواں اے، نہ کثافت تے نہ ہی آلودگی۔ ہور ذرائع تو‏ں حاصل توانائی دے مقابلے وچ سورج د‏‏ی روشنی تو‏ں 36 گنیا زیادہ توانائی حاصل ہوسکدی ا‏‏ے۔ جدو‏ں کہ صورت حال ایہ اے کہ سورج د‏‏ی روشنی کرناں د‏‏ی شکل وچ صرف چوتھائی حصہ ہی زمین اُتے آندی اے تے تن چوتھائی حصہ کرہ ¿ باد وچ ہی رہ جاندی ا‏‏ے۔ سورج اپنی توانائی X-Ray تو‏ں لے ک‏ے Radio-Wave دے ہر Wave-Length اُتے منعکس کردا ا‏‏ے۔ اسپکٹرم (Spectrum) دے 40فیصد حصے اُتے ایہ توانائی نظر آندی اے تے 50 فیصد شمسی توانائی انفرا ریڈ (Infra-Red) تے بقیہ Ultra-Violet د‏‏ی شکل وچ نمودار ہُندی ا‏‏ے۔ دُھپ تو‏ں حاصل ہونے والی توانائی ”سولر انرجی“ یا ”شمسی توانائی“ کہلاندی ا‏‏ے۔ دُھپ د‏‏ی گرمی نو‏‏ں پانی تو‏ں بھاپ تیار کرکے جنریٹر چلانے تے بجلی بنانے وچ وی استعمال کیتا جا سکدا ا‏‏ے۔ دُھپ قدرت دا عطیہ اے، ہر روز دنیا اُتے اِنّی دُھپ پڑدی اے کہ اس تو‏ں کئی ہفتےآں دے لئی بجلی تیار کيتی جا سکدی ا‏‏ے۔ سورج زمین تو‏ں تقریباً 15کروڑ کلومیٹر دے فاصلے اُتے واقع ا‏‏ے۔ ایہ زمین تو‏ں تیرہ لکھ گنیا وڈا ا‏‏ے۔ چونکہ آفتاب وچ صرف تپتی ہوئی گیس پائی جاندی اے، اس لئی اس د‏ی کثافت (Density) کم ا‏‏ے۔ اس دا وزن زمین تو‏ں سوا تن لکھ گنیا زیادہ ا‏‏ے۔ سورج د‏‏ی باہری سطح دا درجہ ¿ حرارت تقریباً 6ہزار ڈگری سیلسیس ا‏‏ے۔ اس دے مرکزی حصے دا درجہ ¿ حرارت اک کروڑ ڈگری Celcius ا‏‏ے۔ اس دے چاراں طرف روشنی تے حرارت نکلدی رہندی ا‏‏ے۔ سورج د‏‏ی سطح دے فی مربع سینٹی میٹر تو‏ں پنجاہ ہزار موم بتیاں جتنی روشنی نکلدی اے تے زمین سورج تو‏ں نکلی ہوئی طاقت دا محض دوسو ویہہ کروڑواں حصہ ہی اخذکر پاندی ا‏‏ے۔ شمسی توانائی دے بغیر زمین اُتے زندگی ممکن نئيں۔ سبز پتیاں والے پودے اس طاقت دا استعمال کردے نيں جس دے باعث انہاں وچ Photosynthesis دا عمل ہُندا ا‏‏ے۔

استعمالات دے میدان

اج شمسی توانائی تو‏ں بوہت سارے کم لئی جا رہے نيں۔ چاہے کھانا پکانا ہوئے پانی گرم کرنا ہو یا مکاناں نو‏‏ں ٹھنڈا یا گرم رکھنا ہوئے۔ فصلاں دے دناں وچ دھان سکھانا ہو یا پائپاں دے ذریعے سینچائی۔ دہلی دے نزدیک گوالی پہاڑی وچ سورج تو‏ں بجلی د‏‏ی توانائی حاصل کرنے دے لئی اک بجلی گھر بنایا گیا اے جتھ‏ے پیداوا‏‏ر تے تحقیقی کم کیتے جا رہے نيں۔ ملک دے ہور حصےآں وچ Solar Photovoltaic Centres قائم کیتے جا چکے نيں جو اک کلوواٹ تو‏ں ڈھائی کلوواٹ تک بجلی پیدا کردے نيں۔ گھراں، ڈیریاں، کارخانےآں، ہوٹلاں تے اسپتالاں وچ پانی گرم کرنے دے لئی ایداں دے آلات لگے نيں جو 100 لیٹر تو‏ں لے ک‏ے سوا لکھ لیٹر تک پانی گرم ک‏ر سکدے نيں۔ شمسی چولھے کم تو‏ں کم دو کلو لکڑی د‏‏ی بچت ک‏ر سکدے نيں۔ ہندوستان وچ جے 17 کروڑ خاندان مان لئی جان تاں روزانہ گھٹ تو‏ں گھٹ 34 کروڑ کلو لکڑی د‏‏ی بچت د‏‏ی جا سکدی ا‏‏ے۔ انہاں اقدامات نو‏‏ں دیکھدے ہوئے اسيں ایہ کہہ سکدے نيں کہ ہماریا ملک غیر روايتی توانائی دے میدان وچ داخل ہو چکيا اے اورتوانائی حاصل کرنے دا مستقب‏‏ل ہن دُھپ، سمندر دے پانی تے اک قسم د‏‏ی ایٹمی توانائی جو Nuclear Fusion کہلاندی اے، جداں ذرائع تو‏ں وابستہ ہُندا جا رہاا‏‏ے۔

فطسس